Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 32/2016 van 3 maart 2016 Rolnummer : 6140 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 3 van de wet van 13 januari 2012 « tot invoeging van artikel 110/1 in de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsoveree Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 32/2016 van 3 maart 2016 Rolnummer : 6140 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 3 van de wet van 13 januari 2012 « tot invoeging van artikel 110/1 in de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsoveree Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...) Extrait de l'arrêt n° 32/2016 du 3 mars 2016 Numéro du rôle : 6140 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 3 de la loi du 13 janvier 2012 « insérant un article 110/1 dans la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance ter La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 32/2016 van 3 maart 2016 Extrait de l'arrêt n° 32/2016 du 3 mars 2016
Rolnummer : 6140 Numéro du rôle : 6140
In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 3 van de wet van En cause : la question préjudicielle relative à l'article 3 de la loi
13 januari 2012 « tot invoeging van artikel 110/1 in de wet van 25 du 13 janvier 2012 « insérant un article 110/1 dans la loi du 25 juin
juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, wat de aanwijzing 1992 sur le contrat d'assurance terrestre, pour ce qui concerne la
betreft van een begunstigde in een levensverzekeringsovereenkomst », désignation du bénéficiaire d'un contrat d'assurance-vie », posée par
gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling le Tribunal de première instance de Flandre orientale, division Gand.
Gent. Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L.
rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Moerman, E. Derycke en F. Daoût, Lavrysen, A. Alen, J.-P. Moerman, E. Derycke et F. Daoût, assistée du
bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van rechter A. Alen, greffier F. Meersschaut, présidée par le juge A. Alen,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij vonnis van 23 december 2014 in zake Tonia Tollenaere tegen de nv « Par jugement du 23 décembre 2014 en cause de Tonia Tollenaere contre
AXA Belgium » en de nv « Generali Belgium », waarvan de expeditie ter la SA « AXA Belgium » et la SA « Generali Belgium », dont l'expédition
griffie van het Hof is ingekomen op 13 januari 2015, heeft de est parvenue au greffe de la Cour le 13 janvier 2015, le Tribunal de
Rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling Gent, de première instance de Flandre orientale, division Gand, a posé la
volgende prejudiciële vraag gesteld : question préjudicielle suivante :
« Schendt artikel 3, derde lid, van de wet van 13 januari 2012 tot « L'article 3, alinéa 3, de la loi du 13 janvier 2012 insérant un
invoeging van artikel 110/1 in de wet van 25 juni 1992 op de article 110/1 dans la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance
landverzekeringsovereenkomst, wat de aanwijzing betreft van een terrestre, pour ce qui concerne la désignation du bénéficiaire d'un
begunstigde in een levensverzekeringsovereenkomst, B.S. 24 februari
2012 (tweede uitgave), p. 12684, al dan niet in samenlezing met de contrat d'assurance-vie, M.B. 24 février 2012 (seconde édition), p.
artikelen 2 en 3, tweede lid, van diezelfde wet, artikel 110/1 van de 12684, combiné ou non avec les articles 2 et 3, alinéa 2, de la même
loi, avec l'article 110/1 de la loi sur le contrat d'assurance
wet op de landverzekeringsovereenkomst (thans artikel 174 van de terrestre (actuellement l'article 174 de la nouvelle loi sur les
Nieuwe Verzekeringenwet) en de artikelen 711 en 895 van het Burgerlijk assurances) et avec les articles 711 et 895 du Code civil, viole-t-il
Wetboek, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre deze les articles 10 et 11 de la Constitution, dans la mesure où cette
bepaling, in het bijzonder door de toevoeging van de zinsnede ' bij disposition, en particulier en raison de l'ajout du membre de phrase '
het verstrijken van die termijn ', een onderscheid in behandeling in au terme dudit délai ', crée une différence de traitement entre, d'une
het leven roept tussen de testamentaire erfgenamen van part, les héritiers testamentaires des preneurs d'assurance (de
verzekeringnemers (van bestaande levensverzekeringsovereenkomsten contrats d'assurance-vie existants, conclus avant l'entrée en vigueur
afgesloten vóór de inwerkingtreding van deze wet) die niet de ladite loi) qui n'ont pas déclaré explicitement renoncer à
uitdrukkelijk hebben verklaard af te zien van de toepassing van het l'application du nouvel article 110/1 de la loi sur le contrat
nieuwe artikel 110/1 van de wet op de landverzekeringsovereenkomst d'assurance terrestre dans le délai de deux ans prévu à cet effet
binnen de daartoe bepaalde termijn van twee jaar na de après l'entrée en vigueur de la loi et qui étaient encore en vie à
inwerkingtreding van de wet en die nog in leven waren bij het l'expiration de ce délai, héritiers auxquels s'applique de toute
