Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 115/2018 van 20 september 2018 Rolnummer 6720 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 45 van het decreet van het Waalse Gewest van 9 maart 2017 houdende wijziging van bepaalde bepalingen van het Wetboek van Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. L(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 115/2018 van 20 september 2018 Rolnummer 6720 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 45 van het decreet van het Waalse Gewest van 9 maart 2017 houdende wijziging van bepaalde bepalingen van het Wetboek van Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. L(...) Extrait de l'arrêt n° 115/2018 du 20 septembre 2018 Numéro du rôle : 6720 En cause : le recours en annulation de l'article 45 du décret de la Région wallonne du 9 mars 2017 modifiant certaines dispositions du Code de la démocratie locale et d La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 115/2018 van 20 september 2018 Extrait de l'arrêt n° 115/2018 du 20 septembre 2018
Rolnummer 6720 Numéro du rôle : 6720
In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 45 van het decreet En cause : le recours en annulation de l'article 45 du décret de la
van het Waalse Gewest van 9 maart 2017 houdende wijziging van bepaalde Région wallonne du 9 mars 2017 modifiant certaines dispositions du
bepalingen van het Wetboek van de plaatselijke democratie en de Code de la démocratie locale et de la décentralisation relatives aux
decentralisatie, ingesteld door de gemeente Jurbeke. élections locales, introduit par la commune de Jurbise.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen,
Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. Merckx-Van Goey, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. Merckx-Van Goey, P.
P. Nihoul, T. Giet en R. Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Nihoul, T. Giet et R. Leysen, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux,
Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût, présidée par le président F. Daoût,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging I. Objet du recours et procédure
Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 23 augustus Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 23
2017 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 25 août 2017 et parvenue au greffe le 25 août 2017, la commune de
augustus 2017, heeft de gemeente Jurbeke, bijgestaan en
vertegenwoordigd door Mr. J. Laurent en Mr. C. Servais, advocaten bij Jurbise, assistée et représentée par Me J. Laurent et Me C. Servais,
de balie te Brussel, beroep tot vernietiging ingesteld van artikel 45 avocats au barreau de Bruxelles, a introduit un recours en annulation
van het decreet van het Waalse Gewest van 9 maart 2017 houdende de l'article 45 du décret de la Région wallonne du 9 mars 2017
wijziging van bepaalde bepalingen van het Wetboek van de plaatselijke modifiant certaines dispositions du Code de la démocratie locale et de
democratie en de decentralisatie (bekendgemaakt in het Belgisch la décentralisation relatives aux élections locales (publié au
Staatsblad van 27 maart 2017). Moniteur belge du 27 mars 2017).
(...) (...)
II. In rechte II. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de bestreden bepaling en de context ervan Quant à la disposition attaquée et à son contexte
B.1. Artikel 45 van het decreet van het Waalse Gewest van 9 maart 2017 B.1. L'article 45 du décret de la Région wallonne du 9 mars 2017
« houdende wijziging van bepaalde bepalingen van het Wetboek van de modifiant certaines dispositions du Code de la démocratie locale et de
plaatselijke democratie en de decentralisatie » bepaalt : la décentralisation relatives aux élections locales dispose :
« Boek II, van het vierde Deel van het Wetboek van de plaatselijke « Le Livre II de la quatrième Partie du Code de la démocratie locale
democratie en de decentralisatie wordt voor de Franstalige gemeenten et de la décentralisation est abrogé pour les communes de langue
opgeheven ». française ».
Met die bepaling heeft de decreetgever, voor de gemeenten van het Par cette disposition, le législateur décrétal a abrogé, pour les
Franse taalgebied, de artikelen L4211-1 tot L4261-7 betreffende het communes de la région de langue française, les articles L4211-1 à
systeem van de « geautomatiseerde stemming » opgeheven, die boek II L4261-7 relatifs au système de « vote automatisé » qui composaient le
met als opschrift « Geautomatiseerd stemsysteem bij de livre II intitulé « Système de vote automatisé lors des élections
provincieraads-, gemeenteraads- of districtsraadsverkiezingen » van provinciales, communales et de conseils de secteur » de la quatrième
het vierde deel van het Waalse Wetboek van de plaatselijke democratie partie du Code de la démocratie locale et de la décentralisation
en de decentralisatie (hierna : WWPDD) vormden. (ci-après : CWADEL).
Het systeem van de « geautomatiseerde stemming » bepaald in boek II Le système de « vote automatisé » prévu par le livre II de la
van het vierde deel van het WWPDD omvatte een « elektronische stembus quatrième partie du CWADEL comprenait une « urne électronique » et une
» en een of meer « stemmachines die elk zijn uitgerust met een ou plusieurs « machines à voter équipées chacune d'un écran de
beeldscherm, een eenheid voor het lezen en registreren van visualisation, d'un lecteur-enregistreur de cartes magnétiques et d'un
magneetkaarten en een leespen » (artikel L4211-2, § 1, van het WWPDD, crayon optique » (article L4211-2, § 1er, du CWADEL, tel qu'il était
zoals het van toepassing was vóór de opheffing ervan bij de bestreden applicable avant son abrogation par la disposition attaquée).
bepaling). Die techniek van elektronische stemming wordt hierna aangegeven als « Cette technique de vote électronique est désignée ci-après « vote
elektronische stemming met leespen ». électronique avec crayon optique ».
B.2.1. Tijdens de parlementaire voorbereiding is gepreciseerd : B.2.1. Lors des travaux préparatoires, il a été précisé :
« De Regionale Beleidsverklaring 2014-2019 voorziet erin de « La Déclaration de Politique Régionale 2014-2019 prévoit d'améliorer
democratische dynamiek in Wallonië te verbeteren, hetgeen een la dynamique démocratique en Wallonie, ce qui passe par un
versterkte rol van het Parlement en een meer actieve deelname van de renforcement du rôle du Parlement et une participation plus active des
burgers aan het openbaar leven vereist. In die zin voorziet zij erin citoyens à la vie publique. A ce titre, elle prévoit de supprimer le
de elektronische stemming voor de Franstalige gemeenten af te vote électronique pour les communes de langue française.
schaffen. Als gevolg hiervan wordt boek II van het vierde deel van het Wetboek Par voie de conséquence, le Livre II de la Quatrième partie du Code
opgeheven voor de Franstalige gemeenten, overeenkomstig de adviezen est abrogé pour les communes de langue française, conformément aux
van de Raad van State van 30 mei 2016 en van 17 augustus 2016, waarin avis du Conseil d'Etat du 30 mai 2016 et du 17 août 2016 qui
ervoor wordt gepleit dat het Waalse Gewest en de Duitstalige [préconisent] la conclusion d'un accord de coopération entre la Région
Gemeenschap een samenwerkingsakkoord sluiten teneinde de wallonne et la Communauté germanophone pour définir les modalités
organisatorische regeling van beide gelijktijdige stemmingen vast te organisationnelles des deux scrutins simultanés » (Doc. parl.,
leggen » (Parl. St., Waals Parlement, 2016-2017, nr. 669/1, pp. 6-7). Parlement wallon, 2016-2017, n° 669/1, pp. 6-7).
B.2.2. Het beginsel van de afschaffing van de « elektronische stemming B.2.2. Le principe de la suppression du « vote électronique avec
met leespen » was reeds opgenomen in een resolutie van het Waals crayon optique » avait déjà été acté dans une résolution du Parlement
Parlement van 3 juni 2015 « waarin wordt verzocht om niet langer wallon du 3 juin 2015 demandant l'abandon du vote électronique (Doc.
gebruik te maken van de elektronische stemming » (Parl. St., Waals
Parlement, 2016-2017, nr. 669/1, p. 3; Parl. St., Waals Parlement, parl., Parlement wallon, 2016-2017, n° 669/1, p. 3; Doc. parl.,
2014-2015, nr. 82/4). Parlement wallon, 2014-2015, n° 82/4).
