Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 109/2016 van 14 juli 2016 Rolnummer : 6229 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 51 van de wet van 16 september 1807 betreffende het droogleggen van moerassen, gesteld door het Hof van Beroep te Antwerpen. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de rechters L. Lavrysen, A. Alen, J(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 109/2016 van 14 juli 2016 Rolnummer : 6229 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 51 van de wet van 16 september 1807 betreffende het droogleggen van moerassen, gesteld door het Hof van Beroep te Antwerpen. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de rechters L. Lavrysen, A. Alen, J(...) Extrait de l'arrêt n° 109/2016 du 14 juillet 2016 Numéro du rôle : 6229 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 51 de la loi du 16 septembre 1807 relative au desséchement des marais, posée par la Cour d'appel d'Anvers. La composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snapp(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 109/2016 van 14 juli 2016 Extrait de l'arrêt n° 109/2016 du 14 juillet 2016
Rolnummer : 6229 Numéro du rôle : 6229
In zake : de prejudiciële vraag over artikel 51 van de wet van 16 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 51 de la loi
september 1807 betreffende het droogleggen van moerassen, gesteld door du 16 septembre 1807 relative au desséchement des marais, posée par la
het Hof van Beroep te Antwerpen. Cour d'appel d'Anvers.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L.
rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T.
Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée
Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter E. De Groot, du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président E. De Groot,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij arrest van 11 juni 2015 in zake het Vlaamse Gewest tegen Tony Par arrêt du 11 juin 2015 en cause de la Région flamande contre Tony
Sneijers, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op
22 juni 2015, heeft het Hof van Beroep te Antwerpen de volgende Sneijers, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 22
prejudiciële vraag gesteld : juin 2015, la Cour d'appel d'Anvers a posé la question préjudicielle suivante :
« Maakt artikel 51 van de wet van 16 september 1807 betreffende de « L'article 51 de la loi du 16 septembre 1807 relative au desséchement
drooglegging van de moerassen waarvan de Franse tekst luidt als volgt des marais, dont la version française énonce : ' les maisons et
: ' les maisons et bâtiments dont il serait nécessaire de faire bâtiments dont il serait nécessaire de faire démolir et d'enlever une
démolir et d'enlever une portion pour cause d'utilité publique portion pour cause d'utilité publique légalement reconnue seront
légalement reconnue seront acquis en entier si le propriétaire acquis en entier si le propriétaire l'exige; sauf à l'administration
l'exige; sauf à l'administration publique ou aux communes à revendre publique ou aux communes à revendre les portions de bâtiments ainsi
les portions de bâtiments ainsi acquises et qui ne seront pas
nécessaires pour l'exécution du plan ' en de (officieuze) Nederlandse acquises et qui ne seront pas nécessaires pour l'exécution du plan '
vertaling luidt als volgt : ' huizen en gebouwen waarvan een deel om et dont la traduction néerlandaise (officieuse) énonce : ' huizen en
reden van een wettelijk erkend algemeen nut moet worden afgebroken of gebouwen waarvan een deel om reden van een wettelijk erkend algemeen
weggenomen, worden in hun geheel aangekocht indien de eigenaar het nut moet worden afgebroken of weggenomen, worden in hun geheel
vraagt; het openbaar bestuur of de gemeenten hebben evenwel het recht aangekocht indien de eigenaar het vraagt; het openbaar bestuur of de
de delen van de aldus aangekochte gebouwen, welke voor de uitvoering gemeenten hebben evenwel het recht de delen van de aldus aangekochte
van het plan niet nodig zijn, weder te verkopen ' een schending uit gebouwen, welke voor de uitvoering van het plan niet nodig zijn, weder
van de artikelen 10, 11 of 16 van de Grondwet doordat in toepassing te verkopen ' viole-t-il les articles 10, 11 ou 16 de la Constitution
van die bepaling niet een volledige onteigeningsvergoeding, doch en ce que, par application de cette disposition, seule la valeur
