Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 48/2016 van 24 maart 2016 Rolnummer : 6172 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 27, 28, 29 en 31 van het Vlaamse decreet van 13 juli 2012 houdende bepalingen tot begeleiding van de tweede aanpass Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 48/2016 van 24 maart 2016 Rolnummer : 6172 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 27, 28, 29 en 31 van het Vlaamse decreet van 13 juli 2012 houdende bepalingen tot begeleiding van de tweede aanpass Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...) Extrait de l'arrêt n° 48/2016 du 24 mars 2016 Numéro du rôle : 6172 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 27, 28, 29 et 31 du décret flamand du 13 juillet 2012 contenant diverses mesures d'accompagnement du second aju La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 48/2016 van 24 maart 2016 Extrait de l'arrêt n° 48/2016 du 24 mars 2016
Rolnummer : 6172 Numéro du rôle : 6172
In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 27, 28, 29 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 27, 28,
en 31 van het Vlaamse decreet van 13 juli 2012 houdende bepalingen tot 29 et 31 du décret flamand du 13 juillet 2012 contenant diverses
begeleiding van de tweede aanpassing van de begroting 2012 mesures d'accompagnement du second ajustement du budget 2012
(meeneembaarheid van registratierechten), gesteld door de Rechtbank (reportabilité des droits d'enregistrement), posées par le Tribunal de
van eerste aanleg Antwerpen, afdeling Antwerpen. première instance d'Anvers, division Anvers.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L.
rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T.
Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée
Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter E. De Groot, du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président E. De Groot,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging I. Objet des questions préjudicielles et procédure
Bij vonnis van 4 maart 2015 in zake Jean Marinus en Nadine Blij tegen Par jugement du 4 mars 2015 en cause de Jean Marinus et Nadine Blij
het Vlaamse Gewest, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is contre la Région flamande, dont l'expédition est parvenue au greffe de
ingekomen op 23 maart 2015, heeft de Rechtbank van eerste aanleg la Cour le 23 mars 2015, le Tribunal de première instance d'Anvers,
Antwerpen, afdeling Antwerpen, de volgende prejudiciële vragen gesteld : division Anvers, a posé les questions préjudicielles suivantes :
« 1. Schendt artikel 31 van het Decreet van 13 juli 2012 ' houdende « 1. L'article 31 du décret flamand du 13 juillet 2012 ' contenant
bepalingen tot begeleiding van de tweede aanpassing van de begroting diverses mesures d'accompagnement du second ajustement du budget 2012
2012 ' de artikelen 10, 11 en 16 van de Grondwet, afzonderlijk genomen ' viole-t-il les articles 10, 11 et 16 de la Constitution, pris
en of in samenhang beschouwd met enerzijds artikel 1 van het eerste isolément et/ou combinés, d'une part, avec l'article 1er du Premier
Aanvullend Protocol bij het EVRM en het rechtszekerheidsbeginsel, het Protocole additionnel à la Convention européenne des droits de l'homme
et avec le principe de la sécurité juridique, avec le principe de la
vertrouwensbeginsel en het beginsel van verbod van retroactiviteit van confiance et avec le principe de la non-rétroactivité des lois et,
wetten en anderzijds met het gezag van arrest 48/2012 van 22 maart d'autre part, avec l'autorité de l'arrêt 48/2012 de la Cour
2012 van het Grondwettelijk Hof ? »; constitutionnelle, du 22 mars 2012 ? »;
« 2. Schenden artikelen 27, 28 en 29 van het Decreet van 13 juli 2012 « 2. Les articles 27, 28 et 29 du décret flamand du 13 juillet 2012 '
' houdende bepalingen tot begeleiding van de tweede aanpassing van de contenant diverses mesures d'accompagnement du second ajustement du
begroting 2012 ' de artikelen 10, 11 en 172 van de Grondwet, doordat deze ongerechtvaardigde discriminatie invoeren wanneer kopers op een eerdere aankoop registratierecht hebben betaald, naargelang zij de volgende aankoop van een nieuwe hoofdverblijfplaats onder het stelsel van de registratierechten doen, dan wel uitsluitend onder het stelsel van de BTW, omdat zij in het eerste geval het eerder betaalde registratierecht meteen in rekening kunnen brengen en in het andere geval slechts bij een (hypothetische) aankoop onder het stelsel van de registratierechten ? ». budget 2012 ' violent-ils les articles 10, 11 et 172 de la Constitution, en ce qu'ils établissent une discrimination injustifiée lorsque des acheteurs ont payé des droits d'enregistrement sur un achat antérieur, selon qu'ils effectuent l'achat suivant d'une nouvelle résidence principale dans le cadre du régime des droits d'enregistrement ou exclusivement dans le cadre du régime de la TVA, parce qu'ils peuvent, dans le premier cas, immédiatement porter en compte les droits d'enregistrement payés antérieurement et que, dans l'autre cas, ils ne peuvent le faire que lors d'un achat (hypothétique) dans le cadre du régime des droits d'enregistrement ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen en hun Les dispositions en cause et leur genèse
voorgeschiedenis
B.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op de artikelen 27, 28, B.1. Les questions préjudicielles portent sur les articles 27, 28, 29
29 en 31 van het decreet van 13 juli 2012 houdende bepalingen tot et 31 du décret du 13 juillet 2012 contenant diverses mesures
begeleiding van de tweede aanpassing van de begroting 2012. d'accompagnement du second ajustement du budget 2012.
Die artikelen maken deel uit van hoofdstuk 12 (« Registratierechten ») Ces articles font partie du chapitre 12 (« Droits d'enregistrement »)
van het voormelde decreet. Zij wijzigen de regeling inzake de du décret précité. Ils modifient les règles relatives à la
meeneembaarheid van de registratierechten, die bij decreet van 1 reportabilité des droits d'enregistrement, qui ont été instaurées en
februari 2002 in het Vlaamse Gewest werd ingevoerd. Région flamande par le décret du 1er février 2002.
