← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 58/2019 van 8 mei 2019 Rolnummer 6835 In zake : de prejudiciële
vraag betreffende artikel 30/1, § 2, vierde lid, tweede zin, van de wetten op de Raad van State,
gecoördineerd op 12 januari 1973, gesteld door de Het Grondwettelijk Hof, samengesteld
uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. L(...)"
| Uittreksel uit arrest nr. 58/2019 van 8 mei 2019 Rolnummer 6835 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 30/1, § 2, vierde lid, tweede zin, van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, gesteld door de Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. L(...) | Extrait de l'arrêt n° 58/2019 du 8 mai 2019 Numéro du rôle : 6835 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 30/1, § 2, alinéa 4, seconde phrase, des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par le La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...) |
|---|---|
| GRONDWETTELIJK HOF | COUR CONSTITUTIONNELLE |
| Uittreksel uit arrest nr. 58/2019 van 8 mei 2019 | Extrait de l'arrêt n° 58/2019 du 8 mai 2019 |
| Rolnummer 6835 | Numéro du rôle : 6835 |
| In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 30/1, § 2, vierde | En cause : la question préjudicielle relative à l'article 30/1, § 2, |
| lid, tweede zin, van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op | alinéa 4, seconde phrase, des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées |
| 12 januari 1973, gesteld door de Raad van State. | le 12 janvier 1973, posée par le Conseil d'Etat. |
| Het Grondwettelijk Hof, | La Cour constitutionnelle, |
| samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. | composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen, |
| Lavrysen, J.-P. Snappe, E. Derycke, P. Nihoul en T. Giet, bijgestaan | J.-P. Snappe, E. Derycke, P. Nihoul et T. Giet, assistée du greffier |
| door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût, | P.-Y. Dutilleux, présidée par le président F. Daoût, |
| wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
| I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging | I. Objet de la question préjudicielle et procédure |
| Bij arrest nr. 240.501 van 22 januari 2018 in zake Liliane Henderickx | Par arrêt n° 240.501 du 22 janvier 2018 en cause de Liliane Henderickx |
| en Dominique Servais tegen het Waalse Gewest, tussenkomende partij : | et Dominique Servais contre la Région wallonne, partie intervenante : |
| de nv « Standard de Liège », waarvan de expeditie ter griffie van het | la SA « Standard de Liège », dont l'expédition est parvenue au greffe |
| Hof is ingekomen op 26 januari 2018, heeft de Raad van State de | de la Cour le 26 janvier 2018, le Conseil d'Etat a posé la question |
| volgende prejudiciële vraag gesteld : | préjudicielle suivante : |
| « Is artikel 30 [lees : 30/1], § 2, vierde lid, in fine, van de | « L'article 30 [lire : 30/1], § 2, alinéa 4, in fine, des lois |
| gecoördineerde wetten op de Raad van State, dat stelt dat de | |
| tussenkomende partij voor dat rechtscollege niet kan worden gehouden | coordonnées sur le Conseil d'Etat qui pose que la partie intervenante |
| tot de betaling van een rechtsplegingsvergoeding, in overeenstemming | devant cette juridiction ne peut être tenue au paiement d'une |
| met de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, in voorkomend geval in | indemnité de procédure est-il conforme aux articles 10, 11 et 23 de la |
| samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees Verdrag tot | Constitution, combinés le cas échéant à l'article 6 de la Convention |
| bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden en | européenne des droits de l'homme et des libertés fondamentales et à |
| met artikel 9, lid 4, van het Verdrag van Aarhus, wanneer de genoemde | l'article 9.4 de la Convention d'Aarhus, lorsque ladite partie |
| (tussenkomende) partij in de loop van de vernietigingsprocedure | (intervenante) renonce à son permis dans le décours de la procédure en |
| afstand doet van haar vergunning, nadat die door de Raad van State | annulation, après que celui-ci ait été suspendu par le Conseil d'Etat |
| werd geschorst ? ». | ? ». |
| (...) | (...) |
| III. In rechte | III. En droit |
| (...) | (...) |
| B.1.1. De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State vraagt | B.1.1. La section du contentieux administratif du Conseil d'Etat |
| het Hof zich uit te spreken over de bestaanbaarheid van artikel 30/1, | invite la Cour à se prononcer sur la compatibilité de l'article 30/1, |
| § 2, vierde lid, tweede zin, van de wetten op de Raad van State, | § 2, alinéa 4, seconde phrase, des lois sur le Conseil d'Etat, |
| gecoördineerd op 12 januari 1973, met de artikelen 10, 11 en 23 van de | coordonnées le 12 janvier 1973, avec les articles 10, 11 et 23 de la |
| Grondwet, in voorkomend geval in samenhang gelezen met artikel 6 van | Constitution, combinés le cas échéant avec l'article 6 de la |
| het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel 9, lid | Convention européenne des droits de l'homme et avec l'article 9, |
| 4, van het Verdrag betreffende toegang tot informatie, inspraak in | paragraphe 4, de la Convention sur l'accès à l'information, la |
| besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden | participation du public au processus décisionnel et l'accès à la |
| (hierna : het Verdrag van Aarhus), in zoverre het belet dat een | justice en matière d'environnement (ci-après : la Convention |
| tussenkomende partij ertoe kan worden gehouden een | d'Aarhus), en ce qu'il empêche qu'une partie intervenante puisse être |
