← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 7/2016 van 21 januari 2016 Rolnummer : 6081 In zake : de
prejudiciële vraag betreffende artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Correctionele
Rechtbank Oost-Vlaanderen, afdeling Gent. Het Grondwet samengesteld uit
de voorzitters A. Alen en J. Spreutels, en de rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 7/2016 van 21 januari 2016 Rolnummer : 6081 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Correctionele Rechtbank Oost-Vlaanderen, afdeling Gent. Het Grondwet samengesteld uit de voorzitters A. Alen en J. Spreutels, en de rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J(...) | Extrait de l'arrêt n° 7/2016 du 21 janvier 2016 Numéro du rôle : 6081 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1382 du Code civil, posée par le Tribunal correctionnel de Flandre orientale, division Gand. La Cour constituti composée des présidents A. Alen et J. Spreutels, et des juges E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snapp(...) |
---|---|
GRONDWETTELIJK HOF | COUR CONSTITUTIONNELLE |
Uittreksel uit arrest nr. 7/2016 van 21 januari 2016 | Extrait de l'arrêt n° 7/2016 du 21 janvier 2016 |
Rolnummer : 6081 | Numéro du rôle : 6081 |
In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1382 van het | En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1382 du Code |
Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Correctionele Rechtbank | civil, posée par le Tribunal correctionnel de Flandre orientale, |
Oost-Vlaanderen, afdeling Gent. | division Gand. |
Het Grondwettelijk Hof, | La Cour constitutionnelle, |
samengesteld uit de voorzitters A. Alen en J. Spreutels, en de | composée des présidents A. Alen et J. Spreutels, et des juges E. De |
rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. | Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. |
Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R. | Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée |
Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter A. Alen, | du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président A. Alen, |
wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging | I. Objet de la question préjudicielle et procédure |
Bij vonnis van 22 oktober 2014 in zake het openbaar ministerie tegen | Par jugement du 22 octobre 2014 en cause du ministère public contre |
P.M. en L. D.V., waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is | P.M. et L. D.V., dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour |
ingekomen op 4 november 2014, heeft de Correctionele Rechtbank | le 4 novembre 2014, le Tribunal correctionnel de Flandre orientale, |
Oost-Vlaanderen, afdeling Gent, de volgende prejudiciële vraag gesteld : | division Gand, a posé la question préjudicielle suivante : |
« Schendt artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek de artikelen 10 en | « L'article 1382 du Code civil viole-t-il les articles 10 et 11 de la |
11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang met de artikelen 23 en 27 | Constitution, combinés ou non avec les articles 23 et 27 de la |
van de Grondwet en artikel 1 van het Aanvullend Protocol van het | Constitution et avec l'article 1er du Protocole additionnel à la |
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, in die interpretatie dat | Convention européenne des droits de l'homme, dans l'interprétation |
artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek er zich tegen verzet dat aan | selon laquelle l'article 1382 du Code civil s'oppose à ce qu'une |
een rechtspersoon die is opgericht en in het rechtsverkeer optreedt ter verdediging van een collectief belang, zoals de bescherming van het leefmilieu of bepaalde bestanddelen ervan, een morele schadevergoeding wegens aantasting van het collectief belang waarvoor zij is opgericht wordt toegekend die verder gaat dan een symbolische vergoeding van 1 euro, enkel omwille van het feit dat elkeen belang zou hebben bij het behoud van het collectief belang dat die rechtspersoon verdedigt, terwijl elkeen, natuurlijk persoon of rechtspersoon, voor een zelfde schadeberokkenend feit in beginsel gerechtigd is op een schadeherstel dat in concreto wordt beoordeeld in functie van een volledige of integrale schadevergoeding ? ». | personne morale qui a été créée et qui agit en vue de défendre un intérêt collectif, comme la protection de l'environnement ou de certains éléments de celui-ci, reçoive, pour atteinte à l'intérêt collectif pour lequel elle a été créée, un dédommagement moral qui dépasse le dédommagement symbolique d'un euro, pour la seule raison que chacun aurait intérêt au respect de l'intérêt collectif que défend cette personne morale, alors que toute personne physique ou morale a en principe droit, pour un même fait dommageable, à une réparation qui s'apprécie concrètement en fonction d'un dédommagement entier ou intégral ? » |