alleen de aankoopwaarde wordt toegekend aan de eigenaar die d'achat, et non une indemnité d'expropriation entière, est attribuée
gedeeltelijk wordt onteigend, voor het na de gedeeltelijke onteigening au propriétaire qui est partiellement exproprié, pour la portion de sa
overblijvend gedeelte van zijn eigendom, dat ten gevolge van de propriété qui subsiste après l'expropriation partielle et qui, par
gedeeltelijke onteigening en de erdoor genoodzaakte afbraak van een suite de l'expropriation partielle et de la démolition, nécessitée par
huis of gebouw, quasi geen economische waarde (meer) heeft, omdat het cette expropriation, d'une maison ou d'un bâtiment, n'a quasiment pas
(ou plus) de valeur économique, parce que cette portion est de ce fait
erdoor onbebouwbaar is geworden, terwijl aan een eigenaar wiens devenue inconstructible, alors qu'une indemnité d'expropriation
perceel geheel wordt onteigend, een volledige onteigeningsvergoeding entière est attribuée au propriétaire dont la parcelle est entièrement
wordt toegekend ? ». expropriée ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
B.1. De prejudiciële vraag betreft artikel 51 van de wet van 16 B.1. La question préjudicielle porte sur l'article 51 de la loi du 16
september 1807 betreffende het droogleggen van moerassen, waarvan de septembre 1807 relative au desséchement des marais, dont le texte
authentieke Franse tekst luidt : français authentique dispose :
« Les maisons et bâtiments dont il serait nécessaire de faire démolir « Les maisons et bâtiments dont il serait nécessaire de faire démolir
et d'enlever une portion, pour cause d'utilité publique légalement et d'enlever une portion, pour cause d'utilité publique légalement
reconnue, seront acquis en entier si le propriétaire l'exige, sauf à reconnue, seront acquis en entier si le propriétaire l'exige, sauf à
l'administration publique ou aux communes à revendre les portions de l'administration publique ou aux communes à revendre les portions de
bâtiments ainsi acquises et qui ne seront pas nécessaires pour bâtiments ainsi acquises et qui ne seront pas nécessaires pour
l'exécution du plan. [...] ». l'exécution du plan. [...] ».
De officieuze Nederlandse vertaling van dat artikel luidt : La traduction néerlandaise, officieuse, de cet article est libellée comme suit :
« Huizen en gebouwen waarvan een deel om reden van een wettelijk « Huizen en gebouwen waarvan een deel om reden van een wettelijk
erkend algemeen nut moet worden afgebroken of weggenomen, worden in erkend algemeen nut moet worden afgebroken of weggenomen, worden in
hun geheel aangekocht indien de eigenaar het vraagt; het openbaar hun geheel aangekocht indien de eigenaar het vraagt; het openbaar
bestuur of de gemeenten hebben evenwel het recht de delen van de aldus bestuur of de gemeenten hebben evenwel het recht de delen van de aldus
aangekochte gebouwen, welke voor de uitvoering van het plan niet nodig aangekochte gebouwen, welke voor de uitvoering van het plan niet nodig
zijn, weder te verkopen. [...] ». zijn, weder te verkopen. [...] ».
B.2. De verwijzende rechter vraagt het Hof of die bepaling bestaanbaar B.2. Le juge a quo interroge la Cour sur la compatibilité de cette
is met de artikelen 10, 11 en 16 van de Grondwet, in zoverre zij zo wordt geïnterpreteerd dat aan de eigenaar van een bebouwd onroerend goed die gedeeltelijk wordt onteigend alleen de aankoopwaarde en niet een volledige onteigeningsvergoeding wordt toegekend voor het na de gedeeltelijke onteigening overblijvende bebouwde deel van zijn eigendom, dat ten gevolge van die gedeeltelijke onteigening en de erdoor genoodzaakte afbraak van een huis of gebouw, onbebouwbaar is geworden en nagenoeg geen economische waarde (meer) heeft, terwijl aan de eigenaar wiens bebouwde perceel geheel wordt onteigend, een volledige onteigeningsvergoeding wordt toegekend. disposition avec les articles 10, 11 et 16 de la Constitution lorsqu'elle est interprétée en ce sens qu'il est accordé au propriétaire d'un immeuble bâti partiellement exproprié la seule valeur d'achat, et non une indemnité d'expropriation complète, pour la portion bâtie de sa propriété qui subsiste après l'expropriation partielle, portion qui, par suite de cette expropriation partielle et de la démolition d'une maison ou d'un bâtiment que cette expropriation nécessite, est devenue inconstructible et n'a quasiment pas (ou plus) de valeur économique, alors qu'une indemnité d'expropriation complète est accordée au propriétaire dont la parcelle bâtie est entièrement expropriée.
