← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 167/2016 van 22 december 2016 Rolnummer 6318 In zake : de
prejudiciële vraag betreffende de artikelen 2bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering
en 2, 1°, van de programmawet van 27 decemb(...) Het
Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de recht(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 167/2016 van 22 december 2016 Rolnummer 6318 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 2bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering en 2, 1°, van de programmawet van 27 decemb(...) Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de recht(...) | Extrait de l'arrêt n° 167/2016 du 22 décembre 2016 Numéro du rôle : 6318 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 2bis du titre préliminaire du Code de procédure pénale et 2, 1°, de la loi-programme du 27 décembre 2006,(...) La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. (...) |
---|---|
GRONDWETTELIJK HOF | COUR CONSTITUTIONNELLE |
Uittreksel uit arrest nr. 167/2016 van 22 december 2016 | Extrait de l'arrêt n° 167/2016 du 22 décembre 2016 |
Rolnummer 6318 | Numéro du rôle : 6318 |
In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 2bis van de | En cause : la question préjudicielle relative aux articles 2bis du |
voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering en 2, 1°, van de | titre préliminaire du Code de procédure pénale et 2, 1°, de la |
programmawet (II) van 27 december 2006, gesteld door het Hof van | loi-programme (II) du 27 décembre 2006, posée par la Cour d'appel de |
Beroep te Luik. | Liège. |
Het Grondwettelijk Hof, | La Cour constitutionnelle, |
samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de | composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. |
rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, E. Derycke, P. Nihoul, F. | Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, E. Derycke, P. Nihoul, F. Daoût, T. |
Daoût, T. Giet en R. Leysen, bijgestaan door de griffier F. | Giet et R. Leysen, assistée du greffier F. Meersschaut, présidée par |
Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels, | le président J. Spreutels, |
wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging | I. Objet de la question préjudicielle et procédure |
Bij arrest van 10 december 2015 in zake het openbaar ministerie tegen | Par arrêt du 10 décembre 2015 en cause du ministère public contre la |
de bvba « L.C.D.S. », waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is | SPRL « L.C.D.S. », dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour |
ingekomen op 23 december 2015, heeft het Hof van Beroep te Luik de | le 23 décembre 2015, la Cour d'appel de Liège a posé la question |
volgende prejudiciële vraag gesteld : | préjudicielle suivante : |
« Schenden artikel 2bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van | « Les articles 2bis du titre préliminaire du Code de procédure pénale |
strafvordering en artikel 2, 1°, van de programmawet van 27 december | et 2, 1°, de la loi-programme du 27 décembre 2006 interprétés en tant, |
2006, in die zin geïnterpreteerd, voor het eerste artikel, dat het de | pour le premier, qu'il oblige les cours et tribunaux à procéder à la |
hoven en rechtbanken ertoe verplicht een lasthebber ad hoc aan te | désignation d'un mandataire ad hoc dès l'instant où il existe un |
wijzen zodra er een belangenconflict bestaat en, voor het tweede | conflit d'intérêts et, pour le second, que les honoraires de ce |
artikel, dat de erelonen van die lasthebber ad hoc, meestal een | mandataire ad hoc, généralement avocat, doivent être qualifiés comme |
advocaat, moeten worden aangemerkt als verweerkosten die niet kunnen | |
worden opgenomen in de gerechtskosten in strafzaken, de artikelen 10, | frais de défense non susceptibles d'être inclus dans les frais de |
11 en 23 van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6.3, onder | justice répressive, violent-ils les articles 10, 11 et 23 de la |
c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, aangezien, | Constitution lus en combinaison avec l'article 6, 3c, de la Convention |
in het geval waarin de vertegenwoordigde rechtspersoon wegens zijn | européenne des droits de l'homme dès lors que l'avocat désigné, sauf à |
faillissement of zijn insolvabiliteit in gebreke blijft, de aangewezen | décliner systématiquement le mandat conféré, risque, en cas de |
advocaat, tenzij hij het verleende mandaat stelselmatig weigert, het | défaillance de la personne morale représentée en raison de sa faillite |
risico loopt geen billijke vergoeding van zijn prestaties te | ou de son insolvabilité, ne pas obtenir une rémunération équitable de |
verkrijgen, terwijl hij, in alle gevallen waarin een advocaat door een | ses prestations alors que dans toutes les hypothèses où un avocat est |
rechter wordt aangewezen, in beginsel het recht heeft een vergoeding | désigné par un juge, il est en droit, en principe, de revendiquer une |
van zijn prestaties te eisen ? ». | indemnisation de ses prestations ? ». |
(...) | (...) |
III. In rechte | III. En droit |
(...) | (...) |
