Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 116/2017 van 12 oktober 2017 Rolnummer 6503 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 319, eerste lid, van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 en artikel 63, eerste lid, van het Wetboek van de bela Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 116/2017 van 12 oktober 2017 Rolnummer 6503 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 319, eerste lid, van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 en artikel 63, eerste lid, van het Wetboek van de bela Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...) Extrait de l'arrêt n° 116/2017 du 12 octobre 2017 Numéro du rôle : 6503 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 319, alinéa 1 er , du Code des impôts sur les revenus 1992 et à l'article 63, alinéa 1 er , du La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 116/2017 van 12 oktober 2017 Extrait de l'arrêt n° 116/2017 du 12 octobre 2017
Rolnummer 6503 Numéro du rôle : 6503
In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 319, eerste lid, En cause : la question préjudicielle relative à l'article 319, alinéa
van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 en artikel 63, eerste 1er, du Code des impôts sur les revenus 1992 et à l'article 63, alinéa
lid, van het Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde, 1er, du Code de la taxe sur la valeur ajoutée, posée par le Tribunal
gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling de première instance de Flandre orientale, division Gand.
Gent. Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L.
rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T.
Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée
Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter E. De Groot, du greffier F. Meersschaut, présidée par le président E. De Groot,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij vonnis van 27 juni 2016 in zake de nv « Dranken Van Eetvelde », de Par jugement du 27 juin 2016 en cause de la SA « Dranken Van Eetvelde
bvba « Drankgigant » en de bvba « Bokslaar » tegen de Belgische Staat, », de la SPRL « Drankgigant » et de la SPRL « Bokslaar » contre l'Etat
waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 2 belge, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 2
september 2016, heeft de Rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, septembre 2016, le Tribunal de première instance de Flandre orientale,
afdeling Gent, de volgende prejudiciële vraag gesteld : division Gand, a posé la question préjudicielle suivante :
« Schenden de artikelen 319, eerste lid van het Wetboek van de
inkomstenbelastingen 1992 en 63, eerste lid van het btw-Wetboek de in « L'article 319, alinéa 1er, du Code des impôts sur les revenus 1992
de artikelen 15 en 22 van de Belgische Grondwet en artikel 8 van het et l'article 63, alinéa 1er, du Code de la taxe sur la valeur ajoutée
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens gewaarborgde rechten van violent-ils le droit à l'inviolabilité du domicile et le droit au
onschendbaarheid van de woning en de eerbiediging van het privéleven, respect de la vie privée, garantis par les articles 15 et 22 de la
in die zin geïnterpreteerd dat zij de bevoegde fiscale ambtenaren een Constitution belge et par l'article 8 de la Convention européenne des
algemeen, onvoorwaardelijk en onbeperkt recht verlenen tot vrije droits de l'homme, s'ils sont interprétés en ce sens qu'ils confèrent
toegang van de in die artikelen vermelde bedrijfslokalen, waarbij deze aux agents compétents de l'administration fiscale un droit général,
ambtenaren deze lokalen zonder voorafgaandelijke toestemming mogen inconditionnel et illimité, de libre accès aux locaux professionnels
doorzoeken en onderzoeken en andere daden stellen die aan een mentionnés dans ces articles, ce qui permet à ces agents, sans
strafrechtelijke huiszoeking doen denken met het oog op het autorisation préalable, de visiter et de fouiller ces locaux et de
onderzoeken van de boeken en de stukken die zich aldaar bevinden, réaliser d'autres actes faisant penser à une perquisition pénale, en
vue d'examiner les livres et les documents qui s'y trouvent, que cette
ongeacht of dit gebeurt met het oog op de controle van de toepassing visite ait pour but de contrôler l'application de la législation
van de fiscale wetgeving of met het oog op het vaststellen van fiscale ou de constater des infractions fiscales pénalement
strafrechtelijk gesanctioneerde fiscale inbreuken ? ». sanctionnées ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
B.1. De verwijzende rechter wenst te vernemen of artikel 319, eerste B.1. Le juge a quo demande si l'article 319, alinéa 1er, du Code des
lid, van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 (hierna : WIB impôts sur les revenus 1992 (ci-après : CIR 1992) et l'article 63,
1992) en artikel 63, eerste lid, van het Wetboek van de belasting over alinéa 1er, du Code de la taxe sur la valeur ajoutée (ci-après : Code
de toegevoegde waarde (hierna : WBTW) bestaanbaar zijn met de de la TVA) sont compatibles avec les articles 15 et 22 de la
artikelen 15 en 22 van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 8 Constitution, combinés avec l'article 8 de la Convention européenne
van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, wanneer die des droits de l'homme, lorsque ces dispositions sont interprétées en
bepalingen aldus worden begrepen dat zij de bevoegde fiscale ce sens qu'elles confèrent aux agents compétents de l'administration
ambtenaren een algemeen, onvoorwaardelijk en onbeperkt recht verlenen
tot vrije toegang van de in die artikelen vermelde bedrijfslokalen, fiscale un droit général, inconditionnel et illimité, de libre accès
waarbij die ambtenaren die lokalen zonder voorafgaande toestemming aux locaux professionnels mentionnés dans ces articles, ce qui permet
mogen doorzoeken en onderzoeken en andere daden stellen die aan een à ces agents, sans autorisation préalable, de visiter et de fouiller
strafrechtelijke huiszoeking doen denken, met het oog op het ces locaux et de réaliser d'autres actes faisant penser à une
onderzoeken van de boeken en de stukken die zich aldaar bevinden, perquisition pénale, en vue d'examiner les livres et les documents qui
ongeacht of dit gebeurt met het oog op de controle van de toepassing s'y trouvent, que cette visite ait pour but de contrôler l'application
van de fiscale wetgeving of met het oog op het vaststellen van de la législation fiscale ou de constater des infractions fiscales
strafrechtelijk gesanctioneerde fiscale inbreuken. pénalement sanctionnées.
B.2.1. Artikel 319 van het WIB 1992 bepaalt : B.2.1. L'article 319 du CIR 1992 dispose :
« Natuurlijke of rechtspersonen zijn gehouden aan de ambtenaren van de « Les personnes physiques ou morales sont tenues d'accorder aux agents
administratie belast met de vestiging van de inkomstenbelastingen, de l'administration en charge de l'établissement des impôts sur les
voorzien van hun aanstellingsbewijs en belast met het verrichten van
een controle of een onderzoek betreffende de toepassing van de revenus, munis de leur commission et chargés d'effectuer un contrôle
inkomstenbelastingen, tijdens de uren dat er een werkzaamheid wordt ou une enquête se rapportant à l'application de l'impôt sur les
uitgeoefend, vrije toegang te verlenen tot de beroepslokalen of de revenus, le libre accès, à toutes les heures où une activité s'y
lokalen waar rechtspersonen hun werkzaamheden uitoefenen, zoals exerce, aux locaux professionnels ou aux locaux où les personnes
kantoren, fabrieken, werkplaatsen, werkhuizen, magazijnen, morales exercent leurs activités tels que bureaux, fabriques, usines,
bergplaatsen, garages of tot hun terreinen welke als werkplaats, ateliers, magasins, remises, garages ou à leurs terrains servant
werkhuis of opslagplaats van voorraden dienst doen, ten einde aan die
ambtenaren enerzijds de mogelijkheid te verschaffen de aard en de d'usine, d'atelier ou de dépôt de marchandises, à l'effet de permettre
belangrijkheid van de bedoelde werkzaamheden vast te stellen en het à ces agents d'une part de constater la nature et l'importance de
bestaan, de aard en de hoeveelheid na te zien van de voorraden en ladite activité et de vérifier l'existence, la nature et la quantité
voorwerpen van alle aard welke die personen er bezitten of er uit
enigen hoofde onder zich hebben, met inbegrip van de installaties en de marchandises et objets de toute espèce que ces personnes y
het rollend materieel en anderzijds de bovenbedoelde ambtenaren in possèdent ou y détiennent à quelque titre que ce soit, en ce compris
staat te stellen om alle boeken en bescheiden die zich in de voornoemde lokalen bevinden, te onderzoeken. De ambtenaren van de administratie belast met de vestiging van de inkomstenbelastingen, voorzien van hun aanstellingsbrief, mogen, wanneer zij met dezelfde taak belast zijn, vrije toegang eisen tot alle andere lokalen, gebouwen, werkplaatsen of terreinen die niet bedoeld zijn in het eerste lid en waar werkzaamheden verricht of vermoedelijk verricht worden. Tot particuliere woningen of bewoonde lokalen hebben zij evenwel alleen toegang tussen vijf uur 's morgens en negen uur 's avonds en met machtiging van de rechter in de politierechtbank. De voormelde ambtenaren, voorzien van hun aanstellingsbewijs, mogen door middel van de gebruikte uitrusting en met de bijstand van de personen als vermeld in artikel 315bis, derde lid, de betrouwbaarheid nagaan van de geïnformatiseerde inlichtingen, gegevens en bewerkingen, door inzonderheid de voorlegging ter inzage te vorderen van stukken les moyens de production et de transport et d'autre part d'examiner tous les livres et documents qui se trouvent dans les locaux précités. Les agents de l'administration en charge de l'établissement des impôts sur les revenus, munis de leur commission, peuvent, lorsqu'ils sont chargés de la même mission, réclamer le libre accès à tous autres locaux, bâtiments, ateliers ou terrains qui ne sont pas visés à l'alinéa 1er et où des activités sont effectuées ou sont présumées être effectuées. Toutefois, ils ne peuvent pénétrer dans les bâtiments ou les locaux habités que de cinq heures du matin à neuf heures du soir et uniquement avec l'autorisation du juge de police. Les agents précités, munis de leur commission, peuvent vérifier, au moyen du matériel utilisé et avec l'assistance des personnes visées à l'article 315bis, alinéa 3, la fiabilité des informations, données et traitements informatiques, en exigeant notamment la communication de
die in het bijzonder zijn opgesteld om de op informatiedragers documents spécialement établis en vue de présenter les données
geplaatste gegevens om te zetten in een leesbare en verstaanbare vorm enregistrées sur les supports informatiques sous une forme lisible et
». intelligible ».