B.3. Uit de motieven van de verwijzingsbeslissing blijkt dat het voor B.3. Il ressort des motifs de la décision de renvoi que le litige
de verwijzende rechter hangende geschil betrekking heeft op de pendant devant le juge a quo concerne l'expropriation, par la Région
onteigening, door het Vlaamse Gewest, van een deel van een bebouwd flamande, d'une portion d'un immeuble bâti. L'expropriation, en vue de
onroerend goed. De onteigening vereiste de inneming van 77 ca van een l'aménagement d'une piste cyclable, a nécessité une emprise de 77
centiares, en ce compris la façade d'une habitation, sur une parcelle
perceel met een totale oppervlakte van 8 a 70 ca, gelegen langs de d'une superficie totale de 8 ares 70 centiares, située à front de
straat, met inbegrip van de voorgevel van een woning, voor de aanleg voirie. A la suite de l'expropriation, l'habitation a dû être démolie
van een fietspad. De woning moest ingevolge de onteigening worden et n'a pu être reconstruite. La propriété de la portion non expropriée
afgebroken en kon niet worden heropgebouwd. De eigendom van het niet
onteigende deel van het perceel is, volgens de verwijzende rechter, de la parcelle a, selon le juge a quo, été transférée à la Région
aan het Vlaamse Gewest overgedragen bij vonnis van de vrederechter met flamande, par jugement du juge de paix, en application de l'article 51
toepassing van artikel 51 van de wet van 16 september 1807. de la loi du 16 septembre 1807.
B.4. Volgens de Vlaamse Regering zou de prejudiciële vraag niet B.4. Selon le Gouvernement flamand, la question préjudicielle ne
ontvankelijk zijn, in zoverre zij het Hof uitnodigt om de in het serait pas recevable, dans la mesure où elle invite la Cour à
geding zijnde bepaling aan artikel 16 van de Grondwet te toetsen, contrôler la disposition en cause au regard de l'article 16 de la
terwijl van een onteigening van het resterende gedeelte geen sprake Constitution, alors qu'il ne serait nullement question d'une
zou zijn. Het in het geding zijnde artikel 51 voorziet in het recht expropriation de la portion restante. L'article 51, en cause, prévoit
voor de onteigende om het resterende gedeelte door de onteigenende que l'exproprié a le droit d'exiger que l'autorité expropriante achète
overheid te laten aankopen. Bijgevolg zou er volgens de Vlaamse la portion restante. Par conséquent, il ne serait question, selon le
Regering geen sprake zijn van een eigendomsberoving, noch van een Gouvernement flamand, ni d'une privation de propriété, ni d'une
ongeoorloofde beperking van het eigendomsrecht. Wanneer de onteigende limitation illicite du droit de propriété. Lorsque l'exproprié oblige
de onteigenende overheid tot aankoop van het resterende gedeelte l'autorité expropriante à acheter la portion restante, ce sont les
verplicht, zouden bij het bepalen van de vergoeding voor dat restant règles de droit commun en matière de vente qui seraient applicables
de gemeenrechtelijke regels inzake koop-verkoop van toepassing zijn. pour déterminer l'indemnité à accorder pour cette portion restante.
B.5. Vermits de exceptie van de Vlaamse Regering nauw samenhangt met B.5. Etant donné que l'exception soulevée par le Gouvernement flamand
de draagwijdte die aan de in het geding zijnde bepaling dient te est étroitement liée à la portée qu'il convient de donner à la
worden gegeven, valt het onderzoek van de exceptie samen met dat van disposition en cause, l'examen de l'exception coïncide avec celui du
de grond van de zaak. fond de l'affaire.
B.6.1. Door artikel 51 van de wet van 16 september 1807 aan te nemen B.6.1. En adoptant l'article 51 de la loi du 16 septembre 1807, le
heeft de wetgever de problemen die bij een gedeeltelijke onteigening législateur a tenté de remédier aux problèmes qui se posaient en cas
van een huis of een gebouw rijzen, trachten te verhelpen door ten d'expropriation partielle d'une maison ou d'un bâtiment, en prévoyant
laste van de onteigenende overheid in een aankoopverplichting te une obligation d'achat à charge de l'autorité expropriante et en
voorzien en te bepalen dat huizen en gebouwen waarvan een gedeelte om disposant que les maisons et bâtiments dont une portion doit être
reden van algemeen nut dient te worden afgebroken of weggenomen in hun démolie ou enlevée pour cause d'utilité publique sont acquis en entier
geheel worden aangekocht indien de eigenaar erom vraagt. De onteigende si le propriétaire l'exige. L'exproprié peut donc contraindre
kan dus de overheid tot de aankoop van het resterende deel van het l'autorité publique à acheter la portion restante de la maison ou du
huis of het gebouw verplichten. De toepassing van artikel 51 kan aan bâtiment. L'exproprié ne peut se voir imposer l'application de
de onteigende niet worden opgedrongen. l'article 51.