B.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 2bis van de | B.1. La question préjudicielle porte sur les articles 2bis du titre |
voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering en op artikel 2, | préliminaire du Code de procédure pénale et 2, 1°, de la loi-programme |
1°, van de programmawet (II) van 27 december 2006. | (II) du 27 décembre 2006. |
Artikel 2bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van | L'article 2bis du titre préliminaire du Code de procédure pénale |
strafvordering bepaalt : | dispose : |
« Ingeval de strafvordering tegen een rechtspersoon en tegen degene | « Lorsque les poursuites contre une personne morale et contre la |
die bevoegd is om de rechtspersoon te vertegenwoordigen, wordt | personne habilitée à la représenter sont engagées pour des mêmes faits |
ingesteld wegens dezelfde of samenhangende feiten, wijst de rechtbank | ou des faits connexes, le tribunal compétent pour connaître de |
die bevoegd is om kennis te nemen van de strafvordering tegen de | l'action publique contre la personne morale désigne, d'office ou sur |
rechtspersoon, ambtshalve of op verzoekschrift, een lasthebber ad hoc | requête, un mandataire ad hoc pour la représenter ». |
aan om deze te vertegenwoordigen ». | |
Artikel 2 van de programmawet (II) van 27 december 2006 bepaalt : | L'article 2 de la loi-programme (II) du 27 décembre 2006 dispose : |
« De gerechtskosten omvatten de kosten veroorzaakt door : | « Les frais de justice comprennent les frais engendrés par : |
1° elke strafrechtspleging in de fase van het opsporingsonderzoek, het | 1° toute procédure pénale dans la phase d'information, d'instruction, |
gerechtelijk onderzoek, de uitspraak; | de jugement; |
[...] ». | [...] ». |
B.2. Aan het Hof wordt een vraag gesteld over de bestaanbaarheid van | B.2. La Cour est interrogée sur la compatibilité des deux dispositions |
de twee in het geding zijnde bepalingen met de artikelen 10, 11 en 23 | en cause avec les articles 10, 11 et 23 de la Constitution, combinés |
van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6.3, c), van het | avec l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de |
Europees Verdrag voor de rechten van de mens, in zoverre de lasthebber | |
ad hoc, die door de strafrechter is aangewezen zodra er een | l'homme, en ce que le mandataire ad hoc, désigné par le juge pénal dès |
belangenconflict bestaat, het financieel in gebreke blijven van de | l'instant où il existe un conflit d'intérêts, doit supporter la |
rechtspersoon die hij vertegenwoordigt, moet dragen, zonder dat de | défaillance financière de la personne morale qu'il représente, sans |
erelonen van de « lasthebber ad hoc, meestal een advocaat », kunnen | que les honoraires du « mandataire ad hoc, généralement avocat », |
worden opgenomen in de gerechtskosten in strafzaken, zodat, « in het | puissent être inclus dans les frais de justice répressive, de sorte |
geval waarin de vertegenwoordigde rechtspersoon wegens zijn | que « l'avocat désigné, sauf à décliner systématiquement le mandat |
faillissement of zijn insolvabiliteit in gebreke blijft, de aangewezen | conféré, risque, en cas de défaillance de la personne morale |
advocaat, tenzij hij het verleende mandaat stelselmatig weigert, het | représentée en raison de sa faillite ou de son insolvabilité, de ne |
risico loopt geen billijke vergoeding van zijn prestaties te | pas obtenir une rémunération équitable de ses prestations alors que |
verkrijgen, terwijl hij, in alle gevallen waarin een advocaat door een | dans toutes les hypothèses où un avocat est désigné par un juge, il |
rechter wordt aangewezen, in beginsel het recht heeft een vergoeding | est en droit, en principe, de revendiquer une indemnisation de ses |
van zijn prestaties te eisen ». | prestations ». |
B.3.1. Bij zijn arrest nr. 143/2016 van 17 november 2016 heeft het Hof | B.3.1. Par son arrêt n° 143/2016 du 17 novembre 2016, la Cour s'est |
zich uitgesproken over de bestaanbaarheid van artikel 2bis van de | prononcée sur la compatibilité de l'article 2bis du titre préliminaire |
voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering en van de | |
artikelen 508/1 en 508/13 van het Gerechtelijk Wetboek met de | du Code de procédure pénale et des articles 508/1 et 508/13 du Code |
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel | judiciaire avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en |
6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. | combinaison avec l'article 6.3, c), de la Convention européenne des |
droits de l'homme. | |
B.3.2. Het Hof heeft in dat arrest eerst de rol van de lasthebber ad | B.3.2. Dans cet arrêt, la Cour a d'abord rappelé le rôle du mandataire |
hoc in herinnering gebracht : | ad hoc : |
« B.2.1. De verwijzende rechter is van mening dat artikel 2bis van de | « B.2.1. Le juge a quo estime que l'article 2bis du titre préliminaire |
voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering de aanwijzing | du Code de procédure pénale exige la désignation d'un mandataire ad |