B.2.2. Artikel 63 van het WBTW bepaalt : B.2.2. L'article 63 du Code de la TVA dispose :
« Eenieder die een economische activiteit uitoefent, moet aan de « Toute personne qui exerce une activité économique est tenue
ambtenaren die bevoegd zijn om de toepassing van de belasting over de d'accorder, à tout moment et sans avertissement préalable, le libre
toegevoegde waarde te controleren en in het bezit zijn van hun
aanstellingsbewijs, op elk tijdstip en zonder voorafgaande accès des locaux où elle exerce son activité, aux fins de permettre
verwittiging, vrije toegang verlenen tot de ruimten waar de activiteit aux agents habilités à contrôler l'application de la taxe sur la
wordt uitgeoefend teneinde hen in staat te stellen : valeur ajoutée et munis de leur commission :
1° de boeken en stukken te onderzoeken die zich aldaar bevinden; 1° d'examiner tous les livres et documents qui s'y trouvent;
2° door middel van de gebruikte uitrusting en met de bijstand van de 2° de vérifier, au moyen du matériel utilisé et avec l'assistance de
betrokkene de betrouwbaarheid na te gaan van de geïnformatiseerde la personne requise, la fiabilité des informations, données et
inlichtingen, gegevens en bewerkingen, door onder meer de voorlegging traitements informatiques, en exigeant notamment la communication de
ter inzage te vorderen van stukken die in het bijzonder zijn opgesteld documents spécialement établis en vue de présenter les données
om de op informatiedragers geplaatste gegevens om te zetten in een enregistrées sur les supports informatiques sous une forme lisible et
leesbare en verstaanbare vorm; intelligible;
3° de aard en de belangrijkheid vast te stellen van de aldaar 3° de constater la nature et l'importance de l'activité qui s'y exerce
uitgeoefende werkzaamheid en van het daarvoor aangestelde personeel, et [du] personnel qui y est affecté, ainsi que des marchandises et
alsook van de aldaar aanwezige koopwaren en goederen, met inbegrip van tous les biens qui s'y trouvent, y compris les moyens de production et
de produktie- en vervoermiddelen. de transport.
Als ruimten waar een activiteit wordt uitgeoefend moeten onder meer Sont notamment des locaux où une activité est exercée, les bureaux,
worden beschouwd de burelen, de fabrieken, de werkplaatsen, de opslagplaatsen, de bergplaatsen, de garages alsmede de als fabriek, werkplaats of opslagplaats gebruikte terreinen. Met hetzelfde doel mogen die ambtenaren eveneens op elk tijdstip zonder voorafgaande verwittiging, vrij binnentreden in alle gebouwen, werkplaatsen, inrichtingen, lokalen of andere plaatsen die niet in het vorige lid zijn bedoeld en waar in dit Wetboek bedoelde handelingen verricht of vermoedelijk worden verricht. Tot particuliere woningen of bewoonde lokalen hebben zij evenwel slechts toegang tussen vijf uur 's morgens en negen uur 's avonds en uitsluitend met de machtiging van de politierechter. Zij mogen ook, op elk tijdstip en zonder voorafgaande verwittiging, alle vervoermiddelen tegenhouden en onderzoeken, met inbegrip van de containers, die gebruikt of vermoedelijk gebruikt worden om in dit Wetboek bedoelde handelingen te verrichten, teneinde de vervoerde fabriques, usines, ateliers, magasins, remises, garages et les terrains servant d'usines, d'ateliers ou de dépôts. Ces agents peuvent, dans le même but, pénétrer librement, à tout moment, sans avertissement préalable, dans tous les bâtiments, ateliers, établissements, locaux ou autres lieux qui ne sont pas visés à l'alinéa précédent et où sont effectuées ou sont présumées être effectuées des opérations visées par le présent Code. Toutefois, ils ne peuvent pénétrer dans les bâtiments ou les locaux habités que de cinq heures du matin à neuf heures du soir et uniquement avec l'autorisation du juge de police. Ils peuvent également arrêter et visiter à tout moment, sans avertissement préalable, tous moyens de transport, y compris les conteneurs, utilisés ou présumés être utilisés pour effectuer des opérations visées par le Code, en vue d'examiner les biens et les
goederen, boeken en stukken te onderzoeken ». livres et documents transportés ».
B.2.3. Krachtens artikel 63, eerste lid, van het WBTW moet eenieder B.2.3. En vertu de l'article 63, alinéa 1er, du Code de la TVA, toute
die een economische activiteit uitoefent aan de ambtenaren die bevoegd personne qui exerce une activité économique est tenue d'accorder le
zijn om de toepassing van de belasting over de toegevoegde waarde te libre accès des locaux où elle exerce son activité, aux fins de
controleren, vrije toegang verlenen tot de ruimten waar de activiteit permettre aux agents habilités de contrôler l'application de la taxe
wordt uitgeoefend. Artikel 319, eerste lid, van het WIB 1992 kent aan sur la valeur ajoutée. L'article 319, alinéa 1er, du CIR 1992 confère
de ambtenaren belast met het verrichten van een controle of een aux agents chargés d'effectuer un contrôle ou une enquête se
onderzoek betreffende de toepassing van de inkomstenbelastingen een rapportant à l'application de l'impôt sur les revenus un pouvoir
gelijkaardige onderzoeksbevoegdheid toe. Bij artikel 11 van de wet van d'investigation analogue. Par l'article 11 de la loi du 19 mai 2010
19 mei 2010 houdende fiscale en diverse bepalingen werd artikel 319, portant des dispositions fiscales et diverses, l'article 319, alinéa 1er,
eerste lid, van het WIB 1992 gewijzigd om de onderzoeksbevoegdheden du CIR 1992 a été modifié afin d'aligner le pouvoir d'investigation
voorzien bij deze bepaling af te stemmen op die van de ambtenaren die prévu par cette disposition sur celui des agents compétents pour
bevoegd zijn om de toepassing van de belasting over de toegevoegde contrôler l'application de la taxe sur la valeur ajoutée sur la base
waarde te controleren op grond van artikel 63, eerste lid, van het de l'article 63, alinéa 1er, du Code de la TVA (Doc. parl., Chambre,
WBTW (Parl. St., Kamer, 2009-2010, DOC 52-2521/001, pp. 7-9). De 2009-2010, DOC 52-2521/001, pp. 7-9). Le contenu des deux dispositions
inhoud van de beide in het geding zijnde bepalingen is dan ook door de en cause a dès lors été voulu par le législateur comme largement
wetgever als in hoge mate gelijklopend bedoeld. équivalent.