B.6.2. Artikel 51 van de wet van 16 september 1807 bepaalt niet tegen B.6.2. L'article 51 de la loi du 16 septembre 1807 ne détermine pas
welke vergoeding het niet-onteigende deel van het huis of het gebouw moyennant quelle indemnité l'autorité publique acquiert la portion non
door de overheid wordt aangekocht. In de interpretatie van de expropriée de la maison ou de l'immeuble. Dans l'interprétation du
verwijzende rechter is de vergoeding, die overeenstemt met de juge a quo, cette indemnité, dont le montant correspond à la valeur
aankoopwaarde van dat deel, beperkter dan de vergoeding die bij een d'acquisition de cette portion, est inférieure à l'indemnité due en
onteigening verschuldigd is. cas d'expropriation.
Het verschil tussen de onteigeningsvergoeding voor het onteigende deel La différence entre l'indemnité d'expropriation pour la partie
en de vergoeding voor het niet-onteigende deel is dan in essentie dat expropriée et l'indemnité pour la partie non expropriée consiste
in het tweede geval, naast de verkoopwaarde, geen bijkomende kosten essentiellement en ce que, dans le second cas, en dehors de la valeur
worden vergoed zoals een wederbeleggingsvergoeding, de de vente, aucune autre indemnité (telle qu'une indemnité de remploi,
geschiktheidswaarde, de vergoeding voor wederafpaling. la valeur de convenance, l'indemnité de rebornage) n'est accordée.
B.7.1. Artikel 16 van de Grondwet bepaalt : B.7.1. L'article 16 de la Constitution dispose :
« Niemand kan van zijn eigendom worden ontzet dan ten algemenen nutte, « Nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité
in de gevallen en op de wijze bij de wet bepaald en tegen billijke en publique, dans les cas et de la manière établis par la loi, et
voorafgaande schadeloosstelling ». moyennant une juste et préalable indemnité ».
Artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag L'article 1 du Premier Protocole additionnel à la Convention
voor de rechten van de mens bepaalt : « Alle natuurlijke of rechtspersonen hebben recht op het ongestoord genot van hun eigendom. Niemand zal van zijn eigendom worden beroofd behalve in het algemeen belang en met inachtneming van de voorwaarden neergelegd in de wet en in de algemene beginselen van het internationaal recht. De voorgaande bepalingen zullen echter op geen enkele wijze het recht aantasten dat een Staat heeft om die wetten toe te passen welke hij noodzakelijk oordeelt om toezicht uit te oefenen op het gebruik van eigendom in overeenstemming met het algemeen belang of om de betaling van belastingen of andere heffingen en boeten te verzekeren ». européenne des droits de l'homme dispose : « Toute personne physique ou morale a droit au respect de ses biens. Nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité publique et dans les conditions prévues par la loi et les principes généraux du droit international. Les dispositions précédentes ne portent pas atteinte au droit que possèdent les Etats de mettre en vigueur les lois qu'ils jugent nécessaires pour réglementer l'usage des biens conformément à l'intérêt général ou pour assurer le paiement des impôts ou d'autres contributions ou des amendes ».
B.7.2. Aangezien die internationaalrechtelijke bepaling een B.7.2. Cette disposition de droit international ayant une portée
draagwijdte heeft die analoog is met die van artikel 16 van de analogue à celle de l'article 16 de la Constitution, les garanties
Grondwet, vormen de erin vervatte waarborgen een onlosmakelijk geheel
met diegene die zijn vervat in die grondwetsbepaling, zodat het Hof, qu'elle contient forment un ensemble indissociable avec celles qui
bij zijn toetsing van de in het geding zijnde bepaling, rekening houdt sont inscrites dans cette disposition constitutionnelle, de sorte que
met de eerstgenoemde. la Cour en tient compte lors de son contrôle de la disposition en
B.7.3. Artikel 1 van het voormelde Protocol biedt niet alleen cause. B.7.3. L'article 1 du Protocole précité offre une protection non
bescherming tegen een onteigening of een eigendomsberoving (eerste seulement contre l'expropriation ou contre la privation de propriété
alinea, tweede zin), maar ook tegen elke verstoring van het genot van (alinéa 1er, seconde phrase) mais également contre toute ingérence
de eigendom (eerste alinea, eerste zin) en elke regeling van het dans le droit au respect des biens (alinéa 1er, première phrase) et
gebruik van de eigendom (tweede alinea). De beperking van het eigendomsrecht die het gevolg is van een contre toute réglementation de l'usage des biens (alinéa 2).