van een lasthebber ad hoc vereist wanneer de strafvordering tegen een rechtspersoon en tegen diegene die bevoegd is om de rechtspersoon te vertegenwoordigen, wordt ingesteld wegens dezelfde of samenhangende feiten. B.2.2. Volgens de parlementaire voorbereiding strekt die bepaling immers ertoe een antwoord te geven op de vraag hoe een rechtspersoon kan verschijnen, wanneer zijn vertegenwoordigers tevens in eigen naam worden gedagvaard (Parl. St., Kamer, 1998-1999, nr. 2093/5, p. 42), en de moeilijkheden op te lossen die voortvloeien uit het belangenconflict dat kan ontstaan wanneer die rechtspersoon en zijn vertegenwoordigers beiden worden vervolgd (Parl. St., Senaat, | hoc lorsque les poursuites à l'encontre d'une personne morale et de la personne habilitée à la représenter sont engagées pour les mêmes faits ou pour des faits connexes. B.2.2. Cette disposition vise en effet, selon les travaux préparatoires, à répondre à la question de savoir comment une personne morale peut comparaître lorsque ses représentants sont eux-mêmes cités en leur nom propre (Doc. parl., Chambre, 1998-1999, n° 2093/5, p. 42) et à résoudre les difficultés résultant du conflit d'intérêts pouvant surgir lorsque cette personne morale et ses représentants sont l'une |
1998-1999, nr. 1-1217/6, p. 74). De aanwijzing van een lasthebber ad | et les autres poursuivis (Doc. parl., Sénat, 1998-1999, n° 1-1217/6, |
hoc strekt dus ertoe ' een onafhankelijke verdediging van de | p. 74). La désignation d'un mandataire ad hoc vise donc à « garantir |
rechtspersoon te waarborgen ' (Cass., 4 oktober 2011, Arr. Cass., | une défense autonome de la personne morale » (Cass., 4 octobre 2011, |
2011, nr. 519). | Pas., 2011, n° 519). |
In B.7 van zijn arrest nr. 190/2006 van 5 december 2006 heeft het Hof | En B.7 de son arrêt n° 190/2006 du 5 décembre 2006, la Cour a jugé : |
geoordeeld : ' De aanwijzing van een lasthebber ad hoc zou onevenredige gevolgen | ' La désignation d'un mandataire ad hoc aurait des effets |
hebben indien zij de rechtspersoon stelselmatig de mogelijkheid zou | disproportionnés si elle privait systématiquement la personne morale |
ontnemen zijn vertegenwoordiger te kiezen. Dat is te dezen niet het | de la possibilité de choisir son représentant. Tel n'est pas le cas en |
geval, vermits artikel 2bis de rechtspersoon toestaat zelf die | l'espèce puisque l'article 2bis permet à la personne morale elle-même |
aanwijzing bij verzoekschrift te vragen en hij zijn lasthebber ad hoc | de demander cette désignation par requête et qu'elle peut proposer au |
aan de rechter kan voorstellen '. | juge son mandataire ad hoc '. |
B.2.3. De lasthebber ad hoc neemt de plaats in van de gewone | B.2.3. Le mandataire ad hoc prend la place du représentant habituel de |
vertegenwoordiger van de rechtspersoon ten behoeve van de tegen hem | la personne morale pour les besoins de la procédure pénale diligentée |
ingestelde strafprocedure wanneer die vertegenwoordiger in de | contre elle lorsqu'il est dans l'impossibilité de remplir ce rôle |
onmogelijkheid verkeert die rol te vervullen omdat hij samen met de | parce qu'il est poursuivi conjointement avec la personne morale et |
rechtspersoon wordt vervolgd en een belangenconflict uit die situatie | qu'un conflit d'intérêts naît de cette situation. Le mandataire ad hoc |
voortvloeit. De lasthebber ad hoc krijgt geen mandaat ad litem dat | ne reçoit pas un mandat ad litem semblable à celui d'un avocat. Il ne |
vergelijkbaar is met dat van een advocaat. Hij vraagt geen instructies | prend pas ses instructions auprès des organes de la société mais se |
bij de organen van de vennootschap maar neemt hun plaats in en is als | substitue à eux et est seul compétent pour arrêter la stratégie de |
enige bevoegd om de verweerstrategie van de vennootschap vast te | défense de la société et décider d'exercer les voies de recours. |
stellen en te beslissen over het aanwenden van rechtsmiddelen. | |
B.2.4. Hoewel de lasthebber ad hoc die, ambtshalve of op | B.2.4. Bien que le mandataire ad hoc désigné, d'office ou sur requête, |
verzoekschrift, door de bevoegde rechtbank wordt aangewezen over het | par le tribunal compétent soit généralement un avocat, la loi n'exige |
algemeen een advocaat is, vereist de wet dat niet en is dat dus niet | pas qu'il en soit ainsi et ce n'est donc pas nécessairement toujours |
noodzakelijkerwijs steeds het geval. Een van de beslissingen die hij | le cas. Parmi les décisions qu'il peut prendre pour assurer la défense |
kan nemen om de strafrechtelijke verdediging van de door hem | pénale de la personne morale qu'il représente, il peut choisir de la |
vertegenwoordigde rechtspersoon te verzekeren, is dat hij kan kiezen | |
om hem, tijdens de strafprocedure, te laten bijstaan en | faire assister et représenter, lors de la procédure pénale, par un |
vertegenwoordigen door een advocaat. Hij ' kiest vrij de raadsman van | avocat. Il ' choisit librement le conseil de la personne morale ' |
de rechtspersoon ' die hij dient te vertegenwoordigen (Cass., 4 | qu'il est chargé de représenter (Cass., 4 octobre 2011, précité) ». |
oktober 2011, voormeld) ». | |
B.3.3. Met betrekking tot de twee gestelde prejudiciële vragen heeft | B.3.3. En ce qui concerne les deux questions préjudicielles posées, la |
het Hof in zijn arrest nr. 143/2016 vervolgens geoordeeld : | Cour a ensuite jugé par son arrêt n° 143/2016 : |
« Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag | « Quant à la première question préjudicielle |
[...] | [...] |
B.6. Het Hof onderzoekt artikel 2bis van de voorafgaande titel van het | B.6. La Cour examine l'article 2bis du titre préliminaire du Code de |
Wetboek van strafvordering, bepaling die in het geding is in de eerste | procédure pénale, disposition en cause dans la première question |
prejudiciële vraag, in de interpretatie van de verwijzende rechter | préjudicielle, dans l'interprétation du juge a quo selon laquelle les |
volgens welke de kosten en erelonen van de lasthebber ad hoc niet | frais et honoraires du mandataire ad hoc ne sont pas visés par |
worden beoogd door artikel 2 van de programmawet (II) van 27 december | l'article 2 de la loi-programme (II) du 27 décembre 2006 et ne sont |
2006, en derhalve niet door de Staat ten laste worden genomen. | donc pas pris en charge par l'Etat. |
B.7. De rol van de lasthebber ad hoc bestaat niet erin aan de | B.7. Le rôle du mandataire ad hoc ne consiste ni à donner à la |
rechtspersoon die hij vertegenwoordigt omstandige juridische adviezen | personne morale qu'il représente des avis juridiques circonstanciés, |
te verstrekken, noch hem bij te staan in het kader van de tegen hem | ni à l'assister dans le cadre de la procédure pénale diligentée contre |
ingestelde strafprocedure, maar wel zich in de plaats te stellen van | elle, mais bien à se substituer aux personnes qui ont normalement la |
de personen die gewoonlijk de bekwaamheid hebben om hem te | capacité de la représenter. Il ne s'agit d'ailleurs pas nécessairement |
vertegenwoordigen. Het gaat overigens niet noodzakelijkerwijs om een | |
advocaat, zoals is vermeld in B.2.4. De opdracht van een lasthebber ad | d'un avocat, ainsi qu'il est dit en B.2.4. La mission du mandataire ad |
hoc kadert derhalve niet binnen de context van de juridische | hoc ne s'inscrit dès lors pas dans le contexte de l'aide juridique de |
tweedelijnsbijstand, zodat de artikelen 508/1 en 508/13 van het | deuxième ligne, de sorte que les articles 508/1 et 508/13 du Code |
Gerechtelijk Wetboek vreemd zijn aan het onderwerp van de eerste | judiciaire sont étrangers à l'objet de la première question |
prejudiciële vraag. | préjudicielle. |
B.8.1. Het optreden van de lasthebber ad hoc is essentieel om de | B.8.1. L'intervention du mandataire ad hoc est essentielle pour |
rechtspersoon in staat te stellen zich te verdedigen tegen een | permettre à la personne morale de se défendre contre une accusation en |
strafvervolging wanneer de personen die gewoonlijk gemachtigd zijn om | matière pénale lorsque les personnes habituellement habilitées à la |
hem te vertegenwoordigen dat niet kunnen doen wegens een | représenter ne peuvent le faire en raison d'un conflit d'intérêts. Le |
belangenconflict. Een niet-optreden van de lasthebber ad hoc, in zulk | défaut d'intervention du mandataire ad hoc, en une telle hypothèse, |
een hypothese, doet dus rechtstreeks afbreuk aan het recht van de | porte donc directement atteinte au droit de la personne morale |
strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon om zichzelf te verdedigen, dat | poursuivie pénalement de se défendre elle-même, garanti par l'article |
is gewaarborgd bij artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de | 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme. |
rechten van de mens. | |
B.8.2. Aangezien het niet gaat om een onbezoldigd mandaat, is het niet | B.8.2. Dès lors qu'il ne s'agit pas d'un mandat à titre gratuit, il |
redelijk verantwoord het risico van insolvabiliteit van de | n'est pas raisonnablement justifié de faire supporter le risque de |
rechtspersoon te laten dragen door de lasthebber ad hoc zelf, terwijl | l'insolvabilité de la personne morale par le mandataire ad hoc |
hij met zijn opdracht is belast door de rechtbank, in zoverre daaruit | lui-même, alors qu'il est chargé de sa mission par le tribunal, dans |
een tekortkoming zou kunnen voortvloeien in de verdediging van de | la mesure où il pourrait en résulter une défaillance dans la défense |
rechtspersoon, die door de lasthebber ad hoc wordt verzekerd. | de la personne morale assurée par le mandataire ad hoc. |
B.8.3. Overigens blijkt uit de debatten voor het Hof dat, bij | B.8.3. Par ailleurs, il ressort des débats devant la Cour qu'en |
ontstentenis, in de in het geding zijnde bepaling, van een preciezere | l'absence, dans la disposition en cause, de réglementation plus |
regeling van de instelling van de lasthebber ad hoc, de rechtspraktijk | précise de l'institution du mandataire ad hoc, la pratique judiciaire |
varieert en zeer uiteenlopend is. Zo hebben sommige balies, wat de | est multiple et très variée. Ainsi, en ce qui concerne la désignation |
aanwijzing van de lasthebber ad hoc betreft, een lijst vastgesteld van | du mandataire ad hoc, certains barreaux ont arrêté une liste d'avocats |
vrijwillige advocaten die om beurten aan het rechtscollege worden | volontaires qui sont proposés à tour de rôle à la juridiction alors |
voorgesteld, terwijl andere balies systematisch de stafhouder als | que d'autres barreaux proposent systématiquement le bâtonnier comme |