B.3.1. Artikel 15 van de Grondwet bepaalt : B.3.1. L'article 15 de la Constitution dispose :
« De woning is onschendbaar; geen huiszoeking kan plaatshebben dan in « Le domicile est inviolable; aucune visite domiciliaire ne peut avoir
de gevallen die de wet bepaalt en in de vorm die zij voorschrijft ». lieu que dans les cas prévus par la loi et dans la forme qu'elle prescrit ».
Artikel 22 van de Grondwet bepaalt : L'article 22 de la Constitution dispose :
« Ieder heeft recht op eerbiediging van zijn privé-leven en zijn « Chacun a droit au respect de sa vie privée et familiale, sauf dans
gezinsleven, behoudens in de gevallen en onder de voorwaarden door de wet bepaald. les cas et conditions fixés par la loi.
De wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel waarborgen de La loi, le décret ou la règle visée à l'article 134 garantissent la
bescherming van dat recht ». protection de ce droit ».
Artikel 8 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens bepaalt L'article 8 de la Convention européenne des droits de l'homme dispose
: :
« 1. Eenieder heeft recht op eerbiediging van zijn privéleven, zijn « 1. Toute personne a droit au respect de sa vie privée et familiale,
gezinsleven, zijn huis en zijn briefwisseling. de son domicile et de sa correspondance.
2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan met betrekking 2. Il ne peut y avoir ingérence d'une autorité publique dans
tot de uitoefening van dit recht dan voor zover bij de wet is voorzien l'exercice de ce droit que pour autant que cette ingérence est prévue
en in een democratische samenleving nodig is in het belang van 's par la loi et qu'elle constitue une mesure qui, dans une société
lands veiligheid, de openbare veiligheid, of het economisch welzijn démocratique, est nécessaire à la sécurité nationale, à la sûreté
van het land, de bescherming van de openbare orde en het voorkomen van publique, au bien-être économique du pays, à la défense de l'ordre et
strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden, à la prévention des infractions pénales, à la protection de la santé
of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen ». ou de la morale, ou à la protection des droits et libertés d'autrui ».
B.3.2. Die bepalingen vereisen dat elke overheidsinmenging in het B.3.2. Ces dispositions exigent que toute ingérence des autorités dans
recht op eerbiediging van het privéleven en de woning wordt le droit au respect de la vie privée et du domicile soit prescrite par
voorgeschreven in een voldoende precieze wettelijke bepaling, une disposition législative, suffisamment précise, corresponde à un
beantwoordt aan een dwingende maatschappelijke behoefte en evenredig besoin social impérieux et soit proportionnée à l'objectif légitime
is met de daarin nagestreefde wettige doelstelling. poursuivi par celle-ci.
B.4. De verwijzende rechter stelt de vraag of het wettelijk kader van B.4. Le juge a quo demande si le cadre légal du droit de visite en ce
het visitatierecht inzake de inkomstenbelastingen en inzake de qui concerne les impôts sur les revenus et la taxe sur la valeur
belasting over de toegevoegde waarde in de voorgelegde interpretatie ajoutée, dans l'interprétation soumise à la Cour, offre des garanties
voldoende waarborgen biedt om het recht op eerbiediging van het suffisantes pour assurer le droit au respect de la vie privée et du
privéleven en de woning te verzekeren. Het geding voor de verwijzende domicile. L'affaire soumise au juge a quo ne porte pas sur l'accès de
rechter heeft geen betrekking op de toegang van de fiscale l'administration fiscale à un domicile privé. La question
administratie tot een particuliere woning. De prejudiciële vraag heeft préjudicielle concerne uniquement l'obligation faite aux contribuables
enkel betrekking op de verplichting die aan de belastingplichtigen de donner aux agents compétents un libre accès aux locaux
wordt opgelegd om de bevoegde ambtenaren vrije toegang te verlenen tot professionnels et de leur permettre d'examiner les livres et documents
de beroepslokalen en om de boeken en stukken die zich daar bevinden te qui s'y trouvent. Le juge a quo dit expressément ne pas vouloir
onderzoeken. De verwijzende rechter vermeldt uitdrukkelijk het Hof
niet te willen ondervragen over het meenemen of kopiëren van stukken interroger la Cour concernant le fait d'emporter ou de copier des
of computerbestanden ter gelegenheid van de visitatie. Het Hof betrekt documents ou fichiers informatiques à l'occasion de la visite. La Cour
die aspecten van de visitatie dan ook niet in zijn onderzoek. ne fait dès lors pas intervenir ces aspects de la visite dans son
B.5.1. Het recht op eerbiediging van de woning betreft niet alleen examen. B.5.1. Le droit au respect du domicile concerne non seulement les
particuliere woningen, maar is ook van toepassing op voor beroeps- of domiciles privés, mais s'applique également aux locaux utilisés à des
handelsdoeleinden gebruikte lokalen (EHRM, 14 maart 2013, Bernh Larsen fins professionnelles ou commerciales (CEDH, 14 mars 2013, Bernh
Holding AS e.a. t. Noorwegen, § 104; 27 september 2005, Petri Sallinen Larsen Holding AS e.a. c. Norvège, § 104; 27 septembre 2005, Petri
e.a. t. Finland, § 70; 28 april 2005, Buck t. Duitsland, § 31; 16 Sallinen e.a. c. Finlande, § 70; 28 avril 2005, Buck c. Allemagne, §
december 1992, Niemietz t. Duitsland, § § 30-31). De inmenging door de 31; 16 décembre 1992, Niemietz c. Allemagne, § § 30-31). L'ingérence
wetgever kan echter verdergaan wanneer het gaat om professionele of du législateur peut par ailleurs être plus importante lorsqu'il s'agit
commerciële lokalen of activiteiten (EHRM, 14 maart 2013, Bernh Larsen de locaux ou d'activités professionnelles ou commerciales (CEDH, 14
Holding AS e.a. t. Noorwegen, § 104; 16 december 1992, Niemietz t. mars 2013, Bernh Larsen Holding AS e.a. c. Norvège, § 104; 16 décembre
Duitsland, § 31). 1992, Niemietz c. Allemagne, § 31).
De in het geding zijnde bepalingen verplichten natuurlijke personen of Les dispositions en cause imposent aux personnes physiques ou morales,
rechtspersonen ertoe om in het kader van een fiscale visitatie vrije
toegang te verlenen tot de ruimten waar de economische activiteit dans le cadre d'une visite fiscale, de donner libre accès aux locaux
wordt uitgeoefend, wat een inmenging vormt in het recht op où l'activité économique se déroule, ce qui constitue une ingérence
eerbiediging van de woning (zie in dezelfde zin : EHRM, 14 maart 2013, dans le droit au respect du domicile (voy. en ce sens CEDH, 14 mars
Bernh Larsen Holding AS e.a. t. Noorwegen, § 106). 2013, Bernh Larsen Holding AS e.a. c. Norvège, § 106).
B.5.2. Het recht op de eerbiediging van het privéleven omvat het recht B.5.2. Le droit au respect de la vie privée englobe le droit pour
voor het individu om buiten zijn intieme kring relaties aan te knopen l'individu de nouer et de développer des relations au-delà de son
en te ontwikkelen, ook op het professionele of commerciële vlak (EHRM, cercle intime, y compris sur le plan professionnel ou commercial
23 maart 2006, Vitiello t. Italië, § 47; 16 december 1992, Niemietz t. (CEDH, 23 mars 2006, Vitiello c. Italie, § 47; 16 décembre 1992,
Duitsland, § 29). Daarenboven hebben natuurlijke personen en Niemietz c. Allemagne, § 29). De surcroît, les personnes physiques ou
rechtspersonen rechtmatige belangen om de bescherming van de privacy morales ont un intérêt légitime à assurer la protection de la vie
van de individuen die voor hen werken, te waarborgen. Met deze privée des individus qui travaillent pour elles. Il convient de
belangen moet rekening worden gehouden bij de beoordeling of de prendre en compte ces intérêts afin d'apprécier si l'ingérence des
overheidsinmenging gerechtvaardigd is (EHRM, 14 maart 2013, Bernh pouvoirs publics est justifiée (CEDH, 14 mars 2013, Bernh Larsen
Larsen Holding AS e.a. t. Noorwegen, § 107). Holding AS e.a. c. Norvège, § 107).