B.2.3. In haar advies over het voorontwerp van decreet heeft de B.2.3. Dans son avis sur l'avant-projet de décret, la section de
afdeling wetgeving van de Raad van State opgemerkt : législation du Conseil d'Etat a observé :
« Artikel 37 van het voorontwerp dat [thans artikel 45 van het « L'article 37 de l'avant-projet [devenu l'article 45 du décret
bestreden decreet is] strekt ertoe boek II van het vierde deel van het attaqué] vise à abroger le Livre II de la Quatrième Partie du code
Wetboek betreffende het systeem van de geautomatiseerde stemming bij relatif au système de vote automatisé lors des élections provinciales,
de provincieraads-, gemeenteraads- of districtsraadsverkiezingen op te communales et de conseils de secteur.
heffen. Op het grondgebied van het Duitse taalgebied oefent de Duitstalige Or, sur le territoire de la région de langue allemande, la Communauté
Gemeenschap echter de bevoegdheden van het Waalse Gewest inzake de germanophone exerce les compétences de la Région wallonne relative à
verkiezing van de gemeentelijke en binnengemeentelijke organen uit l'élection des organes communaux et intracommunaux, en vertu de
krachtens artikel 1, eerste lid, 1°/1, van het decreet van 27 mei 2004 l'article 1er, alinéa 1er, 1°/1, du décret du 27 mai 2004 ' relatif à
' betreffende de uitoefening door de Duitstalige Gemeenschap van l'exercice, par la Communauté germanophone, de certaines compétences
sommige bevoegdheden van het Waalse Gewest inzake de ondergeschikte de la Région wallonne en matière de pouvoirs subordonnés ', modifié
besturen ', gewijzigd bij de decreten van 30 april 2009 en van 28 par les décrets du 30 avril 2009 et du 28 avril 2014.
april 2014. Zoals de afdeling wetgeving eraan heeft herinnerd in haar advies Comme l'a rappelé la section de législation dans son avis 59.365/4
59.365/4, uitgebracht op 30 mei 2016, over een voorontwerp van decreet donné le 30 mai 2016 sur un avant-projet de décret de la Communauté
van de Duitstalige Gemeenschap ' tot wijziging van het Wetboek van de germanophone ' portant modification du code de la démocratie locale et
plaatselijke democratie en decentralisatie, in het bijzonder inzake de la décentralisation, notamment en ce qui concerne les élections au
gemeenteraadsverkiezingen ' : conseil communal ' :
' Andere moeilijkheden vloeien voort uit het feit dat de ' D'autres difficultés surgissent du fait que les opérations
kiesverrichtingen gemeenschappelijk zijn voor de électorales sont communes aux élections communales, aux élections
gemeenteraadsverkiezingen, de provincieraadsverkiezingen en de provinciales et aux élections de secteur (article L4111-2, alinéa 1er,
districtsraadsverkiezingen (artikel L4111-2, eerste lid, van het du Code), alors que la Communauté germanophone n'exerce que les
Wetboek), terwijl de Duitstalige Gemeenschap alleen de bevoegdheden
van het Waalse Gewest uitoefent die worden beoogd in artikel 6, § 1, compétences de la Région wallonne visées à l'article 6, § 1er, VIII,
VIII, eerste lid, 4°, van de bijzondere wet, " beperkt tot de
verkiezing van de gemeentelijke en binnengemeentelijke organen " alinéa 1er, 4°, de la loi spéciale, " limité à l'élection des organes
(...). communaux et intracommunaux " (...).
Hieruit volgt met name dat, zolang de gemeenteraads- en Il s'ensuit notamment que tant que les élections communales et
provincieraadsverkiezingen gelijktijdig worden gehouden, de bepalingen provinciales sont organisées concomitamment, les dispositions
met betrekking tot de kiesbureaus en de steminrichtingen, de relatives aux bureaux électoraux et des installations de vote, aux
verkiezingskosten, de kiesinrichtingen, de toegankelijkheid en de frais électoraux, aux installations électorales et à l'accessibilité
politie van de centra en de lokalen voor de stemming en de et à la police des centres et locaux de vote et de dépouillement ne
stemopneming, alleen kunnen worden gewijzigd door middel van een peuvent être modifiées que par un accord de coopération entre la
samenwerkingsakkoord tussen het Waalse Gewest en de Duitstalige Région wallonne et la Communauté germanophone (article 92bis, § 1er,
Gemeenschap (artikel 92bis, § 1, van de bijzondere wet van 8 augustus de la loi spéciale du 8 août 1980) ou par décrets conjoints (article
1980) of bij gezamenlijke decreten (artikel 92bis/1, § 1, van de
bijzondere wet van 8 augustus 1980). 92bis/1, § 1er, de la loi spéciale du 8 août 1980).
In dezelfde hypothese van gelijktijdige verkiezingen geldt hetzelfde Dans la même hypothèse de concomitance, il en est de même pour ce qui
voor de bepalingen betreffende het systeem van de geautomatiseerde concerne les dispositions relatives au système de vote automatisé lors
stemming bij de provincieraads-, gemeenteraads- en des élections provinciales, communales et de conseils de secteur
districtsraadsverkiezingen (artikelen L4211-1 tot L4261-7 van het (articles L4211-1 à L4261-7 du Code). En effet, selon l'actuel article
Wetboek). Immers, luidens het huidige artikel L4211-1, eerste en L4211-1, alinéas 1er et 2, du code, lorsqu'il est décidé de faire
tweede lid, van het Wetboek, wanneer wordt besloten al dan niet
gebruik te maken van een systeem van geautomatiseerde stemming in de usage ou de ne pas faire usage d'un système de vote automatisé dans
kieskringen, kieskantons of de gemeenten die de Regering aanwijst, les circonscriptions électorales, cantons électoraux ou les communes
wordt dat systeem toegepast voor alle verkiezingen, namelijk de que le Gouvernement désigne, celui-ci est appliqué pour toutes les
provincieraads-, de gemeenteraads- en de districtsraadsverkiezingen. élections, c'est-à-dire les élections provinciales, communales et de
Bijgevolg moeten de wetgevers die bevoegd zijn voor de provincieraads- conseils de secteur.
en gemeenteraadsverkiezingen in het Duitse taalgebied in onderlinge En conséquence, les législateurs compétents pour les élections
overeenkomst beslissen over het stemsysteem (stemming met potlood en provinciales et communales en région de langue allemande doivent
papier, geautomatiseerde stemming, elektronische stemming met papieren décider de commun accord du système de vote (vote papier, vote
bewijsstuk...) '. automatisé, vote électronique avec preuve papier,...) '.
Het toepassingsgebied ratione loci van artikel 37 van het voorontwerp Par conséquent, le champ d'application ratione loci de l'article 37 de
dat [thans artikel 45 van het bestreden decreet is geworden] dient dus l'avant-projet [devenu l'article 45 du décret attaqué] doit être
te worden beperkt tot het Franse taalgebied » (Parl. St., Waals limité à la région de langue française » (Doc. parl., Parlement
Parlement, 2016-2017, nr. 669/1, pp. 15-16). wallon, 2016-2017, n° 669/1, pp. 15-16).
B.3.1. Een voorstel voor een resolutie « voor het behoud van de B.3.1. Une proposition de résolution « en faveur du maintien du vote
elektronische stemming voor de gemeenteraads- en électronique pour les élections communales et provinciales » a été
provincieraadsverkiezingen » is verworpen bij de goedkeuring van het rejetée à l'occasion de l'adoption du décret attaqué (CRI, Parlement
bestreden decreet (CRI, Waals Parlement, 8 maart 2017, nr. 15, pp. wallon, 8 mars 2017, n° 15, pp. 89-90).
