← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 40/2019 van 28 februari 2019 Rolnummer 7044 In zake : het
beroep tot vernietiging van het woord « vernietigde » in artikel 2244, § 1, derde lid, van het
Burgerlijk Wetboek, ingesteld door Annick Meurant en ander Het Grondwettelijk Hof, samengesteld
uit de voorzitters A. Alen en F. Daoût, en de rechters L. L(...)"
| Uittreksel uit arrest nr. 40/2019 van 28 februari 2019 Rolnummer 7044 In zake : het beroep tot vernietiging van het woord « vernietigde » in artikel 2244, § 1, derde lid, van het Burgerlijk Wetboek, ingesteld door Annick Meurant en ander Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters A. Alen en F. Daoût, en de rechters L. L(...) | Extrait de l'arrêt n° 40/2019 du 28 février 2019 Numéro du rôle : 7044 En cause : le recours en annulation du mot « annulé » dans l'article 2244, § 1 er , alinéa 3, du Code civil, introduit par Annick Meurant et autres. La Co composée des présidents A. Alen et F. Daoût, et des juges L. Lavrysen, T. Merckx-Van Goey, P. Nihou(...) |
|---|---|
| GRONDWETTELIJK HOF | COUR CONSTITUTIONNELLE |
| Uittreksel uit arrest nr. 40/2019 van 28 februari 2019 | Extrait de l'arrêt n° 40/2019 du 28 février 2019 |
| Rolnummer 7044 | Numéro du rôle : 7044 |
| In zake : het beroep tot vernietiging van het woord « vernietigde » in | En cause : le recours en annulation du mot « annulé » dans l'article |
| artikel 2244, § 1, derde lid, van het Burgerlijk Wetboek, ingesteld door Annick Meurant en anderen. | 2244, § 1er, alinéa 3, du Code civil, introduit par Annick Meurant et autres. |
| Het Grondwettelijk Hof, | La Cour constitutionnelle, |
| samengesteld uit de voorzitters A. Alen en F. Daoût, en de rechters L. | composée des présidents A. Alen et F. Daoût, et des juges L. Lavrysen, |
| Lavrysen, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet en J. Moerman, | T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet et J. Moerman, assistée du |
| bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter A. Alen, | greffier F. Meersschaut, présidée par le président A. Alen, |
| wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
| I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging | I. Objet du recours et procédure |
| Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 10 november | Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 10 |
| 2018 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 20 | novembre 2018 et parvenue au greffe le 20 novembre 2018, Annick |
| november 2018, hebben Annick Meurant, Jan Stevens, Guido Van Loon, | Meurant, Jan Stevens, Guido Van Loon, Denis Malcorps, Jan Creve et |
| Denis Malcorps, Jan Creve en Frank Bels, bijgestaan en | |
| vertegenwoordigd door Mr. P. Vande Casteele, advocaat bij de balie te | Frank Bels, assistés et représentés par Me P. Vande Casteele, avocat |
| Antwerpen, beroep tot vernietiging ingesteld van het woord « | au barreau d'Anvers, ont introduit un recours en annulation du mot « |
| vernietigde » in artikel 2244, § 1, derde lid, van het Burgerlijk | annulé » dans l'article 2244, § 1er, alinéa 3, du Code civil. |
| Wetboek. Op 5 december 2018 hebben de rechters-verslaggevers T. Merckx-Van Goey | |
| en P. Nihoul, met toepassing van artikel 72, eerste lid, van de | Le 5 décembre 2018, en application de l'article 72, alinéa 1er, de la |
| bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, het Hof | loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, les |
| ervan in kennis gesteld dat zij ertoe zouden kunnen worden gebracht | juges-rapporteurs T. Merckx-Van Goey et P. Nihoul ont informé la Cour |
| voor te stellen het onderzoek van de zaak af te doen met een arrest | qu'ils pourraient être amenés à proposer de mettre fin à l'examen de |
| gewezen op voorafgaande rechtspleging. | l'affaire par un arrêt rendu sur procédure préliminaire. |
| (...) | (...) |
| II. In rechte | II. En droit |
| (...) | (...) |
| Ten aanzien van de ontvankelijkheid | Quant à la recevabilité |
| B.1. De Ministerraad betwist het belang van de verzoekende partijen. | B.1. Le Conseil des ministres conteste l'intérêt des parties requérantes. |
| B.2. De verzoekende partijen zijn allen natuurlijke personen die | B.2. Les parties requérantes sont toutes des personnes physiques qui |
| beroepen tot nietigverklaring hebben ingesteld bij de Raad van State, | ont introduit des recours en annulation devant le Conseil d'Etat et |
| en traden op als tussenkomende partijen in de zaak die tot het arrest | qui ont agi en tant que parties intervenantes dans l'affaire qui a |
| nr. 148/2018 van 8 november 2018 heeft geleid. Zij doen blijken van | donné lieu à l'arrêt n° 148/2018 du 8 novembre 2018. Elles justifient |
| het vereiste belang. | de l'intérêt requis. |
| De exceptie wordt verworpen. | L'exception est rejetée. |
| Ten aanzien van het enige middel | Quant au moyen unique |
| B.3. Het enige middel is afgeleid uit een schending, door de bestreden | |
| bepaling, van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, doordat geen | B.3. Le moyen unique est pris de la violation des articles 10 et 11 de |
| la Constitution par la disposition attaquée, en ce qu'il n'est pas | |
| verjaringsstuitende werking wordt toegekend aan de bij de Raad van | conféré un effet interruptif de la prescription aux recours introduits |
| State ingestelde beroepen die niet tot een vernietigingsarrest leiden. | devant le Conseil d'Etat qui n'aboutissent pas à un arrêt d'annulation. |