| rechtsplegingsvergoeding te betalen, zelfs wanneer zij in de loop van | tenue au paiement d'une indemnité de procédure, même lorsqu'elle a |
| de rechtspleging tot nietigverklaring afstand heeft gedaan van een | renoncé à un permis d'urbanisme au cours de la procédure en annulation |
| stedenbouwkundige vergunning nadat de afdeling bestuursrechtspraak van | après que la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat a |
| de Raad van State de bestreden vergunning heeft geschorst. | suspendu le permis attaqué. |
| B.1.2. In de prejudiciële vraag wordt ervan uitgegaan dat de afdeling | B.1.2. La question préjudicielle est fondée sur le postulat que la |
| bestuursrechtspraak van de Raad van State een tussenkomende partij | section du contentieux administratif du Conseil d'Etat condamnerait |
| ertoe zou veroordelen een rechtsplegingsvergoeding aan de verzoekende partij te betalen, nadat zij afstand heeft gedaan van de bestreden stedenbouwkundige vergunning waarvan zij de begunstigde is, indien de tussenkomende partijen krachtens de in het geding zijnde bepaling zouden zijn opgenomen in de regeling van de rechtsplegingsvergoeding voor de Raad van State. Het staat aan de verwijzende rechter te oordelen of, in de omstandigheden van de aan hem voorgelegde zaak, de verzoekende partijen daadwerkelijk moeten worden beschouwd als partijen die in de zin van de in het geding zijnde bepaling in het gelijk zouden zijn gesteld. | une partie intervenante à payer une indemnité de procédure à la partie requérante, après qu'elle a renoncé au permis d'urbanisme attaqué dont elle est le bénéficiaire, si la disposition en cause incluait les parties intervenantes dans le système de l'indemnité de procédure devant le Conseil d'Etat. Il appartient au juge a quo d'apprécier si, dans les circonstances de l'affaire qui lui est soumise, les parties requérantes doivent effectivement être considérées comme les parties ayant obtenu gain de cause au sens de la disposition en cause. |
| B.2.1. Artikel 30/1 van de gecoördineerde wetten op de Raad van State, | B.2.1. L'article 30/1 des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat, tel |
| zoals ingevoegd bij artikel 11 van de wet van 20 januari 2014 « | qu'il a été inséré par l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014 « |
| houdende hervorming van de bevoegdheid, de procedureregeling en de | portant réforme de la compétence, de la procédure et de l'organisation |
| organisatie van de Raad van State », bepaalt : | du Conseil d'Etat », dispose : |
| « § 1. De afdeling bestuursrechtspraak kan een | « § 1er. La section du contentieux administratif peut accorder une |
| rechtsplegingsvergoeding toekennen, die een forfaitaire tegemoetkoming | indemnité de procédure qui est une intervention forfaitaire dans les |
| is in de kosten en honoraria van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij. | frais et honoraires d'avocat de la partie ayant obtenu gain de cause. |
| Na het advies ingewonnen te hebben van de Orde van Vlaamse Balies en | Après avoir pris l'avis de l'Ordre des barreaux francophones et |
| van de ' Ordre des barreaux francophones et germanophone ' bepaalt de | germanophone et de ' l'Orde van Vlaamse Balies ', le Roi établit par |
| Koning bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad de | arrêté délibéré en Conseil des Ministres, les montants de base, minima |
| basisbedragen en de minimale en maximale bedragen van de | et maxima de l'indemnité de procédure, en fonction notamment de la |
| rechtsplegingsvergoeding, afhankelijk van onder meer de aard van de | nature de l'affaire et de l'importance du litige. |
| zaak en het belang van het geschil. | |
| § 2. De afdeling bestuursrechtspraak kan, bij met bijzondere redenen | § 2. La section du contentieux administratif peut, par décision |
| omklede beslissing, de vergoeding verlagen of verhogen, zonder echter | spécialement motivée, soit réduire l'indemnité soit l'augmenter, sans |
| de door de Koning voorziene maximale en minimale bedragen te | pour autant dépasser les montants maxima et minima prévus par le Roi. |
| overschrijden. In haar beoordeling houdt ze rekening met : | Dans son appréciation, elle tient compte : |
| 1° de financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij, | 1° de la capacité financière de la partie succombante, pour diminuer |
| om het bedrag van de vergoeding te verlagen; | le montant de l'indemnité; |
| 2° de complexiteit van de zaak; | 2° de la complexité de l'affaire; |
| 3° de kennelijk onredelijke aard van de situatie. | 3° du caractère manifestement déraisonnable de la situation. |
| Indien de in het ongelijk gestelde partij juridische | Si la partie succombante bénéficie de l'aide juridique de deuxième |
| tweedelijnsbijstand geniet, wordt de rechtsplegingsvergoeding | ligne, l'indemnité de procédure est fixée au montant minimum établi |
| vastgelegd op het door de Koning bepaalde minimale bedrag, behalve in | par le Roi, sauf en cas de situation manifestement déraisonnable. Sur |
| geval van een kennelijk onredelijke situatie. Wat dit betreft, | ce point, la section du contentieux administratif motive spécialement |
| omkleedt de afdeling bestuursrechtspraak haar beslissing tot | sa décision de diminution ou d'augmentation. |
| vermindering of verhoging met bijzondere redenen. | |
| Wanneer meer partijen de rechtsplegingsvergoeding ten laste van een of | Lorsque plusieurs parties bénéficient de l'indemnité de procédure à |
| meer in het ongelijk gestelde partijen genieten, is het bedrag ervan | charge d'une ou de plusieurs parties succombantes, son montant est au |
| maximaal het dubbel van de maximale rechtsplegingsvergoeding waarop de | maximum le double de l'indemnité de procédure maximale à laquelle peut |