89-90). Dat voorstel voor een resolutie steunde met name op de volgende Cette proposition de résolution était motivée notamment par les
overwegingen : considérations suivantes :
« De bug van de verkiezingen van 2014 versterkt het verzet van al wie « Le bogue des élections de 2014 renforce l'opposition de celles et
ervoor pleit afstand te doen van de elektronische stemming. Het ceux qui plaident en faveur de l'abandon du vote électronique. La
verouderde informaticamateriaal (dat dateert van 1994) en de slechte vétusté du matériel informatique (datant de 1994) et la mauvaise
kwaliteit van de code gebruikt in de 39 Waalse gemeenten en in 17 van qualité du code utilisé dans les 39 communes wallonnes et dans 17 des
de 19 Brusselse gemeenten vormen de verklaring voor de problematische 19 communes bruxelloises expliquent les difficultés techniques
technische moeilijkheden die alleen in die 56 gemeenten zijn problématiques rencontrées uniquement dans ces 56 communes. Dans les
vastgesteld. In de twee andere Brusselse gemeenten en in de 151 Vlaamse gemeenten die, samen met de federale Staat hebben geëxperimenteerd met een nieuw systeem van geautomatiseerde stemming, zijn de verkiezingen perfect verlopen. Het Waalse materiaal was niet opgewassen tegen het gelijktijdig houden van verschillende verkiezingen en de informatica-aanpassingen die daaruit zijn voortgevloeid. Bijgevolg is het niet het principe van de geautomatiseerde stemming dat in het geding moet worden gebracht, maar wel de hardware en de software die in Wallonië zijn gebruikt en reeds lang aan vervanging toe waren. Men vergist zich dus van doelwit. Door alzo te handelen staat Wallonië dus lijnrecht tegenover de andere (federale en deel-) entiteiten van het land die alle hebben beslist het experiment van de elektronische stemming voort te zetten. Het creëert zelfs een groteske situatie in zoverre de Duitstalige Gemeenschap, die bevoegd is voor de organisatie van de gemeenteraadsverkiezingen op haar grondgebied, heeft beslist gebruik te maken van de geautomatiseerde stemming bij de deux autres communes bruxelloises et les 151 communes flamandes qui ont expérimenté, avec le fédéral, un nouveau système de vote automatisé, les élections se sont parfaitement déroulées. La simultanéité de plusieurs scrutins et les adaptations informatiques qui en ont découlé ont eu raison du matériel wallon. Par conséquent, ce n'est pas le principe du vote automatisé qui doit être remis en cause mais le matériel et le logiciel utilisés en Wallonie qui, depuis longtemps, auraient dû être remplacés. L'on se trompe donc de cible. Et en agissant de la sorte, la Wallonie va donc à contre-courant des autres entités (fédérale et fédérées) du pays qui toutes ont décidé de poursuivre l'expérience du vote électronique. Elle crée même une situation ubuesque dans la mesure où la communauté germanophone, qui est compétente pour l'organisation des élections communales sur son territoire, a décidé de recourir au vote automatisé lors des élections
gemeenteraadsverkiezingen van 2018. Gelet op het feit dat de organisatie van de provincieraadsverkiezingen een bevoegdheid is van het Waalse Gewest, dat van plan is de elektronische stemming op te heffen, betekent dit dat, in de Duitstalige gemeenten, de burgers elektronisch zullen stemmen om hun gemeentelijke vertegenwoordigers te verkiezen en gebruik zullen maken van potlood en papier om hun provinciale vertegenwoordigers te verkiezen. Om een dergelijk scenario te voorkomen, hebben de vertegenwoordigers van de Duitstalige Gemeenschap de vertegenwoordigers van het Waalse Gewest meermaals ontmoet, waarbij die laatstgenoemden in eerste instantie lieten weten bij hun standpunt te blijven. En zulks ondanks een motie (betreffende de regeling van de stemming voor de communales de 2018. Compte tenu du fait que l'organisation du scrutin provincial est une compétence de la Région wallonne, qui compte abolir le vote électronique, cela signifie que dans les communes germanophones, les citoyens voteront électroniquement pour élire leurs représentants communaux et utiliseront le vote papier pour élire leurs représentants provinciaux. Pour éviter un tel scénario, les représentants de la Communauté germanophone ont multiplié les rencontres avec les représentants de la Région wallonne, lesquels dans un premier temps, n'entendaient pas changer de position. Et ce, malgré une motion (relative aux modalités
provincieraadsverkiezingen van oktober 2018 in de 9 Duitstalige gemeenten) eenparig goedgekeurd door de provincieraad van Luik op 24 mei 2016 opdat beide entiteiten overleg zouden plegen over de oplossingen die zouden kunnen worden overwogen om de taak van de kiezers te vereenvoudigen. Het is uiteindelijk na een advies van de Raad van State - uitgebracht over het voorontwerp van decreet van de Duitstalige Gemeenschap (advies opnieuw uitgebracht voor het voorontwerp van het Waalse decreet betreffende de lokale verkiezingen) - waarin erop werd gewezen dat het Waalse Gewest en de Duitstalige Gemeenschap in onderling overeenstemming moeten beslissen over het stemsysteem, dat, onlangs, beide entiteiten een akkoord hebben gesloten opdat de Duitstalige burgers zowel voor de gemeenteraadsverkiezingen als de provincieraadsverkiezingen elektronisch kunnen stemmen. In die zin zal een samenwerkingsakkoord moeten worden gesloten. Wallonië heeft geëist dat de meerprijs ten gevolge van het gebruik van de elektronische stemming voor de provincieraadsverkiezingen volledig ten laste wordt genomen door de Duitstalige Gemeenschap. Hoewel het wenselijk was dat beide entiteiten uiteindelijk een de vote pour le scrutin provincial d'octobre 2018 dans les 9 communes germanophones) votée à l'unanimité du conseil provincial de Liège le 24 mai 2016 pour que les deux entités se concertent sur les solutions qui pourraient être envisagées pour aboutir à simplifier la tâche des électeurs. C'est finalement suite à un avis du Conseil d'Etat - rendu sur l'avant-projet de décret de la Communauté germanophone (avis réitéré pour l'avant-projet de décret wallon relatif aux élections locales) - indiquant que Région wallonne et Communauté germanophone doivent décider de commun accord du système de vote que, récemment, un accord est intervenu entre les deux entités pour que les citoyens germanophones puissent voter électroniquement tant aux élections communales que provinciales. Un accord de coopération devra être conclu en ce sens. La Wallonie a exigé que le surcoût engendré par l'utilisation du vote électronique pour les élections provinciales soit totalement pris en charge par la Communauté germanophone.
consensus hebben bereikt, doet die mogelijkheid voor de Duitstalige S'il est souhaitable que les deux entités se soient enfin entendues
Gemeenschap om voor de provincieraadsverkiezingen af te wijken van de sur une position consensuelle, cette possibilité offerte à la
afschaffing van de elektronische stemming waartoe de Waalse Regering Communauté germanophone de déroger, pour le scrutin provincial, à la
heeft besloten, onvermijdelijk de vraag rijzen of het suppression du vote électronique décidée par le Gouvernement wallon
gelijkheidsbeginsel niet wordt verbroken voor de Waalse gemeenten die pose inévitablement la question de la rupture du principe d'égalité
hun verkiezingen via de elektronische stemming zouden willen pour les communes wallonnes qui souhaiteraient que leurs scrutins
organiseren. Moet niet worden beschouwd dat Wallonië aldus de soient organisés par vote électronique. Ne faut-il pas considérer que
artikelen 10 en 11 van de Grondwet schendt in zoverre het categorieën de la sorte la Wallonie enfreint les articles 10 et 11 de la
van gemeenten, maar ook van kiezers op zijn grondgebied verschillend Constitution dans la mesure où elle traiterait de manière différente
des catégories de communes mais aussi d'électeurs situés sur son
zou behandelen ? » (Parl. St., Waals Parlement, 2016-2017, nr. 675/1, territoire ? » (Doc. parl., Parlement wallon, 2016-2017, n° 675/1, pp.
pp. 5-6). 5-6).
B.3.2. Tijdens het onderzoek van het voorstel voor een resolutie door B.3.2. Lors de l'examen de la proposition de résolution par la
de Commissie voor lokale besturen, huisvesting en sportinfrastructuur, Commission des pouvoirs locaux, du logement et des infrastructures
heeft de minister van Lokale besturen, Steden, Huisvesting en Energie sportives, le ministre des Pouvoirs locaux, de la Ville, du Logement
de redenen opgesomd die ertoe hebben geleid de « elektronische et de l'Energie a énuméré les raisons qui ont conduit à supprimer le «
stemming met leespen » af te schaffen : vote électronique avec crayon optique » :
« - de hogere kostprijs dan die van de stemming met potlood en papier « - le coût plus élevé que celui du vote papier - notamment pour le
- met name voor het materiaal en de bijwerking ervan; matériel et sa mise à jour;
- de wil, geuit in de gewestelijke beleidsverklaring, om de controle, - la volonté, inscrite dans la DPR, de ne pas éluder le contrôle
door de burger, van de stemming niet te omzeilen; citoyen du vote;
- de problemen die zich hebben voorgedaan met de elektronische - les problèmes rencontrés en matière de vote électronique lors des
stemming tijdens de gewestelijke, federale en Europese verkiezingen van 2014; scrutins régional, fédéral et européen de 2014;
- het felle verzet van de burgers tegen de elektronische stemming door - la forte opposition citoyenne au vote électronique en raison de
de afwezigheid van controle; l'absence de contrôle;
- de afschaffing van de elektronische stemming in talrijke Europese - l'abandon du vote électronique par de nombreux pays européens »
landen » (Parl. St., Waals Parlement, 2016-2017, nr. 675/2, p. 35). (Doc. parl., Parlement wallon, 2016-2017, n° 675/2, p. 35).
B.4.1. Het Waalse Gewest en de Duitstalige Gemeenschap hebben een B.4.1. La Région wallonne et la Communauté germanophone ont conclu un
samenwerkingsakkoord gesloten « betreffende de organisatie van de accord de coopération concernant l'organisation des élections locales
lokale verkiezingen van 14 oktober 2018 op het grondgebied van het du 14 octobre 2018 sur le territoire de la région de langue allemande
Duitse taalgebied » (Belgisch Staatsblad, 24 oktober 2017). (Moniteur belge, 24 octobre 2017).