De meeneembaarheid betreft, onder bepaalde voorwaarden, de teruggave Le système de la reportabilité consiste, sous certaines conditions, à
aan de belastingplichtige, bij de verkoop van zijn woning en de restituer au redevable, lors de la vente de son habitation et de
aankoop van een andere woning, van de reeds op de vorige aankoop l'acquisition d'une autre habitation, les droits d'enregistrement déjà
betaalde registratierechten, hetzij door een verrekening met de nog te payés lors de l'acquisition précédente, soit au moyen d'une imputation
betalen registratierechten (artikel 613 van het Wetboek der sur les droits d'enregistrement encore à acquitter (article 613 du
registratie-, hypotheek- en griffierechten), hetzij door een Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe) soit au
daadwerkelijke teruggave van de reeds betaalde registratierechten moyen d'une restitution effective des droits d'enregistrement déjà
(artikel 212bis van hetzelfde Wetboek). payés (article 212bis du même Code).
B.2. Bij decreet van 23 december 2010 houdende wijziging van het B.2. Par le décret du 23 décembre 2010 portant modification du Code
Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten, wat het des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe, pour éviter un
vermijden van een gelijktijdige heffing van btw en registratierechten prélèvement simultané de TVA et de droits d'enregistrement sur le même
op eenzelfde terrein betreft, heeft de decreetgever de regeling van de terrain, le législateur décrétal a adapté le régime de la
meeneembaarheid aangepast aan de btw-wetgeving, die met ingang van 1 reportabilité à la législation sur la TVA, qui a été modifiée avec
januari 2011 werd gewijzigd. effet au 1er janvier 2011.
Wanneer voorheen een gebouw onder het btw-stelsel werd overgedragen, Auparavant, lorsqu'un bâtiment était cédé sous le régime de la TVA,
werd die rechtshandeling krachtens artikel 159, 8°, van het Wetboek cet acte juridique était exempté du droit d'enregistrement
der registratie-, hypotheek- en griffierechten vrijgesteld van het proportionnel en vertu de l'article 159, 8°, du Code des droits
evenredige registratierecht. Die vrijstelling gold evenwel niet voor d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe. Toutefois, cette
de grond begrepen in de overeenkomst. exemption ne s'appliquait pas au terrain compris dans la convention.
De artikelen 142 tot 148 van de programmawet van 23 december 2009 hebben, met ingang van 1 januari 2011, de overdracht van het terrein dat behoort bij een nieuw gebouw of een gedeelte van een nieuw gebouw eveneens aan het btw-stelsel onderworpen wanneer de overdracht van het gebouw aan dat stelsel is onderworpen. De wetgever beoogde daarmee tegemoet te komen aan een arrest van het Hof van Justitie waarin werd geoordeeld « dat de keuze voor belastingheffing bij levering van gebouwen of gedeelten van gebouwen en het erbij behorend terrein betrekking moet hebben op de gebouwen of gedeelten van gebouwen en, onlosmakelijk daarmee verbonden, het erbij Les articles 142 à 148 de la loi-programme du 23 décembre 2009 ont également soumis au régime de la TVA, avec effet au 1er janvier 2011, les cessions de sol attenant à un bâtiment neuf ou à une fraction de bâtiment neuf lorsque la cession de ce bâtiment est soumise à ce régime. Le législateur entendait ainsi se conformer à un arrêt de la Cour de justice qui avait jugé « que l'option en faveur de la taxation exercée lors de la livraison de bâtiments ou de fractions de bâtiments et du sol y attenant doit porter, de manière indissociable, sur les
behorend terrein » (HvJ, 8 juni 2000, C-400/98, Breitsohl). bâtiments ou fractions de bâtiments et le sol y attenant » (CJUE, 8
juin 2000, C-400/98, Breitsohl).
De gewijzigde btw-wetgeving had als gevolg dat de koper van een nieuw La nouvelle législation sur la TVA avait pour conséquence que
gebouw geen registratierechten meer verschuldigd was en dus ook niet l'acquéreur d'un nouveau bâtiment ne devait plus payer de droits
langer het voordeel van de meeneembaarheid van de registratierechten d'enregistrement et ne pouvait donc également plus bénéficier de la
kon genieten. reportabilité des droits d'enregistrement.
B.3. Hoewel het decreet van 23 december 2010 beoogde de regels inzake B.3. Bien que le décret du 23 décembre 2010 ait entendu harmoniser les
registratierechten « in overeenstemming te brengen met de gewijzigde règles relatives aux droits d'enregistrement « avec les règles
btw-regels voor bijhorende terreinen » (Parl. St., Vlaams Parlement, modifiées en matière de TVA pour les terrains attenants » (Doc. parl.,
2010-2011, nr. 789/1, p. 2), heeft het verzuimd een gelijkaardige Parlement flamand, 2010-2011, n° 789/1, p. 2), le législateur décrétal
teruggave van de registratierechten tevens toe te staan indien de s'est abstenu de prévoir une restitution analogue des droits
nieuwe woning onder het btw-stelsel wordt verworven. d'enregistrement lorsque la nouvelle habitation est acquise sous le
Bij zijn arrest nr. 48/2012 van 22 maart 2012 heeft het Hof vervolgens régime de la TVA. Par son arrêt n° 48/2012 du 22 mars 2012, la Cour a ensuite jugé que
geoordeeld dat de kopers van een nieuwe woning met bijbehorende grond les acquéreurs d'une nouvelle habitation avec terrain attenant sous le
onder het btw-stelsel worden gediscrimineerd ten opzichte van de régime de la TVA sont discriminés par rapport aux autres acquéreurs
andere kopers van een woning doordat zij, wanneer zij hun vorige d'une habitation en ce que, lorsqu'ils vendent leur ancienne
woning verkopen, geen teruggave van in het verleden reeds betaalde habitation, ils ne peuvent pas obtenir la restitution des droits
registratierechten kunnen verkrijgen. Het heeft bijgevolg het decreet d'enregistrement payés antérieurement. Elle a dès lors annulé le
van 23 december 2010 vernietigd, wegens schending van de artikelen 10, décret du 23 décembre 2010 pour violation des articles 10, 11 et 172
11 en 172 van de Grondwet, « in zoverre het niet de teruggave van de de la Constitution « en ce qu'il ne permet pas la restitution des
registratierechten toestaat bij de aankoop van een nieuwe woning met droits d'enregistrement lors de l'acquisition d'une nouvelle
bijbehorende grond onder het btw-stelsel ». habitation avec le terrain y attenant sous le régime de la TVA ».