gedeeltelijke onteigening voor het niet-onteigende deel van een La limitation du droit de propriété qui résulte, pour la partie non
bebouwd onroerend goed, betreft het « gebruik van eigendom in expropriée d'un immeuble bâti, d'une expropriation partielle concerne
overeenstemming met het algemeen belang » in de zin van de tweede l'« usage des biens conformément à l'intérêt général », au sens du
alinea van artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol, en valt dus deuxième alinéa de l'article 1 du Premier Protocole additionnel et
onder het toepassingsgebied van die verdragsbepaling, in samenhang relève donc du champ d'application de cette disposition
gelezen met artikel 16 van de Grondwet. conventionnelle, combinée avec l'article 16 de la Constitution.
B.7.4. Elke inmenging in het eigendomsrecht moet een billijk evenwicht B.7.4. Toute ingérence dans l'exercice du droit de propriété doit
vertonen tussen de vereisten van het algemeen belang en die van de réaliser un juste équilibre entre les impératifs de l'intérêt général
bescherming van het recht op het ongestoord genot van de eigendom. Er et ceux de la protection du droit au respect des biens. Il faut
moet een redelijk verband van evenredigheid bestaan tussen de qu'existe un rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens
aangewende middelen en het nagestreefde doel. employés et le but poursuivi.
B.8. Met het in het geding zijnde artikel 51 heeft de wetgever het de B.8. Par l'article 51 en cause, le législateur a voulu permettre au
eigenaar van een huis of van een gebouw waarvan een deel om reden van propriétaire d'une maison ou d'un bâtiment dont il serait nécessaire
een wettelijk erkend algemeen nut zou moeten worden afgebroken of de faire démolir ou d'enlever une portion, pour cause d'utilité
weggenomen, mogelijk willen maken de onteigenende overheid te publique légalement reconnue, de demander à l'autorité expropriante
verzoeken het deel dat niet is onteigend, te verwerven. d'acquérir la portion qui n'a pas été expropriée.
B.9. De onteigening biedt de overheid de mogelijkheid om, uitsluitend B.9. L'expropriation offre aux pouvoirs publics la possibilité
voor doeleinden van algemeen nut, de beschikking te krijgen over in d'obtenir, mais uniquement pour des motifs d'utilité publique, la
het bijzonder onroerende goederen die niet middels de gewone wijzen disposition de biens, en particulier immobiliers, qui ne peuvent être
van eigendomsoverdracht kunnen worden verworven. Artikel 16 van de Grondwet bepaalt dat niemand van zijn eigendom kan worden ontzet dan ten algemenen nutte, in de gevallen en op de wijze bij de wet bepaald en tegen billijke en voorafgaande schadeloosstelling. Bijgevolg moet worden aangenomen dat de overheid alleen ertoe gemachtigd is het deel van een goed te onteigenen dat noodzakelijk is voor het verwezenlijken van het nagestreefde algemeen nut, zelfs indien het overblijvende deel, al dan niet bebouwd, dat niet is onteigend, door die gedeeltelijke onteigening een waardevermindering ondergaat. acquis par les voies normales du transfert de propriété. L'article 16 de la Constitution dispose que nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité publique, dans les cas et de la manière établis par la loi, et moyennant une juste et préalable indemnité. Il doit dès lors être admis que les pouvoirs publics ne sont habilités à exproprier que la partie d'un bien qui est nécessaire à la réalisation de l'utilité publique poursuivie, et ce même si la portion restante, bâtie ou non, qui n'est pas expropriée, subit une dépréciation du fait de cette expropriation partielle. Le fait que les pouvoirs publics exproprient partiellement une maison
Het is niet onbestaanbaar met artikel 16 van de Grondwet dat de overheid een huis of een gebouw gedeeltelijk onteigent. B.10. Wanneer de onteigening tot een waardevermindering van het niet-onteigende deel van een huis of een gebouw leidt, brengt zij een inmenging met zich mee in het recht op het ongestoord genot van de eigendom, zoals beschermd door de in B.7.1 vermelde bepalingen. B.11.1. Het enkele feit dat de overheid in het algemeen belang beperkingen van het eigendomsrecht oplegt, heeft niet tot gevolg dat zij tot schadeloosstelling is gehouden. Uit de vestiging van een door of krachtens een wettelijke bepaling opgelegde beperking van het eigendomsrecht in het algemeen belang ou un bâtiment n'est pas incompatible avec l'article 16 de la Constitution. B.10. Lorsque l'expropriation conduit à une dépréciation de la partie non expropriée d'une maison ou d'un immeuble, elle entraîne une ingérence dans l'exercice du droit au respect des biens, tel qu'il est garanti par les dispositions mentionnées en B.7.1. B.11.1. Le seul fait que l'autorité impose des restrictions au droit de propriété dans l'intérêt général n'a pas pour conséquence qu'elle soit tenue à indemnisation. Ainsi, l'établissement, par une disposition légale ou en vertu d'une telle disposition, d'une restriction du droit de propriété dans
vloeit aldus in beginsel voor de eigenaar van het bezwaarde onroerend l'intérêt public ne confère pas, en principe, un droit à une indemnité
goed geen recht op vergoeding voort (Cass., 16 maart 1990, Arr. Cass., au propriétaire du fonds (Cass., 16 mars 1990, Pas., 1990, I, n° 427;
1989-1990, nr. 427; EHRM, 25 juni 2015, Couturon t. Frankrijk, §§ 34 CEDH, 25 juin 2015, Couturon c. France, §§ 34 à 43).