Dat samenwerkingsakkoord heeft betrekking op de organisatie van de Cet accord de coopération porte sur les modalités d'organisation des
gelijktijdige gemeenteraads en provincieraadsverkiezingen die élections simultanées communales et provinciales organisées
gezamenlijk worden gehouden door het Waalse Gewest en de Duitstalige conjointement par la Région wallonne et la Communauté germanophone le
Gemeenschap op 14 oktober 2018 op het grondgebied van het Duitse 14 octobre 2018 sur le territoire de la région de langue allemande
taalgebied (artikel 1, § 1, eerste lid) « zonder afbreuk te doen aan (article 1er, § 1er, alinéa 1er), « sans préjudice de la compétence de
de bevoegdheid van het Waalse Gewest en van de Duitstalige Gemeenschap la Région wallonne et de la Communauté germanophone de régler, chacune
om, elk wat hen betreft, te regelen : 1° de bepalingen ten gronde die pour ce qui la concerne : 1° les dispositions de fond applicables
respectievelijk van toepassing zijn op de provincieraads- en
gemeenteraadsverkiezingen en die geen betrekking hebben op de respectivement aux élections provinciales et communales et qui ne
organisatie in de strikte zin van de gelijktijdige verkiezingen portent pas sur l'organisation au sens strict des élections
bedoeld in het eerste lid » (artikel 1, § 1, tweede lid). Het bepaalt simultanées visées à l'alinéa 1er » (article 1er, § 1, alinéa 2). Il
met name dat de gelijktijdige gemeenteraads- en prévoit notamment que les élections simultanées communales et
provincieraadsverkiezingen van 14 oktober 2018 op het grondgebied van provinciales du 14 octobre 2018 auront lieu, sur le territoire de
het Duitse taalgebied zullen plaatshebben via « elektronische stemming langue allemande, selon le « mode de scrutin électronique avec preuve
met papieren bewijsstuk » (artikel 2). papier » (article 2).
B.4.2. Bij een decreet van 12 oktober 2017 houdende instemming met het B.4.2. Par un décret du 12 octobre 2017 « portant assentiment à
samenwerkingsakkoord van 30 maart 2017 tussen het Waalse Gewest en de l'accord de coopération conclu le 30 mars 2017 entre la Région
Duitstalige Gemeenschap betreffende de organisatie van de lokale wallonne et la Communauté germanophone concernant l'organisation des
verkiezingen van 14 oktober 2018 op het grondgebied van het élections locales du 14 octobre 2018 sur le territoire de la région de
Duitstalige taalgebied heeft het Waalse Gewest ingestemd met het langue allemande », la Région wallonne a donné assentiment à l'accord
samenwerkingsakkoord. de coopération.
B.4.3. Het opschrift van het decreet van het Waalse Gewest van 12 B.4.3. L'intitulé du décret de la Région wallonne du 12 octobre 2017,
oktober 2017, het enige artikel en het daarbij gevoegde l'article unique et l'accord de coopération y annexé portent
samenwerkingsakkoord dragen verkeerdelijk de datum van 30 maart 2017 erronément la date du 30 mars 2017 au lieu de la date du 13 juillet 2017.
Il ressort des travaux préparatoires de ce décret que l'accord de
in plaats van de datum van 13 juli 2017. Uit de parlementaire voorbereiding van dat decreet blijkt dat het bij coopération joint au projet de décret est celui conclu le 13 juillet
het ontwerpdecreet gevoegde samenwerkingsakkoord het akkoord is dat is
gesloten op 13 juli 2017 en niet het akkoord dat is gesloten op 30 2017 et non celui conclu le 30 mars 2017 (Doc. parl., Parlement
maart 2017 (Parl. St., Waals Parlement, 2016-2017, nr. 874/1, pp. wallon, 2016-2017, n° 874/1, pp. 6-21). Le contenu de l'accord de
6-21). De inhoud van het samenwerkingsakkoord dat in het Belgisch
Staatsblad is bekendgemaakt, stemt overeen met hetwelk is gesloten op 13 juli 2017. coopération publié au Moniteur belge correspond à celui conclu le 13 juillet 2017.
Dat decreet maakt het voorwerp uit van een onderscheiden beroep tot Ce décret fait l'objet d'un recours en annulation distinct, inscrit
vernietiging ingeschreven onder het rolnummer 6871. sous le numéro de rôle n° 6871.
B.4.4. De Duitstalige Gemeenschap heeft met het voormelde B.4.4. La Communauté germanophone a donné assentiment à l'accord de
samenwerkingsakkoord ingestemd bij een decreet van 23 oktober 2017 « coopération précité par un décret du 23 octobre 2017 « portant
houdende instemming met het samenwerkingsakkoord tussen het Waalse assentiment à l'Accord de coopération conclu entre la Région wallonne
Gewest en de Duitstalige Gemeenschap over de lokale verkiezingen van et la Communauté germanophone concernant l'organisation des élections
14 oktober 2018 op het grondgebied van het Duitse taalgebied ». locales du 14 octobre 2018 sur le territoire de la région de langue
Ten aanzien van de ontvankelijkheid van het enige middel allemande ». Quant à la recevabilité du moyen unique
B.5.1. Het enige middel is afgeleid uit de schending van de artikelen B.5.1. Le moyen unique est pris de la violation des articles 10, 11 et
10, 11 en 162 van de Grondwet en van de artikelen 6, § 1, VIII, en 162 de la Constitution et des articles 6, § 1er, VIII, et 92bis de la
92bis van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles.
instellingen.
B.5.2. De Waalse Regering betwist de ontvankelijkheid van het middel B.5.2. Le Gouvernement wallon conteste la recevabilité du moyen en ce
in zoverre het rechtstreeks steunt op artikel 162 van de Grondwet en qu'il se fonde directement sur l'article 162 de la Constitution et sur
op artikel L4211-1 van het WWPDD. l'article L4211-1 du CWADEL.
B.5.3. Het zou overdreven formalistisch zijn het eerste middel niet B.5.3. Il serait excessivement formaliste de déclarer le premier moyen
ontvankelijk te verklaren in zoverre het betrekking heeft op artikel
162 van de Grondwet om de enige reden dat die grondwetsbepaling irrecevable dans la mesure où il porte sur l'article 162 de la
Constitution pour le seul motif que cette disposition
rechtstreeks is aangevoerd en niet in samenhang gelezen met de constitutionnelle est invoquée directement et non en combinaison avec
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, terwijl die laatste twee artikelen les articles 10 et 11 de la Constitution, alors même que ces deux
eveneens door het middel worden beoogd. derniers articles sont également visés par le moyen.
In tegenstelling tot wat de Waalse Regering aangeeft, blijkt uit het Contrairement à ce qu'indique le Gouvernement wallon, il ne ressort
verzoekschrift niet dat het enige middel is afgeleid uit de schending pas de la requête que le moyen unique est pris de la violation de
van artikel L4211-1 van het WWPDD. l'article L4211-1 du CWADEL.
B.5.4. De exceptie wordt verworpen. B.5.4. L'exception est rejetée.
Ten gronde Quant au fond
B.6. De verzoekende partij voert in hoofdzaak aan dat artikel 45 van B.6. La partie requérante fait valoir en substance que l'article 45 du
het decreet van het Waalse Gewest van 9 maart 2017 een verschil in décret de la Région wallonne du 9 mars 2017 crée une différence de
behandeling invoert tussen de Franstalige gemeenten en de Duitstalige traitement entre les communes de langue française et les communes de
langue allemande en ce qu'il ferait interdiction aux communes de la
gemeenten in zoverre het de gemeenten van het Franse taalgebied zou région de langue française d'organiser les élections provinciales et
verbieden de provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen « communales « électroniquement », alors que cette possibilité est
elektronisch » te organiseren, terwijl die mogelijkheid wordt gelaten laissée aux communes de la région de langue allemande, que cette
aan de gemeenten van het Duitse taalgebied, dat dat verschil in différence de traitement est dépourvue de justification, qu'elle ne
behandeling niet verantwoord is, dat het zijn oorsprong niet vindt in trouve pas sa source dans les règles répartitrices de compétences (en
de bevoegdheidverdelende regels (inzonderheid artikel 6, § 1, VIII, en particulier, l'article 6, § 1er, VIII, et l'article 92bis de la loi
artikel 92bis van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles) qui confient
der instellingen), die de organisatie van de gemeenteraads- en l'organisation des élections communales et provinciales aux régions et
provincieraadsverkiezingen toevertrouwen aan de gewesten en niet aan non aux communautés, et qu'elle prive les communes de leurs
de gemeenschappen, en dat het de gemeenten hun bevoegdheden ontneemt compétences quant au choix du mode de scrutin, en violation du
om de wijze te kiezen waarop wordt gestemd, met schending van het
beginsel van de lokale autonomie. principe de l'autonomie locale.