vestrijken van deze termijn, op wie het nieuwe artikel 110/1 van de manière le nouvel article 110/1 de la loi sur le contrat d'assurance
wet op de landverzekeringsovereenkomst (volgens hetwelk de terrestre (aux termes duquel lorsque les héritiers légaux sont
verzekeringsprestatie, wanneer de wettelijke erfgenamen als désignés comme bénéficiaires sans indication de leurs noms, les
begunstigden zijn aangewezen zonder bij name te zijn vernoemd, in prestations d'assurance sont dues, en principe, à la succession du
principe verschuldigd is aan de nalatenschap van de verzekeringnemer en, op die manier, mede onderworpen wordt aan diens testamentair uitgedrukte laatste wil) sowieso van toepassing is, enerzijds, en de testamentaire erfgenamen van verzekeringnemers (van diezelfde categorie van levensverzekeringsovereenkomsten) die evenmin uitdrukkelijk hebben verklaard af te zien van de toepassing van de voormelde nieuwe wettelijke bepaling maar die zijn overleden vóór het verstrijken van de daartoe bepaalde termijn van twee jaar na de inwerkingtreding van de wet, op wie het voormelde artikel 110/1 van de wet op landverzekeringsovereenkomst niet van toepassing is, anderzijds ? ». preneur d'assurance et sont de cette manière soumises aussi aux dernières volontés testamentaires exprimées par ce dernier) et, d'autre part, les héritiers testamentaires des preneurs d'assurance (de la même catégorie de contrats d'assurance-vie) qui n'ont pas davantage déclaré explicitement renoncer à l'application de la nouvelle disposition législative précitée mais qui sont décédés avant l'expiration du délai précité de deux ans après l'entrée en vigueur de la loi, héritiers auxquels l'article 110/1, précité, de la loi sur le contrat d'assurance terrestre ne s'applique pas ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
B.1. Vóór de opheffing ervan bij artikel 347 van de wet van 4 april B.1. Avant son abrogation par l'article 347 de la loi du 4 avril 2014,
2014, bepaalde artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 op de l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance
landverzekeringsovereenkomst : terrestre disposait :
« Wanneer de wettelijke erfgenamen als begunstigden worden aangewezen « Lorsque les héritiers légaux sont désignés comme bénéficiaires sans
zonder bij name te zijn vermeld, is, onder voorbehoud van tegenbewijs indication de leurs noms, les prestations d'assurance sont dues,
of andersluidend beding, de verzekeringsprestatie verschuldigd aan de jusqu'à preuve du contraire ou sauf clause contraire, à la succession
nalatenschap van de verzekeringnemer ». du preneur d'assurance ».
Die bepaling, die betrekking heeft op de Cette disposition, qui concerne les contrats d'assurance-vie, a été
levensverzekeringsovereenkomsten, werd in de wet van 25 juni 1992 insérée dans la loi du 25 juin 1992 par l'article 2 de la loi du 13
ingevoegd bij artikel 2 van de wet van 13 januari 2012 « tot invoeging
van artikel 110/1 in de wet van 25 juni 1992 op de janvier 2012 « insérant un article 110/1 dans la loi du 25 juin 1992
landverzekeringsovereenkomst, wat de aanwijzing betreft van een sur le contrat d'assurance terrestre, pour ce qui concerne la
begunstigde in een levensverzekeringsovereenkomst ». désignation du bénéficiaire d'un contrat d'assurance-vie ».
B.2. Artikel 3 van de voormelde wet van 13 januari 2012 bepaalt : B.2. L'article 3 de la loi précitée du 13 janvier 2012 dispose :
« De bepalingen van deze wet zijn van toepassing op de « Les dispositions de la présente loi sont applicables aux contrats
levensverzekeringsovereenkomsten afgesloten vanaf de inwerkingtreding d'assurance-vie conclus à partir de l'entrée en vigueur de la présente
van deze wet. loi.
Gedurende een termijn van twee jaar vanaf de inwerkingtreding van deze wet kan, met betrekking tot de lopende levensverzekeringsovereenkomsten afgesloten vóór de inwerkingtreding van deze wet, de verzekeringnemer op initiatief van de verzekeraar, door middel van een bijvoegsel bij de polis, getekend door de verzekeringnemer en de verzekeraar, uitdrukkelijk verklaren dat hij afziet van de toepassing van artikel 110/1. Indien een dergelijke verklaring niet wordt afgelegd, zijn de lopende levensverzekeringsovereenkomsten afgesloten vóór de inwerkingtreding van deze wet, bij het verstrijken van die termijn, onderworpen aan de bepalingen van deze wet ». Pour les contrats d'assurance-vie en cours conclus avant l'entrée en vigueur de la présente loi, pendant un délai de deux ans à partir de l'entrée en vigueur de la présente loi, le preneur d'assurance peut déclarer explicitement, à l'initiative de l'assureur, qu'il renonce à l'application de l'article 110/1, par le biais d'un avenant à la police, signé par le preneur d'assurance et l'assureur. En l'absence d'une telle déclaration, les contrats d'assurance-vie en cours conclus avant l'entrée en vigueur de la présente loi seront
B.3. De verwijzende rechter vraagt of artikel 3, derde lid, van de wet soumis, au terme dudit délai, aux dispositions de la présente loi ».