(...) | (...) |
III. In rechte | III. En droit |
(...) | (...) |
B.1.1. De verwijzende rechter vraagt het Hof of artikel 1382 van het | B.1.1. Le juge a quo demande à la Cour si l'article 1382 du Code civil |
Burgerlijk Wetboek een schending inhoudt van de artikelen 10 en 11 van | viole les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés ou non avec |
de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 23 en 27 van de Grondwet en met artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, in de interpretatie dat die bepaling zich ertegen verzet dat aan een rechtspersoon die is opgericht en in het rechtsverkeer optreedt ter verdediging van een collectief belang, zoals de bescherming van het leefmilieu of bepaalde bestanddelen ervan, een morele schadevergoeding wegens aantasting van het collectief belang waarvoor hij is opgericht wordt toegekend die verder gaat dan een symbolische vergoeding van 1 euro, enkel vanwege het feit dat elkeen belang zou hebben bij de vrijwaring van het collectief belang dat die rechtspersoon verdedigt, terwijl elkeen, natuurlijke persoon of rechtspersoon, voor eenzelfde schadeberokkenend feit in beginsel gerechtigd is op een schadeherstel dat in concreto wordt beoordeeld op grond van een volledige of integrale schadevergoeding. | les articles 23 et 27 de la Constitution et avec l'article 1er du Premier Protocole additionnel à la Convention européenne des droits de l'homme, dans l'interprétation selon laquelle cette disposition s'oppose à ce qu'une personne morale qui a été créée et qui agit en vue de défendre un intérêt collectif, comme la protection de l'environnement ou de certains éléments de celui-ci, reçoive, pour atteinte à l'intérêt collectif pour lequel elle a été créée, un dédommagement moral qui dépasse le dédommagement symbolique d'un euro, pour la seule raison que chacun aurait intérêt au respect de l'intérêt collectif que défend cette personne morale, alors que toute personne physique ou morale a en principe droit, pour un même fait dommageable, à une réparation qui s'apprécie concrètement en fonction d'un dédommagement entier ou intégral. |
B.1.2. Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt : | B.1.2. L'article 1382 du Code civil dispose : |
« Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt | « Tout fait quelconque de l'homme, qui cause à autrui un dommage, |
veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden ». | oblige celui par la faute duquel il est arrivé, à le réparer ». |
Artikel 23 van de Grondwet bepaalt : | L'article 23 de la Constitution dispose : |
« Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden. | « Chacun a le droit de mener une vie conforme à la dignité humaine. |
Daartoe waarborgen de wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde | A cette fin, la loi, le décret ou la règle visée à l'article 134 |
regel, rekening houdend met de overeenkomstige plichten, de | garantissent, en tenant compte des obligations correspondantes, les |
economische, sociale en culturele rechten, waarvan ze de voorwaarden | droits économiques, sociaux et culturels, et déterminent les |
voor de uitoefening bepalen. | conditions de leur exercice. |
Die rechten omvatten inzonderheid : | Ces droits comprennent notamment : |
[...] | [...] |
4° het recht op de bescherming van een gezond leefmilieu; | 4° le droit à la protection d'un environnement sain; |
[...] ». | [...] ». |
Artikel 27 van de Grondwet bepaalt : | L'article 27 de la Constitution dispose : |
« De Belgen hebben het recht van vereniging; dit recht kan niet aan | « Les Belges ont le droit de s'associer; ce droit ne peut être soumis |
enige preventieve maatregel worden onderworpen ». | à aucune mesure préventive ». |
Artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag | L'article 1er du Premier Protocole additionnel à la Convention |