| B.4. Bij zijn arrest nr. 148/2018 heeft het Hof geoordeeld : | B.4. Par son arrêt n° 148/2018, la Cour a jugé : |
| « B.6.2. Artikel 2244, § 1, derde lid, van het Burgerlijk Wetboek | « B.6.2. L'article 2244, § 1er, alinéa 3, du Code civil dispose que ' |
| bepaalt dat ' voor de toepassing van deze afdeling ' een beroep tot | pour l'application de la présente section ', un recours en annulation |
| vernietiging van een administratieve handeling bij de Raad van State | d'un acte administratif devant le Conseil d'Etat a, à l'égard de |
| dezelfde gevolgen heeft ten opzichte van de vordering tot herstel van | l'action en réparation du dommage causé par l'acte administratif |
| de schade veroorzaakt door de vernietigde administratieve handeling | annulé, les mêmes effets qu'une citation en justice. |
| als een dagvaarding voor het gerecht. | |
| De afdeling waarvan sprake is in artikel 2244, § 1, derde lid, is | La section dont il est question à l'article 2244, § 1er, alinéa 3, est |
| afdeling I van hoofdstuk IV van titel XX van het Burgerlijk Wetboek, | la section I du Chapitre IV du Titre XX du Code civil, qui contient |
| die de artikelen 2242 tot en met 2250 omvat. | les articles 2242 à 2250. |
| B.6.3. Artikel 2247 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt : | B.6.3. L'article 2247 du Code civil dispose : |
| ' Indien de eiser afstand doet van zijn eis, [...] | ' Si le demandeur se désiste de sa demande, [...] |
| Of indien zijn eis wordt afgewezen. | Ou si sa demande est rejetée, |
| Wordt de stuiting voor niet bestaande gehouden '. | L'interruption est regardée comme non avenue '. |
| B.7.1. Die wijziging van artikel 2244 van het Burgerlijk Wetboek bij | B.7.1. Cette modification de l'article 2244 du Code civil par la loi |
| de wet van 25 juli 2008 werd in de parlementaire voorbereiding | du 25 juillet 2008 a été commentée comme suit dans les travaux |
| toegelicht als volgt : | préparatoires : |
| ' De achterstand bij de Raad van State is een oud zeer, dat sedert een | ' L'arriéré au Conseil d'Etat est un problème qui ne date pas d'hier |
| tiental jaar onhoudbare proporties heeft aangenomen. | et qui s'est amplifié, au cours de ces dix dernières années, au point |
| [...] Gewone burgers [...], die geconfronteerd worden met een volgens hen onwettige overheidsbeslissing [...], kunnen [...] voor schorsing en vernietiging naar de Raad van State trekken. Spijtig genoeg blijven zij daar jaren in onzekerheid over hun rechtspositie, gelet op de aanzienlijke achterstand. Willen die burgers alsnog, na de vernietiging, een schadevergoeding bekomen, dan moeten zij daarvoor naar de burgerlijke rechtbank. De Raad van State kan immers geen schadevergoedingen toekennen. Vooraleer de betrokken burgers te weten komen of een beslissing al dan niet ongedaan wordt gemaakt wegens wetsoverschrijding, en zij dus aanspraak kunnen maken op een schadevergoeding, zijn er gemiddeld vijf jaar verlopen. Evenwel verjaren overeenkomstig art. 2262bis B.W. alle rechtsvorderingen tot vergoeding van schade op grond van buitencontractuele aansprakelijkheid door verloop van vijf jaar vanaf de dag volgend op die waarop de benadeelde kennis heeft gekregen van | d'en devenir intenable. [...] [...] les citoyens ordinaires, qui sont confrontés à une décision des pouvoirs publics qu'ils considèrent comme illégale, [...] ont [...] la faculté d'introduire des recours en suspension et en annulation devant le Conseil d'Etat. Malheureusement, l'ampleur de l'arriéré les condamne à rester des années durant dans l'incertitude à propos de leur statut juridique. Si, après une annulation, les citoyens en question entendent obtenir des dommages et intérêts, il leur faut intenter une action devant le tribunal civil, puisque le Conseil d'Etat n'est pas habilité à accorder des dommages et intérêts. Cinq années s'écoulent en moyenne avant que les citoyens concernés soient fixés sur l'annulation ou non d'une décision pour cause d'infraction à la loi, et puissent, en conséquence, prétendre à des dommages et intérêts. Or, conformément à l'article 2262bis du Code civil, toutes les actions en réparation d'un dommage fondées sur une responsabilité extracontractuelle se prescrivent par cinq ans à partir du jour qui suit celui où la personne lésée a eu connaissance du dommage ou de son |
| de schade of van de verzwaring ervan en van de identiteit van de | aggravation et de l'identité de la personne responsable. |
| daarvoor aansprakelijke persoon. | |
| [...] | [...] |
| Gelet op de mogelijkerwijs nog tussenkomende administratieve | Vu la procédure de recours administratif susceptible de s'intercaler, |
| beroepsprocedure, is vaak al een deel van de verjaringstermijn | une partie du délai de prescription s'est souvent déjà écoulée avant |
| verlopen nog voor het vernietigingsverzoek bij de Raad van State wordt | que le recours en annulation soit introduit devant le Conseil d'Etat. |
| ingesteld. [...] | [...] |
| De kans is dus zeer groot dat het recht om schadevergoeding te | Il y a donc une forte probabilité que l'action en réclamation de |
| vorderen verjaart lopende de vernietigingsprocedure. Vele advocaten | dommages et intérêts se prescrive au cours de la procédure en |
| zullen hun cliënten dan ook aanraden om onmiddellijk na het instellen | annulation. Beaucoup d'avocats conseilleront par conséquent à leurs |
| van het vernietigingsverzoek of tijdens de procedure voor de Raad van | clients d'engager une action civile immédiatement après l'introduction |