van 13 januari 2012, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen B.3. Le juge a quo demande si l'article 3, alinéa 3, de la loi du 13
2 en 3, tweede lid, van dezelfde wet en met de artikelen 711 en 895 janvier 2012, lu ou non en combinaison avec les articles 2 et 3,
alinéa 2, de la même loi et avec les articles 711 et 895 du Code
van het Burgerlijk Wetboek, bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 civil, est compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution en
van de Grondwet, doordat het een verschil in behandeling in het leven
roept tussen de testamentaire erfgenamen van verzekeringnemers van ce qu'il établit une différence de traitement entre les héritiers
levensverzekeringsovereenkomsten die werden afgesloten vóór de testamentaires des preneurs d'assurance de contrats d'assurance-vie,
inwerkingtreding van de wet van 13 januari 2012 die niet uitdrukkelijk conclus avant l'entrée en vigueur de la loi du 13 janvier 2012, qui
hebben verklaard, met toepassing van het voormelde artikel 3, tweede n'ont pas déclaré explicitement, par application de l'article 3,
lid, af te zien van de toepassing van artikel 110/1 van de wet van 25 alinéa 2, précité, renoncer à l'application de l'article 110/1 de la
juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, naargelang zij al dan loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre, selon qu'ils
niet overlijden vóór het verstrijken van de in artikel 3, tweede lid, décèdent ou non avant l'expiration du délai, prévu à l'article 3,
bepaalde termijn van twee jaar na de inwerkingtreding van de wet van 13 januari 2012. alinéa 2, de deux ans après l'entrée en vigueur de la loi du 13 janvier 2012.
B.4.1. Krachtens artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 is de B.4.1. En vertu de l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992, lorsque
verzekeringsprestatie, wanneer de wettelijke erfgenamen in een les héritiers légaux sont désignés dans un contrat d'assurance-vie
levensverzekeringsovereenkomst als begunstigden worden aangewezen comme bénéficiaires, sans indication de leurs noms, les prestations
zonder bij name te zijn vermeld, verschuldigd aan de nalatenschap van d'assurance sont dues à la succession du preneur d'assurance, jusqu'à
de verzekeringnemer, onder voorbehoud van tegenbewijs of andersluidend beding. preuve du contraire ou sauf clause contraire.
B.4.2. De parlementaire voorbereiding vermeldt : B.4.2. Les travaux préparatoires mentionnent :
« Dit wetsvoorstel poogt een oplossing te bieden voor de vele « La présente proposition de loi vise à résoudre les nombreux litiges
betwistingen die worden veroorzaakt door een combinatie van provoqués par la conjonction de deux facteurs : des dispositions
onaangepaste wettelijke bepalingen, enerzijds, en een ongepaste légales inadaptées, d'une part, et des pratiques inadaptées qui sont
gangbare praktijk in de verzekeringssector, anderzijds. monnaie courante dans le secteur des assurances, d'autre part.
Artikel 107 van de wet van 25 juni 1992 op de L'article 107 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance
landverzekeringsovereenkomst bepaalt met betrekking tot de terrestre prévoit en matière d'assurance-vie que lorsque l'assurance
levensverzekering dat in de mate dat geen begunstigde is aangewezen ne comporte pas de désignation de bénéficiaire ou de désignation de
(of wanneer de aanwijzing van de begunstigde geen gevolgen kan hebben bénéficiaire qui puisse produire effet, ou lorsque la désignation du
of herroepen is), de verzekeringsprestatie verschuldigd is aan de bénéficiaire a été révoquée, les prestations d'assurance sont dues au
verzekeringnemer of aan zijn nalatenschap. preneur d'assurance ou à la succession de celui-ci.