lasthebber ad hoc voorstellen. | mandataire ad hoc. |
Wat de kosten en erelonen betreft, voorzien sommige hoven en | En ce qui concerne les frais et honoraires, certaines cours et |
rechtbanken in een provisie vanaf het begin van het mandaat en | certains tribunaux prévoient une provision dès le début du mandat et |
schrijven zij voor dat de staat van kosten en erelonen ter begroting | prescrivent que l'état de frais et honoraires soit soumis pour |
moet worden overgelegd, terwijl door andere hoven en rechtbanken | taxation, alors que d'autres cours et tribunaux ne prévoient rien en |
daaromtrent niets wordt bepaald. | la matière. |
B.9.1. Uit het voorgaande volgt dat de ontstentenis van tenlasteneming | B.9.1. Il résulte de ce qui précède que l'absence de prise en charge |
van de kosten en erelonen van de lasthebber ad hoc, in geval van | des frais et honoraires du mandataire ad hoc, en cas d'insolvabilité |
insolvabiliteit van de rechtspersoon die hij vertegenwoordigt, niet | de la personne morale qu'il représente, n'est pas compatible avec les |
bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang | articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec le droit |
gelezen met het recht om zich in rechte te verdedigen tegen een | de se défendre en justice contre une accusation en matière pénale |
strafvervolging, dat is gewaarborgd bij artikel 6.3, c), van het | garanti par l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits |
Europees Verdrag voor de rechten van de mens. | de l'homme. |
B.9.2. Die discriminatie vindt echter niet haar oorsprong in artikel | B.9.2. Cette discrimination ne trouve toutefois pas sa source dans |
2bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering, | l'article 2bis du titre préliminaire du Code de procédure pénale, mais |
maar in het ontbreken van een mechanisme dat toelaat de kosten en | bien dans l'absence d'un mécanisme permettant la prise en charge des |
erelonen van de met toepassing van die bepaling aangewezen lasthebber | frais et honoraires du mandataire ad hoc désigné, en application de |
ad hoc ten laste te nemen wanneer de rechtspersoon die hij | cette disposition, lorsque la personne morale qu'il représente est |
vertegenwoordigt insolvabel is. Het komt de wetgever toe in zulk een | insolvable. Il appartient au législateur de prévoir un tel mécanisme. |
mechanisme te voorzien. | |
De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. | La première question préjudicielle appelle une réponse négative. |
Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag | Quant à la seconde question préjudicielle |
B.10.1. Met de tweede prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht de | B.10.1. Par la seconde question préjudicielle, la Cour est invitée à |
bestaanbaarheid te onderzoeken, van de artikelen 508/1 en 508/13 van | examiner la compatibilité des articles 508/1 et 508/13 du Code |
het Gerechtelijk Wetboek, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, | judiciaire avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en |
in samenhang gelezen met artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag | combinaison avec l'article 6.3, c), de la Convention européenne des |
voor de rechten van de mens, in zoverre de strafrechtelijk vervolgde | droits de l'homme, en ce que la personne morale poursuivie pénalement |
rechtspersoon die financiële problemen heeft of insolvabel is, is | qui éprouve des difficultés financières ou est insolvable est exclue |
uitgesloten van de juridische tweedelijnsbijstand en derhalve geen | de l'aide juridique de deuxième ligne et ne bénéficie donc d'aucun |
enkel mechanisme geniet dat hem een tegemoetkoming van de Staat in de | mécanisme lui garantissant une intervention de l'Etat dans la prise en |
tenlasteneming van de kosten en erelonen van zijn advocaat waarborgt. | charge des frais et honoraires de son avocat. |
B.10.2. Artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens waarborgt, in het tweede onderdeel ervan, het recht van eenieder die wegens een strafbaar feit wordt vervolgd en die niet over voldoende middelen beschikt om een raadsman te bekostigen, om kosteloos door een toegevoegd advocaat te worden bijgestaan. Teneinde op de prejudiciële vraag te antwoorden dient te worden onderzocht of kan worden overwogen dat een strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon voldoet aan de voorwaarden die zijn bepaald in artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, teneinde het recht op kosteloze bijstand van een advocaat te genieten om zich te verdedigen. B.11.1. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens is van oordeel | B.10.2. L'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme garantit, en sa seconde partie, le droit de l'accusé qui n'a pas les moyens de rémunérer un défenseur d'être assisté gratuitement par un avocat d'office. Pour répondre à la question préjudicielle, il convient d'examiner s'il est envisageable qu'une personne morale poursuivie pénalement satisfasse aux conditions prévues par l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme pour bénéficier du droit à l'assistance gratuite d'un avocat pour se défendre. B.11.1. La Cour européenne des droits de l'homme considère que les personnes morales, même si elles poursuivent un but lucratif, |