| State een burgerlijke vordering in te stellen, en deze vordering te | du recours en annulation ou au cours de la procédure devant le Conseil |
| laten verwijzen naar de rol. | d'Etat, et de demander le renvoi de cette action au rôle. |
| Immers, overeenkomstig artikel 2244 van het Burgerlijk Wetboek vormt | En effet, aux termes de l'article 2244 du Code civil, une citation en |
| een dagvaarding voor het gerecht een burgerlijke stuiting. | justice forme une interruption civile. Conformément à une |
| Overeenkomstig een vaste rechtspraak blijft deze stuiting trouwens | jurisprudence constante, cette interruption subsiste d'ailleurs tant |
| voortduren gedurende het aanhangig zijn van de zaak, zodat de nieuwe | que l'affaire reste pendante, si bien que le nouveau délai de |
| verjaringstermijn maar begint te lopen na het beëindigen van die | prescription ne commence à courir qu'après la fin de l'instance en |
| aanleg. | question. |
| Deze door de slechte werking van de instelling gegroeide | Cette pratique juridique née du mauvais fonctionnement de |
| rechtspraktijk is evenwel geen goede zaak, vermits zij het risico van | l'institution n'est cependant pas une bonne chose, dans la mesure où |
| het verlies van recht op schadevergoeding geheel ten laste legt van de | elle rejette entièrement sur le citoyen le risque de la perte du droit |
| burger : het is deze laatste die een potentieel slachtoffer is van de | à des dommages et intérêts : c'est le citoyen qui devient une victime |
| abnormale traagheid van de rechtsgang. Bovendien vult dit de rollen | potentielle de la lenteur anormale de la justice. Par ailleurs, cette |
| van de burgerlijke rechtbanken met zaken die gedurende jaren niet in | façon de faire encombre les rôles des tribunaux civils d'affaires qui |
| ne sont pas en état d'être jugées pendant des années, créant ainsi un | |
| staat zijn, zodat de administratieve last onnodig toeneemt. | surcroît inutile de la charge administrative. |
| Het is daarnaast een nutteloze bijkomende kost voor de burger die | Cela représente en outre un coût supplémentaire inutile à charge du |
| naderhand vaststelt dat de bestreden overheidsbeslissing toch niet | citoyen qui doit constater au bout du compte que la décision contestée |
| werd vernietigd ' (Parl. St., Senaat, B.Z. 2007, nr. 4-10/1, pp. 1-3). | des pouvoirs publics n'a pas été annulée ' (Doc. parl., Sénat, S.E. 2007, n° 4-10/1, pp. 1-3). |
| De minister van Justitie heeft in de bevoegde Senaatscommissie | Le ministre de la Justice a encore exposé, au sein de la commission |
| eveneens uiteengezet : | compétente du Sénat : |
| ' Vooreerst rijst een interpretatieprobleem door het feit dat alle | ' Il y a tout d'abord un problème d'interprétation lié au fait que |
| rechtsvorderingen tot vergoeding van schade op grond van | |
| buitencontractuele aansprakelijkheid verjaren door verloop van vijf | toute action en réparation d'un dommage fondée sur une responsabilité |
| jaar. Daarenboven en vooral aan de orde [,] de interpretatie van de | extracontractuelle se prescrit par cinq ans. Ensuite et surtout, il y |
| artikelen 100 en 101 van de wetten op de comptabiliteit van de Staat, | a l'interprétation des articles 100 et 101 des lois sur la |
| gecoördineerd door het koninklijk besluit van 17 juli 1991, dat | comptabilité de l'Etat, coordonnées par l'arrêté royal du 17 juillet |
| artikel 1 van de wet van 6 februari 1970 herneemt betreffende de | 1991, qui reprennent le texte de l'article 1er de la loi du 6 février |
| verjaring van de schuldvorderingen ten laste van de Staat of | 1970 relative à la prescription des créances à charge ou au profit de |
| provincies. Daar wordt een verjaringstermijn van 5 jaar zonder verdere | l'Etat et des provinces, lequel instaure un délai de prescription de 5 |
| voorwaarden ingevoerd. Bij arrest van 16 februari 2006 heeft het Hof | ans sans fixer d'autres conditions. Par arrêt du 16 février 2006, la |
| van Cassatie geoordeeld dat een verzoekschrift bij de Raad van State | Cour de cassation a considéré qu'une requête devant le Conseil d'Etat |
| geen schorsende werking heeft. Gelet op de achterstand bij de Raad van | n'a pas d'effet suspensif. Compte tenu de l'arriéré du Conseil d'Etat, |
| State, is de kans dus groot dat het recht om schadevergoeding te | il y a donc de fortes chances que le droit de réclamer des dommages et |
| vorderen verjaart tijdens de lopende vernietigingsprocedure. Aldus | intérêts soit frappé de prescription alors que la procédure |
| wordt de burger verplicht om onmiddellijk na het instellen van het | d'annulation est encore en cours. Le justiciable se voit donc |
| beroep tot vernietiging ook een burgerlijke vordering in te stellen. | contraint d'intenter une action au civil immédiatement après avoir |
| introduit son recours en annulation. | |
| Het is weinig waarschijnlijk dat dit probleem door de wet van 15 | Il est peu probable que ce problème soit résolu par la loi du 15 |
| september 2006 op de hervorming van de Raad van State, die | septembre 2006 réformant le Conseil d'Etat, qui renvoie le contentieux |
| vreemdelingenzaken overhevelt naar een andere instantie, zal worden weggewerkt. | des étrangers devant une autre instance. |
| Bijkomend probleem is dat een arrest van het Hof van Cassatie van 16 | A cela vient s'ajouter qu'un arrêt de la Cour de cassation du 16 |
| februari 2006 een einde maakt aan de tot dusver aangenomen stelling | février 2006 est venu infirmer la thèse admise jusqu'alors selon |
| dat een administratieve procedure voor de Raad van State, naar | laquelle une procédure administrative devant le Conseil d'Etat |