voor de rechten van de mens bepaalt : « Alle natuurlijke of rechtspersonen hebben recht op het ongestoord genot van hun eigendom. Niemand zal van zijn eigendom worden beroofd behalve in het algemeen belang en met inachtneming van de voorwaarden neergelegd in de wet en in de algemene beginselen van het internationaal recht. De voorgaande bepalingen zullen echter op geen enkele wijze het recht aantasten dat een Staat heeft om die wetten toe te passen welke hij noodzakelijk oordeelt om toezicht uit te oefenen op het gebruik van eigendom in overeenstemming met het algemeen belang of om de betaling van belastingen of andere heffingen en boeten te verzekeren ». | européenne des droits de l'homme dispose : « Toute personne physique ou morale a droit au respect de ses biens. Nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité publique et dans les conditions prévues par la loi et les principes généraux du droit international. Les dispositions précédentes ne portent pas atteinte au droit que possèdent les Etats de mettre en vigueur les lois qu'ils jugent nécessaires pour réglementer l'usage des biens conformément à l'intérêt général ou pour assurer le paiement des impôts ou d'autres contributions ou des amendes ». |
B.2. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat de zaak betrekking heeft | B.2. Il ressort de la décision de renvoi que l'affaire concerne une |
op een rechtspersoon die zich de bescherming van het leefmilieu of van | personne morale qui s'est fixée pour objet la protection de |
bepaalde bestanddelen ervan tot doel stelt en die zich voor de | l'environnement ou de certains éléments de celui-ci et qui s'est |
strafrechter burgerlijke partij heeft gesteld om schadevergoeding te | constituée partie civile devant le juge pénal pour réclamer réparation |
eisen wegens de aantasting van het collectief belang - dit is ter | en raison de l'atteinte portée à l'intérêt collectif - c'est-à-dire en |
bescherming van het statutaire doel - waarvoor hij is opgericht, | vue de la sauvegarde de l'objet statutaire - pour lequel elle a été |
doordat schade werd toegebracht aan in het wild levende vogelsoorten, | constituée parce qu'un dommage a été causé à des espèces d'oiseaux |
vivant à l'état sauvage, c'est-à-dire à des éléments de | |
zijnde niet-toegeëigende milieubestanddelen. Het Hof beperkt zijn | l'environnement qui n'appartiennent à personne. La Cour limite son |
onderzoek tot die hypothese. | examen à cette hypothèse. |
B.3. Artikel 3 van de wet van 17 april 1878 houdende de voorafgaande | B.3. L'article 3 de la loi du 17 avril 1878 contenant le titre |
titel van het Wetboek van strafvordering bepaalt : | préliminaire du Code de procédure pénale dispose : |
« De rechtsvordering tot herstel van de schade, door een misdrijf | « L'action pour la réparation du dommage causé par une infraction |
veroorzaakt, behoort aan hen die de schade hebben geleden ». | appartient à ceux qui ont souffert de ce dommage ». |
B.4. Verwijzend naar de artikelen 2, punt 4, 3, lid 4, en 9, lid 3, | B.4. Se référant aux articles 2, point 4, 3, paragraphe 4, et 9, |
van het Verdrag van Aarhus en naar artikel 3 van de voorafgaande titel | paragraphe 3, de la Convention d'Aarhus et à l'article 3 du titre |
van het Wetboek van strafvordering heeft het Hof van Cassatie | préliminaire du Code de procédure pénale, la Cour de cassation a jugé |
geoordeeld dat indien een rechtsvordering tot herstel van schade | que lorsqu'une action en réparation d'un dommage causé par une |
veroorzaakt door een misdrijf wordt ingesteld door een rechtspersoon | infraction est introduite par une personne morale qui, en vertu de ses |
die zich krachtens zijn statuten tot doel heeft gesteld de | statuts, a pour objectif la protection de l'environnement et vise à |
milieubescherming te bevorderen en ertoe strekt het met de bepalingen | contester les agissements et les négligences de personnes privées et |
van het nationale milieurecht strijdig geacht handelen en nalaten van | instances publiques jugés contraires aux dispositions du droit de |
privépersonen en overheidsinstanties te betwisten, die rechtspersoon | l'environnement national, cette personne morale satisfait à cette |
op het vlak van belang aan de ontvankelijkheidsvereiste voldoet voor | condition de recevabilité relative à l'intérêt pour introduire une |
het instellen van een rechtsvordering (Cass., 11 juni 2013, Arr. | action en justice (Cass., 11 juin 2013, Pas., 2013, n° 361). |
Cass., 2013, nr. 361). | |
B.5. In de zaak voor de verwijzende rechter werd de vordering van de | B.5. Dans l'affaire pendante devant le juge a quo, l'action de |