Het Hof heeft bij hetzelfde arrest geoordeeld dat het bestuur de Par le même arrêt, la Cour a jugé que l'administration devait rétablir
grondwettigheid dient te herstellen door de registratierechten terug la constitutionnalité en restituant les droits d'enregistrement, même
te geven, ook indien de nieuwe woning onder het btw-stelsel wordt si la nouvelle habitation est acquise sous le régime de la TVA.
verworven. B.4.1. Als gevolg van het voormelde arrest heeft de decreetgever de B.4.1. A la suite de l'arrêt précité, le législateur décrétal a de
regeling inzake de meeneembaarheid van de registratierechten opnieuw nouveau modifié le régime de la reportabilité des droits
gewijzigd bij de thans in het geding zijnde bepalingen. De strekking d'enregistrement par les dispositions présentement en cause. La portée
daarvan wordt in de parlementaire voorbereiding op de volgende wijze de cette modification est exposée comme suit dans les travaux
uiteengezet : préparatoires :
« Bij de totstandkoming van de meeneembaarheid van registratierechten « Dans le cadre de l'élaboration du système de la reportabilité des
droits d'enregistrement (décret du 1er février 2002), le Conseil
(decreet van 1 februari 2002) werd door de Raad van State, afdeling d'Etat, section de législation, avait déjà indiqué que l'article
Wetgeving, reeds aangegeven dat artikel 212bis van het Wetboek der 212bis du Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe
registratie-, hypotheek- en griffierechten zo geredigeerd werd dat de registratierechten op de oorspronkelijke aankoop worden teruggegeven terwijl het wellicht de bedoeling van de stellers was de rechten betaald naar aanleiding van de nieuwe aankoop terug te geven ten belope van de rechten betaald bij de oorspronkelijke aankoop. Destijds werd niet op de suggestie van de Raad van State ingegaan. Er werd immers gevreesd dat een dergelijke tekstaanpassing de tekst bijkomend zou verzwaren, terwijl de aanpassing geen enkel gevolg zou hebben voor de rechthebbenden. Ondertussen is echter gebleken dat de bedenking van de Raad van State niet louter theoretisch is. était rédigé en ce sens que les droits d'enregistrement sur l'achat originaire sont restitués, alors que les auteurs avaient sans doute l'intention de restituer les droits acquittés dans le cadre de la nouvelle acquisition à concurrence des droits acquittés lors de l'achat originaire. La suggestion du Conseil d'Etat n'a pas été suivie à l'époque. En effet, l'on craignait qu'une telle modification du texte puisse l'alourdir davantage, alors que l'adaptation n'aurait aucune conséquence pour les bénéficiaires. Dans l'intervalle, il s'est toutefois avéré que l'observation du Conseil d'Etat n'était pas purement théorique.
Het arrest van het Grondwettelijk Hof nr. 48/2012 van 22 maart 2012 L'arrêt de la Cour constitutionnelle n° 48/2012 du 22 mars 2012 a en
heeft immers duidelijk gemaakt dat de decreetgever de regelgeving effet fait apparaître que le législateur décrétal aurait dû rédiger la
anders had moeten redigeren. De suggestie van de Raad van State maakt réglementation d'une autre manière. La suggestion du Conseil d'Etat
duidelijk welk concept de decreetgever werkelijk voor ogen had. indique clairement quel concept le législateur décrétal avait
réellement en vue.
In lijn met het advies van de Raad van State van destijds en de aard En conformité avec l'avis du Conseil d'Etat de l'époque et avec la
van de teruggave wordt daarom nu de formulering - voor wat de nature de la restitution, la formulation - en ce qui concerne la
meeneembaarheid door teruggave betreft - aangepast. Niet zozeer de reportabilité par restitution - est à présent adaptée pour cette
registratierechten op de oorspronkelijke aankoop maar wel de registratierechten betaald naar aanleiding van de nieuwe aankoop worden, naargelang de situatie, ofwel onmiddellijk verminderd (via verrekening), ofwel later teruggegeven. Het is trouwens niet logisch dat het Vlaamse Gewest registratierechten zou kunnen teruggeven die betaald geweest zijn op een ogenblik dat deze gedeeltelijk of integraal aan de federale overheid toekwamen. Het is correcter te stellen dat de registratierechten betaald op de recente aankopen worden terug betaald ten belope van de rechten die op de aankoop van de oude hoofdverblijfplaats werden betaald. Deze aanpassing maakt meteen duidelijk dat wanneer er - om welke reden dan ook - geen registratierechten werden betaald naar aanleiding van de aankoop van de nieuwe hoofdverblijfplaats, er ook geen aanleiding kan zijn tot teruggave van rechten in toepassing van de meeneembaarheid. Een overheid kan immers slechts registratierechten teruggeven aan een belastingplichtige, wanneer laatstgenoemde daadwerkelijk registratierechten verschuldigd is. Voorliggende wijziging is meer dan een louter technische oplossing voor een juridische ongelijkheid, beschreven door het Grondwettelijk Hof. De wijziging wordt ook doorgevoerd vanuit een gewijzigde beleidsdoelstelling met betrekking tot de meeneembaarheid. Die doelstelling betreft niet langer de mobiliteit van huisbezitters, maar het verminderen van het verschuldigd bedrag aan registratierechten bij een opeenvolgende betaling van deze rechten » (Parl. St., Vlaams raison. Pas tant les droits d'enregistrement sur l'achat originaire, mais bien les droits d'enregistrement payés par suite du nouvel achat sont, selon la situation, soit diminués immédiatement (au moyen d'une imputation), soit restitués plus tard. Il n'est d'ailleurs pas logique que la Région flamande puisse restituer des droits d'enregistrement qui ont été acquittés à un moment où ceux-ci étaient partiellement ou intégralement dus à l'autorité fédérale. Il est plus correct d'affirmer que les droits d'enregistrement payés sur les acquisitions récentes sont restitués à concurrence des droits qui ont été payés sur l'achat de l'ancienne résidence principale. Cette adaptation fait donc clairement apparaître que, lorsque - pour quelque raison que ce soit - il n'a pas été procédé au paiement des droits d'enregistrement dans le cadre de l'achat de la nouvelle résidence principale, il ne peut pas davantage y avoir lieu à restitution des droits par application de la reportabilité. En effet, l'autorité ne peut restituer des droits d'enregistrement au redevable que si ce dernier doit effectivement acquitter des droits d'enregistrement. La présente modification est plus qu'une solution purement technique à une inégalité juridique constatée par la Cour constitutionnelle. La modification est également opérée du fait qu'il est poursuivi un nouvel objectif à travers la reportabilité. Cet objectif n'est plus la mobilité des propriétaires de logements, mais la diminution du montant exigible des droits d'enregistrement en cas de paiement successif de ces droits » (Doc. parl., Parlement flamand, 2011-2012, n° 1636/1, pp.