Deze bepaling stelt heel wat praktische problemen doordat de Cette disposition pose de nombreux problèmes d'ordre pratique du fait
verzekeringsmaatschappijen een standaardformule gebruiken volgens que les compagnies d'assurances utilisent une formule standard qui
welke de begunstigde de ' wettige erfgenamen ' zijn. Dat is meer bepaald het geval indien slechts erfgenamen in een verre lijn tot de erfenis geroepen worden en de erflater een testament opgesteld heeft ten voordele van een andere persoon. Een voorbeeld uit de praktijk, dat volgens onze informatie wekelijks voorkomt, kan deze problematiek verduidelijken : Oom Jozef heeft geen kinderen maar woont niet minder dan vijfendertig jaar samen met Eva, zijn levenspartner. Hij heeft zijn spaargelden in een levensverzekeringscontract geplaatst, zoals deze vaak worden aangeboden door bijvoorbeeld bankinstellingen. Het voorgedrukte contract voorziet dat ingeval van overlijden, de begunstiging van het contract wordt toegekend aan de echtgenoot, bij gebrek, aan de afstammelingen, en ten slotte, bij gebrek, aan de wettelijke erfgenamen. Hij heeft een testament opgesteld in het voordeel van zijn levenspartner, maar dit belet niet dat de verzekeringsinstelling beweert dat het voordeel van het contract moet toekomen aan de wettelijke erfgenamen. Om deze situatie recht te zetten heeft de testamentair bevoordeelde persoon geen andere keuze dan een rechtszaak op te starten voor de rechtbank, met uiteraard de kosten en vertraging van dien. stipule que les bénéficiaires sont les ' héritiers légaux '. C'est notamment le cas lorsque seuls des parents éloignés sont appelés à la succession comme héritiers et que le testateur a rédigé un testament au profit d'un tiers. Pour illustrer cette problématique, prenons un exemple tiré de la pratique qui se rencontre au moins chaque semaine d'après nos informations : L'oncle Joseph n'a pas d'enfants mais il vit depuis trente-cinq ans avec Eva, sa compagne. Il a placé ses économies dans un contrat d'assurance-vie, comme en proposent souvent les institutions bancaires par exemple. Le contrat type prévoit qu'en cas de décès, le bénéfice du contrat est attribué au conjoint, ou à défaut aux descendants, ou à défaut aux héritiers légaux. Il a rédigé un testament en faveur de sa compagne, ce qui n'empêche pas l'organisme d'assurance de prétendre que les bénéficiaires du contrat sont les héritiers légaux. Pour corriger cette situation, la personne avantagée par le testament n'a d'autre solution que de saisir le tribunal, mais avec tous les frais et les retards que cela suppose.
[...] [...]
Zoals in het aangehaalde voorbeeld duidelijk naar voren komt, is het Comme l'exemple cité le montre clairement, l'intention du testateur
niet de bedoeling van de erflater als het ware wildvreemden te laten est d'accorder le bénéfice de la prime d'assurance non pas à une
genieten van de verzekeringspremie, maar wel de hem het meest dierbare personne qui lui est pour ainsi dire étrangère, mais bien à celle qui
persoon. Vaak is het immers zo dat ingevolge het vernauwen van de lui est la plus chère. En effet, compte tenu du rétrécissement de la
traditionele familie de erflater tijdens het leven geen of nauwelijks famille traditionnelle, il n'est pas rare que de son vivant, le
contact heeft met de verre wettige erfgenamen. testateur n'ait plus ou pratiquement plus de contacts avec les
Om die realiteit en de werkelijke wens van de erflater te eerbiedigen, héritiers légaux qui sont des parents éloignés.
wordt voorgesteld om [de wet] te wijzigen zodat ingeval er geen Pour respecter cette réalité et la volonté du testateur, il est
echtgenoot en/of kinderen tot de erfenis geroepen worden, de proposé de modifier [la loi] de manière que, si aucun conjoint et/ou
enfant n'est appelé à la succession, le bénéfice de l'assurance soit
(eventuele) testamentaire erfgenaam het voordeel van de verzekering alloué à l'héritier testamentaire (éventuel) plutôt qu'aux héritiers
geniet, eerder dan de wettige erfgenamen. Indien meer personen légaux. Lorsque plusieurs personnes sont avantagées par voie
testamentair bevoordeeld worden, wordt de premie a rato van ieders testamentaire, la prime d'assurance est attribuée au prorata de
testamentair deel toebedeeld » (Parl. St., Senaat, 2010-2011, nr. l'émolument successoral de chacune d'elles » (Doc. parl., Sénat,
5-310/1, pp. 3-4). 2010-2011, n° 5-310/1, pp. 3-4).
B.4.3. Daaruit blijkt dat de wetgever ervan is uitgegaan dat wanneer B.4.3. Il apparaît que le législateur a estimé que lorsqu'un contrat
een levensverzekeringsovereenkomst een standaardbeding bevat volgens d'assurance-vie contient une clause standard selon laquelle les
welke de begunstigden van de verzekeringsprestatie de wettelijke bénéficiaires des prestations d'assurance sont les héritiers légaux,
erfgenamen zijn, zonder dat zij bij name worden genoemd, en de sans indication de leurs noms, et que le preneur d'assurance a désigné
verzekeringnemer bij testament een andere persoon als algemene dans son testament une autre personne comme légataire universel, il
legataris heeft aangesteld, het in beginsel in overeenstemming is met
de wil van de verzekeringnemer dat de verzekeringsprestatie toekomt est en principe conforme à la volonté du preneur d'assurance que les
aan de bij testament als legataris aangewezen persoon. Artikel 110/1 prestations d'assurance reviennent à la personne désignée par
van de wet van 25 juni 1992 is aldus ingegeven door de doelstelling « testament comme légataire. L'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992
de werkelijke wens van de erflater te eerbiedigen ». entend donc « respecter [...] la volonté du testateur ».