B.7.1. Daar de verzoekende partij, in haar memorie van antwoord, ervan B.7.1. Etant donné que la partie requérante renonce, dans son mémoire
afziet de schending van artikel 92bis van de bijzondere wet van 8 en réponse, à invoquer la violation de l'article 92bis de la loi
augustus 1980 tot hervorming der instellingen aan te voeren, houdt het spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles, la Cour ne
Hof geen rekening met die bepaling in zijn onderzoek van het enige middel. tient pas compte de cette disposition dans son examen du moyen unique.
B.7.2. Het onderzoek van de overeenstemming van een wetskrachtige B.7.2. L'examen de la conformité d'une disposition législative aux
bepaling met de bevoegdheidverdelende regels moet in de regel dat van règles répartitrices de compétences doit en règle précéder celui de sa
de bestaanbaarheid ervan met de bepalingen van titel II en met de compatibilité avec les dispositions du titre II de la Constitution et
artikelen 170, 172 en 191 van de Grondwet voorafgaan. des articles 170, 172 et 191 de celle-ci.
Wat artikel 6, § 1, VIII, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 En ce qui concerne l'article 6, § 1er, VIII, de la loi spéciale du 8
tot hervorming der instellingen betreft août 1980 de réformes institutionnelles
B.8.1. Artikel 39 van de Grondwet bepaalt : B.8.1. L'article 39 de la Constitution dispose :
« De wet draagt aan de gewestelijke organen welke zij opricht en welke « La loi attribue aux organes régionaux qu'elle crée et qui sont
samengesteld zijn uit verkozen mandatarissen de bevoegdheid op om de composés de mandataires élus, la compétence de régler les matières
aangelegenheden te regelen welke zij aanduidt met uitsluiting van die
bedoeld in de artikelen 30 en 127 tot 129 en dit binnen het gebied en qu'elle détermine, à l'exception de celles visées aux articles 30 et
op de wijze die zij bepaalt. Deze wet moet worden aangenomen met de 127 à 129, dans le ressort et selon le mode qu'elle établit. Cette loi
meerderheid bepaald in artikel 4, laatste lid ». doit être adoptée à la majorité prévue à l'article 4, dernier alinéa ».
Artikel 139 van de Grondwet bepaalt : L'article 139 de la Constitution dispose :
« Op voorstel van hun respectieve Regeringen kunnen het Parlement van « Sur proposition de leurs Gouvernements respectifs, le Parlement de
de Duitstalige Gemeenschap en het Parlement van het Waalse Gewest in la Communauté germanophone et le Parlement de la Région wallonne
onderlinge overeenstemming en elk bij decreet beslissen dat het peuvent, chacun par décret, décider d'un commun accord que le
Parlement en de Regering van de Duitstalige Gemeenschap in het Duitse Parlement et le Gouvernement de la Communauté germanophone exercent,
taalgebied geheel of gedeeltelijk bevoegdheden van het Waalse Gewest dans la région de langue allemande, en tout ou en partie, des
uitoefenen. compétences de la Région wallonne.
Deze bevoegdheden worden, naar gelang van het geval, uitgeoefend bij Ces compétences sont exercées, selon le cas, par voie de décrets,
wege van decreten, besluiten of verordeningen ». d'arrêtés ou de règlements ».
B.8.2. Artikel 6, § 1, VIII, eerste lid, 4°, van de bijzondere wet van B.8.2. L'article 6, § 1er, VIII, alinéa 1er, 4°, de la loi spéciale du
8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen bepaalt : 8 août 1980 de réformes institutionnelles dispose :
« De aangelegenheden bedoeld in artikel 39 van de Grondwet zijn : « Les matières visées à l'article 39 de la Constitution sont :
[...] [...]
VIII. Wat de ondergeschikte besturen betreft : VIII. En ce qui concerne les pouvoirs subordonnés :
[...] [...]
4° de verkiezing van de provinciale, bovengemeentelijke, gemeentelijke en binnengemeentelijke organen, alsook van de organen van de agglomeraties en federaties van gemeenten, met inbegrip van de controle op de hierop betrekking hebbende verkiezingsuitgaven en de herkomst van de geldmiddelen die daaraan zijn besteed : a) met uitzondering van de regelingen die krachtens de wet van 9 augustus 1988 tot wijziging van de gemeentewet, de nieuwe gemeentewet, de gemeentekieswet, de organieke wet betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn, de provinciewet, het Kieswetboek, de wet tot regeling van de provincieraadsverkiezingen en de wet tot regeling 4° l'élection des organes provinciaux, supracommunaux, communaux et intracommunaux, ainsi que des organes des agglomérations et fédérations de communes, en ce compris le contrôle des dépenses électorales y afférentes et l'origine des fonds qui y ont été affectés : a) à l'exception des règles inscrites dans la loi communale, la nouvelle loi communale, la loi électorale communale, la loi organique des centres publics d'aide sociale, la loi provinciale, le Code électoral, la loi organique des élections provinciales et la loi organisant l'élection simultanée pour les chambres législatives et les
van de gelijktijdige parlements- en provincieraadsverkiezingen, zoals conseils provinciaux en vertu de la loi du 9 août 1988 portant
gewijzigd door de bijzondere wet van 19 juli 2012 opgenomen zijn in de modification de la loi communale, de la nouvelle loi communale, de la
gemeentewet, de nieuwe gemeentewet, de gemeentekieswet, de organieke loi électorale communale, de la loi organique des centres publics
wet betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn, de d'aide sociale, de la loi provinciale, du Code électoral, de la loi
provinciewet, het Kieswetboek, de wet tot regeling van de organique des élections provinciales et de la loi organisant
provincieraadsverkiezingen en de wet tot regeling van de gelijktijdige l'élection simultanée pour les chambres législatives et les conseils
parlements- en provincieraadsverkiezingen, en provinciaux, telle que modifiée par la loi spéciale du 19 juillet
b) met uitzondering van de exclusieve bevoegdheid van de Raad van 2012; b) à l'exception de la compétence exclusive du Conseil d'Etat pour
State om bij wijze van arresten op de beroepen in hoogste aanleg statuer par voie d'arrêts sur les recours en dernier ressort en
uitspraak te doen in kiesrechtzaken; matière électorale;
c) met dien verstande dat decreten en ordonnanties die als gevolg c) étant entendu que les décrets et les ordonnances ayant pour effet
hebben dat de evenredigheid van de zetelverdeling in verhouding tot de de diminuer la proportionnalité de la répartition des sièges par
verdeling der stemmen vermindert, moeten worden aangenomen met de in rapport à la répartition des voix doivent être adoptés à la majorité
artikel 35, § 3, bedoelde meerderheid. visée à l'article 35, § 3.
De gewesten oefenen deze bevoegdheid uit, onverminderd de artikelen 5, Les régions exercent cette compétence, sans préjudice des articles 5,
tweede en derde lid, 23bis en 30bis van de gemeentekieswet, deuxième et troisième alinéas, 23bis et 30bis de la loi électorale
gecoördineerd op 4 augustus 1932, en de artikelen 2, § 2, vierde lid, communale coordonnée le 4 août 1932, et des articles 2, § 2, quatrième
3bis, tweede lid, 3novies, tweede lid, en 5, derde lid, van de wet tot alinéa, 3bis, deuxième alinéa, 3novies, deuxième alinéa, et 5,
regeling van de provincieraadsverkiezingen ». troisième alinéa, de la loi organique des élections provinciales ».
B.9.1. Voor zover zij er niet anders over hebben beschikt, hebben de B.9.1. Le Constituant et le législateur spécial, dans la mesure où ils
Grondwetgever en de bijzondere wetgever aan de gemeenschappen en de n'en disposent pas autrement, ont attribué aux communautés et aux
gewesten de volledige bevoegdheid toegekend tot het uitvaardigen van régions toute la compétence d'édicter les règles propres aux matières
regels die eigen zijn aan de hun toegewezen aangelegenheden. qui leur ont été transférées.
Krachtens artikel 6, § 1, VIII, eerste lid, 4°, van de bijzondere wet En vertu de l'article 6, § 1er, VIII, alinéa 1er, 4°, de la loi
van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen beschikken de spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles, les régions
gewesten over een uitgebreide bevoegdheid inzake ondergeschikte disposent d'un pouvoir étendu en matière de pouvoirs subordonnés. A ce
besturen. In die zin zijn de gewesten met name bevoegd om de titre, les régions sont notamment compétentes pour régler
organisatie van de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen en de l'organisation des élections communales et provinciales et le choix de
keuze van de techniek van stemming bij die verkiezingen te regelen. la technique de vote lors de celles-ci.