B.6. Doordat een fiscale visitatie een inmenging vormt in het recht op B.6. Du fait qu'une visite fiscale constitue une ingérence dans le
eerbiediging van de woning, dient zij te voldoen aan de in B.3.2 droit au respect du domicile, cette ingérence doit satisfaire aux
vermelde vereisten. exigences mentionnées en B.3.2.
B.7. De fiscale visitatie zoals geregeld door artikel 319, eerste lid, B.7. La visite fiscale telle qu'elle est réglée par l'article 319,
van het WIB 1992 en door artikel 63, eerste lid, van het WBTW moet alinéa 1er, du CIR 1992 et par l'article 63, alinéa 1er, du Code de la
toelaten de nodige vaststellingen te doen met betrekking tot de TVA doit permettre de faire les constats nécessaires en ce qui
regelmatigheid van de belastingaangifte en beoogt aldus de inning van concerne la régularité de la déclaration fiscale et vise à assurer
de belastingen die noodzakelijk zijn voor de goede werking van de ainsi la perception des impôts nécessaire au bon fonctionnement de
overheid en voor het economisch welzijn van het land. Zij streeft l'autorité et à la garantie du bien-être économique du pays. Elle
derhalve een legitiem doel na in de zin van artikel 8.2 van het poursuit donc un but légitime au sens de l'article 8.2 de la
Europees Verdrag voor de rechten van de mens. Convention européenne des droits de l'homme.
B.8.1. Door aan de bevoegde wetgever de bevoegdheid voor te behouden B.8.1. En réservant au législateur compétent le pouvoir de fixer dans
om te bepalen in welke gevallen en onder welke voorwaarden de quels cas et à quelles conditions il peut être porté atteinte à
onschendbaarheid van de woning kan worden aangetast, waarborgt artikel
15 van de Grondwet iedere persoon dat geen enkele inmenging in die l'inviolabilité du domicile, l'article 15 de la Constitution garantit
rechten toegelaten is dan krachtens de regels die zijn aangenomen door à toute personne qu'aucune immixtion dans ces droits ne peut avoir
een democratisch verkozen beraadslagende vergadering. lieu qu'en vertu de règles adoptées par une assemblée délibérante,
Naast die formele wettigheidsvereiste legt artikel 8 van het Europees démocratiquement élue. Outre cette exigence de légalité formelle, l'article 8 de la
Verdrag voor de rechten van de mens de verplichting op dat de Convention européenne des droits de l'homme impose que l'ingérence
inmenging in het recht op eerbiediging van de woning in duidelijke en dans le droit au respect du domicile soit libellée en des termes
voldoende nauwkeurige bewoordingen wordt geformuleerd die het mogelijk clairs et suffisamment précis qui permettent d'appréhender de manière
maken de hypothesen te voorzien waarin de wetgever een dergelijke prévisible les hypothèses dans lesquelles le législateur autorise
inmenging toestaat zodat eenieder in de gegeven omstandigheden in pareille ingérence, de manière à ce que chacun puisse prévoir, à un
redelijke mate de gevolgen van een bepaalde handeling kan voorzien degré raisonnable dans les circonstances de la cause, les conséquences
(EHRM, 17 februari 2004, Maestri t. Italië, § 30). pouvant résulter d'un acte déterminé (CEDH, 17 février 2004, Maestri
c. Italie, § 30).
B.8.2. Uit de motivering van de verwijzingsbeslissing en uit de B.8.2. Il ressort de la motivation de la décision de renvoi et de la
formulering van de prejudiciële vraag blijkt dat de verwijzende formulation de la question préjudicielle que le juge a quo demande
rechter de vraag stelt of aan de vereiste van de voorzienbaarheid van s'il est satisfait à la condition de prévisibilité de l'ingérence dans
de inmenging in het recht op eerbiediging van de woning is voldaan, le droit au respect du domicile si les articles 319, alinéa 1er, du
indien artikel 319, eerste lid, van het WIB 1992 en artikel 63, eerste CIR 1992 et 63, alinéa 1er, du Code de la TVA sont interprétés en ce
lid, van het WBTW zo worden begrepen « dat zij de bevoegde fiscale sens qu'ils « confèrent aux agents compétents de l'administration
ambtenaren een algemeen, onvoorwaardelijk en onbeperkt recht verlenen
tot vrije toegang van de in die artikelen vermelde bedrijfslokalen, fiscale un droit général, inconditionnel et illimité, de libre accès
waarbij deze ambtenaren deze lokalen zonder voorafgaandelijke aux locaux professionnels mentionnés dans ces articles, ce qui permet
toestemming mogen doorzoeken [...] met het oog op het onderzoeken van à ces agents, sans autorisation préalable, de visiter [...] ces locaux
de boeken en stukken die zich aldaar bevinden ». [...] en vue d'examiner les livres et les documents qui s'y trouvent
B.9.1. Uit de bewoordingen van artikel 319, eerste lid, van het WIB ».
1992 en van artikel 63, eerste lid, van het WBTW blijkt dat de B.9.1. Il ressort du libellé de l'article 319, alinéa 1er, du CIR 1992
belastingplichtige ertoe gehouden is toegang tot de beroepslokalen te et de l'article 63, alinéa 1er, du Code de la TVA que le contribuable
verlenen aan de ambtenaren die belast zijn met het verrichten van est tenu de donner accès aux locaux professionnels aux agents chargés
controles betreffende de inkomstenbelastingen en de belasting over de d'effectuer des contrôles en matière d'impôts sur les revenus et de
toegevoegde waarde. De fiscale visitatie is aldus doelgebonden, wat taxe sur la valeur ajoutée. La visite fiscale est donc liée à une
impliceert dat de belastingadministratie haar onderzoeksmacht slechts finalité, ce qui implique que l'administration fiscale ne peut
kan aanwenden ter controle van de naleving van de wetgeving inzake de utiliser son pouvoir d'investigation qu'en vue de contrôler le respect
inkomstenbelastingen en de BTW en met het oog op het bepalen van het de la législation en matière d'impôts sur les revenus et de TVA et en
juiste bedrag van de verschuldigde belasting. vue de déterminer le montant exact de l'impôt dû.