B.5.1. Krachtens artikel 3, eerste lid, van de wet van 13 januari 2012 B.5.1. En vertu de l'article 3, alinéa 1er, de la loi du 13 janvier
is artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 van toepassing op de 2012, l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992 est applicable aux
levensverzekeringsovereenkomsten afgesloten vanaf de inwerkingtreding contrats d'assurance-vie conclus à partir de l'entrée en vigueur de la
van de wet van 13 januari 2012, meer bepaald op de overeenkomsten loi du 13 janvier 2012, plus précisément aux contrats conclus à partir
afgesloten vanaf 5 maart 2012. du 5 mars 2012.
Voor de levensverzekeringsovereenkomsten die werden afgesloten vóór 5 Pour les contrats d'assurance-vie conclus avant le 5 mars 2012,
maart 2012, voorziet artikel 3, tweede lid, van de wet van 13 januari l'article 3, alinéa 2, de la loi du 13 janvier 2012 prévoit la
2012 in de mogelijkheid voor de verzekeringnemer om gedurende een possibilité pour le preneur d'assurance de déclarer explicitement,
termijn van twee jaar vanaf 5 maart 2012, door middel van een pendant un délai de deux ans à partir du 5 mars 2012, par le biais
bijvoegsel bij de polis, uitdrukkelijk te verklaren dat hij afziet van d'un avenant à la police, qu'il renonce à l'application de l'article
de toepassing van artikel 110/1. De verzekeraar dient daartoe het 110/1. A cet effet, l'assureur doit prendre l'initiative. En l'absence
initiatief te nemen. Indien een dergelijke verklaring niet wordt
afgelegd, wordt artikel 110/1, krachtens artikel 3, derde lid, van de d'une telle déclaration, l'article 110/1 est, en vertu de l'article 3,
wet van 13 januari 2012 (de in het geding zijnde bepaling), van alinéa 3, de la loi du 13 janvier 2012 (la disposition en cause),
toepassing op de bedoelde verzekeringsovereenkomsten bij het applicable aux contrats d'assurance en question au terme du délai
verstrijken van de voormelde termijn van twee jaar. précité de deux ans.
B.5.2. De in het geding zijnde bepaling heeft tot gevolg dat wanneer B.5.2. La disposition en cause a pour effet que lorsque le preneur
de verzekeringnemer van een levensverzekeringsovereenkomst afgesloten
vóór 5 maart 2012 overlijdt gedurende de voormelde termijn van twee d'assurance d'un contrat d'assurance-vie conclu avant le 5 mars 2012
jaar, de bepaling vervat in artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 geen toepassing kan vinden. B.6. Het staat in beginsel aan de wetgever te beoordelen of een wetswijziging moet samengaan met overgangsmaatregelen teneinde rekening te houden met de rechtmatige verwachtingen van de betrokken personen en het komt hem toe te bepalen onder welke voorwaarden en binnen welke termijnen ten aanzien van die personen van de nieuwe bepaling zal worden afgeweken. Inherent aan een overgangsregeling is dat een onderscheid wordt gemaakt tussen personen die betrokken zijn bij rechtstoestanden die onder het toepassingsgebied van die regeling vallen en personen die betrokken zijn bij rechtstoestanden die onder het toepassingsgebied van een nieuwe regeling vallen. Een dergelijk onderscheid houdt op décède au cours du délai précité de deux ans, la disposition contenue dans l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992 ne peut s'appliquer. B.6. C'est en règle au législateur qu'il appartient d'apprécier si un changement législatif doit s'accompagner de mesures transitoires afin de tenir compte des attentes légitimes des personnes concernées et c'est à lui qu'il revient de déterminer à quelles conditions et dans quels délais il sera dérogé à la disposition nouvelle à l'égard de ces personnes. Le propre d'une règle transitoire est d'établir une distinction entre les personnes qui sont concernées par des situations juridiques qui entrent dans le champ d'application de cette règle et les personnes qui sont concernées par des situations juridiques qui entrent dans le champ d'application d'une règle nouvelle. Semblable distinction ne
zich geen schending in van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet : viole pas, en soi, les articles 10 et 11 de la Constitution : toute
elke overgangsbepaling zou onmogelijk zijn, indien zou worden disposition transitoire serait impossible s'il était admis que de
aangenomen dat zulke bepalingen de voormelde grondwetsbepalingen telles dispositions violent les dispositions constitutionnelles
zouden schenden om de enkele reden dat zij afwijken van de précitées par cela seul qu'elles s'écartent des conditions
toepassingsvoorwaarden van de nieuwe wetgeving. d'application de la législation nouvelle.