| analogie van artikel 2244 van het Burgerlijk Wetboek, de verjaring van de burgerlijke rechtsvordering stuit of schorst. Het Hof stelde dat het verzoekschrift tot vernietiging van een administratieve handeling voor de Raad van State de verjaring van het recht om voor een burgerlijke rechtbank schadevergoeding te vorderen op grond van een onrechtmatige overheidsdaad niet schorst of stuit. Het beroep bij de Raad van State heeft immers een objectieve werking. Spreker meent echter op dat vlak dat een uitspraak over een objectief contentieux rechtsgevolgen kan hebben waardoor subjectieve rechten worden gekrenkt. Immers het Hof van Cassatie oordeelt steevast dat het vernietigingsarrest het bewijs levert van een onrechtmatige daad. In die zin is dergelijk arrest in de realiteit meervoudig. | interrompait la prescription du dédommagement civil, par analogie avec l'article 2244 du Code civil. La Cour a estimé que la requête en annulation d'un acte administratif devant le Conseil d'Etat n'interrompt ni ne suspend la prescription du droit de réclamer, devant un tribunal civil, une réparation pour acte public illicite. En effet, le recours devant le Conseil d'Etat a un effet objectif. L'intervenant considère toutefois à cet égard qu'une décision sur un contentieux objectif peut avoir des effets juridiques portant atteinte à des droits subjectifs. En effet, selon la jurisprudence constante de la Cour de cassation, l'arrêt d'annulation apporte la preuve de l'illicéité d'un acte. En ce sens, pareil arrêt a en réalité une portée multiple. |
| Men zou kunnen stellen dat de verjaringstermijn van 5 jaar ten | L'on pourrait affirmer que le délai de prescription de 5 ans |
| opzichte van overheidshandelingen een discriminatie inhoudt ten | applicable aux actes publics est constitutif d'une discrimination par |
| opzichte van de gerechtelijke verjaringstermijnen ten opzichte van | rapport aux délais de prescription judiciaires applicables aux actes |
| handelingen van private personen; waarom een verschillende | des personnes privées; pourquoi soumettre les actions dirigées contre |
| verjaringstermijn invoeren voor vordering tegen de overheid dan voor | les pouvoirs publics à un délai de prescription différent de celui |
| andere vorderingen ? ' (Parl. St., Senaat, 2007-2008, nr. 4-10/3, pp. | applicable aux autres actions ? ' (Doc. parl., Sénat, 2007-2008, n° |
| 2-3). | 4-10/3, pp. 2-3). |
| B.7.2. Het oorspronkelijk ingediende wetsvoorstel beoogde een | B.7.2. La proposition de loi initialement déposée entendait conférer |
| schorsend karakter, op burgerrechtelijk vlak, te verlenen aan het | un caractère suspensif, au civil, à l'introduction d'un recours en |
| indienen van een beroep tot nietigverklaring bij de Raad van State, | annulation devant le Conseil d'Etat, jusqu'à la date de notification |
| tot de datum van de kennisgeving van het arrest overeenkomstig artikel | de l'arrêt conformément à l'article 36 de l'arrêté du Régent du 23 |
| 36 van het besluit van de Regent van 23 augustus 1948 tot regeling van | août 1948 déterminant la procédure devant la section du contentieux |
| de rechtspleging voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van | administratif du Conseil d'Etat (Doc. parl., Sénat, S.E. 2007, n° |
| State (Parl. St., Senaat, B.Z. 2007, nr. 4-10/1, p. 5). | 4-10/1, p. 5). |
| B.7.3. In haar advies heeft de afdeling wetgeving van de Raad van | B.7.3. Dans son avis, la section de législation du Conseil d'Etat a |
| State, in verband met het schorsende karakter van de verjaring die | observé, à propos du caractère suspensif de la prescription qui était |
| werd overwogen, opgemerkt : | envisagé : |
| ' 3. Wanneer een verjaringstermijn geschorst wordt, moet de tijd die verstreken is vóór die schorsing meegerekend worden in de termijn waarvan het resterende gedeelte opnieuw begint te lopen na afloop van de schorsing. Een gestuite verjaringstermijn daarentegen begint opnieuw van voor af aan te lopen zodra de stuitingsgrond niet meer werkzaam is. In het systeem waarbij de schorsing loopt " gedurende de aanhangigheid bij de Raad van State van het beroep tot vernietiging van deze administratieve handelingen " zullen diegenen voor wie die regel geldt te maken krijgen met het probleem uit te maken hoeveel tijd precies verstreken is, en dus ook hoeveel tijd er nog over blijft, inzonderheid wanneer de datum waarop het beroep is ingesteld niet bekend is. Die kwestie klemt des te meer wanneer een derde partij bij de procedure vóór de Raad van State het voordeel van de schorsingsregeling zou genieten. | ' 3. Lorsqu'un délai de prescription est suspendu, le temps écoulé avant cette suspension doit être comptabilisé dans le délai dont le solde reprend son cours au terme de celle-ci. En revanche, un délai de prescription interrompu recommence entièrement dès que la cause de l'interruption cesse de produire son effet. Le mécanisme de la suspension ' pendant la période où le recours en annulation des actes administratifs en question est pendant devant le Conseil d'Etat ' placera les destinataires de la règle devant la difficulté de déterminer de manière exacte le laps de temps écoulé et, par voie de conséquence, celui restant à courir, spécialement lorsque la date de l'introduction du recours n'est pas connue. Cette question est pertinente principalement s'il est envisagé qu'un tiers à la |
| Er moet onder meer rekening worden gehouden met het feit dat de datum | procédure devant le Conseil d'Etat bénéficie du régime de suspension. |