| begunstigde die gerechtigd is om de hoogste vergoeding te eisen, | prétendre le bénéficiaire qui est fondé à réclamer l'indemnité la plus |
| aanspraak kan maken. Ze wordt door de afdeling bestuursrechtspraak | élevée. Elle est répartie entre les parties par la section du |
| tussen de partijen verdeeld. | contentieux administratif. |
| Geen partij kan boven het bedrag van de rechtsplegingsvergoeding | Aucune partie ne peut être tenue au paiement d'une indemnité pour |
| worden aangesproken tot betaling van een vergoeding voor de | l'intervention de l'avocat d'une autre partie au-delà du montant de |
| tussenkomst van de advocaat van een andere partij. De tussenkomende | l'indemnité de procédure. Les parties intervenantes ne peuvent être |
| partijen kunnen niet worden gehouden tot de betaling van deze | |
| rechtsplegingsvergoeding of ervan genieten ». | tenues au paiement ou bénéficier de cette indemnité ». |
| B.2.2. Die bepaling maakt het de afdeling bestuursrechtspraak van de | B.2.2. Cette disposition permet à la section du contentieux |
| Raad van State mogelijk een rechtsplegingsvergoeding toe te kennen aan | administratif du Conseil d'Etat d'allouer une indemnité de procédure à |
| de partij die voor haar in het gelijk is gesteld. | la partie qui a obtenu gain de cause devant elle. |
| Artikel 30/1, § 2, vierde lid, tweede zin, van de gecoördineerde | L'article 30/1, § 2, alinéa 4, seconde phrase, des lois coordonnées |
| wetten op de Raad van State sluit evenwel uitdrukkelijk de | sur le Conseil d'Etat exclut toutefois expressément les parties |
| tussenkomende partijen uit van het beginsel van de verhaalbaarheid van | intervenantes du principe de répétibilité des frais et honoraires |
| de kosten en erelonen van een advocaat voor de Raad van State. Zij kunnen bijgevolg niet worden veroordeeld tot de betaling van een rechtsplegingsvergoeding, noch de begunstigde ervan zijn. Alleen de verzoekende partijen en tegenpartijen kunnen worden beschouwd als partijen die in het gelijk worden gesteld. B.2.3. De tussenkomst in een voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State hangende zaak is geregeld bij artikel 21bis van de gecoördineerde wetten op de Raad van State, dat bepaalt : « Degenen die belang hebben bij de oplossing van de zaak, kunnen erin tussenkomen. De kamer kan ambtshalve of op verzoek van het aangewezen lid van het auditoraat of van een partij, degenen van wie de aanwezigheid vereist is voor de zaak, oproepen als tussenkomende partij. De tussenkomende partij kan ter ondersteuning van het verzoek geen andere middelen aanvoeren dan die welke in het inleidende verzoekschrift zijn uiteengezet ». Hieruit vloeit voort dat een tussenkomst gedwongen of vrijwillig kan zijn. Zodra de tussenkomende partij is toegelaten tot het geding, kan zij de verzoekende partij of de tegenpartij ondersteunen. B.3.1. Met het invoeren van de rechtsplegingsvergoeding voor de Raad van State streefde de wetgever een dubbele doelstelling na : enerzijds, een einde maken aan de verplichting, voor de rechtsonderhorigen, om een nieuwe procedure op te starten voor de | d'avocat devant le Conseil d'Etat. En conséquence, elles ne peuvent ni être condamnées au paiement d'une indemnité de procédure, ni en bénéficier. Seules les parties requérantes et adverses peuvent être considérées comme des parties qui ont obtenu gain de cause. B.2.3. L'intervention dans une affaire pendante devant la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat est réglée par l'article 21bis des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat, qui dispose : « Ceux qui ont intérêt à la solution de l'affaire peuvent y intervenir. La chambre peut, d'office ou à la demande du membre de l'auditorat désigné ou d'une partie, appeler en intervention ceux dont la présence est nécessaire à la cause. L'intervenant à l'appui de la requête ne peut soulever d'autres moyens que ceux qui ont été formulés dans la requête introductive d'instance ». Il en résulte qu'une intervention peut être forcée ou volontaire. Une fois admise à la cause, la partie intervenante peut venir à l'appui de la partie requérante ou de la partie adverse. B.3.1. En instaurant l'indemnité de procédure devant le Conseil d'Etat, le législateur poursuivait un double objectif : d'une part, mettre fin à l'obligation, pour les justiciables, d'introduire une |
| burgerlijke rechter op grond van artikel 1382 van het Burgerlijk | nouvelle procédure devant le juge civil, sur la base de l'article 1382 |
| Wetboek teneinde een vergoeding te verkrijgen voor de door hen | du Code civil, en vue d'obtenir une indemnité pour les frais d'avocat |
| gemaakte advocatenkosten en, anderzijds, het beheer van de openbare | qu'ils ont supportés, et, d'autre part, améliorer la gestion des |
| financiën verbeteren door te vermijden dat overheden de kosten van | finances publiques en évitant que des autorités aient à supporter les |
| twee verschillende procedures voor twee verschillende rechtscolleges | frais de deux procédures différentes devant deux juridictions |
| moeten dragen bij de betwisting, door een rechtsonderhorige, van een | différentes à l'occasion de la contestation, par un justiciable, d'un |
| zelfde bestuurshandeling : | même acte administratif : |
| « Momenteel moet de verzoeker, die voor de Raad van State in het | « Actuellement, le requérant qui obtient gain de cause devant le |