Overgangsmaatregelen moeten echter algemeen zijn en gebaseerd zijn op Les mesures transitoires doivent cependant être générales et être
objectieve en pertinente criteria die verantwoorden waarom voor fondées sur des critères objectifs et pertinents qui justifient les
sommige personen tijdelijk maatregelen gelden die afwijken van de raisons pour lesquelles certaines personnes bénéficieront, à titre
regeling die door de nieuwe norm is vastgesteld. transitoire, de mesures dérogatoires au régime établi par la norme nouvelle.
B.7.1. Met betrekking tot de in de in het geding zijnde bepaling B.7.1. En ce qui concerne la mesure transitoire contenue dans la
vervatte overgangsmaatregel, vermeldt de parlementaire voorbereiding : disposition en cause, les travaux préparatoires mentionnent :
« Spreker pleitte oorspronkelijk [...] voor een onmiddellijke « Initialement, l'intervenant avait préconisé une application
toepassing van de wet op de vele verzekeringsovereenkomsten die immédiate de la loi aux nombreux contrats d'assurance qui comportent
middels een standaardformule de wettige erfgenamen als begunstigde une formule standard désignant les héritiers légaux comme
hebben aangeduid, alhoewel de erflater een testament heeft opgesteld bénéficiaires, alors que le testateur a rédigé un testament au profit
ten voordele van andere personen. d'autres personnes.
Na een discussie over deze onmiddellijke toepassing, werd uiteindelijk Au terme d'une discussion au sujet de cette application immédiate, on
ingegaan op de suggestie van de heer [...] om een overgangstermijn in a finalement décidé de suivre la proposition de M. [...] d'instaurer
te lassen, naar analogie met de overgangsregeling in de wet van 14 une période de transition, par analogie avec celle prévue dans la loi
juli 1976 betreffende de wederzijdse rechten en verplichtingen van du 14 juillet 1976 relative aux droits et devoirs respectifs des époux
echtgenoten en de huwelijksvermogenstelsels [...]. et aux régimes matrimoniaux [...].
[...] [...]
Het voorstel van de heer [...] om een overgangsperiode in te lassen La proposition de M. [...], prévoyant d'instaurer une période de
van één jaar, waarbinnen de wet nog niet van toepassing is op lopende transition d'une durée d'un an de manière que la loi s'applique
contracten, maar dus wel op nieuwe contracten, werd door de uniquement aux nouveaux contrats et pas encore aux contrats en cours,
[Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat] dus positief a donc été accueillie favorablement par la [Fédération royale du
onthaald. notariat belge].
De wet zou dan onmiddellijk van toepassing zijn op nieuw afgesloten La loi serait donc d'application immédiate pour les nouveaux contrats
contracten. Een overgangsperiode van één jaar zou worden ingebouwd conclus et une période de transition d'un an serait prévue pour les
voor bestaande contracten. Tijdens deze overgangsperiode zou de contrats existants. Au cours de cette période de transition, la
vroegere wetgeving van toepassing blijven, wat niet uitsluit dat de législation antérieure resterait d'application, ce qui n'exclut pas
rechtbank anders kan beslissen. Tijdens deze overgangsperiode heeft de que le tribunal puisse en décider autrement. Le preneur d'assurance
verzekeringsnemer de mogelijkheid zijn polis aan te passen. Na afloop pourrait mettre cette période de transition à profit pour adapter sa
van deze periode vallen ook de bestaande contracten onder de police. Au terme de cette période, tous les contrats existants
toepassing van de nieuwe wet. relèveraient à leur tour du champ d'application de la nouvelle loi.
Na advies van Assuralia werd deze overgangstermijn op twee jaar Après avis d'Assuralia, la durée de cette période de transition a été
gebracht » (Parl. St., Senaat, 2010-2011, nr. 5-310/4, pp. 4-5). portée à deux ans » (Doc. parl., Sénat, 2010-2011, n° 5-310/4, pp.
« Het is belangrijk dat de verzekeraars voor de lopende overeenkomsten 4-5). « Il est essentiel que pour les contrats en cours, les assureurs
over een overgangsperiode beschikken gedurende dewelke ze hun disposent d'une période de transition qui leur permette d'informer
verzekeringnemers kunnen informeren over de nieuwe wetgeving. Ten leurs assurés au sujet de la nouvelle législation. En effet, la
gevolge van het wetsvoorstel wordt immers een essentieel element van proposition de loi entraîne la modification d'un élément essentiel du
de overeenkomst gewijzigd. contrat.