Parlement, 2011-2012, nr. 1636/1, pp. 17-18). 17-18).
B.4.2. De decreetgever heeft ervoor gekozen de aankoop van een nieuwe B.4.2. Le législateur décrétal a choisi de « neutraliser » l'achat
woning onder het btw-stelsel te « neutraliseren » : een dergelijke aankoop geeft weliswaar geen aanleiding tot teruggave van de in het verleden reeds betaalde registratierechten, maar hij verhindert niet dat die registratierechten bij een volgende aankoop waarvoor opnieuw registratierechten verschuldigd zijn, worden teruggegeven. De meeneembaarheid wordt met andere woorden uitgesteld, zodat het recht op teruggave niet definitief verloren gaat : « Deze wijziging zorgt er bovendien voor dat indien op de aankoop van een vorige hoofdverblijfplaats geen evenredige registratierechten werden betaald maar wel btw, er geen ' verlies ' is van meeneembaarheid van eerder betaalde registratierechten op een vorige hoofdverblijfplaats mits voor de ganse keten van verrichtingen steeds aan alle termijnvoorwaarden werd voldaan. Op deze manier krijgen natuurlijke personen-eigenaars de kans om, eens de nieuwbouwwoning als hoofdverblijfplaats opnieuw wordt geruild voor een bestaande woning, eveneens te genieten van een korting op de nieuw te betalen registratierechten, ten belope van de eerder betaalde d'une nouvelle habitation sous le régime de la TVA : un tel achat ne donne certes pas lieu à restitution des droits d'enregistrement payés par le passé, mais il n'empêche pas que ces droits d'enregistrement soient restitués lors d'un nouvel achat pour lequel de nouveaux droits d'enregistrement sont dus. En d'autres termes, la reportabilité est différée, de sorte que le droit à restitution n'est pas définitivement perdu : « Cette modification a en outre pour conséquence que si des droits d'enregistrement proportionnels n'ont, lors de l'achat d'une résidence principale antérieure, pas été acquittés, mais que la TVA a été payée, la reportabilité des droits d'enregistrement déjà payés sur une résidence principale antérieure n'est pas ' perdue ', à condition que, pour l'ensemble de la chaîne des opérations, il ait toujours été satisfait à toutes les conditions de délai. Les personnes physiques propriétaires ont ainsi la possibilité, lorsqu'une nouvelle construction servant de résidence principale est à nouveau échangée contre une habitation existante, de bénéficier également d'une réduction des droits d'enregistrement qui doivent à nouveau être acquittés, à concurrence des droits d'enregistrement déjà payés »
registratierechten » (ibid., p. 18). (ibid., p. 18).
B.4.3. Artikel 27 van het decreet van 13 juli 2012 heeft in titel I, B.4.3. L'article 27 du décret du 13 juillet 2012 a, au titre I,
hoofdstuk IV, afdeling 1, van het Wetboek der registratie-, hypotheek- chapitre IV, section 1, du Code des droits d'enregistrement,
d'hypothèque et de greffe, inséré un paragraphe 4ter, intitulé «
en griffierechten een paragraaf 4ter ingevoegd, met als opschrift « Neutralisation d'une acquisition en application du régime de la TVA
Neutralisering van een aankoop onder het btw-stelsel in een keten van dans une chaîne d'opérations effectuées dans le cadre du régime des
verrichtingen in het kader van het stelsel van meeneembare droits d'enregistrement reportables lors de l'acquisition d'une
registratierechten bij aankoop van een nieuwe hoofdverblijfplaats ». nouvelle résidence principale ».
In die paragraaf werd bij dezelfde bepaling een artikel 616 ingevoegd, Dans ce paragraphe, la même disposition a inséré un article 616, qui
die als volgt luidt : énonce :
« Voor de toepassing van de artikelen van § 4bis en voor de toepassing « Pour l'application des dispositions du § 4bis et de l'article
van artikel 212bis wordt met een verrichting als bedoeld in artikel 613, 212bis, est assimilée à une opération au sens de l'article 613, alinéa
eerste lid, of in artikel 212bis, eerste lid, gelijkgesteld een premier, ou de l'article 212bis, alinéa premier, une combinaison de
combinatie van twee dergelijke verrichtingen waarbij de voorlaatste deux opérations semblables pour laquelle l'avant-dernière acquisition
aankoop van het evenredig registratierecht werd vrijgesteld van de assujettie au droit d'enregistrement proportionnel en a été exonérée
heffing van het evenredig recht bij toepassing van artikel 159, 8°. en application de l'article 159, 8°. Le règlement ou la restitution, selon le cas, s'effectuent en tenant
De verrekening of de teruggave, al naargelang het geval geschiedt compte de la part légale de la personne physique dans les droits
d'enregistrement dus sur l'acquisition précédant celle qui a été
alsdan rekening houdende met het wettelijk aandeel van de natuurlijke réalisée en application de l'exonération prévue à l'article 159, 8°.