| waarop de schorsingstermijn een aanvang neemt, die zou overeenstemmen | Il convient notamment de tenir compte du fait que la date de prise de |
| met de datum waarop het beroep bij de Raad van State is ingesteld, | cours du délai de suspension, qui correspondrait à celle de |
| niet altijd gemakkelijk bepaald kan worden door derden, aangezien hij | l'introduction du recours devant le Conseil d'Etat, n'est pas toujours |
| niet afhangt van de datum waarop de aangevochten handeling is gesteld, | déterminable de manière aisée par les tiers puisqu'elle dépend, non |
| maar, gezien artikel 4, derde lid, van het besluit van de Regent van | pas de la date de l'acte en cause mais, compte tenu de l'article 4, |
| 23 augustus 1948 tot regeling van de rechtspleging voor de afdeling | alinéa 3, de l'arrêté du Régent du 23 août 1948 déterminant la |
| bestuursrechtspraak van de Raad van State, al naargelang van het | procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil |
| geval, van de bekendmaking, de kennisgeving of de kennisneming van die | d'Etat, de la publication, de la notification ou de la prise de |
| handeling; | connaissance, selon le cas, de cet acte; |
| Er behoort onder meer ook rekening te worden gehouden met de artikelen | Il convient également de prendre en considération notamment les |
| 14, § 3, en 19, tweede lid, van de gecoördineerde wetten op de Raad | articles 14, § 3, et 19, alinéa 2, des lois coordonnées sur le Conseil |
| van State. Hoe dan ook, de datum waarop de termijn voor een | d'Etat. En tout état de cause, la date de la prise de cours du délai |
| annulatieberoep begint te lopen zal later vallen dan zestig dagen na | de recours en annulation sera plus éloignée que soixante jours après |
| de datum van de aangevochten bestuurshandeling, soms veel later | la date de l'acte administratif en cause, parfois dans une mesure |
| wanneer de bekendmaking, de kennisgeving of de kennisneming van die | importante en cas de tardiveté de la publication, de la notification |
| handeling laat geschiedt, met alle gevolgen van dien voor het bepalen | |
| van de termijn die verstreken is vóór de schorsing van de | ou de la prise de connaissance de cet acte, avec la conséquence que |
| verjaringstermijn. De hier uiteengezette problemen lijken bijzonder | cela emporte quant à la détermination du délai écoulé avant la |
| groot te zullen zijn in het geval, dat in de praktijk vaak voorkomt, | suspension du délai de prescription. Les difficultés ici exposées |
| dat de kennisneming van de aangevochten handeling de termijn voor | paraissent devoir être particulièrement importantes dans l'hypothèse, |
| beroep bij de Raad van State doet ingaan. | assez fréquente dans la pratique, où c'est la prise de connaissance de |
| De wetgever wordt verzocht na te gaan of het niet eenvoudiger zou zijn | l'acte en cause qui fait courir le délai de recours devant le Conseil d'Etat. |
| om, naar het voorbeeld van wat, mutatis mutandis, bepaald is in | Le législateur est invité à examiner, à l'instar de ce que prévoient, |
| artikel 2244 van het Burgerlijk Wetboek en artikel 101, eerste lid, | mutatis mutandis, l'article 2244 du Code civil et l'article 101, |
| van de gecoördineerde wetten op de Rijkscomptabiliteit, veeleer te | alinéa 1er, des lois coordonnées sur la comptabilité de l'Etat, s'il |
| werken met een regeling waarbij de verjaringstermijn gestuit wordt als | ne serait pas plus simple de recourir plutôt à un régime |
| gevolg van het instellen van een beroep bij de Raad van State, en een | d'interruption de la prescription par l'effet de l'introduction d'un |
| nieuwe termijn begint te lopen zodra de procedure vóór laatstgenoemd | recours au Conseil d'Etat, un nouveau délai prenant son envol au terme |
| rechtscollege is afgelopen. | de la procédure devant cette dernière juridiction. |
| [...] | [...] |
| 4. Ongeacht of gebruik wordt gemaakt van een schorsings- of een | 4. Qu'il soit recouru à un système de suspension ou d'interruption, la |
| stuitingsregeling, rijst de vraag hoe de regeling moet worden | question se pose de savoir comment appliquer le mécanisme si le |
| toegepast wanneer het beroep dat bij de Raad van State is ingesteld | recours introduit devant le Conseil d'Etat est irrecevable ou que |
| niet ontvankelijk is of laatstgenoemd rechtscollege niet bevoegd is. | celui-ci n'est pas compétent. |
| Luidens het voorliggende ontwerp is het voldoende dat een beroep wordt | Selon les termes du projet à l'examen, il suffit qu'un recours soit |
| ingesteld opdat de verjaringstermijn geschorst wordt, zelfs in de hier | introduit pour que le délai de prescription soit suspendu, même dans |
| aangehaalde gevallen. | les hypothèses qui sont ici soulevées. |
| Het staat aan de wetgever dit vraagstuk te onderzoeken en | Il appartient au législateur d'examiner cette question et de la régler |
| uitdrukkelijk te regelen in het dispositief, waarbij hij onder meer | |
| een standpunt moet innemen aangaande de toepasselijkheid van de | de manière expresse dans le dispositif, en prenant attitude notamment |
| artikelen 2246 en 2247 van het Burgerlijk Wetboek op die kwesties ' | sur l'applicabilité à ces questions des articles 2246 et 2247 du Code |
| (Parl. St., Kamer, 2007-2008, DOC 52-0832/004, pp. 8-10). | civil ' (Doc. parl., Chambre, 2007-2008, DOC 52-0832/004, pp. 8-10). |
| B.7.4. Ingevolge dat advies werd een amendement ingediend teneinde een | B.7.4. A la suite de cet avis, un amendement a été déposé en vue |