Teneinde de communicatie naar de verzekeringnemers goed te kunnen Pour que les assureurs puissent préparer au mieux les informations à
voorbereiden, vraagt Assuralia dat de overgangsperiode twee jaar zou communiquer à leurs assurés, Assuralia demande que la durée de la
bedragen in plaats van de oorspronkelijk voorziene termijn van één période de transition soit portée d'un an, comme prévu initialement, à
jaar. Dit geeft de verzekeraars voldoende tijd om een heldere deux ans. De cette manière, les assureurs auront suffisamment de temps
informatie op te stellen. Bovendien laat dit toe om de informatie mee pour mettre clairement au point les informations. De plus, celles-ci
te sturen met andere documenten die jaarlijks naar de verzekeringnemer pourront être transmises en même temps que d'autres documents qui sont
worden verstuurd » (ibid., p. 7). envoyés chaque année au preneur d'assurance » (ibid., p. 7).
B.7.2. Daaruit blijkt dat de wetgever het aangewezen heeft geacht het B.7.2. Il apparaît que le législateur a jugé opportun de ne pas
nieuwe artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 niet onmiddellijk van déclarer le nouvel article 110/1 de la loi du 25 juin 1992
toepassing te verklaren op de levensverzekeringsovereenkomsten die immédiatement applicable aux contrats d'assurance-vie conclus avant le
vóór 5 maart 2012 werden afgesloten, omdat dit tot gevolg zou hebben 5 mars 2012, parce qu'il en résulterait une « modification d'un
dat « een essentieel element van de overeenkomst [wordt] gewijzigd ». élément essentiel du contrat ». En vue de garantir la liberté
Met het oog op het waarborgen van de contractuele vrijheid, heeft hij contractuelle, il a voulu donner aux preneurs d'assurance et aux
de verzekeringnemers en de verzekeraars de nodige tijd willen verlenen assureurs le temps nécessaire de faire un choix explicite en ce qui
om een uitdrukkelijke keuze te maken met betrekking tot de in die concerne les bénéficiaires, mentionnés dans ces contrats
levensverzekeringsovereenkomsten vermelde begunstigden van de d'assurance-vie, des prestations d'assurance, avant de déclarer le
verzekeringsprestatie, alvorens het nieuwe artikel 110/1 op die nouvel article 110/1 applicable à ces contrats.
overeenkomsten van toepassing te verklaren. B.8. De in de in het geding zijnde bepaling vervatte B.8. La mesure transitoire contenue dans la disposition en cause a un
overgangsmaatregel is algemeen van aard en steunt op een objectief caractère général et repose sur un critère objectif, à savoir
criterium, meer bepaald het verstrijken van een termijn van twee jaar l'expiration d'un délai de deux ans après l'entrée en vigueur de la
na de inwerkingtreding van de wet van 13 januari 2012. Dat criterium loi du 13 janvier 2012. Ce critère est pertinent à la lumière des
is pertinent ten aanzien van de door de wetgever nagestreefde objectifs poursuivis par le législateur : garantir la liberté
doelstellingen met betrekking tot het waarborgen van de contractuele
vrijheid en het bieden van een mogelijkheid aan de verzekeringnemer contractuelle et permettre au preneur d'assurance, compte tenu du
om, rekening houdend met het nieuwe artikel 110/1 van de wet van 25 nouvel article 110/1 de la loi du 25 juin 1992, de faire un choix
juni 1992, een uitdrukkelijke keuze te maken met betrekking tot de in explicite en ce qui concerne les bénéficiaires des prestations
de levensverzekeringsovereenkomst vermelde begunstigden van de d'assurance, mentionnés dans le contrat d'assurance-vie. Par ailleurs,
verzekeringsprestatie. De in het geding zijnde bepaling doet bovendien la disposition en cause ne porte atteinte ni au droit du preneur
geen afbreuk aan het recht van de verzekeringnemer om, onder de in d'assurance de révoquer la faveur, aux conditions fixées à l'article
artikel 112 van de wet van 25 juni 1992 bepaalde voorwaarden, de begunstiging te herroepen, noch aan zijn recht om een nieuwe begunstigde aan te wijzen. De door de wetgever nagestreefde doelstellingen verantwoorden waarom voor sommige personen tijdelijk maatregelen gelden die afwijken van de regeling die door artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 is vastgesteld. B.9. De in het geding zijnde bepaling leidt er evenwel toe dat de verzekeringsprestatie door de verzekeraar aan geen enkele begunstigde kan worden uitgekeerd in het geval waarin de verzekeringnemer die een algemene legataris heeft aangesteld maar wiens wettelijke erfgenamen 112 de la loi du 25 juin 1992, ni à son droit de désigner un nouveau bénéficiaire. Les objectifs poursuivis par le législateur justifient que certaines personnes bénéficient temporairement de mesures qui dérogent à la règle établie par l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992. B.9. La disposition en cause aboutit cependant à ce que les prestations d'assurance ne puissent être servies par l'assureur à aucun bénéficiaire dans l'hypothèse où, comme en l'espèce, le preneur d'assurance qui a institué un légataire universel mais dont les