| gelijk gesteld wordt, een rechtsvordering instellen voor de gewone rechtscolleges teneinde de verhaalbaarheid van de advocatenhonoraria te verkrijgen, behoudens minnelijke overeenkomst met de tegenpartij. [...] Het lijkt echter tegenstrijdig met het principe inzake goed bestuur om aan een rechtsonderhorige een nieuwe gerechtelijke procedure op te leggen wanneer de procedure voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State voor die partij met succes beëindigd werd. Bovendien worden de openbare overheden blootgesteld aan een dubbele vergoeding, enerzijds voor de procedure voor de Raad van State en anderzijds voor de daaropvolgende procedure voor de justitiële rechter, wat afbreuk | Conseil d'Etat doit introduire une action devant les juridictions de l'ordre judiciaire en vue d'obtenir la répétibilité des honoraires d'avocats, sauf accord à l'amiable avec la partie adverse. [...] Toutefois, il semble contraire au principe de bonne administration de la justice d'imposer à un justiciable une nouvelle procédure juridictionnelle lorsqu'il est arrivé avec succès au terme de la procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat. De même, les pouvoirs publics s'exposent à devoir supporter une double indemnité, d'une part, pour la procédure devant le Conseil d'Etat et d'autre part, pour la procédure ultérieure devant la juridiction de l'ordre judiciaire, ce qui est préjudiciable à une |
| doet aan een goed beheer van de openbare financiën » (Parl. St., | bonne gestion des deniers publics » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° |
| Senaat, 2012-2013, nr. 5-2277/1, p. 24). | 5-2277/1, p. 24). |
| B.3.2. Uit de parlementaire voorbereiding van de bestreden bepaling | B.3.2. Il ressort également des travaux préparatoires de la |
| blijkt eveneens dat artikel 30/1 van de gecoördineerde wetten op de | disposition en cause que l'article 30/1 des lois coordonnées sur le |
| Raad van State is geïnspireerd op de rechtsplegingsvergoeding zoals | |
| die van toepassing is in procedures voor de burgerlijke rechter en de | Conseil d'Etat s'inspire de l'indemnité de procédure telle qu'elle |
| strafrechter : | s'applique dans des procédures devant le juge civil et le juge pénal : |
| « De voorgestelde bepaling strekt ertoe een gelijkaardig systeem te | « La disposition proposée entend prévoir un système similaire à celui |
| voorzien als het systeem vastgesteld door het Gerechtelijk Wetboek, | prévu par le Code judiciaire, tout en permettant à la section du |
| waarbij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State de | contentieux administratif du Conseil d'Etat de statuer elle-même sur |
| mogelijkheid heeft om zelf een uitspraak te doen over de | |
| verhaalbaarheid van de advocatenhonoraria » (ibid.). | la question de la répétibilité des honoraires d'avocats » (ibid.). |
| B.3.3. De uitsluiting van de tussenkomende partijen van de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat voor de Raad van State is in de parlementaire voorbereiding als volgt verantwoord : « De verhaalbaarheid moet ten goede komen van de partijen die in het gelijk werden gesteld in het geschil, beperkt tot de eisende en verwerende partijen. De tussenkomende partijen kunnen dit niet genieten of kunnen ook niet worden opgelegd tot hun betaling bij te dragen, en dit om de meerkost te vermijden die hun tussenkomst kan betekenen voor de partijen en om niemand te ontraden een beroep bij de raad van State in te dienen. Het gaat ook om de voorspelbaarheid van de kosten van dergelijke procedure. Een partij zal in het gelijk worden gesteld wanneer, onder meer, de overheid haar handeling zal intrekken op basis van een vastgestelde onregelmatigheid in de procedure bij de Raad van State, indien de gevolgen van haar handeling als gehandhaafd moeten worden beschouwd, bij toepassing van artikel | B.3.3. L'exclusion des parties intervenantes de la répétibilité des frais et honoraires d'avocat devant le Conseil d'Etat est justifiée comme suit dans les travaux préparatoires : « Cette répétibilité doit bénéficier aux parties qui ont obtenu gain de cause dans le litige, lesquelles se limitent aux parties requérantes et adverses. Les parties intervenantes ne peuvent en bénéficier ni se voir imposer de contribuer à leur paiement, ce afin d'éviter le surcoût que leur intervention peut représenter pour les parties et pour ne pas dissuader une personne d'introduire un recours au Conseil d'Etat. Il y va aussi de la prévisibilité des coûts d'une telle procédure. Une partie obtient gain de cause lorsque, notamment, l'autorité retire son acte en se fondant sur une irrégularité constatée lors de la procédure au Conseil d'Etat, si les effets de son |
| 14ter van de gecoördineerde wetten, indien zij toepassing maakt van de | acte sont maintenus en application de l'article 14ter des lois |
| bestuurlijke lus om een administratieve handeling te herstellen of, | coordonnées, si elle fait application de la boucle administrative pour |
| desgevallend, indien de Raad van State uitspraak dient te doen over de | corriger son acte ou, le cas échéant, si le Conseil d'Etat est amené à |
| privaatrechtelijke gevolgen van een nietigverklaring. Omgekeerd, om de | statuer sur les effets en droit privé d'une annulation. A l'inverse, |
| verliezende partij te bepalen, wordt er alleen rekening gehouden met | pour déterminer la partie qui succombe, il n'est tenu compte que du |
| het hoofdzakelijke en niet met de voorvallen die de procedure zouden | principal et non des divers incidents pouvant émailler la procédure |
| kunnen kenmerken (lus, kort geding,...). De bepaling is gelijkaardig | (boucle, référé,...). La disposition est similaire à celle qui est |
| aan de bepaling die door het Gerechtelijk Wetboek is voorzien » (Parl. | prévue par le Code judiciaire » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° |
| St., Senaat, 2012-2013, nr. 5-2277/1, pp. 24-25). | 5-2277/1, pp. 24-25). |