| mechanisme tot stuiting van de verjaring in te voeren in plaats van | d'instaurer un mécanisme d'interruption de la prescription en lieu et |
| het bedoelde mechanisme tot schorsing om de berekening van de | place du mécanisme de suspension prévu pour simplifier le décompte du |
| verjaringstermijn te vereenvoudigen. Dat amendement werd als volgt | délai de prescription. Cet amendement était justifié comme suit : |
| verantwoord : ' Er moet dan ook worden verduidelijkt, zoals reeds aangegeven door | ' Il est dès lors nécessaire d'apporter la précision, déjà consacrée |
| het Hof van Cassatie in zijn arrest van 11 januari 1957 (Arr. Cass., | par la Cour de Cassation dans son arrêt du 11 janvier 1957 (Pas. 1957, |
| 1957, 326) en in artikel 101 van de gecoördineerde wetten van 17 juli | p. 523) ainsi que par l'article 101 des lois coordonnées du 17 juillet |
| 1991 op de Rijkscomptabiliteit, dat de stuiting van de verjaring door een dagvaarding voor het gerecht blijft duren tot het einde van het geding. Er is gesteld dat een beroep tot vernietiging dezelfde rechtsgevolgen [heeft als een dagvaarding] voor het gerecht met betrekking tot de stuiting van de verjaring van de op grond van de onwettigheid van de bestreden administratieve handeling ingediende vordering tot schadevergoeding. Daaruit volgt inzonderheid dat, net als bij een dagvaarding, de stuiting door een beroep tot vernietiging blijft duren tot het einde van het geding, met andere woorden tot het tijdstip waarop het arrest wordt uitgesproken, en dat de stuiting enkel ten goede komt aan degene | 1991 sur la comptabilité de l'Etat, selon laquelle l'interruption de la prescription par une citation en justice se prolonge jusqu'à la clôture de l'instance. Il est stipulé qu'un recours en annulation a les mêmes effets juridiques qu'une citation en justice en ce qui concerne l'interruption de la prescription de l'action en réparation d'un dommage formée au motif de l'illégalité de l'acte administratif attaqué. Il en découle notamment que, comme pour une citation, l'interruption par un recours en annulation se prolongera jusqu'à la clôture de l'instance, c'est-à-dire jusqu'au prononcé de l'arrêt, et qu'elle ne |
| die de handeling die de verjaring stuit, heeft verricht ' (Parl. St., | profitera qu'à celui qui a accompli l'acte interruptif ' (Doc. parl., |
| Kamer, 2007-2008, DOC 52-0832/005, p. 2). | Chambre, 2007-2008, DOC 52-0832/005, p. 2). |
| B.8.1. Zoals blijkt uit de in B.7.1 vermelde parlementaire | B.8.1. Comme il ressort des travaux préparatoires mentionnés en B.7.1, |
| voorbereiding, bestond het doel van de wetgever erin de gevolgen in | |
| verband met de achterstand bij de Raad van State niet door de | l'objectif du législateur était de ne pas faire peser sur le |
| rechtzoekende te laten dragen. Enerzijds, beoogde hij te vermijden dat | justiciable les conséquences liées à l'arriéré du Conseil d'Etat. |
| de vordering tot schadevergoeding voor de burgerlijke rechter zou zijn | D'une part, il entendait éviter que l'action en réparation du dommage |
| verjaard, indien de rechtzoekende meer dan vijf jaar na het instellen | devant le juge civil soit prescrite si le justiciable obtient |
| van een beroep bij de Raad van State, de vernietiging van de bestreden bestuurshandeling verkrijgt. Anderzijds, beoogde de wetgever te vermijden dat de rechtzoekende die een beroep tot nietigverklaring instelt bij de Raad van State verplicht zou zijn, ten bewarende titel, een vordering tot schadevergoeding in te stellen bij de burgerlijke rechter om die verjaring te vermijden, hetgeen extra kosten met zich brengt voor het instellen van die bewarende procedure, die achteraf nutteloos kan blijken te zijn. B.8.2. De wetgever wilde eveneens een einde maken aan een praktijk waarbij de rollen van de burgerlijke rechtbanken worden gevuld met zaken die niet in staat van wijzen zijn. | l'annulation de l'acte administratif attaqué plus de cinq ans après avoir introduit un recours auprès du Conseil d'Etat. D'autre part, le législateur entendait éviter que le justiciable qui introduit un recours en annulation auprès du Conseil d'Etat soit tenu, à titre conservatoire, d'introduire une action devant le juge civil pour éviter cette prescription, impliquant des coûts supplémentaires liés à l'engagement de cette procédure conservatoire, qui peut par la suite s'avérer inutile. B.8.2. Le législateur entendait également mettre un terme à une pratique qui encombre les rôles des tribunaux civils d'affaires qui ne sont pas en état d'être jugées. |
| B.8.3. Uit de parlementaire voorbereiding blijkt ten slotte dat de wet | B.8.3. Il ressort enfin des travaux préparatoires que la loi du 25 |
| van 25 juli 2008 niet los kan worden gezien van twee arresten van het | juillet 2008 ne peut être dissociée de deux arrêts de la Cour de |
| Hof van Cassatie van 16 februari 2006, waarbij werd geoordeeld dat ' | cassation du 16 février 2006, par lesquels il a été jugé que ' le |
| het verzoekschrift tot vernietiging van een administratieve handeling | recours en annulation formé contre un acte administratif devant le |
| voor de Raad van State [...] de verjaring [...] van het recht om voor | Conseil d'Etat n'interrompt ni ne suspend la prescription du droit de |
| een burgerlijke rechtbank schadevergoeding te vorderen gegrond op een | réclamer une indemnisation devant un tribunal civil en se fondant sur |
| onrechtmatige overheidsdaad [niet stuit of schorst] ' (Cass., 16 | un acte illicite des autorités ' (Cass., 16 février 2006, C.05.0022.N |