niet bekend zijn, zoals te dezen, tijdens de in die bepaling bedoelde héritiers légaux ne sont pas connus, décède au cours de la période de
periode van twee jaar overlijdt : enerzijds, zou de algemene legataris deux ans prévue par cette disposition : en effet, d'une part, le
immers geen aanspraak kunnen maken op de toepassing van artikel 110/1 légataire universel ne pourrait pas revendiquer l'application de
van de wet van 25 juni 1992, aangezien het voordeel van die bepaling l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992 puisque le bénéfice de cette
afhankelijk wordt gesteld van het verstrijken van de in de in het disposition est subordonné à l'expiration de la période de deux ans
geding zijnde bepaling bedoelde periode van twee jaar en aangezien het prévue par la disposition en cause et que le décès du preneur
overlijden van de verzekeringnemer heeft verhinderd dat die voorwaarde d'assurance a empêché que cette condition se réalise; d'autre part,
werd vervuld; anderzijds, hebben de wettelijke erfgenamen naar wie, les héritiers légaux auxquels se réfère, comme en l'espèce, la police
zoals te dezen, in de verzekeringspolis wordt verwezen zonder dat zij d'assurance sans les désigner nominativement ne se sont pas fait
bij name worden aangewezen, zich niet bekendgemaakt. connaître.
In een dergelijk geval kan artikel 3, derde lid, van de wet van 13 Dans une telle hypothèse, l'article 3, alinéa 3, de la loi du 13
januari 2012 van dien aard zijn dat het op discriminerende wijze janvier 2012 peut être de nature à porter une atteinte discriminatoire
afbreuk doet aan het door artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol
bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens gewaarborgde au droit au respect des biens garanti par l'article 1er du Premier
recht op het ongestoord genot van de eigendom indien uit geen enkel Protocole additionnel à la Convention européenne des droits de l'homme
element blijkt - hetgeen de verwijzende rechter toekomt te onderzoeken s'il n'apparaît d'aucun élément - ce qu'il appartient au juge a quo
- dat de verzekeringnemer vóór zijn overlijden van de toepassing van d'examiner - que le preneur d'assurance aurait entendu, avant son
artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 had willen afzien. In dat décès, renoncer à l'application de l'article 110/1 de la loi du 25
geval wordt bij artikel 3, derde lid, aan de verzekeringnemer immers juin 1992. L'article 3, alinéa 3, prive en effet dans ce cas le
het recht ontzegd om over zijn goederen te beschikken ten gunste van
de algemene legataris die hij heeft aangesteld en wordt aan de preneur d'assurance du droit de disposer de ses biens en faveur du
algemene legataris het recht ontzegd om goederen te verkrijgen waarbij légataire universel qu'il a institué et le légataire universel de
het testament hem de mogelijkheid zou bieden een legitieme en celui de recueillir des biens sur la propriété desquels le testament
redelijke verwachting op de eigendom van die goederen te baseren. lui permettrait de fonder une espérance légitime et raisonnable.
B.10. Het lezen van de in het geding zijnde bepaling in samenhang met B.10. La lecture de la disposition en cause en combinaison avec les
de artikelen 711 en 895 van het Burgerlijk Wetboek leidt niet tot een articles 711 et 895 du Code civil n'aboutit pas à une autre
ander besluit. conclusion.
B.11. Onder voorbehoud van hetgeen in B.9 is vermeld, dient de B.11. Sous réserve de ce qui est dit en B.9, la question préjudicielle
prejudiciële vraag ontkennend te worden beantwoord. appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Onder voorbehoud van hetgeen in B.9 is vermeld, schendt artikel 3, Sous réserve de ce qui est dit en B.9, l'article 3, alinéa 3, de la
derde lid, van de wet van 13 januari 2012 « tot invoeging van artikel loi du 13 janvier 2012 « insérant un article 110/1 dans la loi du 25
110/1 in de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre, pour ce qui concerne
wat de aanwijzing betreft van een begunstigde in een la désignation du bénéficiaire d'un contrat d'assurance-vie » ne viole
levensverzekeringsovereenkomst » de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet. pas les articles 10 et 11 de la Constitution.
Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 3 maart 2016. la Cour constitutionnelle, le 3 mars 2016.
De griffier, Le greffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
De wnd. voorzitter, Le président f.f.,
A. Alen A. Alen
^