| B.4. Wanneer de tussenkomende partij afstand doet van de | B.4. En cas de renonciation de la partie intervenante au permis |
| stedenbouwkundige vergunning of verkavelingsvergunning waarvan zij de | d'urbanisme ou de lotir dont elle est le bénéficiaire, la |
| begunstigde is, worden volgens de rechtspraak van de afdeling | jurisprudence de la section du contentieux administratif du Conseil |
| bestuursrechtspraak van de Raad van State de verzoekende partij en de | d'Etat est fixée en ce sens que les parties requérante et adverse |
| tegenpartij niet in het gelijk, noch in het ongelijk gesteld, zodat | n'ont pas obtenu gain de cause, ni succombé, en sorte qu'aucune |
| geen enkele rechtsplegingsvergoeding onder hen wordt toegekend (met | indemnité de procédure n'est allouée entre elles (notamment CE, 29 |
| name RvSt, 29 januari 2016, nr. 233.671; 21 januari 2016, nr. 233.577, | janvier 2016, n° 233.671; 21 janvier 2016, n° 233.577, et 10 novembre |
| en 10 november 2015, nr. 232.871). | 2015, n° 232.871). |
| B.5. Het Hof wordt verzocht na te gaan of het verschil in behandeling | |
| tussen, enerzijds, de verzoekende partijen die een | B.5. La Cour est invitée à examiner si la différence de traitement |
| rechtsplegingsvergoeding verkrijgen na afloop van een procedure voor | entre, d'une part, les parties requérantes qui obtiennent une |
| de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State waarin zij in | indemnité de procédure au terme d'une procédure menée devant la |
| het gelijk zijn gesteld en, anderzijds, de verzoekende partijen die | section du contentieux administratif du Conseil d'Etat dans laquelle |
| geen rechtsplegingsvergoeding verkrijgen omdat de tussenkomende | elles ont obtenu gain de cause et, d'autre part, les parties |
| partijen zijn uitgesloten van de verhaalbaarheid van de kosten en | requérantes qui n'obtiennent pas d'indemnité de procédure, parce que |
| erelonen van een advocaat voor dat rechtscollege, zelfs wanneer een | les parties intervenantes sont exclues de la répétibilité des frais et |
| tussenkomende partij afstand heeft gedaan van de bestreden vergunning | honoraires d'avocat devant cette juridiction, même lorsqu'une partie |
| na een arrest waarbij de gevolgen van de vergunning werden geschorst, | intervenante a renoncé au permis attaqué après un arrêt qui suspend |
| bestaanbaar is met de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, al dan | les effets du permis, est compatible avec les articles 10, 11 et 23 de |
| niet in samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees Verdrag voor | la Constitution, combinés ou non avec l'article 6 de la Convention |
| de rechten van de mens en met artikel 9, lid 4, van het Verdrag van | européenne des droits de l'homme et avec l'article 9, paragraphe 4, de |
| Aarhus. | la Convention d'Aarhus. |
| B.6. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt niet in welke zin de in het | B.6. Il ne ressort pas de la décision de renvoi en quoi la disposition |
| geding zijnde bepaling onbestaanbaar zou zijn met artikel 23 van de | en cause serait incompatible avec l'article 23 de la Constitution, ni |
| Grondwet, noch zelfs welk in die grondwetsbepaling verankerd recht | même quel droit consacré par cette disposition constitutionnelle |
| mogelijk zou zijn geschonden. | serait éventuellement violé. |
| Het Hof beperkt zijn onderzoek bijgevolg tot de bestaanbaarheid van de | En conséquence, la Cour limite son examen à la compatibilité de la |
| in het geding zijnde bepaling met de andere in de prejudiciële vraag | disposition en cause avec les autres normes de référence visées dans |
| beoogde referentienormen. | la question préjudicielle. |
| B.7.1. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet | B.7.1. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas |
| uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen | qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de |
| wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium | personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et |
| berust en het redelijk verantwoord is. | qu'elle soit raisonnablement justifiée. |
| Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld | L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant |
| rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel | compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la |
| en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van | nature des principes en cause; le principe d'égalité et de |
| gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat | non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas |
| er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de | de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés |
| aangewende middelen en het beoogde doel. | et le but visé. |
| B.7.2. Artikel 9 van het Verdrag van Aarhus bepaalt : | B.7.2. L'article 9 de la Convention d'Aarhus dispose : |