persoon in de registratierechten verschuldigd op de aankoop Lors d'une opération visée au premier alinéa, la copie de la relation
voorafgaand aan die welke werd gedaan met toepassing van de d'enregistrement ainsi que la mention de la part légale incombant à la
vrijstelling bepaald in artikel 159, 8°. personne physique dans les droits visés à l'article 614, alinéa
Bij een gelijkgestelde verrichting als bedoeld in het eerste lid, moet premier, 2° et à l'article 212bis, alinéa 6, 2°, apposées sur le
in het document dat de vraag tot toepassing van artikel 613 bevat of document qui comporte la demande d'application de l'article 613 ou le
in het document dat het verzoek tot teruggave bevat, het afschrift van
het registratierelaas en de vermelding van het wettelijk aandeel van document de demande en restitution, doivent porter sur l'acquisition
de natuurlijke persoon in de rechten als bedoeld in artikel 614,
eerste lid, 2°, en artikel 212bis, zesde lid, 2°, betrekking hebben op
de aankoop voorafgaand aan die welke werd gedaan met toepassing van de précédant celle qui a été réalisée en application de l'exonération
vrijstelling bepaald in artikel 159, 8°. prévue à l'article 159, 8°.
Naast de vermeldingen vereist bij artikel 614, eerste lid, 3°, of bij Outre les mentions requises à l'article 614, alinéa premier, 3°, ou à
artikel 212bis, zesde lid, 3°, die in het kader van een gelijkgestelde l'article 212bis, alinéa 6, 3°, qui dans le cadre d'une opération
verrichting, zoals bedoeld in het eerste lid, de tweede verrichting in assimilée, au sens de l'alinéa premier, concernent la deuxième
de combinatie betreffen, moet de natuurlijke persoon bovendien opération, la personne physique est également tenue de déclarer eu
betreffende de eerste verrichting in de combinatie vermelden : égard à la première opération :
1° indien de eerste verrichting in de combinatie een verrichting is 1° si la première opération de la combinaison est une opération visée
als bedoeld in artikel 613, eerste lid : à l'article 613, alinéa premier :
a) dat hij op enig ogenblik in de periode van achttien maanden a) qu'à un quelconque moment durant la période de dix-huit mois
voorafgaand aan de verkoop of verdeling ervan zijn hoofdverblijfplaats précédant la vente ou le partage de celle-ci, la première habitation
heeft gehad in de eerste woning in de gelijkgestelde verrichting; de l'opération assimilée était affectée à sa résidence principale;
b) dat hij zijn hoofdverblijfplaats had gevestigd op de plaats van de b) qu'elle avait établi sa résidence principale au lieu d'habitation
woning aangekocht met toepassing van de vrijstelling van het evenredig acquis en application de l'exonération du droit proportionnel dans les
recht binnen twee jaar na : deux ans suivant :
- ofwel de datum van de registratie van het document dat tot de - soit la date de l'enregistrement du document qui a donné lieu à
toepassing van de vrijstelling van de heffing van het evenredig recht l'application de l'exonération du prélèvement du droit proportionnel
op de aankoop van die woning aanleiding heeft gegeven, wanneer dat sur l'acquisition de ladite habitation, lorsque ledit document a été
document binnen de ervoor bepaalde termijn ter registratie wordt présenté pour enregistrement dans le délai prévu à cet effet;
aangeboden; - ofwel de uiterste datum voor tijdige aanbieding ter registratie, - soit la date limite pour la présentation à l'enregistrement, lorsque
wanneer het document dat tot de toepassing van de vrijstelling van de le document qui a donné lieu à l'application de l'exonération du
heffing van het evenredig recht op de aankoop aanleiding heeft prélèvement du droit proportionnel sur l'acquisition de ladite
gegeven, werd aangeboden na het verstrijken van de daarvoor bepaalde habitation, a été présenté pour enregistrement après l'expiration du
termijn; délai prévu à cet effet;
of ou
2° indien de eerste verrichting in de combinatie een verrichting is 2° si la première opération de la combinaison est une opération visée
als bedoeld in artikel 212bis, eerste lid : à l'article 212bis, alinéa premier :
a) dat hij op enig ogenblik in de periode van achttien maanden a) qu'à un quelconque moment durant la période de dix-huit mois
voorafgaand aan de aankoop van de woning met toepassing van de précédant l'acquisition de l'habitation en application de
vrijstelling van het evenredig recht, zijn hoofdverblijfplaats heeft l'exonération du droit proportionnel, la première habitation de
gehad in de eerste woning in de gelijkgestelde verrichting; l'opération assimilée était affectée à sa résidence principale;
b) dat hij zijn hoofdverblijfplaats had gevestigd op de plaats van de b) qu'elle avait établi sa résidence principale au lieu d'habitation
woning aangekocht met toepassing van de vrijstelling van het evenredig acquis en application de l'exonération du droit proportionnel dans les
recht binnen twee jaar na : deux ans suivant :
- ofwel de datum van de registratie van het document dat tot de - soit la date de l'enregistrement du document qui a donné lieu à
vrijstelling van de heffing van het evenredig recht op de aankoop l'exonération du droit proportionnel sur l'acquisition de celle-ci,
ervan aanleiding heeft gegeven, wanneer dat document binnen de ervoor lorsque ledit document a été présenté pour enregistrement dans le
bepaalde termijn ter registratie werd aangeboden; délai prévu à cet effet;
- ofwel de uiterste datum voor tijdige aanbieding ter registratie, - soit la date limite pour la présentation à l'enregistrement, lorsque
wanneer het document dat tot de vrijstelling van de heffing van het le document qui a donné lieu à l'application de l'exonération du
evenredig recht op de aankoop ervan aanleiding heeft gegeven, werd prélèvement du droit proportionnel sur ladite acquisition, a été
aangeboden na het verstrijken van de daarvoor bepaalde termijn ». présenté pour enregistrement après l'expiration du délai prévu à cet effet; ».