B.9.2. De visitatie van beroepslokalen inzake inkomstenbelastingen mag B.9.2. En vertu de l'article 319 du CIR 1992, la visite des locaux
krachtens artikel 319 van het WIB 1992 worden aangewend om de bevoegde professionnels effectuée dans le cadre des impôts sur les revenus
ambtenaren, enerzijds, de mogelijkheid te verschaffen de aard en de permet aux agents compétents, d'une part, de constater la nature et
belangrijkheid van de bedoelde werkzaamheden vast te stellen en het l'importance des activités en question et de vérifier l'existence, la
bestaan, de aard en de hoeveelheid na te zien van de voorraden en nature et la quantité de marchandises et objets de toute espèce que
voorwerpen van alle aard welke die personen er bezitten of er uit ces personnes y possèdent ou y détiennent à quelque titre que ce soit,
enigen hoofde onder zich hebben, met inbegrip van de installaties en het rollend materieel en, anderzijds, de bovenbedoelde ambtenaren in staat te stellen om alle boeken en bescheiden die zich in de voornoemde lokalen bevinden, te onderzoeken. Artikel 63, eerste lid, van het WBTW verleent de belastingadministratie de bevoegdheid om ter plaatste alle boeken en stukken te onderzoeken die zich aldaar bevinden, om de betrouwbaarheid na te gaan van de geïnformatiseerde inlichtingen, gegevens en bewerkingen en om de aard en de belangrijkheid vast te stellen van de aldaar uitgeoefende werkzaamheid en van het daarvoor aangestelde personeel, alsook van de aldaar aanwezige koopwaren en goederen, met inbegrip van de productie- en vervoermiddelen. Aldus geven die bepalingen in duidelijke bewoordingen het voorwerp van de controle aan. Ze preciseren eveneens tot welke lokalen de vrije toegang moet worden verleend. B.9.3. De visitatie inzake inkomstenbelastingen mag slechts worden uitgeoefend gedurende de uren dat in de beroepslokalen een werkzaamheid wordt uitgeoefend. De visitatie inzake de belasting over de toegevoegde waarde mag worden uitgeoefend op elk tijdstip en zonder voorafgaande verwittiging. Aldus preciseren de in het geding zijnde bepalingen ook wanneer de visitatie kan plaatsvinden. B.10.1. De prejudiciële vraag maakt melding van het feit dat het toegangsrecht van de belastingadministratie zou kunnen worden uitgeoefend zonder voorafgaande toestemming van de belastingplichtige. B.10.2. De in het geding zijnde bepalingen leggen de belastingplichtige of zijn gemachtigde de verplichting op om vrije toegang te verlenen tot de beroepslokalen en aldus hun medewerking te verlenen aan de fiscale visitatie. Ze staan de bevoegde ambtenaren evenwel niet toe zich met dwang de toegang tot de beroepslokalen te verschaffen wanneer de verplichte medewerking niet wordt verleend. Mocht de wetgever een dergelijke afdwingbaarheid van de toegang tot de beroepslokalen, zonder de instemming van de belastingplichtige hebben beoogd, dan had hij daarin uitdrukkelijk moeten voorzien en de voorwaarden daartoe moeten omschrijven, wat niet het geval is. en ce compris les moyens de production et de transport et, d'autre part, d'examiner tous les livres et documents qui se trouvent dans les locaux précités. L'article 63, alinéa 1er, du Code de la TVA habilite l'administration fiscale à examiner sur place tous les livres et documents qui s'y trouvent, à vérifier la fiabilité des informations, données et traitements informatiques et à constater la nature et l'importance de l'activité qui s'y exerce et du personnel qui y est affecté, ainsi que des marchandises et tous les biens qui s'y trouvent, y compris les moyens de production et de transport. Ces dispositions contiennent donc une description claire de l'objet du contrôle. Elles précisent également à quels locaux le libre accès doit être accordé. B.9.3. La visite dans le cadre des impôts sur les revenus ne peut être effectuée que durant les heures où une activité se déroule dans les locaux professionnels. La visite dans le cadre de la taxe sur la valeur ajoutée peut avoir lieu à tout moment et sans avertissement. Les dispositions en cause précisent dès lors également quand la visite peut avoir lieu. B.10.1. La question préjudicielle mentionne le fait que le droit d'accès de l'administration fiscale pourrait être exercé sans autorisation préalable du contribuable. B.10.2. Les dispositions en cause imposent au contribuable ou à son mandataire de donner libre accès aux locaux professionnels et de collaborer ainsi à la visite fiscale. Elles n'autorisent cependant pas les agents compétents à se procurer par la contrainte un accès aux locaux professionnels lorsque cette coopération obligatoire est refusée. S'il avait voulu garantir l'accès aux locaux professionnels sans l'accord du contribuable, le législateur aurait dû le prévoir expressément et il aurait dû en préciser les modalités, ce qui n'est pas le cas.
B.10.3. Ten aanzien van de medewerkingsplicht op grond van artikel 319 B.10.3. Quant à l'obligation de coopération fondée sur l'article 319
van het WIB 1992 heeft de minister van Financiën verklaard : du CIR 1992, le ministre des Finances a déclaré :
« Het visitatierecht in de inkomstenbelastingen is géén recht tot « Le droit de visite dans le cadre de l'impôt sur les revenus n'est
pas un droit de perquisition domiciliaire (Doc. parl., Chambre,
huiszoeking (Parl. St., Kamer, 1961-1962, 264/42, 217 en Parl. St., 1961-1962, 264/42, 217 et Doc. parl., Chambre, 1977-1978, 113/11,
Kamer, 1977-1978, 113/11, 23-24). Ambtenaren van de directe 23-24). Les fonctionnaires de l'administration des contributions
belastingen hebben immers niet de mogelijkheid de belastingplichtige
zijn verplichtingen manu militari te doen naleven [...]. directes n'ont en effet pas la possibilité de forcer manu militari le
De bevoegde ambtenaren van de directe belastingen hebben niet de contribuable à respecter ses obligations [...]
mogelijkheid het toegangsrecht af te dwingen. Indien de Les fonctionnaires compétents des contributions directes n'ont pas la
belastingplichtige de toegang tot de betreffende lokalen weigert te possibilité d'extorquer le libre accès. Si le contribuable refuse
verlenen, kan de visitatie niet plaatsvinden » (Vr. en Antw., Kamer, d'accorder l'accès aux locaux concernés, la visite ne peut avoir lieu
2009-2010, nr. 93, 8 februari 2010, p. 546). » (QRVA, Chambre, 2009-2010, n° 93, 8 février 2010, p. 546).
Uit de bewoordingen van artikel 63, eerste lid, van het WBTW blijkt Le libellé de l'article 63, alinéa 1er, du Code de la TVA ne fait pas
niet dat de wetgever de controlebevoegdheid van de fiscale apparaître que le législateur ait conçu différemment le pouvoir de
administratie daar anders heeft opgevat. contrôle de l'administration fiscale dans ce contexte.
B.10.4. Bij een weigering tot medewerking van de belastingplichtige B.10.4. Si le contribuable refuse de coopérer à la visite, il peut
aan de visitatie kan wel een administratieve geldboete (artikel 445 être infligé soit une amende administrative (article 445 du CIR 1992
van het WIB 1992 of artikel 70, § 4, van het WBTW) of, bij een ou article 70, § 4, du Code de la TVA) soit, en cas d'infraction à des
overtreding met bedrieglijk opzet of met het oogmerk om te schaden,
een strafrechtelijke sanctie (artikel 449 van het WIB 1992 of artikel
73 van het WBTW) worden opgelegd. Bovendien kan bij weigering tot
medewerking aan de visitatie een ambtshalve aanslag worden gevestigd. fins frauduleuses ou dans le but de nuire, une sanction pénale
Ten slotte brengen de ambtenaren van de betrokken (article 449 du CIR 1992 ou article 73 du Code de la TVA). En cas de
belastingadministratie, onder de voorwaarden die de wet bepaalt, de refus de coopération dans le cadre de la visite, il peut en outre être
feiten die, naar luid van de belastingwetten en van de ter uitvoering établi une cotisation d'office.
ervan genomen besluiten, strafrechtelijk strafbaar zijn en waarvan zij Enfin, dans les conditions prévues par la loi, les fonctionnaires de
kennis hebben gekregen in het kader van een fiscale visitatie, ter l'administration fiscale concernée portent à la connaissance du
kennis van de procureur des Konings. procureur du Roi les faits pénalement punissables aux termes des lois
B.11.1. In de prejudiciële vraag wordt voorts melding gemaakt van de fiscales et des arrêtés pris pour leur exécution dont ils ont eu
verplichting die door de in het geding zijnde bepalingen wordt connaissance dans le cadre d'une visite fiscale.
opgelegd om de bevoegde ambtenaren in staat te stellen om alle boeken B.11.1. La question préjudicielle mentionne également l'obligation,
en stukken of bescheiden die zich in de lokalen bevinden, te prévue par les dispositions en cause, de permettre aux agents
compétents d'examiner tous les livres et documents qui se trouvent
onderzoeken. dans les locaux.