| « [...] 3. Aanvullend op en onverminderd de in het voorgaande eerste en tweede lid bedoelde herzieningsprocedures, waarborgt elke Partij dat leden van het publiek, wanneer zij voldoen aan de eventuele in haar nationale recht neergelegde criteria, toegang hebben tot bestuursrechtelijke of rechterlijke procedures om het handelen en nalaten van privé-personen en overheidsinstanties te betwisten die strijdig zijn met bepalingen van haar nationale recht betreffende het milieu. 4. Aanvullend op en onverminderd het voorgaande eerste lid, voorzien de in het voorgaande eerste, tweede en derde lid bedoelde procedures in passende en doeltreffende middelen, met inbegrip van, zo nodig, een dwangmiddel tot rechtsherstel en zijn zij billijk, snel en niet onevenredig kostbaar. Beslissingen ingevolge dit artikel zijn schriftelijk of worden schriftelijk vastgelegd. Beslissingen van rechterlijke instanties, en waar mogelijk van andere organen, zijn voor het publiek toegankelijk ». | « [...] 3. En outre, et sans préjudice des procédures de recours visées aux paragraphes 1 et 2 ci-dessus, chaque Partie veille à ce que les membres du public qui répondent aux critères éventuels prévus par son droit interne puissent engager des procédures administratives ou judiciaires pour contester les actes ou omissions de particuliers ou d'autorités publiques allant à l'encontre des dispositions du droit national de l'environnement. 4. En outre, et sans préjudice du paragraphe 1, les procédures visées aux paragraphes 1, 2 et 3 ci-dessus doivent offrir des recours suffisants et effectifs, y compris un redressement par injonction s'il y a lieu, et doivent être objectives, équitables et rapides sans que leur coût soit prohibitif. Les décisions prises au titre du présent article sont prononcées ou consignées par écrit. Les décisions des tribunaux et, autant que possible, celles d'autres organes doivent être accessibles au public ». |
| B.7.3. Het recht op toegang tot de rechter is een grondrecht dat met | B.7.3. Le droit d'accès au juge est un droit fondamental qui doit être |
| inachtneming van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet aan eenieder | garanti à chacun dans le respect des articles 10 et 11 de la |
| moet worden gewaarborgd. Dat recht kan het voorwerp uitmaken van | Constitution. Ce droit peut faire l'objet de limitations, y compris de |
| beperkingen, ook van financiële aard, voor zover die beperkingen geen | nature financière, pour autant que ces limitations ne portent pas |
| afbreuk doen aan de essentie zelf van het recht op toegang tot een | atteinte au droit à l'accès à un juge dans sa substance même. |
| rechter. De invoering van financiële regelingen is van dien aard dat | L'introduction de règles financières est de nature à décourager les |
| ongegronde procedures en excessieve kosten worden ontmoedigd en draagt | procédures non fondées et les frais excessifs et participe d'une bonne |
| bij aan het verzekeren van de behoorlijke rechtsbedeling en het | administration de la justice et de la sauvegarde des intérêts et |
| vrijwaren van de belangen en de rechten van anderen waaronder de staat | droits d'autrui, parmi lesquels l'Etat en tant que partie au procès |
| als procespartij (EHRM, 18 juli 2013, Klauz t. Kroatië, § 85; 6 | (CEDH, 18 juillet 2013, Klauz c. Croatie, § 85; 6 septembre 2016, |
| september 2016, Cindric en Beslic t. Kroatië, § 96). | Cindric et Beslic. Croatie, § 96). |
| Op zich doet de invoering van een rechtsplegingsvergoeding, of ruimer | En soi, l'instauration d'une indemnité de procédure, ou plus |
| de regel dat de in het ongelijk ongestelde partij alle kosten draagt | généralement la règle selon laquelle la partie qui succombe supporte |
| en dus het risico loopt om die rechtsplegingsvergoeding te moeten | tous les frais et risque donc de devoir payer cette indemnité de |
| betalen, geen afbreuk aan dat recht, voor zover geen excessieve last | procédure, ne porte pas atteinte à ce droit, pour autant qu'il ne soit |
| wordt opgelegd aan een procespartij (EHRM, 3 juni 2014, Harrison McKee | pas imposé de charge excessive à une partie au procès (CEDH, 3 juin |
| t. Hongarije, § § 27-28; 6 september 2016, Cindric en Beslic t. | 2014, Harrison McKee c. Hongrie, § § 27-28; 6 septembre 2016, Cindric |
| Kroatië, § § 96-99 en § § 121-122). | et Beslic. Croatie, § § 96-99 et § § 121-122). |
| B.7.4. Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft geoordeeld dat | B.7.4. La Cour de justice de l'Union européenne a jugé que l'objectif |
| de doelstelling van het Verdrag van Aarhus erin bestaat de | de la Convention d'Aarhus consistait à donner au justiciable un large |
| rechtzoekende een ruime toegang tot de rechter te verlenen (HvJ, 15 | accès à la justice (CJUE, 15 octobre 2009, C-263/08, Djurgarden-Lilla |
| oktober 2009, C-263/08, Djurgarden-Lilla Värtans Miljöskyddsförening, | Värtans Miljöskyddsförening, point 45; 16 juillet 2009, C-427/07, |
| punt 45; 16 juli 2009, C-427/07, Commissie t. Ierland, punt 82; 12 mei | Commission c. Irlande, point 82; 12 mai 2011, C-115/09, Bund für |
| 2011, C-115/09, Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland, | Umwelt und Naturschutz Deutschland, Landesverband Nordrhein-Westfalen |
| Landesverband Nordrhein-Westfalen e.V., punt 39; 11 april 2013, | e.V., point 39; 11 avril 2013, C-260/11, Edwards e.a., point 31; 13 |
| C-260/11, Edwards e.a., punt 31; 13 februari 2014, C-530/11, Commissie t. Verenigd Koninkrijk, punt 44). Het vermijden van buitensporige kosten draagt bij tot de verwezenlijking van die toegang tot de rechter. B.8. Zoals blijkt uit de in B.3.3 aangehaalde parlementaire voorbereiding, is het feit dat de tussenkomende partijen zijn uitgesloten van de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat voor de Raad van State verantwoord door de zorg om te voorkomen dat een rechtspleging voor dat rechtscollege te duur wordt voor de verzoekende partijen en tegenpartijen, hetgeen de bestuurde ertoe zou kunnen brengen ervan af te zien een beroep in te stellen, en om de verzoekende partijen toe te laten het financiële risico van het beroep op het ogenblik dat het wordt ingesteld, correct in te schatten. B.9. In het licht van die legitieme doelstellingen is het relevant de tussenkomende partijen uit te sluiten van de regeling van de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat. | février 2014, C-530/11, Commission c. Royaume-Uni, point 44). L'évitement de coûts excessifs contribue à la réalisation de cet accès à la justice. B.8. Comme il ressort des travaux préparatoires visés en B.3.3, l'exclusion des parties intervenantes de la répétibilité des frais et honoraires d'avocat devant le Conseil d'Etat est justifiée par le souci d'éviter qu'une procédure devant cette juridiction ne devienne trop coûteuse pour les parties requérantes et adverses, ce qui pourrait conduire l'administré à renoncer à introduire un recours, et de permettre aux parties requérantes d'évaluer correctement le risque financier du recours au moment de son introduction. B.9. Au regard de ces objectifs légitimes, il est pertinent d'exclure les parties intervenantes du régime de répétibilité des frais et honoraires d'avocat. |