tot 43). Evenzo, « wanneer een maatregel inzake de regeling van het gebruik van De même, « lorsqu'une mesure de réglementation de l'usage des biens
de goederen in het geding is, is de niet-vergoeding een van de est en cause, l'absence d'indemnisation est l'un des facteurs à
factoren waarmee rekening moet worden gehouden om te bepalen of een prendre en compte pour établir si un juste équilibre a été respecté,
billijk evenwicht in acht is genomen, maar zij zou op zich geen mais elle ne saurait, à elle seule, être constitutive d'une violation
schending van artikel 1 van het Eerste Protocol kunnen inhouden » de l'article 1 du Protocole n° 1 » (voy., notamment, CEDH, grande
(zie, met name, EHRM, grote kamer, 29 maart 2010, Depalle t. chambre, 29 mars 2010, Depalle c. France, § 91; 26 avril 2011, Antunes
Frankrijk, § 91; 26 april 2011, Antunes Rodrigues t. Portugal, § 32). Rodrigues c. Portugal, § 32).
B.11.2. Krachtens het beginsel van de gelijkheid van de burgers voor B.11.2. En vertu du principe de l'égalité des citoyens devant les
de openbare lasten kan de overheid evenwel niet zonder vergoeding charges publiques, l'autorité ne peut toutefois imposer, sans
lasten opleggen die groter zijn dan die welke een persoon in het compensation, des charges qui excèdent celles qui doivent être
algemeen belang moet dragen. Uit dat beginsel vloeit voort dat de supportées par un particulier dans l'intérêt général. Il découle de ce
onevenredig nadelige - dit zijn de buiten het normale maatschappelijke principe que les effets préjudiciables disproportionnés - c'est-à-dire
risico of het normale bedrijfsrisico vallende en op een beperkte groep le risque social ou professionnel extraordinaire s'imposant à un
van burgers of instellingen drukkende - gevolgen van een op zichzelf groupe limité de citoyens ou d'institutions - d'une mesure de
rechtmatige overheidsdaad niet ten laste van de getroffenen behoren te coercition qui est en soi régulière, ne doivent pas être mis à la
komen, maar gelijkelijk over de gemeenschap dienen te worden verdeeld. charge des personnes lésées, mais doivent être répartis de manière
égale sur la collectivité.
Aangezien het beginsel van de gelijkheid van de burgers voor de Etant donné que le principe de l'égalité des citoyens devant les
openbare lasten een toepassing vormt van het beginsel van gelijkheid charges publiques est une application du principe d'égalité et de
en niet-discriminatie, komt het aan het Hof toe een wettelijk bepaalde non-discrimination, il appartient à la Cour de contrôler au regard de
vergoeding voor een eigendomsbeperking, of de ontstentenis daarvan, ce principe l'indemnisation prévue par la loi en cas de restriction du
aan dat beginsel te toetsen. droit de propriété ou l'absence d'une telle indemnisation.