B.11.2. Bij een arrest van 16 december 2003 heeft het Hof van Cassatie B.11.2. Par un arrêt du 16 décembre 2003, la Cour de cassation s'est
zich uitgesproken over de draagwijdte van het recht van onderzoek van prononcée sur la portée du droit d'examiner les livres et documents
de boeken en stukken in de beroepslokalen, krachtens artikel 63, dans les locaux professionnels, en vertu de l'article 63, alinéa 1er,
eerste lid, 1°, van het WBTW : 1°, du Code de la TVA :
« Overwegende dat, enerzijds, krachtens artikel 61, § 1, eerste lid, « Attendu que, d'une part, en vertu de l'article 61, § 1er, alinéa 1er,
BTW-Wetboek eenieder gehouden is de boeken en stukken die hij du Code de la Taxe sur la valeur ajoutée, toute personne est tenue de
overeenkomstig artikel 60 moet bewaren, op ieder verzoek van de communiquer, sans déplacement, à toute réquisition des agents de
ambtenaren van de administratie die de belasting over de toegevoegde l'administration qui a la taxe sur la valeur ajoutée dans ses
waarde onder haar bevoegdheid heeft, zonder verplaatsing, ter inzage attributions, les livres et documents qu'elle doit conserver
voor te leggen teneinde de juiste heffing van de belasting in zijnen conformément à l'article 60, à l'effet de permettre de vérifier
hoofde of in hoofde van derden te kunnen nagaan; l'exacte perception de la taxe à sa charge ou à la charge de tiers;
Dat, anderzijds, krachtens artikel 63, eerste lid, 1°, BTW-Wetboek, Que, d'autre part, conformément à l'article 63, alinéa 1er, 1°, du
eenieder die een economische activiteit uitoefent, aan de ambtenaren Code de la Taxe sur la valeur ajoutée, toute personne qui exerce une
die bevoegd zijn om de toepassing van de belasting over de toegevoegde activité économique est tenue d'accorder à tout moment et sans
waarde te controleren en in het bezit zijn van hun aanstellingsbewijs, avertissement préalable, le libre accès des locaux où elle exerce son
op elk tijdstip en zonder voorafgaande verwittiging, vrije toegang activité, aux fins de permettre aux agents habilités à contrôler
moet verlenen tot de ruimten waar de activiteit wordt uitgeoefend ten l'application de la taxe sur la valeur ajoutée et munis de leur
einde hen in staat te stellen de boeken en stukken te onderzoeken die commission d'examiner tous les livres et documents qui s'y trouvent;
zich aldaar bevinden; Attendu qu'il ressort du rapprochement de ces dispositions que la
Overwegende dat uit het onderlinge verband van deze bepalingen volgt mesure de contrôle visée à l'article 63, alinéa 1er, du Code de la
dat de in artikel 63, eerste lid, 1°, BTW-Wetboek bedoelde Taxe sur la valeur ajoutée doit être distinguée de la mesure de
controlemaatregel te onderscheiden is van de in artikel 61, § 1, contrôle visée à l'article 61, § 1er, alinéa 1er, du Code de la Taxe
eerste lid, BTW-Wetboek bedoelde controlemaatregel; dat artikel 63, sur la valeur ajoutée; que l'article 63, alinéa 1er, 1°, du Code de la
eerste lid, 1°, BTW-Wetboek beoogt aan de bevoegde ambtenaren een Taxe sur la valeur ajoutée vise à octroyer aux agents compétents un
onderzoeksbevoegdheid te verlenen die zij niet uit artikel 61, § 1, pouvoir de contrôle qu'ils ne puisent pas dans l'article 61, § 1er,
eerste lid, BTW-Wetboek putten; alinéa 1er, du Code de la Taxe sur la valeur ajoutée;
Dat hieruit volgt dat de bevoegde ambtenaren, krachtens artikel 63, Qu'il s'ensuit qu'en vertu de l'article 63, alinéa 1er, 1°, du Code de
eerste lid, 1°, BTW-Wetboek, het recht hebben na te gaan welke boeken la Taxe sur la valeur ajoutée, les agents compétents ont le droit
en stukken zich bevinden in de ruimten waar de activiteit wordt d'examiner quels livres et documents se trouvent dans les locaux où
uitgeoefend alsook de boeken en stukken die zij aldaar aantreffen, te s'exerce l'activité ainsi que d'examiner les livres et documents qui
onderzoeken, zonder voorafgaand om de voorlegging van die boeken en s'y trouvent sans devoir requérir au préalable la remise de ces livres
stukken te moeten verzoeken " (Cass., 16 december 2003, Arr. Cass., et documents » (Cass., 16 décembre 2003, Pas., 2003, n° 647).
2003, nr. 647). Aangezien de visitatiebevoegdheid inzake de inkomstenbelastingen door
de wet van 19 mei 2010 werd afgestemd op die inzake de belasting over Etant donné que la loi du 19 mai 2010 a aligné le pouvoir de visite en
de toegevoegde waarde, moet worden aangenomen dat de leer van het ce qui concerne les impôts sur les revenus sur celui en matière de
voormelde arrest ook geldt voor de inkomstenbelastingen. taxe sur la valeur ajoutée, il convient d'admettre que l'enseignement
B.11.3. De bevoegde ambtenaren beschikken aldus, teneinde de de l'arrêt précité est également applicable aux impôts sur les
verschuldigde belasting te kunnen bepalen, over ruime revenus.
onderzoeksbevoegdheden en hebben het recht om tijdens de visitatie na B.11.3. Afin de pouvoir déterminer l'impôt dû, les agents compétents
te gaan welke boeken en stukken of bescheiden zich in de lokalen disposent ainsi de pouvoirs d'investigation étendus et ils ont le
bevinden en ze te onderzoeken, zonder voorafgaandelijk om de droit d'examiner au cours de la visite quels livres et documents se
voorlegging ervan te moeten verzoeken. Een zinvolle interpretatie van trouvent dans les locaux et de les contrôler, sans devoir demander au
de verplichting tot medewerking vereist dat de belastingadministratie préalable leur remise. Une interprétation raisonnable de l'obligation
niet afhankelijk is van de keuze van de belastingplichtige om te de coopération commande que l'administration fiscale ne soit pas
bepalen in welke documenten hij inzage verleent en dat de tributaire du choix du contribuable de déterminer quels documents il
belastingplichtige zijn medewerking dient te verlenen om bijvoorbeeld permet de consulter et que le contribuable soit également tenu de
gesloten kasten of kluizen te openen. De in het geding zijnde coopérer afin d'ouvrir par exemple des armoires ou coffres fermés. Les
bepalingen laten de bevoegde ambtenaren evenwel niet toe om de inzage dispositions en cause n'autorisent toutefois pas les agents compétents
van de bedoelde boeken en stukken of bescheiden eigenmachtig af te à exiger la consultation des livres et documents en question si le
dwingen indien de belastingplichtige zich daartegen verzet. Mocht de contribuable s'y oppose. Si le législateur avait voulu imposer un tel
wetgever een dergelijke afdwingbaarheid hebben beoogd, dan had hij droit d'investigation, il aurait dû le prévoir expressément et il
daarin uitdrukkelijk moeten voorzien en de voorwaarden daartoe aurait dû en préciser les modalités, ce qui n'est pas le cas.
nauwkeurig moeten omschrijven, wat niet het geval is.