| De onmogelijkheid om een rechtsplegingsvergoeding te verkrijgen van de | En effet, l'impossibilité d'obtenir une indemnité de procédure auprès |
| tussenkomende partij, zelfs wanneer die afstand heeft gedaan van de | de la partie intervenante, même dans le cas où celle-ci a renoncé au |
| stedenbouwkundige vergunning na een schorsingsarrest van de Raad van | permis d'urbanisme à la suite d'un arrêt de suspension du Conseil |
| State, brengt immers geen hogere rechtsplegingskosten met zich mee | |
| voor de verzoekende partijen en tegenpartijen. De kostprijs van de | d'Etat, n'entraîne pas de surcoût de la procédure pour les parties |
| rechtspleging bestaat, voor de verzoekende partij, hoogstens in haar | requérantes et adverses. Le coût de la procédure consiste, pour la |
| uitgaven en haar kosten en erelonen van een advocaat, vermeerderd met, | partie requérante, au maximum, en ses dépens et ses frais et |
| wanneer zij in het ongelijk is gesteld, de uitgaven en een | honoraires d'avocat, majorés, en cas de défaite, des dépens et d'une |
| rechtsplegingsvergoeding ten behoeve van de tegenpartij. De | |
| tussenkomst van de begunstigde van de bestreden stedenbouwkundige | indemnité de procédure en faveur de la partie adverse. L'intervention |
| vergunning brengt geen verhoging van die kostprijs met zich mee, | du bénéficiaire du permis d'urbanisme attaqué n'entraîne pas une |
| ongeacht de houding van de tussenkomende partij tijdens de | augmentation de ce coût, quelle que soit l'attitude que la partie |
| rechtspleging. Het doel dat erin bestaat de voorzienbaarheid van de | intervenante prend au cours de la procédure. Ainsi, l'objectif qui |
| rechtsplegingskosten voor de verzoekende partij te verzekeren, is | consiste à assurer la prévisibilité des coûts de la procédure pour la |
| aldus eveneens bereikt. De tussenkomst, zelfs gevolgd door een afstand | partie requérante est également atteint. L'intervention, même suivie |
| van de bestreden vergunning, brengt de financiële verwachtingen van de | d'une renonciation au permis attaqué, ne bouleverse pas les prévisions |
| verzoekende partij op het ogenblik dat zij het beroep heeft ingesteld, | financières faites par la partie requérante au moment de |
| niet in het gedrang. | l'introduction du recours. |
| B.10.1. Het feit dat de tussenkomende partijen zijn uitgesloten van de | B.10.1. Par ailleurs, l'exclusion des parties intervenantes de la |
| verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat voor de | répétibilité des frais et honoraires d'avocat devant le Conseil d'Etat |
| Raad van State heeft overigens geen onevenredige gevolgen, zelfs | n'entraîne pas d'effets disproportionnés, même s'il en résulte qu'une |
| wanneer daaruit voortvloeit dat een verzoekende partij geen | |
| rechtsplegingsvergoeding ten laste van de tussenkomende partij kan | partie requérante ne peut pas obtenir une indemnité de procédure à |
| verkrijgen, wanneer die laatste afstand heeft gedaan van de bestreden | charge de la partie intervenante, lorsque celle-ci a renoncé au permis |
| vergunning. | attaqué. |
| B.10.2. Zoals het Hof heeft geoordeeld bij zijn arrest nr. 96/2012 van | B.10.2. Comme la Cour l'a jugé par son arrêt n° 96/2012 du 19 juillet |
| 19 juli 2012 staat het aan de wetgever te beoordelen of het opportuun | 2012, il relève du pouvoir d'appréciation du législateur d'estimer |
| is een regeling voor de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van | s'il est opportun d'établir un régime de répétibilité des frais et |
| de advocaat in te voeren die van toepassing is op de rechtsplegingen | honoraires d'avocat applicable aux procédures menées devant le Conseil |
| voor de Raad van State. | d'Etat. |
| B.10.3. Bij zijn arrest nr. 48/2015 van 30 april 2015 heeft het Hof | B.10.3. Par son arrêt n° 48/2015 du 30 avril 2015, la Cour a jugé que |
| geoordeeld dat, indien de wetgever ervoor opteert een systeem van | si le législateur choisit d'instaurer un système d'indemnité de |
| rechtsplegingvergoeding in te voeren voor de rechtsplegingen voor de | procédure pour les procédures devant la section du contentieux |
| afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, het hem toekomt | administratif du Conseil d'Etat, il lui incombe de tenir compte, lors |
| bij de uitwerking van een dergelijk systeem niet alleen rekening te | de l'élaboration d'un tel système, non seulement des différences entre |
| houden met de verschillen tussen de rechtsplegingen voor de Raad van | les procédures devant le Conseil d'Etat et les procédures devant le |