B.9.2. Met toepassing van artikel 139 van de Grondwet hebben het B.9.2. En application de l'article 139 de la Constitution, la Région
Waalse Gewest en de Duitstalige Gemeenschap in onderlinge wallonne et la Communauté germanophone ont décidé, de commun accord,
overeenstemming beslist dat de Duitstalige Gemeenschap, op het que la Communauté germanophone exerce, sur le territoire de la région
grondgebied van het Duitse taalgebied, met ingang van 1 januari 2015, de langue allemande, avec effet au 1er janvier 2015, les compétences
de bevoegdheden van het Waalse Gewest uitoefent betreffende de de la Région wallonne en matière de pouvoirs subordonnés visées à
ondergeschikte besturen bedoeld in artikel 6, § 1, VIII, eerste lid, l'article 6, § 1er, VIII, alinéa 1er, 4°, de la loi spéciale du 8 août
4°, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der 1980 de réformes institutionnelles, « limité à l'élection des organes
instellingen, « beperkt tot de verkiezing van de gemeentelijke en communaux et intracommunaux, en ce compris le contrôle des dépenses
binnengemeentelijke organen, met inbegrip van [...] de controle van de électorales y afférentes et l'origine des fonds qui y ont été affectés
verkiezingsuitgaven en de herkomst van de fondsen die ervoor zijn
bestemd » (artikel 1, eerste lid, 1°/1, van het decreet van het Waalse » (article 1er, alinéa 1er, 1°/1, du décret de la Région wallonne du
Gewest van 27 mei 2004 « betreffende de uitoefening door de 27 mai 2004 « relatif à l'exercice, par la Communauté germanophone, de
Duitstalige Gemeenschap van sommige bevoegdheden van het Waalse Gewest certaines compétences de la Région wallonne en matière de pouvoirs
inzake de ondergeschikte besturen », zoals gewijzigd bij artikel 1 van subordonnés », tel qu'il a été modifié par l'article 1er du décret de
het decreet van 28 april 2014 van het Waalse Gewest « tot wijziging la Région wallonne du 28 avril 2014 « modifiant le décret du 27 mai
van het decreet van 27 mei 2004 betreffende de uitoefening door de 2004 relatif à l'exercice par la Communauté germanophone de certaines
Duitstalige Gemeenschap van sommige bevoegdheden van het Waalse Gewest compétences de la Région wallonne en matière de pouvoirs subordonnés
inzake de ondergeschikte besturen »; artikel 1, eerste lid, 1.1, van »; article 1er, alinéa 1er, 1.1, du décret de la Communauté
het decreet van de Duitstalige Gemeenschap van 1 juni 2004 « germanophone du 1er juin 2004 « relatif à l'exercice, par la
betreffende de uitoefening door de Duitstalige Gemeenschap van sommige Communauté germanophone, de certaines compétences de la Région
bevoegdheden van het Waalse Gewest inzake de ondergeschikte besturen wallonne en matière de pouvoirs subordonnés », tel qu'il a été modifié
», zoals gewijzigd bij artikel 1 van het decreet van de Duitstalige par l'article 1er du décret de la Communauté germanophone du 5 mai
Gemeenschap van 5 mei 2014 « tot wijziging van het decreet van 1 juni 2014 « modifiant le décret du 1er juin 2004 relatif à l'exercice, par
2004 betreffende de uitoefening door de Duitstalige Gemeenschap van la Communauté germanophone, de certaines compétences de la Région
sommige bevoegdheden van het Waalse Gewest inzake de ondergeschikte besturen »). wallonne en matière de pouvoirs subordonnés »).
B.10. Hieruit vloeit voort dat, sinds 1 januari 2005, de Duitstalige B.10. Il en résulte que, depuis le 1er janvier 2015, la Communauté
germanophone est compétente pour régler l'organisation des élections
Gemeenschap bevoegd is om de organisatie van de communales, y compris le choix de la technique de vote, dans les neuf
gemeenteraadsverkiezingen te regelen, met inbegrip van de keuze van de communes de la région de langue allemande.
techniek van stemming, in de negen gemeenten van het Duitse taalgebied. La Région wallonne reste compétente pour régler l'organisation des
Het Waalse Gewest blijft bevoegd om de organisatie van de élections communales, y compris le choix de la technique de vote, dans
gemeenteraadsverkiezingen te regelen, met inbegrip van de keuze van de les communes de la région de langue française. Elle est également
techniek van stemming, in de gemeenten van het Franse taalgebied. Het seule compétente pour régler l'organisation des élections
blijft ook als enige bevoegd om de organisatie te regelen van de provinciales, y compris le choix de la technique de vote, sur
provincieraadsverkiezingen, met inbegrip van de keuze van de techniek l'ensemble de son territoire c'est-à-dire dans les communes de la
van stemming, over het hele grondgebied ervan, met andere woorden in
de gemeenten van het Franse taalgebied en in de gemeenten van het région de langue française et dans les communes de la région de langue
Duitse taalgebied. allemande.
B.11. Het Waalse Gewest heeft bijgevolg, door het systeem van de « B.11. Par conséquent, en abrogeant le système de « vote électronique
elektronische stemming met leespen » af te schaffen voor de avec crayon optique » pour les élections provinciales et communales
provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen in de gemeenten van het dans les communes de la région de langue française, la Région wallonne
Franse taalgebied, gehandeld binnen de uitoefening van zijn hiervoor a agi dans l'exercice de ses compétences, décrites en B.8.1 à B.10,
in B.8.1 tot B.10 omschreven bevoegdheden om de organisatie van de pour régler l'organisation des élections provinciales et communales.
provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen te regelen. B.12. Le moyen unique, en ce qu'il est pris de la violation de
B.12. Het enige middel is niet gegrond in zoverre het is afgeleid uit
de schending van artikel 6, § 1, VIII, van de bijzondere wet van 8 l'article 6, § 1er, VIII, de la loi spéciale du 8 août 1980 de
augustus 1980 tot hervorming der instellingen. réformes institutionnelles, n'est pas fondé.
Wat betreft de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in En ce qui concerne les articles 10 et 11 de la Constitution, lus ou
samenhang gelezen met het beginsel van de lokale autonomie non en combinaison avec le principe de l'autonomie locale
B.13. Vóór de opheffing ervan bepaalde artikel L4211-1 van het WWPDD B.13. Avant son abrogation pour les communes de la région de langue
voor de gemeenten van het Franse taalgebied : française, l'article L4211-1 du CWADEL disposait :
« De regering kan bij besluit beslissen dat voor de kieskringen, de « Le Gouvernement peut, par arrêté, décider que, pour les
kieskantons of de gemeenten die zij aanwijst, gebruik wordt gemaakt circonscriptions électorales, les cantons électoraux ou les communes
van een geautomatiseerd stemsysteem bij de provincieraads-, qu'il désigne, il est fait usage d'un système de vote automatisé lors
gemeenteraads- en districtsraadsverkiezingen.
Wanneer de regering voor de provincieraadsverkiezingen gebruik maakt des élections provinciales, communales et de conseils de secteur.
van de in het eerste lid bedoelde mogelijkheid, wordt het Lorsque le Gouvernement fait usage de la faculté visée à l'alinéa 1er
geautomatiseerd stemsysteem voor de gemeenteraadsverkiezingen pour les élections provinciales, le système de vote automatisé est
aangewend in alle gemeenten van de aangewezen kieskantons. appliqué pour les élections communales dans toutes les communes des
cantons électoraux désignés.
Wanneer de gemeenten zelf een geautomatiseerd stemsysteem willen Lorsque les communes entendent acquérir elles-mêmes un système de vote
aanschaffen, kan het regeringsbesluit bedoeld in het eerste lid automatisé, l'arrêté du Gouvernement visé à l'alinéa 1er ne peut être
slechts worden genomen voor zover de raden van alle gemeenten van pris que pour autant que les conseils de toutes les communes d'un même
eenzelfde kieskanton daar vooraf over beraadslaagd hebben en beslist canton électoral en aient délibéré préalablement et décidé de faire
hebben een beroep te doen op eenzelfde erkende leverancier ». appel à un même fournisseur agréé ».