dat de rechtspersonen, zelfs indien zij winst nastreven, het recht op | bénéficient du droit à l'assistance du défenseur de leur choix en |
bijstand van de raadsman naar hun keuze in strafzaken genieten, zoals | matière pénale, tel qu'il est consacré dans la première branche de |
het in het eerste onderdeel van artikel 6.3, c), van het Europees | l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme |
Verdrag voor de rechten van de mens is vastgelegd (EHRM, beslissing, 7 | (CEDH, décision, 7 septembre 2004, Eurofinacom c. France). En |
september 2004, Eurofinacom t. Frankrijk). Daarentegen heeft het | revanche, elle a admis que les sociétés commerciales soient exclues du |
aanvaard dat de handelsvennootschappen worden uitgesloten van het | bénéfice de l'aide juridique en matière civile (CEDH, décision, 28 |
voordeel van de juridische bijstand in burgerlijke zaken (EHRM, | |
beslissing, 28 augustus 2007, VP Diffusion t. Frankrijk; EHRM, 24 | août 2007, VP Diffusion c. France; CEDH, 24 novembre 2009, CMVMC |
november 2009, CMVMC O'Limo t. Spanje, § 26; EHRM, 22 maart 2012, | O'Limo c. Espagne, § 26; CEDH, 22 mars 2012, Granos Orgssnicos c. |
Granos Orgssnicos t. Duitsland, §§ 48 en volgende). | Allemagne, §§ 48 et s.). |
B.11.2. Volgens de rechtspraak van dat Hof zijn twee voorwaarden | B.11.2. Selon la jurisprudence de cette Cour, deux conditions sont |
vereist opdat een persoon die wegens een strafbaar feit wordt | requises pour qu'un accusé bénéficie de l'assistance judiciaire |
vervolgd, de door het tweede onderdeel van artikel 6.3, c), van het | gratuite garantie par la seconde branche de l'article 6.3, c), de la |
Verdrag gewaarborgde kosteloze rechtsbijstand zou genieten : ' de | Convention : ' la première est liée à l'absence de "moyens de |
eerste houdt verband met het gebrek aan "middelen [...] om een | |
raadsman te bekostigen". In de tweede plaats moet worden nagegaan of | rémunérer un défenseur". En second lieu, il faut rechercher si les |
het " belang van de rechtspraak " de toekenning van kosteloze | "intérêts de la justice" commandent l'octroi de l'assistance |
rechtsbijstand vereist ' (EHRM, 22 oktober 2009, Raykov t. Bulgarije, | judiciaire gratuite ' (CEDH, 22 octobre 2009, Raykov c. Bulgarie, § |
§ 57; EHRM, 27 maart 2007, Talat Tunç t. Turkije, § 55). | 57; CEDH, 27 mars 2007, Talat Tunç c. Turquie, § 55). |
B.12. Een strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon kan over beperkte | B.12. Une personne morale poursuivie pénalement peut disposer de |
financiële middelen beschikken, zodat te zijnen aanzien kan worden | moyens financiers limités, si bien qu'il peut être satisfait, dans son |
voldaan aan de eerste toepassingsvoorwaarde van de waarborg waarin in | chef, à la première condition d'application de la garantie prévue par |
het tweede onderdeel van artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag | la seconde partie de l'article 6.3, c), de la Convention européenne |
voor de rechten van de mens is voorzien. | des droits de l'homme. |
B.13.1. Met betrekking tot de tweede toepassingsvoorwaarde van het | B.13.1. En ce qui concerne la seconde condition d'application du droit |
recht op kosteloze rechtsbijstand blijkt uit de rechtspraak van het | à l'assistance judiciaire gratuite, il ressort de la jurisprudence de |
Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat ' het belang van wat voor | la Cour européenne des droits de l'homme que, ' parmi les facteurs |
de verzoeker op het spel staat, met name de ernst van het strafbare | permettant d'apprécier les exigences des intérêts de la justice |
feit dat de verzoeker ten laste wordt gelegd en de zwaarte van de | figurent l'importance de ce qui est en jeu pour le requérant, |
opgelopen sanctie, alsook het persoonlijk vermogen van de verzoekers | notamment la gravité de l'infraction imputée au requérant et la |
om zich te verdedigen en de aard van de procedure, bijvoorbeeld de | |
complexiteit of het belang van de in het geding zijnde aangelegenheden | sévérité de la sanction encourue, ainsi que l'aptitude personnelle des |
of procedures, tot de factoren behoren die het mogelijk maken de | requérants à se défendre et la nature de la procédure, par exemple la |
vereisten van het belang van de rechtspraak te beoordelen ' (EHRM, | complexité ou l'importance des questions litigieuses ou des procédures |
beslissing, 25 april 2002, Gutfreund t. Frankrijk). Daarenboven kunnen | en cause ' (CEDH, décision, 25 avril 2002, Gutfreund c. France). Par |
' de slaagkans en het bestaan van juridische bijstand in andere fasen | ailleurs, ' la probabilité de réussir et l'existence d'une aide |
van de rechtspleging ' ook in aanmerking worden genomen (EHRM, | judiciaire à d'autres phases de la procédure ' peuvent aussi entrer en |