B.12. De eigenaar van een onroerend goed dat het voorwerp uitmaakt van B.12. Le propriétaire d'un bien immeuble qui fait l'objet d'une
een gedeeltelijke onteigening heeft recht op een billijke en expropriation partielle a droit à une juste et préalable indemnité,
voorafgaande schadeloosstelling, overeenkomstig artikel 16 van de conformément à l'article 16 de la Constitution. Pour être juste,
Grondwet. Om billijk te zijn, moet de schadeloosstelling in beginsel l'indemnité doit en principe assurer une réparation intégrale du
een integraal herstel van het geleden nadeel waarborgen. Die
schadeloosstelling moet derhalve niet enkel betrekking hebben op het préjudice subi. Cette indemnité doit donc non seulement concerner la
onteigende deel maar moet tevens een vergoeding omvatten voor de partie expropriée mais elle doit aussi englober une indemnité pour la
waardevermindering van het niet onteigende overblijvende deel (Cass., dépréciation de la portion restante non expropriée (Cass., 10 janvier
10 januari 1838, Pas., 1838, I, p. 213; Cass., 12 januari 1844, Pas., 1838, Pas., 1838, I, p. 213; Cass., 12 janvier 1844, Pas., 1844, I, p.
1844, I, p. 120). Die waardevermindering moet immers worden beschouwd 120). Cette dépréciation doit en effet être considérée comme une
als een rechtstreeks gevolg van de beslissing van de overheid om over conséquence directe de la décision de l'autorité publique de procéder
te gaan tot een gedeeltelijke onteigening en moet, opdat het nadeel à l'expropriation partielle et, pour que le préjudice soit
integraal kan worden hersteld overeenkomstig artikel 16 van de intégralement réparé conformément à l'article 16 de la Constitution,
Grondwet, door de onteigenende overheid worden vergoed (EHRM, 24 être indemnisée par l'autorité expropriante (CEDH, 24 novembre 2005,
november 2005, Ouzounoglou t. Griekenland, §§ 30-31; 9 februari 2006, Ouzounoglou c. Grèce, §§ 30-31; 9 février 2006, Athanasiou c. Grèce,
Athanasiou t. Griekenland, §§ 25-26; 31 mei 2007, Bistrovic t. §§ 25-26; 31 mai 2007, Bistrovic c. Croatie, §§ 41-45; 16 avril 2009,
Kroatië, §§ 41-45; 16 april 2009, Vagia Antonopoulou t. Griekenland, §§ 54-59). Vagia Antonopoulou c. Grèce, §§ 54-59).
B.13.1. Het in het geding zijnde artikel 51 van de wet van 16 B.13.1. L'article 51, en cause, de la loi du 16 septembre 1807 accorde
september 1807 biedt de eigenaar wiens huis of gebouw gedeeltelijk le droit au propriétaire dont la maison ou le bâtiment est
wordt onteigend het recht, in plaats van het overblijvende deel te partiellement exproprié, plutôt que de conserver la portion restante,
behouden, de overheid tot aankoop ervan te verplichten. De de contraindre l'autorité expropriante à acquérir cette portion. La
aankoopwaarde dient overeen te stemmen met de normale verkoopwaarde valeur d'achat doit correspondre à la valeur de vente normale de la
van het niet-onteigende deel na de onteigening. De waardevermindering portion non expropriée après l'expropriation. La dépréciation de cette
van dat deel, ten gevolge van de onteigening, moet immers volgens de portion, du fait de l'expropriation, doit en effet, selon la
rechtspraak van het Hof van Cassatie vermeld in B.12 reeds vervat zijn jurisprudence de la Cour de cassation citée en B.12, être déjà
in de onteigeningsvergoeding die hij voor het onteigende deel dient te contenue dans l'indemnité d'expropriation qu'il a reçue pour la
ontvangen. Er anders over oordelen, zou betekenen dat hij een portion expropriée. En juger autrement impliquerait en effet qu'il
tweevoudige vergoeding zou verkrijgen. reçoive une double indemnité.
B.13.2. Krachtens de vereisten van een integrale en voorafgaande B.13.2. Ainsi, en vertu des exigences d'une indemnisation intégrale et
schadeloosstelling vervat in artikel 16 van de Grondwet, in samenhang préalable contenues dans l'article 16 de la Constitution, combiné avec
gelezen met artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het l'article 1 du Premier Protocole additionnel à la Convention
Europees Verdrag voor de rechten van de mens, heeft de in het geding européenne des droits de l'homme, la disposition en cause n'a pas pour
zijnde bepaling aldus niet tot gevolg dat wat het onteigende gedeelte effet qu'en ce qui concerne la partie expropriée, le propriétaire
betreft, de eigenaar zijn recht op een volledige
onteigeningsvergoeding, met inbegrip van een vergoeding die perde son droit à une indemnité d'expropriation complète, en ce
overeenstemt met de minderwaarde van het niet-onteigende deel, compris une indemnité correspondant à la moins-value de la portion
verliest. restante.