B.4.4. Artikel 28 van het decreet van 13 juli 2012 heeft in artikel B.4.4. L'article 28 du décret du 13 juillet 2012 a modifié comme suit
212bis van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten l'article 212bis du Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et
de volgende wijzigingen aangebracht : de greffe :
« 1° in het eerste lid worden tussen de woorden ' een woning ' en de « 1° à l'alinéa premier, les mots ', située en Région flamande, ' sont
woorden ' waarin hij op enig ogenblik zijn hoofdverblijfplaats heeft insérés entre les mots ' d'une habitation ' et ' affectée par elle
gehad ' de woorden ', gelegen in het Vlaamse Gewest, ' ingevoegd; comme résidence principale à un moment quelconque ';
2° in hetzelfde lid worden de woorden ' overeenkomstig de artikelen 2° dans le même alinéa, les mots ' dus conformément aux articles 44,
44, 53, 2°, en 57, verschuldigd waren op de aankoop van de verkochte 53, 2° ou 57 sur l'acquisition de l'habitation vendue ou partagée ou
of verdeelde woning of van de bouwgrond waarop die woning is opgericht du terrain à bâtir sur lequel cette habitation est construite ' sont
' vervangen door de woorden ' geheven werden op de aankoop van het remplacés par les mots ' perçus sur l'acquisition du bien immobilier
onroerend goed dat hij als zijn nieuwe hoofdverblijfplaats aanwendt of bestemt '; qu'elle utilise ou affecte à sa nouvelle résidence principale ';
3° in het derde lid worden de woorden ' het bedrag van het wettelijk 3° au troisième alinéa, les mots ' le montant de la part légale de la
aandeel van de natuurlijke persoon in de rechten geheven op de nieuwe personne physique dans les droits perçus sur la nouvelle acquisition '
aankoop ' vervangen door de woorden ' het bedrag van het wettelijk sont remplacés par les mots ' le montant de la part légale de la
aandeel van de natuurlijke persoon in de rechten die overeenkomstig de personne physique dans les droits dus conformément aux articles 44,
artikelen 44, 53, 2°, of 57 verschuldigd waren op de aankoop van de 53, 2°, ou 57 sur l'acquisition de l'habitation vendue ou partagée ou
verkochte of verdeelde woning of van de bouwgrond waarop die woning werd opgericht ' ». du terrain à bâtir sur lequel l'habitation a été construite ' ».
B.4.5. Artikel 29 van het decreet van 13 juli 2012 heeft in artikel B.4.5. L'article 29 du décret du 13 juillet 2012 a modifié comme suit
212ter van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten l'article 212ter du Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et
de volgende wijzigingen aangebracht : de greffe :
« 1° in het tweede lid worden tussen de woorden ' de artikelen 613, '
en de woorden ' en 212bis ' de woorden ' 616 ' ingevoegd; « 1° au deuxième alinéa, les mots ' 616 ' sont insérés entre les mots
' articles 613 ' et les mots ' et 212bis ';
2° in het derde lid worden de woorden ' vereist bij het artikel 46bis, 2° au troisième alinéa, les mots ' imposées par l'article 46bis,
vierde lid, 2°, b), c) en d); bij het artikel 614, eerste lid, 2° en quatrième alinéa, 2°, b), c) et d); par l'article 614, 2° et 3°,
3°, bij het artikel 46ter, of bij het artikel 212bis, zesde lid, 2° en premier alinéa; ou par l'article 212bis, alinéa 6, 2° et 3° ' sont
3° ' vervangen door de woorden ' vereist bij het artikel 46bis, vierde remplacés par les mots ' imposées par l'article 46bis, quatrième
lid, 2°, b), c) en d), bij het artikel 46ter, bij het artikel 616, alinéa, 2°, b), c) et d); par l'article 46ter, par l'article 614,
eerste lid, 2° en 3°, bij het artikel 616, vierde en vijfde lid, of alinéa premier, 2° et 3°, par l'article 616, quatrième et cinquième
bij het artikel 212bis, zesde lid, 2° en 3° ' ». alinéas, ou par l'article 212bis, sixième alinéa, 2° et 3° ' ».
B.4.6. Krachtens artikel 31 van het decreet van 13 juli 2012 hebben de B.4.6. En vertu de l'article 31 du décret du 13 juillet 2012, les
voormelde artikelen 27 tot 29 uitwerking met ingang van 1 januari 2011. articles 27 à 29 précités produisent leurs effets au 1er janvier 2011.
Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag Quant à la première question préjudicielle
B.5. De verwijzende rechter wenst in de eerste plaats van het Hof te B.5. Le juge a quo demande en premier lieu à la Cour si l'article 31
vernemen of artikel 31 van het decreet van 13 juli 2012, doordat die du décret du 13 juillet 2012, en ce qu'il confère un effet rétroactif
bepaling terugwerkende kracht verleent aan de artikelen 27 tot 29 van aux articles 27 à 29 du même décret, porte une atteinte
hetzelfde decreet, op discriminerende wijze afbreuk doet aan het discriminatoire au principe de la sécurité juridique, au principe de
rechtszekerheidsbeginsel, het vertrouwensbeginsel, het verbod van la confiance, au principe de la non-rétroactivité et à l'autorité de
retroactiviteit en het gezag van gewijsde van het arrest nr. 48/2012 la chose jugée de l'arrêt n° 48/2012 et en ce qu'il viole dès lors le
en daardoor ook strijdig is met het eigendomsrecht, zoals gewaarborgd
bij artikel 16 van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 1 van droit de propriété, garanti par l'article 16 de la Constitution,
het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag voor de combiné avec l'article 1er du Premier Protocole additionnel à la
rechten van de mens. Convention européenne des droits de l'homme.