| State en de rechtsplegingen voor de burgerlijke rechter, maar ook met de vele andere aanwezige en soms tegenstrijdige belangen en beginselen. B.10.4. Het feit dat de tussenkomende partijen zijn uitgesloten van de rechtsplegingsvergoeding voor de Raad van State kan weliswaar in uitzonderlijke gevallen ertoe leiden dat een verzoekende partij geen rechtsplegingsvergoeding kan verkrijgen ten laste van een tussenkomende partij, noch ten laste van een tegenpartij. Dat gevolg wordt echter gecompenseerd door de waarborg waarover de verzoekende partij beschikt dat zij nooit een rechtsplegingsvergoeding zal moeten betalen ten gunste van een tussenkomende partij. Immers, zoals | juge civil, mais aussi des nombreux autres intérêts et principes en présence, qui sont parfois contradictoires. B.10.4. L'exclusion des parties intervenantes de l'indemnité de procédure devant le Conseil d'Etat peut certes mener, dans des cas exceptionnels, à ce qu'une partie requérante ne puisse pas obtenir une indemnité de procédure à charge d'une partie intervenante, ni à charge de la partie adverse. Il reste que cet effet est contrebalancé par la garantie dont dispose la partie requérante de ne jamais devoir s'acquitter d'une indemnité de procédure en faveur d'une partie |
| voortvloeit uit paragraaf 1 van de in het geding zijnde bepaling, die | intervenante. En effet, comme il résulte du paragraphe 1er de la |
| rechtstreeks is overgenomen van artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek, is een rechtsplegingsvergoeding een forfaitaire tegemoetkoming in de kosten en erelonen van een advocaat van de in het gelijk gestelde partij. Hieruit vloeit voort dat de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat geen mechanisme is dat het een partij mogelijk zou maken een rechtsplegingsvergoeding te verkrijgen wanneer zij in het gelijk wordt gesteld, zonder te kunnen worden veroordeeld tot de betaling ervan indien zij in het ongelijk wordt gesteld. Een uitbreiding van de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat tot de tussenkomende partijen zou aldus niet alleen tot gevolg hebben dat die partijen kunnen worden veroordeeld tot de betaling van een rechtsplegingsvergoeding, maar ook dat zij in voorkomend geval een dergelijke vergoeding kunnen vorderen van de verzoekende partij. Wanneer de wetgever alle in het geding zijnde belangen heeft | disposition en cause, qui est directement calqué sur l'article 1022 du Code judiciaire, une indemnité de procédure est une intervention forfaitaire dans les frais et honoraires d'avocat de la partie ayant obtenu gain de cause. Il s'ensuit que la répétibilité des frais et honoraires d'avocat n'est pas un mécanisme qui permettrait à une partie d'obtenir une indemnité de procédure, lorsqu'elle obtient gain de cause, sans pouvoir être condamnée au paiement de celle-ci en cas de défaite. Ainsi, une extension de la répétibilité des frais et honoraires d'avocat aux parties intervenantes aurait non seulement pour conséquence que celles-ci puissent être condamnées au paiement d'une indemnité de procédure, mais aussi qu'elles puissent réclamer une |
| afgewogen, heeft hij echter precies willen voorkomen dat de | telle indemnité, le cas échéant, auprès de la partie requérante. |
| rechtspleging te duur zou worden voor de verzoekende partijen en | Or, lorsqu'il a apprécié tous les intérêts en cause, le législateur a |
| tegenpartijen wegens de tussenkomst van een derde, hetgeen de toegang | précisément voulu éviter que la procédure ne devienne trop coûteuse |
| tot de rechter kan bemoeilijken en de kosten van een rechtspleging | pour les parties requérantes et adverses en raison de l'intervention |
| weinig voorzienbaar kan maken. | d'un tiers, ce qui peut rendre l'accès à la justice difficile et |
| In zoverre daarbij het financiële risico van de rechtspleging voor de | rendre les coûts d'une procédure peu prévisibles. |
| verzoekende partij in het algemeen wordt beperkt, draagt de keuze van | Dès lors, en ce qu'il réduit de manière globale le risque financier de |
| de wetgever om de tussenkomende partijen uit te sluiten van de | la procédure pour la partie requérante, le choix du législateur |
| verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat, zelfs voor | d'exclure les parties intervenantes de la répétibilité des frais et |
| de rechtsplegingen waarin zij afstand doen van de bestreden | honoraires d'avocat, même pour les procédures où celles-ci renoncent |
| stedenbouwkundige vergunning na een schorsingsarrest, bijgevolg ertoe | au permis d'urbanisme attaqué après un arrêt de suspension, contribue |
| bij het recht op toegang tot de rechter te waarborgen. | à garantir le droit d'accès au juge. |
| B.11. Het in B.5 bedoelde verschil in behandeling is bijgevolg niet | B.11. En conséquence, la différence de traitement visée en B.5 n'est |
| zonder redelijke verantwoording. | pas sans justification raisonnable. |
| Om die redenen, | Par ces motifs, |
| het Hof | la Cour |
| zegt voor recht : | dit pour droit : |
| Artikel 30/1, § 2, vierde lid, tweede zin, van de wetten op de Raad | L'article 30/1, § 2, alinéa 4, seconde phrase, des lois sur le Conseil |
| van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, schendt niet de artikelen | d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, ne viole pas les articles 10 |
| 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel | et 11 de la Constitution, combinés ou non avec l'article 6 de la |
| 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel | Convention européenne des droits de l'homme et avec l'article 9, |
| 9, lid 4, van het Verdrag van Aarhus. | paragraphe 4, de la Convention d'Aarhus. |
| Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel | Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, |
| 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, | conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur |
| op 8 mei 2019. | la Cour constitutionnelle, le 8 mai 2019. |
| De griffier, | Le greffier, |
| P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
| De voorzitter, | Le président, |
| F. Daoût | F. Daoût |