B.11.4. Zoals is vermeld in B.10.4, kan bij een weigering tot B.11.4. Comme il est dit en B.10.4, si le contribuable refuse de
medewerking wel een administratieve geldboete (artikel 445 van het WIB coopérer, il peut lui être infligé soit une amende administrative
1992 of artikel 70, § 4 van het WBTW) of, bij een overtreding met (article 445 du CIR 1992 ou article 70, § 4, du Code de la TVA) soit,
bedrieglijk opzet of met het oogmerk om te schaden, een en cas d'infraction à des fins frauduleuses ou dans le but de nuire,
strafrechtelijke sanctie (artikel 449 van het WIB 1992 of artikel 73 van het WBTW) worden opgelegd. Bovendien kan bij weigering tot medewerking een ambtshalve aanslag worden gevestigd. Ten slotte brengen de ambtenaren van de betrokken belastingadministratie, onder de voorwaarden die de wet bepaalt, de feiten die, naar luid van de belastingwetten en van de ter uitvoering ervan genomen besluiten, strafrechtelijk strafbaar zijn en waarvan zij kennis hebben gekregen in het kader van een fiscale visitatie, ter kennis van de procureur des Konings. B.12. Uit het bovenstaande blijkt dat, in tegenstelling tot wat wordt vermeld in de prejudiciële vraag, de bevoegde ambtenaren bij een fiscale visitatie niet over een algemeen, onvoorwaardelijk en onbeperkt recht van vrije toegang tot de beroepslokalen beschikken. De in het geding zijnde bepalingen vermelden de personen die ertoe une sanction pénale (article 449 du CIR 1992 ou article 73 du Code de la TVA). En cas de refus de coopération, il peut en outre être établi une cotisation d'office. Enfin, dans les conditions prévues par la loi, les fonctionnaires de l'administration fiscale concernée portent à la connaissance du procureur du Roi les faits pénalement punissables aux termes des lois fiscales et des arrêtés pris pour leur exécution dont ils ont eu connaissance dans le cadre d'une visite fiscale. B.12. Il ressort de ce qui précède que, contrairement à ce qui est mentionné dans la question préjudicielle, les agents compétents ne disposent pas, lors d'une visite fiscale, d'un droit général, inconditionnel et illimité de libre accès aux locaux professionnels. Les dispositions en cause mentionnent les personnes qui sont tenues de
gehouden zijn de belastingadministratie vrije toegang tot conférer à l'administration fiscale un libre accès aux locaux
beroepslokalen te verlenen, zij preciseren waar, wanneer en door wie professionnels, elles précisent où, quand et par qui la visite peut
de visitatie kan worden uitgevoerd en wat het voorwerp ervan is. être effectuée et quel en est l'objet. Compte tenu de ce qui est dit
Rekening houdend met wat in het bijzonder is vermeld in B.10.2 en en particulier en B.10.2 et B.11.3, elles sont suffisamment claires
B.11.3, zijn zij voldoende duidelijk opdat de rechtsonderhorige kan pour que le justiciable puisse savoir ce à quoi il doit s'attendre et
weten waaraan hij zich moet verwachten en voldoen zij aldus aan de elles satisfont ainsi à la condition de prévisibilité visée à
vereiste van voorzienbaarheid bedoeld in artikel 8.2 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. l'article 8.2 de la Convention européenne des droits de l'homme.
B.13.1. Er dient nog te worden onderzocht of de maatregelen B.13.1. Il convient encore d'examiner si les mesures sont nécessaires
noodzakelijk zijn in een democratische samenleving en in een redelijke dans une société démocratique et si elles sont raisonnablement
verhouding staan tot de beoogde doelstelling. Belangrijk daarbij is proportionnées au but poursuivi. Il importe à cet égard que la visite
dat de fiscale visitatie inzake de inkomstenbelastingen en inzake de fiscale relative aux impôts sur les revenus et à la taxe sur la valeur
belasting over de toegevoegde waarde gepaard moet gaan met effectieve
waarborgen tegen misbruik (EHRM, 14 maart 2013, Bernh Larsen Holding ajoutée s'accompagne de garanties effectives contre les abus (CEDH, 14
AS e.a. t. Noorwegen, § 163). mars 2013, Bernh Larsen Holding AS e.a. c. Norvège, § 163).
B.13.2. De visitatie is een belangrijk middel voor de B.13.2. La visite est un moyen important qui doit permettre à
belastingadministratie dat moet toelaten om de nodige vaststellingen l'administration fiscale de faire les constats nécessaires quant à la
te doen met betrekking tot de regelmatigheid van de belastingaangifte régularité de la déclaration fiscale et peut donc être considérée
en kan dus noodzakelijk worden geacht in een democratische comme nécessaire dans une société démocratique.
samenleving.
B.13.3. De in het geding zijnde bepalingen hebben betrekking op de B.13.3. Les dispositions en cause concernent l'accès aux locaux
toegang tot bedrijfslokalen en niet op de toegang tot een particuliere professionnels et non l'accès à un domicile privé, de sorte qu'une
woning zodat een voorafgaande rechterlijke machtiging voor een fiscale autorisation judiciaire préalable en vue d'une visite fiscale n'est
visitatie onder deze omstandigheden niet is vereist (zie in dezelfde
zin : EHRM, 14 maart 2013, Bernh Larsen Holding AS e.a. t. Noorwegen, pas requise dans ces conditions (voy. en ce sens CEDH, 14 mars 2013,
§ 172). Bernh Larsen Holding AS e.a. c. Norvège, § 172).
De ambtenaren die de fiscale visitatie uitvoeren, moeten evenwel in Les agents qui procèdent à la visite fiscale doivent cependant être en
het bezit zijn van een aanstellingsbewijs, dat hen toelaat zich te
legitimeren en dat zij op verzoek van de belastingplichtige moeten possession d'une commission, qui leur permet de se légitimer et qu'ils
voorleggen (Cass., 12 september 2008, Arr. Cass., 2008, nr. 469). doivent pouvoir produire à la demande du contribuable (Cass., 12
B.13.4. Bij de uitoefening van de fiscale visitatie dienen de bevoegde septembre 2008, Pas., 2008, n° 469). B.13.4. Lorsqu'ils procèdent à la visite fiscale, les agents
ambtenaren zorg ervoor te dragen dat de belastingplichtige niet wordt compétents doivent veiller à ne pas entraver l'activité
belemmerd in zijn beroepsactiviteit. Daarenboven kunnen de bevoegde professionnelle du contribuable. Par ailleurs, les agents compétents
ambtenaren de belastingplichtige niet ertoe dwingen zijn beroepsgeheim ne peuvent contraindre le contribuable à violer le secret
te schenden (Parl. St., Kamer, 1961-1962, nr. 264/1, p. 112; Parl. professionnel (Doc. parl., Chambre, 1961-1962, n° 264/1, p. 112, Doc.
St., Senaat, 1961-1962, nr. 366, p. 301). parl., Sénat, 1961-1962, n° 366, p. 301).
Het beroepsgeheim geldt ter bescherming van het cliënteel en Le secret professionnel tend à protéger le client et exclusivement
uitsluitend voor zaken waarvan de betrokkene kennis kreeg in de pour les faits dont l'intéressé a eu connaissance dans l'exercice de
uitoefening van zijn beroepswerkzaamheid (Cass., 30 oktober 1978, Arr. son activité professionnelle (Cass., 30 octobre 1978, Pas. 1979, I, p.
Cass., 1978, p. 235). Het beroepsgeheim kan niet worden ingeroepen met 248). Le secret professionnel ne peut être invoqué dans le seul but
als enige bedoeling om een fiscale controle te ontwijken (Cass., 17 d'éviter un contrôle fiscal (Cass., 17 juin 1969, Pas. 1969, p. 960).
juni 1969, Arr. Cass., 1969, p. 1036). B.14.1. De prejudiciële vraag maakt melding van het feit dat de B.14.1. La question préjudicielle mentionne que la visite est possible
visitatie mogelijk is ongeacht of dit gebeurt met het oog op de indépendamment du fait qu'elle a lieu en vue de l'application de la
toepassing van de fiscale wetgeving of met het oog op het vaststellen législation fiscale ou en vue de constater des infractions fiscales
van strafrechtelijk gesanctioneerde fiscale inbreuken. pénalement sanctionnées.
B.14.2. De finaliteit van een fiscale visitatie en van een B.14.2. Une visite fiscale et une perquisition ont une finalité
strafrechtelijke huiszoeking is fundamenteel verschillend. De in het fondamentalement différente. Les dispositions en cause confèrent aux
geding zijnde bepalingen verlenen de bevoegde ambtenaren een
administratieve onderzoeksbevoegdheid die doelgebonden is en die enkel agents compétents un pouvoir d'investigation administratif qui est lié
kan worden uitgeoefend met het oog op het vaststellen van de à un objectif et qui ne peut être exercé qu'en vue de constater la
regelmatigheid van de belastingaangifte in de inkomstenbelastingen of régularité de la déclaration fiscale à l'impôt sur les revenus ou en
in de belasting over de toegevoegde waarde. Er dient geen vermoeden matière de taxe sur la valeur ajoutée. Il ne faut pas qu'il y ait
van fraude te zijn om een fiscale visitatie te verantwoorden. présomption de fraude pour justifier une visite fiscale.