| februari 2006, C.05.0022.N en C.05.0050.N). | et C.05.0050.N). |
| [...] B.12.1. De redenen waarom de Raad van State een beroep tot nietigverklaring kan verwerpen zonder de grond van de zaak te hebben onderzocht, kunnen talrijk zijn. Zulks geldt met name wanneer de verzoeker, om redenen buiten zijn wil, zijn belang om in rechte te treden verliest tijdens het geding voor het hoge administratieve rechtscollege, zoals dat het geval is in de aan het verwijzende rechtscollege voorgelegde zaak. De termijn die is verstreken tussen de datum van het instellen van het beroep en de datum waarop de Raad van State zijn arrest wijst, kan bijzonder lang zijn en eveneens voortvloeien uit omstandigheden buiten de wil van de verzoeker, zoals dat het geval is in de aan de verwijzende rechter voorgelegde zaak, zodat de termijn waarin is voorzien om een burgerlijke vordering tot schadevergoeding in te stellen, intussen is verstreken. B.12.2. Zoals de appellant voor het verwijzende rechtscollege beklemtoont, kan de verzoeker, op het ogenblik van het instellen van | [...] B.12.1. Les motifs pour lesquels le Conseil d'Etat peut rejeter un recours en annulation sans avoir examiné le fond de l'affaire peuvent être nombreux. Il en est ainsi notamment lorsque le requérant perd son intérêt à agir en cours d'instance devant la haute juridiction administrative pour des raisons qui sont indépendantes de sa volonté, tel que c'est le cas dans l'espèce soumise à la juridiction a quo. Le délai qui s'est écoulé entre la date d'introduction du recours et celle à laquelle le Conseil d'Etat rend son arrêt peut être particulièrement long et résulter lui aussi de circonstances indépendantes de la volonté du requérant, comme c'est le cas dans l'espèce soumise au juge a quo, de sorte que le délai prévu pour introduire une action civile en dédommagement est entre-temps expiré. B.12.2. Comme l'appelant devant la juridiction a quo le souligne, au moment de l'introduction de son recours devant le Conseil d'Etat, le |
| zijn beroep bij de Raad van State, niet de omstandigheden voorzien die | requérant n'est pas en mesure de prévoir les circonstances qui peuvent |
| ertoe kunnen leiden dat een verwerpingsarrest zal worden gewezen, noch | aboutir à ce qu'un arrêt de rejet soit rendu ni le délai dans lequel |
| de termijn voorzien waarbinnen de Raad van State uitspraak zal doen. | le Conseil d'Etat va statuer. Si la procédure devant le Conseil d'Etat |
| Indien de procedure voor de Raad van State meer dan vijf jaar duurt, zal de ontstentenis van een verjaringsstuitende werking die, in geval van een verwerpingsarrest, uit de in het geding zijnde bepaling voortvloeit, tot gevolg hebben dat aan de rechtzoekende elke mogelijkheid wordt ontzegd om bij de burgerlijke rechter tijdig een vordering tot schadevergoeding in te stellen tegen de administratieve overheid. Het enige middel waarover de verzoeker beschikt om zijn rechten te vrijwaren, is het instellen van een vordering bij de burgerlijke rechter, naast het instellen van een beroep tot nietigverklaring bij de Raad van State, hetgeen echter de doelstelling van proceseconomie zou tenietdoen, die precies door de wetgever wordt nagestreefd. B.12.3. In tegenstelling tot hetgeen de Ministerraad beweert, zou de ontstentenis van een verjaringsstuitende werking met betrekking tot een door de Raad van State gewezen verwerpingsarrest niet kunnen worden verantwoord door de bekommernis om de in het geding zijnde | dure plus de cinq ans, l'absence d'effet interruptif de la prescription qui découle, en cas d'arrêt de rejet, de la disposition en cause a pour effet de priver le justiciable de toute possibilité d'introduire devant le juge civil, dans les délais, une action en réparation du dommage contre l'autorité administrative. Le seul moyen dont dispose le requérant pour préserver ses droits est l'intentement d'une action devant le juge civil, parallèlement à l'introduction d'un recours en annulation auprès du Conseil d'Etat, ce qui ferait toutefois échec à l'économie procédurale précisément recherchée par le législateur. B.12.3. Contrairement à ce que soutient le Conseil des ministres, l'absence d'effet interruptif de la prescription liée à un arrêt de rejet rendu par le Conseil d'Etat ne pourrait être justifiée par le souci d'harmoniser le régime en cause avec celui prévu en matière de |
| regeling te harmoniseren met de in artikel 2247 van het Burgerlijk | citation en justice à l'article 2247 du Code civil. |
| Wetboek bedoelde regeling inzake de dagvaarding voor het gerecht. | |
| Zoals in B.2 is vermeld, verwijst artikel 101 van de wetten op de | Comme il est dit en B.2, l'article 101 des lois sur la comptabilité de |
| Rijkscomptabiliteit naar de regels van het gemeen recht voor de | l'Etat renvoie aux règles du droit commun pour l'interruption de la |
| stuiting van de verjaring, namelijk die welke worden voorgeschreven in | |
| afdeling I van hoofdstuk IV, titel XX, boek III, van het Burgerlijk | prescription, soit celles qui sont prescrites par la section I du |
| Wetboek, onder de artikelen 2242 tot 2250 van het Wetboek. Hoewel | chapitre IV, titre XX, livre III du Code civil, sous les articles 2242 |