beslissing, 1 februari 2000, Thomasson en Divier t. Frankrijk). B.13.2. Het komt het Hof toe te onderzoeken of het belang van de rechtspraak, ten aanzien van het belang van de beschuldigingen die tegen een rechtspersoon kunnen worden ingebracht, van zijn persoonlijk vermogen om zich te verdedigen en van de aard van de procedure die op hem betrekking kan hebben, kan vereisen dat een rechtspersoon die over onvoldoende inkomsten beschikt of insolvabel is kosteloze rechtsbijstand moet genieten. B.13.3. Wat het criterium met betrekking tot het belang van de beschuldigingen betreft, is een rechtspersoon strafrechtelijk verantwoordelijk voor elk misdrijf dat een intrinsiek verband heeft met de verwezenlijking van zijn doel of de waarneming van zijn belangen, alsook voor elk misdrijf waarvan de concrete omstandigheden aantonen dat het voor zijn rekening is gepleegd (artikel 5, eerste lid, van het Strafwetboek). Daaruit volgt dat een rechtspersoon ervan kan worden beschuldigd eender welk misdrijf te hebben gepleegd (Cass., | ligne de compte (CEDH, décision, 1er février 2000, Thomasson et Divier c. France). B.13.2. Il revient à la Cour d'examiner si, au regard de l'importance des accusations susceptibles d'être portées contre une personne morale, de son aptitude personnelle à se défendre et de la nature de la procédure qui est susceptible de la concerner, les intérêts de la justice peuvent requérir qu'une personne morale dont les ressources sont insuffisantes bénéficie d'une assistance judiciaire gratuite. B.13.3. En ce qui concerne le critère lié à l'importance des accusations, une personne morale est pénalement responsable de toute infraction intrinsèquement liée à la réalisation de son objet ou à la défense de ses intérêts ainsi que de toute infraction dont les faits concrets démontrent qu'elle a été commise pour son compte (article 5, alinéa 1er, du Code pénal). Il s'ensuit qu'une personne morale peut |
26 september 2006, Arr. Cass., 2006, nr. 435) en kan worden | être accusée d'avoir commis n'importe quelle infraction (Cass., 26 |
veroordeeld wegens zware misdrijven. | septembre 2006, Pas., 2006, n° 435) et être condamnée du chef |
Bovendien, hoewel het juist is dat het belang van de rechtspraak in | d'infractions graves. |
beginsel vereist dat de bijstand van een advocaat moet worden | En outre, s'il est vrai que les intérêts de la justice commandent en |
toegekend ' wanneer een vrijheidsberoving op het spel staat ' (EHRM, | principe d'accorder l'assistance d'un avocat ' lorsqu'une privation de |
grote kamer, 10 juni 1996, Benham t. Verenigd Koninkrijk, § 61), neemt | liberté se trouve en jeu ' (CEDH, grande chambre, 10 juin 1996, Benham |
zulks niet weg dat een geldboete, van een bepaald bedrag, als | c. Royaume-Uni, § 61), il n'en demeure pas moins qu'une peine |
voldoende ernstig kan worden beschouwd met het oog op de toepassing | d'amende, d'un certain montant, peut être considérée comme d'une |
van artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de | gravité suffisante aux fins de l'application de l'article 6.3, c), de |
mens (EHRM, 25 september 1992, Pham Hoang t. Frankrijk, §§ 16 en 40). Een rechtspersoon kan verder nog worden veroordeeld tot een verbod om een activiteit uit te oefenen die tot zijn maatschappelijk doel behoort, of tot ontbinding indien wordt aangetoond dat hij opzettelijk werd opgericht om de activiteiten uit te oefenen waarvoor hij is veroordeeld, of wanneer zijn maatschappelijk doel met dat oogmerk opzettelijk werd verdraaid. Bijgevolg kan niet worden uitgesloten dat een tegen een rechtspersoon ingestelde strafvervolging voldoende belangrijk is om de kosteloosheid van rechtsbijstand in zijn voordeel te verantwoorden. B.13.4. Wat vervolgens het criterium met betrekking tot de complexiteit of het belang van de in het geding zijnde aangelegenheden of procedures betreft, lijdt het geen twijfel dat de vervolging van een rechtspersoon moeilijke juridische kwesties kan doen rijzen, met inbegrip van het bepalen zelf of hij strafrechtelijk verantwoordelijk is naast, in voorkomend geval, de natuurlijke personen die het | la Convention européenne des droits de l'homme (CEDH, 25 septembre 1992, Pham Hoang c. France, §§ 16 et 40). Une personne morale peut encore être condamnée à l'interdiction d'exercer une activité relevant de son objet social ou à la dissolution s'il est établi qu'elle a été intentionnellement créée pour exercer les activités pour lesquelles elle a été condamnée ou lorsque son objet a été intentionnellement détourné en ce but. Il ne saurait dès lors être exclu qu'une accusation en matière pénale portée contre une personne morale soit suffisamment importante pour justifier la gratuité d'une assistance judiciaire à son bénéfice. B.13.4. En ce qui concerne, ensuite, le critère lié à la complexité ou à l'importance des questions litigieuses ou des procédures en cause, il ne fait pas de doute que les poursuites à l'encontre d'une personne morale peuvent poser de délicates questions juridiques, en ce compris la détermination même de l'engagement de sa responsabilité pénale au côté, le cas échéant, des personnes physiques ayant matériellement |
misdrijf feitelijk hebben gepleegd. | commis l'infraction. |
B.13.5. Wat, ten slotte, het persoonlijk vermogen om zich te | B.13.5. En ce qui concerne, enfin, l'aptitude personnelle à se |
verdedigen betreft, moet worden vastgesteld dat niet kan worden | défendre, il convient de constater qu'il ne saurait être présumé que |