B.6. De niet-retroactiviteit van de wetten is een waarborg die tot doel heeft rechtsonzekerheid te voorkomen. Die waarborg vereist dat de inhoud van het recht voorzienbaar en toegankelijk is, zodat de rechtzoekende de gevolgen van een bepaalde handeling in redelijke mate kan voorzien op het ogenblik dat die handeling wordt gesteld. De terugwerkende kracht is enkel verantwoord indien die absoluut noodzakelijk is voor de verwezenlijking van een doelstelling van algemeen belang. Indien bovendien blijkt dat de terugwerkende kracht tot doel of gevolg heeft dat de afloop van een of andere gerechtelijke procedure in een bepaalde zin wordt beïnvloed of dat de rechtscolleges worden verhinderd zich uit te spreken over een welbepaalde rechtsvraag, vereist de aard van het in het geding zijnde beginsel dat buitengewone omstandigheden of dwingende motieven van algemeen belang het optreden van de wetgever verantwoorden, dat, ten nadele van een categorie van burgers, afbreuk doet aan de aan allen geboden jurisdictionele B.6. La non-rétroactivité des lois est une garantie ayant pour but de prévenir l'insécurité juridique. Cette garantie exige que le contenu du droit soit prévisible et accessible, de sorte que le justiciable puisse prévoir, dans une mesure raisonnable, les conséquences d'un acte déterminé au moment où cet acte est accompli. La rétroactivité ne se justifie que si elle est indispensable à la réalisation d'un objectif d'intérêt général. S'il s'avère en outre que la rétroactivité a pour but ou pour effet que l'issue de l'une ou l'autre procédure juridictionnelle soit influencée dans un sens déterminé ou que les juridictions soient empêchées de se prononcer sur une question de droit bien précise, la nature du principe en cause exige que des circonstances exceptionnelles ou des motifs impérieux d'intérêt général justifient l'intervention du législateur, laquelle porte atteinte, au préjudice d'une catégorie de citoyens, aux garanties juridictionnelles offertes
waarborgen. à tous.
B.7. In de parlementaire voorbereiding wordt de terugwerkende kracht B.7. Au cours des travaux préparatoires, la rétroactivité a été
op de volgende wijze verantwoord : justifiée comme suit :
« In het licht van het arrest van het Grondwettelijk Hof nr. 48/2012 « A la lumière de l'arrêt de la Cour constitutionnelle n° 48/2012, les
treden de wijzigingen in werking op 1 januari 2011. Op die manier modifications entrent en vigueur le 1er janvier 2011. Il est ainsi
wordt tegemoet gekomen aan de (gedeeltelijke) vernietiging van het donné suite à l'annulation (partielle), par la Cour constitutionnelle,
Grondwettelijk Hof van het decreet van 23 december 2010 houdende du décret du 23 décembre 2010 ' portant modification du Code des
wijziging van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe, afin d'éviter un
griffierechten, wat het vermijden van een gelijktijdige heffing van prélèvement simultané de la TVA et des droits d'enregistrement sur le
btw en registratierechten op eenzelfde terrein betreft. Dat decreet même terrain '. En effet, ce décret était entré en vigueur le 1er
trad immers in werking op 1 januari 2011. Omdat het hof niet zomaar janvier 2011. Du fait que la Cour n'a pas annulé le décret en tant que
het decreet zelf vernietigde, maar veeleer de lacune in het decreet tel, mais a plutôt jugé inconstitutionnelle la lacune dans le décret,
ongrondwettig achtte, is het noodzakelijk voorliggende regeling il convient de donner effet au régime en cause à la même date que le
uitwerking te laten hebben op dezelfde datum als het bestreden decreet décret attaqué » (Doc. parl., Parlement flamand, 2011-2012, n° 1636/1,
» (Parl. St., Vlaams Parlement, 2011-2012, nr. 1636/1, p. 20). p. 20).
Volgens de Vlaamse Regering zou er bijgevolg een wettelijk vacuüm zijn Selon le Gouvernement flamand, il aurait dès lors existé un vide
geweest, tot op het ogenblik van de inwerkingtreding van het decreet législatif jusqu'à l'entrée en vigueur du décret du 13 juillet 2012 si
van 13 juli 2012, indien de decreetgever aan de betrokken bepalingen le législateur décrétal n'avait pas donné effet rétroactif aux
van dat decreet geen terugwerkende kracht had verleend. dispositions concernées de ce décret.
B.8. Zoals in B.3 reeds is vermeld, heeft het Hof bij zijn arrest nr. B.8. Comme il est dit en B.3, la Cour a, par son arrêt n° 48/2012 du
48/2012 van 22 maart 2012 het decreet van 23 december 2010 vernietigd 22 mars 2012, annulé le décret du 23 décembre 2010 en ce qu'il ne
in zoverre het niet de teruggave van de registratierechten toestaat bij de aankoop van een nieuwe woning met bijbehorende grond onder het btw-stelsel. In weerwil van wat de Vlaamse Regering aanvoert, blijkt uit het arrest dat die vernietiging rechtstreekse rechtsgevolgen sorteerde. Het Hof oordeelde immers uitdrukkelijk dat het bestuur de registratierechten diende terug te geven, ook indien de nieuwe woning onder het btw-stelsel wordt verworven (B.15). Het betrof geen teruggave van btw, maar van in het verleden reeds betaalde registratierechten. Het juridische vacuüm waarnaar de Vlaamse Regering verwijst, was derhalve onbestaande. Het arrest heeft het verschil in behandeling niet in stand gehouden, maar beoogde de gelijkheid daadwerkelijk te herstellen. De rechtsgevolgen van dat arrest vormen een inherent permettait pas la restitution des droits d'enregistrement lors de l'acquisition d'une nouvelle habitation avec le terrain y attenant sous le régime de la TVA. Contrairement à ce que soutient le Gouvernement flamand, il ressort de l'arrêt que cette annulation a eu des effets juridiques directs. En effet, la Cour a expressément jugé que l'administration devait restituer les droits d'enregistrement, même si la nouvelle habitation est acquise sous le régime de la TVA (B.15). Il s'agissait non pas d'une restitution de la TVA, mais d'une restitution de droits d'enregistrement acquittés par le passé. Le vide juridique auquel se réfère le Gouvernement flamand n'existait dès lors pas. L'arrêt n'a pas maintenu la différence de traitement mais visait à rétablir effectivement l'égalité. Les effets juridiques
onderdeel van de rechtsorde. de cet arrêt constituent un élément inhérent à l'ordre juridique.