| artikel 2244 van dat Wetboek naar de regels van die afdeling verwijst, met inbegrip van de in artikel 2247 bedoelde regel, dient te worden opgemerkt dat, wanneer de rechtzoekende een dagvaarding instelt voor de burgerlijke rechter, laatstgenoemde zich dient uit te spreken over de zaak in het kader van één en dezelfde procedure met betrekking tot subjectieve rechten tijdens welke de rechtzoekende al zijn argumenten zal hebben kunnen doen gelden. De omstandigheid dat de stuiting van de verjaring, door de toepassing van artikel 2247 van het Burgerlijk Wetboek, voor niet-bestaande wordt gehouden in geval van verwerping van de rechtsvordering op inhoudelijke of vormelijke gronden, zal het onderzoek van de gegrondheid van de vordering niet hebben aangetast. In een dergelijk geval zal de rechtzoekende op geen enkele manier het slachtoffer kunnen zijn geweest van een achterstand bij het burgerlijke rechtscollege waarbij de zaak aanhangig is gemaakt, aangezien hij precies die rechter is die uitspraak doet met een stuiting van de verjaringstermijn zolang de beslissing niet is gewezen. B.12.4. Daarentegen kan ten aanzien van de rechtzoekende die bij de Raad van State een beroep tot nietigverklaring instelt, in het objectieve contentieux, dat beroep worden verworpen om een reden die niets te maken heeft met de grond van de zaak. Hij moet een nieuwe procedure, ditmaal in het subjectieve contentieux, instellen voor de burgerlijke rechtscolleges teneinde een schadevergoeding te verkrijgen, indien hij de onwettigheid van de betwiste bestuurshandeling aantoont, hetgeen een onderzoek van de grond van de zaak door de burgerlijke rechter bij wie de zaak aanhangig is gemaakt, vereist. Een dergelijk beroep wordt hem evenwel ontzegd indien de procedure voor de Raad van State meer dan vijf jaar duurt, zodat ingevolge de toepassing van artikel 2244, § 1, derde lid, van het Burgerlijk Wetboek, in samenhang gelezen met de artikelen 100 en 101 van de wetten op de Rijkscomptabiliteit, de termijn om zijn vordering tot schadevergoeding in te stellen voor de burgerlijke rechter zal zijn verstreken. B.13. Uit het voorgaande vloeit voort dat de in het geding zijnde bepaling, in zoverre zij enkel aan de bij de Raad van State ingestelde beroepen die tot een vernietigingsarrest leiden, een verjaringsstuitende werking verleent, niet relevant is ten opzichte van de in B.7 en B.8 vermelde doelstellingen, aangezien zij de rechtzoekende die ervoor kiest om een bestuurshandeling aan te vechten voor de Raad van State nog steeds ertoe verplicht om tevens ten bewarende titel een vordering tot schadevergoeding in te stellen voor de burgerlijke rechter, teneinde de verjaring van zijn vordering te voorkomen ». B.5. Om redenen die identiek zijn aan die welke vervat zijn in het voormelde arrest nr. 148/2018, is het enige middel gegrond. Om die redenen, het Hof vernietigt het woord « vernietigde » in artikel 2244, § 1, derde lid, van het Burgerlijk Wetboek. Aldus gewezen in het Nederlands, het Frans en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 28 februari 2019. De griffier, F. Meersschaut De voorzitter, | à 2250 du Code. Bien que l'article 2244 dudit Code renvoie aux règles de cette section, y compris celle prévue à l'article 2247, il y a lieu de relever que, lorsque le justiciable introduit une citation devant le juge civil, ce dernier est appelé à statuer sur l'affaire dans le cadre d'une seule et même procédure portant sur des droits subjectifs au cours de laquelle le justiciable a pu faire valoir l'ensemble de ses arguments. La circonstance que, par l'application de l'article 2247 du Code civil, l'interruption de la prescription soit regardée comme non avenue en cas de rejet de l'action judiciaire pour des motifs de fond ou de forme, n'a pas entaché l'examen du fondement de la demande. Le justiciable n'a pas pu, en pareil cas, être d'une quelconque manière victime d'un retard de la juridiction judiciaire saisie puisque c'est précisément ce juge qui statue avec une interruption du délai de prescription tant que la décision n'est pas rendue. B.12.4. En revanche, le justiciable qui saisit le Conseil d'Etat d'un recours en annulation, au contentieux objectif, peut voir ce recours rejeté pour un motif étranger au fond de l'affaire. Il doit introduire une nouvelle procédure, au contentieux subjectif cette fois, devant les juridictions civiles pour obtenir un dédommagement s'il démontre l'illégalité de l'acte administratif contesté, ce qui nécessite un examen du fond de l'affaire par le juge civil saisi. Un tel recours lui est toutefois refusé si la procédure devant le Conseil d'Etat dure plus de cinq ans, de sorte que, par suite de l'application de l'article 2244, § 1er, alinéa 3, du Code civil, combiné avec les articles 100 et 101 des lois sur la comptabilité de l'Etat, le délai pour introduire son action en réparation devant le juge civil a expiré. B.13. Il résulte de ce qui précède qu'en ce qu'elle ne confère un effet interruptif de la prescription qu'aux recours introduits devant le Conseil d'Etat qui aboutissent à un arrêt d'annulation, la disposition en cause n'est pas pertinente par rapport aux objectifs mentionnés en B.7 et B.8, dès lors qu'elle oblige toujours le justiciable qui choisit d'attaquer un acte administratif devant le Conseil d'Etat à introduire également une action en réparation du dommage devant le juge civil, à titre conservatoire, pour éviter la prescription de son action ». B.5. Pour des motifs identiques à ceux qui sont contenus dans l'arrêt n° 148/2018 précité, le moyen unique est fondé. Par ces motifs, la Cour annule le mot « annulé » dans l'article 2244, § 1er, alinéa 3, du Code civil. Ainsi rendu en langue néerlandaise, en langue française et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 28 février 2019. Le greffier, F. Meersschaut Le président, |
| A. Alen | A. Alen |