Bijgevolg, en rekening houdend met de respectieve bevoegdheden van het Par conséquent, et compte tenu des compétences respectives de la
Waalse Gewest en de Duitstalige Gemeenschap beschreven in B.8.1 tot Région wallonne et de la Communauté germanophone décrites en B.8.1 à
B.10, kon enkel de Waalse Regering, sinds 1 januari 2015 en tot de B.10, depuis le 1er janvier 2015 et jusqu'à l'entrée en vigueur de la
inwerkingtreding van de bestreden bepaling op 6 april 2017, enerzijds, disposition attaquée, le 6 avril 2017, seul le Gouvernement wallon
de gemeenten van het Franse taalgebied aanwijzen waarin de pouvait désigner, d'une part, les communes de la région de langue
gemeenteraadsverkiezingen werden georganiseerd via het systeem van de française dans lesquelles les élections communales étaient organisées
« elektronische stemming met leespen » en, anderzijds, de gemeenten au moyen du système de « vote électronique avec crayon optique » et,
van het Franse taalgebied en de gemeenten van het Duitse taalgebied d'autre part, les communes de la région de langue française et les
waarin de provincieraadsverkiezingen georganiseerd werden via communes de la région de langue allemande dans lesquelles les
hetzelfde systeem. élections provinciales étaient organisées au moyen du même système.
B.14. Het middel moet dus zo worden begrepen dat daarmee een verschil B.14. Le moyen doit donc être compris comme dénonçant une différence
in behandeling wordt aangeklaagd dat strijdig is met de artikelen 10 de traitement contraire aux articles 10 et 11 de la Constitution, lus
en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met het ou non en combinaison avec le principe de l'autonomie locale, entre
beginsel van de lokale autonomie, tussen de gemeenten van het Franse les communes de la région de langue française et les communes de la
taalgebied en de gemeenten van het Duitse taalgebied, in zoverre de région de langue allemande, en ce que les communes de la région de
gemeenten van het Franse taalgebied de mogelijkheid wordt ontnomen langue française sont privées de la possibilité d'être désignées par
door de Waalse Regering te worden aangewezen om de provincieraads- en le Gouvernement wallon pour organiser les élections provinciales et
gemeenteraadsverkiezingen « elektronisch » te organiseren, terwijl die communales « électroniquement », alors que cette possibilité
mogelijkheid zou blijven bestaan voor de gemeenten van het Duitse subsisterait pour les communes de la région de langue allemande.
taalgebied. B.15. Het Hof onderzoekt eerst het in B.14 beschreven verschil in B.15. La Cour examine d'abord la différence de traitement décrite en
behandeling in zoverre het de organisatie van de gemeenteraadsverkiezingen betreft. B.14, en ce qu'elle concerne l'organisation des élections communales.
B.16.1. De organisatie van de gemeenteraadsverkiezingen in de B.16.1. L'organisation des élections communales dans les communes de
gemeenten van het Duitse taalgebied wordt met name geregeld bij la région de langue allemande est régie notamment par l'article
artikel L4211-1 van het WWPDD, zoals gewijzigd bij artikel 53 van het L4211-1 du CWADEL, tel qu'il a été modifié par l'article 53 du décret
decreet van de Duitstalige Gemeenschap van 21 november 2016 « tot de la Communauté germanophone du 21 novembre 2016 « portant
wijziging van het Wetboek van de plaatselijke democratie en modification du Code de la démocratie locale et de la
decentralisatie, in het bijzonder inzake gemeenteraadsverkiezingen », décentralisation, notamment en ce qui concerne les élections au
dat bepaalt : conseil communal », qui dispose :
« De regering kan bij besluit beslissen dat voor de kieskringen, de « Le Gouvernement peut, par arrêté, décider que, pour les
kieskantons of de gemeenten die zij aanwijst, gebruik wordt gemaakt circonscriptions électorales, les cantons électoraux ou les communes
van een elektronisch stemsysteem met papieren bewijsstuk, hierna : qu'il désigne, il est fait usage d'un système de vote électronique
geautomatiseerd stemsysteem, bij de [...], gemeenteraads- avec attestation papier, ci-après dénommé système de vote automatisé,
[...]verkiezingen. lors des élections [...] communales [...].
Wanneer de gemeenten zelf een geautomatiseerd stemsysteem willen Lorsque les communes entendent acquérir elles-mêmes un système de vote
aanschaffen, kan het regeringsbesluit bedoeld in het eerste lid automatisé, l'arrêté du Gouvernement visé à l'alinéa 1er ne peut être
slechts worden genomen voor zover de raden van alle gemeenten van pris que pour autant que les conseils de toutes les communes d'un même
eenzelfde kieskanton daar vooraf over beraadslaagd hebben en beslist canton électoral en aient délibéré préalablement et décidé de faire
hebben een beroep te doen op eenzelfde erkende leverancier ». appel à un même fournisseur agréé ».
Hieruit vloeit voort dat de Regering van de Duitstalige Gemeenschap Il en découle que le Gouvernement de la Communauté germanophone peut
onder de gemeenten van het Duitse taalgebied de gemeenten kan désigner, parmi les communes de la région de langue allemande, celles
aanwijzen die gebruik kunnen maken van de « elektronische stemming met qui peuvent faire usage du « vote électronique avec attestation papier
papieren bewijsstuk » bij de gemeenteraadsverkiezingen. » lors des élections communales.
B.16.2. Ten gevolge van de bestreden bepaling worden de gemeenten van B.16.2. Par l'effet de la disposition attaquée, les communes de la
het Franse taalgebied en de gemeenten van het Duitse taalgebied dus région de langue française et les communes de la région de langue
verschillend behandeld, in zoverre de eerstgenoemde de mogelijkheid allemande sont donc traitées différemment, en ce que les premières
wordt ontnomen door de Waalse Regering te worden aangewezen om de sont privées de la possibilité d'être désignées par le Gouvernement
gemeenteraadsverkiezingen te organiseren met gebruik van de « wallon pour organiser les élections communales en utilisant le « vote
elektronische stemming met leespen », terwijl de laatstgenoemde door électronique avec crayon optique », alors que les secondes peuvent
de Regering van de Duitstalige Gemeenschap kunnen worden aangewezen om être désignées par le Gouvernement de la Communauté germanophone pour
de gemeenteraadsverkiezingen te organiseren met gebruik van de « organiser les élections communales en utilisant le « vote électronique
elektronische stemming met papieren bewijsstuk ». avec attestation papier ».
B.17.1. Een verschil in behandeling in aangelegenheden waar de B.17.1. Une différence de traitement dans des matières où les
gemeenschappen en de gewesten over eigen bevoegdheden beschikken, is communautés et les régions disposent de compétences propres est la
het mogelijke gevolg van een onderscheiden beleid, wat is toegelaten conséquence possible de politiques distinctes permises par l'autonomie
door de autonomie die hun door of krachtens de Grondwet is toegekend; qui leur est accordée par la Constitution ou en vertu de celle-ci; une
een zodanig verschil kan op zich niet geacht worden strijdig te zijn telle différence ne peut en soi être jugée contraire aux articles 10
met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Die autonomie zou geen et 11 de la Constitution. Cette autonomie serait dépourvue de
betekenis hebben, mocht een verschil in behandeling tussen adressaten signification si le seul fait qu'il existe des différences de
van regels die in eenzelfde aangelegenheid in de verschillende traitement entre les destinataires de règles s'appliquant à une même
gemeenschappen en gewesten toepasselijk zijn, als zodanig geacht matière dans les diverses communautés et régions était jugé contraire
worden strijdig te zijn met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. B.17.2. Ten aanzien van de organisatie van de gemeenteraadsverkiezingen wordt het verschil in behandeling tussen de gemeenten van het Franse taalgebied en de gemeenten van het Duitse taalgebied zoals beschreven in B.14, verklaard door de uitoefening van de respectieve bevoegdheden van het Waalse Gewest en van de Duitstalige Gemeenschap zoals beschreven in B.8.1 tot B.10. B.17.3. In zoverre daarin een verschil in behandeling wordt aangeklaagd tussen de gemeenten van het Franse taalgebied en de gemeenten van het Duitse taalgebied ten aanzien van de mogelijkheid om door de Waalse Regering of door de Regering van de Duitstalige Gemeenschap te worden aangewezen om de gemeenteraadsverkiezingen « elektronisch » te organiseren, is het enige middel niet gegrond. B.18. Het Hof moet voorts nagaan of het in B.14 beschreven verschil in behandeling, in zoverre het de organisatie van de provincieraadsverkiezingen betreft, redelijk verantwoord is. B.19.1. Zoals de afdeling wetgeving van de Raad van State heeft vastgesteld in haar advies vermeld in B.2.3, zijn de bevoegdheden van het Waalse Gewest en van de Duitstalige Gemeenschap inzake de organisatie van de gelijktijdige provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen op het grondgebied van het Duitse taalgebied, dermate met elkaar verweven dat zij alleen kunnen worden uitgeoefend in het kader van een samenwerkingsakkoord of van gezamenlijke decreten. B.19.2. De organisatie van de provincieraadsverkiezingen en die van de