B.13.3. De wijze waarop het overblijvende deel van het huis of het B.13.3. Le mode d'acquisition de la portion restante de la maison ou
gebouw wordt verworven, is geen onteigening in de zin van artikel 16 du bâtiment n'est pas une expropriation au sens de l'article 16 de la
van de Grondwet. De wetgever is dus niet ertoe gehouden de verwerving Constitution. Le législateur n'est donc pas tenu d'indemniser
van die twee delen op dezelfde manier te vergoeden. l'acquisition de ces deux portions de la même manière.
B.13.4. In zoverre het bepaalt dat de eigenaar van een huis of gebouw B.13.4. En ce qu'il prévoit que le propriétaire d'une maison ou d'un
dat het voorwerp uitmaakt van een gedeeltelijke onteigening, aan de bâtiment faisant l'objet d'une expropriation partielle peut demander à
onteigenende overheid kan vragen het overblijvende deel van het l'autorité expropriante d'acquérir la portion restante du bien
onroerend goed te verwerven en het zo wordt geïnterpreteerd dat hij immeuble et est ainsi interprété que le propriétaire se voit
wordt vergoed ten belope van de aankoopwaarde van het na de indemniser à concurrence de la valeur d'acquisition de la portion
gedeeltelijke onteigening overblijvende deel, terwijl de eigenaar restante après l'expropriation partielle, alors que le propriétaire
wiens bebouwde eigendom volledig wordt onteigend op grond van andere dont la propriété bâtie est expropriée en entier sur la base d'autres
regels, een volledige onteigeningsvergoeding ontvangt, is artikel 51 règles reçoit une indemnité d'expropriation complète, l'article 51 de
van de wet van 16 september 1807 niet onbestaanbaar met de artikelen la loi du 16 septembre 1807 n'est pas incompatible avec les articles
10, 11 en 16 van de Grondwet. 10, 11 et 16 de la Constitution.
De waardevermindering van het niet-onteigende deel, ten gevolge van de
onteigening, moet immers reeds vervat zijn in de La moins-value de la portion non expropriée, résultant de
onteigeningsvergoeding die hij voor het onteigende deel heeft l'expropriation, doit en effet déjà être contenue dans l'indemnité
ontvangen (B.12 en B.13.1). De loutere vaststelling dat hij geen d'expropriation qu'il doit recevoir pour la partie expropriée (B.12 et
aanspraak kan maken op de overige vergoedingen die met een B.13.1). Le simple constat qu'il ne peut prétendre aux autres
onteigeningsvergoeding gepaard gaan (B.6.3), is eigen aan de indemnités dont est assortie l'indemnité d'expropriation (B.6.3) est
wetmatigheden van een aankoopprocedure. Die procedure beoogt de propre aux règles d'une procédure d'acquisition. Cette procédure vise
eigenaar een recht te verlenen in geval van gedeeltelijke onteigening à conférer un droit au propriétaire en cas d'expropriation partielle
van zijn onroerend goed. Het staat de eigenaar vrij dat recht uit te de son bien immeuble. Le propriétaire est libre d'exercer ce droit ou
oefenen, dan wel de eigendom van het niet-onteigende deel te behouden. de conserver la propriété de la partie non expropriée.
B.13.5. In het licht van de nagestreefde doelstellingen en de B.13.5. Eu égard aux objectifs poursuivis et à la liberté de choix
voormelde keuzevrijheid, en rekening houdend met de vergoeding van de précitée, et compte tenu de l'indemnisation de la moins-value de la
waardevermindering van het niet-onteigende deel in het kader van de portion non expropriée due à l'expropriation partielle, la disposition
gedeeltelijke onteigening, doet de in het geding zijnde bepaling niet en cause ne porte pas une atteinte disproportionnée au droit de
op onevenredige wijze afbreuk aan het eigendomsrecht. propriété.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Rekening houdend met hetgeen is vermeld in B.12 en B.13, schendt Compte tenu de ce qui est dit en B.12 et B.13, l'article 51 de la loi
artikel 51 van de wet van 16 september 1807 betreffende het du 16 septembre 1807 relative au desséchement des marais ne viole pas
droogleggen van moerassen niet de artikelen 10, 11 en 16 van Grondwet, les articles 10, 11 et 16 de la Constitution, combinés avec l'article
in samenhang gelezen met artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol 1 du Premier Protocole additionnel à la Convention européenne des
bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. droits de l'homme.
Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 14 juli 2016. la Cour constitutionnelle, le 14 juillet 2016.
De griffier, Le greffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
De voorzitter, Le président,
E. De Groot E. De Groot
^