aangenomen dat de lasthebber ad hoc steeds over de nodige vaardigheden | le mandataire ad hoc possède toujours les compétences et l'expérience |
en ervaring beschikt om, zonder de bijstand van een advocaat die | nécessaires pour assurer, sans l'aide d'un avocat spécialisé dans la |
gespecialiseerd is in de betrokken materie, de verdediging van de | matière concernée, la défense de la personne morale. |
rechtspersoon te verzekeren. | |
B.14. Bijgevolg voldoet een strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon, | B.14. En conséquence, une personne morale poursuivie pénalement, qui |
die niet over voldoende middelen beschikt om een raadsman te | n'a pas les moyens de rémunérer un défenseur, satisfait aux conditions |
bekostigen, aan de bij artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor | imposées par l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits |
de rechten van de mens opgelegde voorwaarden om kosteloos de bijstand | de l'homme, afin de pouvoir bénéficier gratuitement de l'assistance |
van een advocaat te kunnen genieten. | d'un avocat. |
Die kosteloosheid houdt in dat, wanneer hij strafrechtelijk wordt | Cette gratuité implique que, lorsqu'elle est poursuivie pénalement, |
vervolgd, een dergelijke rechtspersoon in aanmerking komt voor | une telle personne morale soit admise au bénéfice de l'aide juridique |
juridische tweedelijnsbijstand. | de deuxième ligne. |
B.15. De artikelen 508/1 en 508/13 van het Gerechtelijk Wetboek, in | B.15. Les articles 508/1 et 508/13 du Code judiciaire, en ce qu'ils |
zoverre zij de strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon die over | excluent de l'aide juridique de deuxième ligne la personne morale |
onvoldoende inkomsten beschikt uitsluiten van juridische | poursuivie pénalement dont les ressources sont insuffisantes, ne sont |
tweedelijnsbijstand, zijn niet bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 | pas compatibles avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en |
van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6.3, c), van het | combinaison avec l'article 6.3, c), de la Convention européenne des |
Europees Verdrag voor de rechten van de mens. | droits de l'homme. |
De tweede prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord ». | La seconde question préjudicielle appelle une réponse positive ». |
Ten slotte heeft het Hof voor recht gezegd : | Enfin, la Cour a dit pour droit : |
« 1. Artikel 2bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van | « 1. L'article 2bis du titre préliminaire du Code de procédure pénale |
strafvordering schendt niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in | ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en |
samenhang gelezen met artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor | combinaison avec l'article 6.3, c), de la Convention européenne des |
de rechten van de mens. | droits de l'homme. |
De ontstentenis van een mechanisme dat een tenlasteneming mogelijk | L'absence d'un mécanisme permettant la prise en charge des frais et |
maakt van de kosten en erelonen van de lasthebber ad hoc die met | honoraires du mandataire ad hoc désigné, en application de cette |
toepassing van die bepaling is aangewezen, wanneer de rechtspersoon | disposition, lorsque la personne morale qu'il représente est |
die hij vertegenwoordigt insolvabel is, schendt dezelfde bepalingen. | insolvable, viole les mêmes dispositions. |
2. De artikelen 508/1 en 508/13 van het Gerechtelijk Wetboek schenden | 2. Les articles 508/1 et 508/13 du Code judiciaire violent les |
de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met | articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec |
artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, | l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme |
in zoverre zij de strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon die over | en ce qu'ils excluent de l'aide juridique de deuxième ligne la |
onvoldoende inkomsten beschikt uitsluiten van juridische | personne morale poursuivie pénalement dont les ressources sont |
tweedelijnsbijstand ». | insuffisantes ». |
B.4. Rekening houdend met hetgeen voorafgaat, dient de zaak naar de | B.4. Compte tenu de ce qui précède, l'affaire doit être renvoyée au |
verwijzende rechter te worden teruggezonden teneinde het hem mogelijk | |
te maken te oordelen of de prejudiciële vraag, in het licht van arrest | juge a quo afin de lui permettre d'apprécier si, à la lumière de |
nr. 143/2016, nog een antwoord behoeft. | l'arrêt n° 143/2016, la question préjudicielle nécessite encore une réponse. |
Om die redenen, | Par ces motifs, |
het Hof | la Cour |
zendt de zaak terug naar de verwijzende rechter. | renvoie l'affaire au juge a quo. |
Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel | Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, |
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, | conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur |
op 22 december 2016. | la Cour constitutionnelle, le 22 décembre 2016. |
De griffier, | Le greffier, |
F. Meersschaut | F. Meersschaut |
De voorzitter, | Le président |
J. Spreutels | J. Spreutels |