gemeenteraadsverkiezingen zijn immers aangelegenheden die nauw met elkaar verbonden zijn wanneer die verkiezingen gelijktijdig worden georganiseerd, daar zij dezelfde dag en in dezelfde stemlokalen plaatshebben. Ten aanzien van de organisatie van de provincieraadsverkiezingen wordt het in B.14 beschreven verschil in behandeling verklaard door de noodzaak, voor de Waalse decreetgever, om in gezamenlijk overleg met de Duitstalige Gemeenschap te beslissen over de techniek van stemming die van toepassing is bij de gelijktijdige provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen in de gemeenten van het Duitse taalgebied. B.20. Het enige middel is niet gegrond in zoverre daarin een verschil in behandeling wordt aangeklaagd tussen de gemeenten van het Franse taalgebied en de gemeenten van het Duitse taalgebied ten aanzien van de mogelijkheid te worden aangewezen door de Waalse Regering om de provincieraadsverkiezingen « elektronisch » te organiseren. B.21. Voor het overige, zoals is vermeld in B.8.1 tot B.10, valt de keuze van de techniek van stemming bij de lokale verkiezingen, op het grondgebied van de gemeenten van het Franse taalgebied en van de gemeenten van het Duitse taalgebied, onder de bevoegdheid van het Waalse Gewest en van de Duitstalige Gemeenschap, en niet onder die van de gemeenten. Die bevoegdheid dient evenwel te worden uitgeoefend met inachtneming van het beginsel van de lokale autonomie, gewaarborgd bij de artikelen 41,eerste lid, en 162,tweede lid, 2°, van de Grondwet. B.22.1. Het beginsel van lokale autonomie veronderstelt dat de lokale overheden zich elke aangelegenheid kunnen toe-eigenen waarvan zij menen dat die tot hun belang behoort en ze kunnen regelen zoals zij dat opportuun achten. Dat beginsel doet echter geen afbreuk aan de bevoegdheid van de federale Staat, de gemeenschappen of de gewesten om te oordelen welk het meest geschikte niveau is om een aangelegenheid te regelen die hun toekomt. Aldus kunnen die overheden aan de lokale besturen de reglementering toevertrouwen van een aangelegenheid die beter op dat niveau kan worden geregeld. Zij kunnen tevens oordelen dat een aangelegenheid, daarentegen, beter zal worden geregeld op een meer algemeen bestuursniveau, met name op een eenvormige manier voor het gehele grondgebied waarvoor zij bevoegd zijn, of - zoals te dezen - voor een deel van het grondgebied. B.22.2. De inbreuk op de bevoegdheid van de provincies of van de gemeenten en bijgevolg op het beginsel van de lokale autonomie die elk optreden, hetzij positief, hetzij negatief, van de federale Staat, de gemeenschappen of de gewesten inhoudt in een aangelegenheid die tot hun bevoegdheid behoort, zou enkel strijdig zijn met de in het middel vermelde bepalingen waarbij de bevoegdheid van de gemeenten of van de provincies wordt gewaarborgd voor alles wat van gemeentelijk of van provinciaal belang is, wanneer ze kennelijk onevenredig is. Zulks zou bijvoorbeeld het geval zijn indien ze ertoe zou leiden dat aan de provincies of de gemeenten het geheel of de essentie van hun bevoegdheden wordt ontzegd, of indien de beperking van de bevoegdheid niet zou kunnen worden verantwoord door het feit dat die beter zou worden uitgeoefend op een ander bevoegdheidsniveau. B.23. De decreetgever vermocht redelijkerwijs ervan uit te gaan dat de organisatie van de lokale verkiezingen beter zou worden geregeld op een meer algemeen bestuursniveau dan op het lokale niveau, daar, zonder optreden van het Waalse Gewest, de provincies en de gemeenten, elk wat hen betreft, ertoe zouden zijn gebracht de voor de verkiezing van de organen die hen samenstellen aangewende techniek van stemming zelf zouden moeten hebben regelen. B.24. De bestreden bepaling doet niet op onevenredige wijze afbreuk aan het beginsel van de lokale autonomie. B.25. Het enige middel is niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus gewezen in het Frans, het Nederlands en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 20 september 2018. De griffier, P.-Y. Dutilleux De voorzitter, aux articles 10 et 11 de la Constitution. B.17.2. En ce qui concerne l'organisation des élections communales, la différence de traitement entre les communes de la région de langue française et les communes de la région de langue allemande décrite en B.14 s'explique par l'exercice des compétences respectives de la Région wallonne et de la Communauté germanophone décrites en B.8.1 à B.10. B.17.3. En ce qu'il dénonce une différence de traitement entre les communes de la région de langue française et les communes de la région de langue allemande quant à la possibilité d'être désignées par le Gouvernement wallon ou par le Gouvernement de la Communauté germanophone pour organiser les élections communales « électroniquement », le moyen unique n'est pas fondé. B.18. La Cour doit encore examiner si la différence de traitement décrite en B.14, en ce qu'elle concerne l'organisation des élections provinciales, est raisonnablement justifiée. B.19.1. Comme la section de législation du Conseil d'Etat l'a constaté dans son avis mentionné en B.2.3, les compétences de la Région wallonne et de la Communauté germanophone en matière d'organisation des élections provinciales et communales simultanées sur le territoire de la région de langue allemande sont à ce point imbriquées qu'elles ne peuvent être exercées que dans le cadre d'un accord de coopération ou par décrets conjoints. B.19.2. L'organisation des élections provinciales et celle des élections communales sont en effet des matières étroitement liées lorsque ces élections sont organisées simultanément, dès lors qu'elles ont lieu le même jour et dans les mêmes bureaux de vote. En ce qui concerne l'organisation des élections provinciales, la différence de traitement décrite en B.14 s'explique par la nécessité pour le législateur décrétal wallon de décider de commun accord avec la Communauté germanophone de la technique de vote applicable pour les élections provinciales et communales simultanées qui se tiendront dans les communes de la région de langue allemande. B.20. En ce qu'il dénonce une différence de traitement entre les communes de la région de langue française et les communes de la région de langue allemande quant à la possibilité d'être désignées par le Gouvernement wallon pour organiser les élections provinciales « électroniquement », le moyen unique n'est pas fondé. B.21. Pour le surplus, comme il est dit en B.8.1 à B.10, le choix de la technique de vote lors des élections locales relève, sur le territoire des communes de la région de langue française et des communes de la région de langue allemande, de la compétence de la Région wallonne et de la Communauté germanophone, et non de celle des communes. Cette compétence doit néanmoins s'exercer dans le respect du principe de l'autonomie locale, garanti par les articles 41, alinéa 1er, et 162, alinéa 2, 2°, de la Constitution. B.22.1. Le principe d'autonomie locale suppose que les autorités locales puissent se saisir de tout objet qu'elles estiment relever de leur intérêt et le réglementer comme elles le jugent opportun. Ce principe ne porte cependant pas atteinte à la compétence de l'Etat fédéral, des communautés ou des régions pour juger du niveau le plus adéquat pour réglementer une matière qui leur revient. Ainsi, ces autorités peuvent confier aux collectivités locales la réglementation d'une matière qui sera mieux appréhendée à ce niveau. Elles peuvent aussi considérer, à l'inverse, qu'une matière sera mieux réglée à un niveau d'administration plus général, de façon à ce qu'elle soit réglée de manière uniforme pour l'ensemble du territoire pour lequel elles sont compétentes, ou - comme en l'espèce - pour une partie du territoire. B.22.2. L'atteinte à la compétence des provinces ou des communes, et par conséquent au principe de l'autonomie locale, que comporte toute intervention de l'Etat fédéral, des communautés ou des régions, que celle-ci soit positive ou négative, dans une matière qui relève de leurs compétences, ne serait contraire aux dispositions citées dans le moyen, qui garantissent la compétence des communes ou des provinces pour tout ce qui concerne l'intérêt communal ou provincial, que si elle était manifestement disproportionnée. Tel serait le cas, par exemple, si elle aboutissait à priver les provinces ou les communes de tout ou de l'essentiel de leurs compétences ou si la limitation de la compétence ne pouvait être justifiée par le fait que celle-ci serait mieux gérée à un autre niveau de pouvoir. B.23. Le législateur décrétal a pu raisonnablement estimer que l'organisation des élections locales serait mieux servie à un niveau d'intervention plus général que le niveau local, dès lors qu'à défaut d'intervention de la Région wallonne, les provinces et les communes auraient été amenées à régler elles-mêmes, chacune pour ce qui les concerne, la technique de vote à utiliser pour l'élection des organes qui les composent. B.24. La disposition attaquée ne porte pas atteinte de manière disproportionnée au principe de l'autonomie locale. B. 25. Le moyen unique n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi rendu en langue française, en langue néerlandaise et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 20 septembre 2018. Le greffier, P.-Y. Dutilleux Le président,
F. Daoût F. Daoût
^