B.14.3. De ambtenaren van de belastingadministraties inzake de B.14.3. Les fonctionnaires des administrations fiscales en matière
inkomstenbelastingen en de belasting over de toegevoegde waarde beschikken niet over gerechtelijke opsporingsbevoegdheden; zij brengen wel, onder de voorwaarden die de wet bepaalt, de feiten die, naar luid van de belastingwetten en van de ter uitvoering ervan genomen besluiten, strafrechtelijk strafbaar zijn en waarvan zij kennis hebben gekregen, ter kennis van de gerechtelijke overheden. Het komt dan aan die overheden toe te oordelen over het gevolg dat daaraan dient te worden gegeven. B.14.4. Voor zover de finaliteit van de fiscale visitatie enkel gericht is op de juiste belastingheffing, kan de belastingplichtige zich niet beroepen op het zwijgrecht en het recht om zichzelf niet te beschuldigen teneinde te ontkomen aan zijn verplichting tot d'impôts sur les revenus et de taxe sur la valeur ajoutée ne disposent pas d'un pouvoir d'investigation judiciaire; ils portent par contre à la connaissance des autorités judiciaires, dans les conditions prévues par la loi, les faits pénalement punissables aux termes des lois fiscales et des arrêtés pris pour leur exécution dont ils ont eu connaissance. Il appartient à ces autorités d'apprécier les suites qu'il convient d'y donner. B.14.4. Dans la mesure où la finalité de la visite fiscale consiste uniquement à établir une imposition exacte, le contribuable ne peut invoquer ni le droit de se taire ni le droit de ne pas contribuer à sa propre incrimination afin de se soustraire à son obligation de
medewerking aan de visitatie (EHRM, besl. 16 juni 2015, Van Weerelt t. collaborer à la visite (CEDH, décision, 16 juin 2015, Van Weerelt c.
Nederland, § 56). Enkel indien er sprake is van een ingestelde Pays-Bas, § 56). Ce n'est que dans le cadre d'une accusation au sens
vervolging in de zin van artikel 6 van het Europees Verdrag voor de de l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme que
rechten van de mens, kan de belastingplichtige zich beroepen op het le contribuable peut invoquer le droit de se taire et de ne pas
zwijgrecht en het recht om zichzelf niet te beschuldigen (EHRM, 25 contribuer à sa propre incrimination (CEDH, 25 février 1993, Funke c.
februari 1993, Funke t. Frankrijk, § 44). Dat recht veronderstelt dat France, § 44). Ce droit implique que, dans une procédure pénale, il
in een strafprocedure geen gebruik wordt gemaakt van bewijs verkregen
door methodes van onbehoorlijke dwang in weerwil van de verdachte n'est pas recouru à une preuve obtenue par la contrainte ou les
(EHRM, 3 mei 2001, J.B. t. Zwitserland, § 64; 17 december 1996, pressions au mépris de l'accusé (CEDH, 3 mai 2001, J.B. c. Suisse, §
Saunders t. Verenigd Koninkrijk, § 68). Echter, het recht om zichzelf 64; 17 décembre 1996, Saunders c. Royaume-Uni, § 68). Le droit de ne
niet te beschuldigen, strekt zich niet uit tot het gebruik in pas s'incriminer soi-même ne s'étend toutefois pas à l'usage, dans une
strafzaken van gegevens die van de belastingplichtige verkregen kunnen procédure pénale, de données qui peuvent être obtenues du contribuable
worden door een beroep te doen op dwangmaatregelen, maar die een en recourant à des pouvoirs coercitifs, mais qui existent
bestaan kennen onafhankelijk van de wil van de belastingplichtige indépendamment de la volonté du contribuable (CEDH, décision, 16 juin
(EHRM, besl. 16 juni 2015, Van Weerelt t. Nederland, § 55; 17 december 2015, Van Weerelt c. Pays-Bas, § 55, 17 décembre 1996, Saunders c.
1996, Saunders t. Verenigd Koninkrijk, § 69). Royaume-Uni, § 69).
B.15.1. Zoals is vermeld in B.14.2, is de fiscale visitatie B.15.1. Comme il est dit en B.14.2, la visite fiscale est liée à un
doelgebonden en dient zij te worden uitgevoerd binnen de perken die in objectif et doit avoir lieu dans les limites indiquées dans les
de in het geding zijnde bepalingen zijn aangegeven wat het tijdstip en dispositions en cause en ce qui concerne le moment et l'objet du
het voorwerp van de controle en de aard van de lokalen betreft. contrôle et la nature des locaux.
Wanneer de bevoegde ambtenaren de grenzen van hun Lorsque les agents compétents excèdent les limites de leur pouvoir
onderzoeksbevoegdheid overschrijden, maken zij zich schuldig aan d'investigation, ceux-ci commettent un détournement de pouvoir ou un
machtafwending of machtsoverschrijding, wat in voorkomend geval tot de excès de pouvoir, ce qui peut, le cas échéant, impliquer que la visite
nietigheid van de visitatie kan leiden. est entachée de nullité.
B.15.2. De rechtbank van eerste aanleg neemt kennis van geschillen B.15.2. Le tribunal de première instance connaît des contestations
betreffende de toepassing van een belastingwet (artikel 569, 32°, van relatives à l'application d'une loi d'impôt (article 569, 32°, du Code
het Gerechtelijk Wetboek). Tijdens de rechterlijke controle dient te judiciaire). Au cours du contrôle judiciaire, il convient d'examiner
worden nagegaan of de voorwaarden vervat in de in het geding zijnde si les conditions contenues dans les dispositions en cause ont été
bepalingen zijn nageleefd en of de uitgevoerde visitatie evenredig was respectées et si la visite à laquelle il a été procédé était
met het nagestreefde doel. Aldus is een effectieve rechterlijke proportionnée au but poursuivi. Un contrôle juridictionnel effectif de
controle van de regelmatigheid van een fiscale visitatie en het la régularité d'une visite fiscale et de la preuve obtenue est donc
verkregen bewijs mogelijk. possible.
B.16. Uit hetgeen is vermeld in B.9 tot en met B.15, en derhalve B.16. Il ressort de ce qu'il est dit en B.9 à B.15, contrairement donc
anders dan hetgeen is gesteld in de prejudiciële vraag, waaraan reeds à ce qui est affirmé dans la question préjudicielle, ce qui a déjà été
is herinnerd in B.12, blijkt dat de fiscale visitatie inzake de mentionné en B.12, que la visite fiscale en matière d'impôts sur les
inkomstenbelastingen en de belasting over de toegevoegde waarde revenus et de taxe sur la valeur ajoutée est entourée de garanties
gepaard gaat met voldoende waarborgen tegen misbruik. Daardoor heeft suffisantes contre les abus. Le législateur a ainsi réalisé un juste
de wetgever een billijk evenwicht tot stand gebracht tussen, équilibre entre, d'une part, les droits des contribuables concernés
enerzijds, de rechten van de betrokken belastingplichtigen en, et, d'autre part, la nécessité de pouvoir procéder de manière efficace
anderzijds, de noodzaak om op een doeltreffende manier een controle of à un contrôle ou une enquête concernant l'application des impôts sur
een onderzoek betreffende de toepassing van de inkomstenbelastingen of
de belasting over de toegevoegde waarde te kunnen verrichten. les revenus ou de la taxe sur la valeur ajoutée.
B.17. Rekening houdend met hetgeen in B.16 is vermeld, dient de B.17. Compte tenu de ce qui est dit en B.16, la question préjudicielle
prejudiciële vraag ontkennend te worden beantwoord. appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Rekening houdend met hetgeen in B.16 is vermeld, schenden artikel 319, Compte tenu de ce qui est dit en B.16, l'article 319, alinéa 1er, du
eerste lid, van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 en Code des impôts sur les revenus 1992 et l'article 63, alinéa 1er, du
artikel 63, eerste lid, van het Wetboek van de belasting over de Code de la taxe sur la valeur ajoutée ne violent pas les articles 15
toegevoegde waarde de artikelen 15 en 22 van de Grondwet, in samenhang et 22 de la Constitution, combinés avec l'article 8 de la Convention
gelezen met artikel 8 van het Europees Verdrag voor de rechten van de européenne des droits de l'homme.
mens, niet. Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 12 oktober 2017. la Cour constitutionnelle, le 12 octobre 2017.
De griffier, Le greffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
De voorzitter, Le président,
E. De Groot E. De Groot
^