B.9. In het licht van de scheiding der machten, die de Vlaamse Regering in haar memorie van antwoord in herinnering brengt, behoort het tot de beoordelingsbevoegdheid van de decreetgever te beslissen wanneer een beleidswijziging noodzakelijk is. Hij kan zelfs oordelen dat die beleidswijziging met onmiddellijke ingang moet worden doorgevoerd en is in beginsel niet ertoe gehouden in een overgangsregeling te voorzien. Dat geldt des te meer in fiscale aangelegenheden, waar de wetgever over een ruime beoordelingsbevoegdheid beschikt. Die ruime beoordelingsbevoegdheid, noch de scheiding der machten staan de decreetgever evenwel toe de rechtsorde retroactief te wijzigen, zonder dat aangetoond is dat er buitengewone omstandigheden of dwingende redenen van algemeen belang voorhanden zijn. De samenhang van het belastingstelsel en de coherentie van de wetgeving, waaraan de Vlaamse Regering refereert, zijn weliswaar doelstellingen die de decreetgever ertoe kunnen brengen de regeling inzake de meeneembaarheid te wijzigen, maar zij kunnen B.9. Conformément au principe de la séparation des pouvoirs auquel renvoie le Gouvernement flamand dans son mémoire en réponse, il relève du pouvoir d'appréciation du législateur décrétal de décider quand un changement de politique s'impose. Il peut même estimer que ce changement de politique doit s'opérer avec effet immédiat et il n'est pas tenu en principe de prévoir un régime transitoire. Tel est a fortiori le cas en matière fiscale, où le législateur dispose d'une large marge d'appréciation. Ni cette large marge d'appréciation ni la séparation des pouvoirs n'autorisent toutefois le législateur décrétal à modifier rétroactivement l'ordre juridique sans qu'il soit démontré qu'il existe des circonstances exceptionnelles ou des motifs impérieux d'intérêt général. La cohésion du système fiscal et la cohérence de la législation, auxquelles le Gouvernement flamand se réfère, sont certes des objectifs qui peuvent amener le législateur décrétal à modifier le régime de la reportabilité, mais elles ne sont pas suffisantes pour
niet volstaan om de retroactieve werking van die wijziging te justifier l'effet rétroactif de cette modification.
verantwoorden.
B.10. Artikel 31 van het decreet van 13 juli 2012 is niet bestaanbaar B.10. L'article 31 du décret du 13 juillet 2012 n'est pas compatible
met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met avec les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec le
het rechtszekerheidsbeginsel. principe de la sécurité juridique.
B.11. De eerste prejudiciële vraag dient bevestigend te worden B.11. La première question préjudicielle appelle une réponse
beantwoord. affirmative.
Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag Quant à la seconde question préjudicielle
B.12. De verwijzende rechter wenst in de tweede plaats te vernemen of B.12. Le juge a quo souhaite en second lieu savoir si les articles 27
de artikelen 27 tot 29 van het decreet van 13 juli 2012 het à 29 du décret du 13 juillet 2012 violent le principe d'égalité, tel
gelijkheidsbeginsel schenden, zoals gewaarborgd bij de artikelen 10,
11 en 172 van de Grondwet, doordat zij de kopers van een woning die in qu'il est garanti par les articles 10, 11 et 172 de la Constitution,
het verleden reeds registratierechten betaalden verschillend en ce qu'ils traitent différemment les acheteurs d'une habitation qui
behandelen « naargelang zij de volgende aankoop van een nieuwe ont déjà payé des droits d'enregistrement par le passé « selon qu'ils
hoofdverblijfplaats onder het stelsel van de registratierechten doen, effectuent l'achat suivant d'une nouvelle résidence principale dans le
dan wel uitsluitend onder het stelsel van de BTW, omdat zij in het cadre du régime des droits d'enregistrement ou exclusivement dans le
eerste geval het eerder betaalde registratierecht meteen in rekening cadre du régime de la TVA, parce qu'ils peuvent, dans le premier cas,
kunnen brengen en in het andere geval slechts bij een (hypothetische) immédiatement porter en compte les droits d'enregistrement payés
antérieurement et que, dans l'autre cas, ils ne peuvent le faire que
aankoop onder het stelsel van de registratierechten ». lors d'un achat (hypothétique) dans le cadre du régime des droits d'enregistrement ».
B.13. Rekening houdend met het antwoord op de eerste prejudiciële B.13. Compte tenu de la réponse à la première question préjudicielle,
vraag, is het antwoord op de tweede prejudiciële vraag niet nodig om la réponse à la seconde question préjudicielle n'est pas nécessaire
het geschil voor de verwijzende rechter te beslechten. pour trancher le litige soumis au juge a quo.
B.14. De tweede prejudiciële vraag behoeft geen antwoord. B.14. La seconde question préjudicielle n'appelle pas de réponse.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
- Artikel 31 van het Vlaamse decreet van 13 juli 2012 houdende - L'article 31 du décret flamand du 13 juillet 2012 contenant diverses
bepalingen tot begeleiding van de tweede aanpassing van de begroting mesures d'accompagnement du second ajustement du budget 2012 viole les
2012 schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec le principe de la
gelezen met het rechtszekerheidsbeginsel. sécurité juridique.
- De tweede prejudiciële vraag behoeft geen antwoord. - La seconde question préjudicielle n'appelle pas de réponse.
Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 24 maart 2016. la Cour constitutionnelle, le 24 mars 2016.
De griffier, De voorzitter, Le greffier, Le président,
P.-Y. Dutilleux E. De Groot P.-Y. Dutilleux E. De Groot
^