milieuvereniging ontvankelijk verklaard onder verwijzing naar het | l'association de défense de l'environnement a été déclarée recevable, |
hiervoor vermelde arrest. Voorts gaat de verwijzende rechter ervan uit | par référence à l'arrêt mentionné ci-dessus. En outre, le juge a quo |
dat een dergelijke vereniging een morele schade kan lijden door de | considère qu'une telle association peut subir un dommage moral en cas |
aantasting van het collectief belang waarvoor zij is opgericht. De | d'atteinte à l'intérêt collectif pour lequel elle a été constituée. Le |
betwisting en de prejudiciële vraag handelen uitsluitend over de | litige et la question préjudicielle portent exclusivement sur |
begroting van de schadevergoeding. | l'évaluation du dédommagement. |
B.6.1. Op grond van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, dat van | B.6.1. Sur la base de l'article 1382 du Code civil, qui s'applique aux |
toepassing is op de schade uit een misdrijf, is degene die door zijn | dommages résultant d'une infraction, celui qui, par sa faute, a causé |
schuld een ander schade heeft berokkend, verplicht ze te vergoeden en | à autrui un dommage, est tenu de le réparer, et la victime a droit, en |
heeft de getroffene in de regel recht op de integrale vergoeding van | règle, à la réparation intégrale du préjudice qu'elle a subi. Le juge |
de schade die hij heeft geleden. De rechter raamt in concreto de | évalue in concreto le préjudice causé par un fait illicite. Il peut |
schade die door een onrechtmatige daad is veroorzaakt. Hij mag de | |
schade naar billijkheid ramen, mits hij de reden aangeeft waarom hij | recourir à une évaluation en équité du dommage, à la condition qu'il |
de door de getroffene voorgestelde berekeningswijze niet kan aannemen | indique les motifs pour lesquels il ne peut admettre le mode de calcul |
en tevens vaststelt dat de schade onmogelijk anders kan worden bepaald | proposé par la victime et qu'il constate en outre l'impossibilité de |
(Cass., 17 februari 2012, Arr. Cass., 2012, nr. 119). | déterminer autrement le dommage (Cass., 17 février 2012, Pas., 2012, |
B.6.2. In de interpretatie van het verwijzende rechtscollege zou | n° 119). |
artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek zich verzetten tegen het | B.6.2. Dans l'interprétation de la juridiction a quo, l'article 1382 |
toekennen van een morele schadevergoeding die verder gaat dan een | du Code civil s'opposerait à l'octroi d'un dédommagement moral |
symbolische vergoeding van één euro, bij aantasting van het collectief | supérieur à la réparation symbolique d'un euro en cas d'atteinte à |
belang waarvoor de milieuvereniging werd opgericht, wanneer het gaat om schade aan niet-toegeëigende milieubestanddelen. B.6.3. De verwijzende rechter motiveert zijn beslissing als volgt : « De schade is van morele aard en kan niet worden begroot op basis van een bepaald bedrag per vogel waarop de bewezen verklaarde feiten betrekking hebben. De vogels horen immers aan niemand toe. Bij gebrek aan een specifiek wettelijk kader kan het morele belang dat de burgerlijke partij heeft bij het behoud van een onaangetast vogelbestand, niet anders worden gewaardeerd dan het belang dat elke burger daarbij heeft. De eis van | l'intérêt collectif pour lequel l'association de défense de l'environnement a été constituée, lorsqu'il s'agit d'un dommage à des éléments de l'environnement qui n'appartiennent en propre à personne. B.6.3. Le juge a quo motive sa décision de la manière suivante : « Le dommage est de nature morale et ne peut être estimé sur la base d'un montant déterminé pour chaque oiseau concerné par les faits déclarés établis. Les oiseaux n'appartiennent en effet à personne. Faute d'un cadre légal spécifique, l'intérêt moral que la partie civile a au maintien d'une population d'oiseaux intacte ne peut être évalué autrement que l'intérêt qu'à chaque citoyen à ce maintien. L'exigence d'une |
gelijke waardering van het belang van elk burger bij het behoud van | valorisation identique de l'intérêt de chaque citoyen au maintien de |
natuurwaarden, leidt tot de conclusie dat een schending van dit morele | valeurs naturelles conduit à conclure qu'une violation de cet intérêt |
belang slechts op symbolische wijze kan worden vergoed. Zo niet zou de | moral ne peut être indemnisée que symboliquement. Dans le cas |
toekenning van een substantieel bedrag aan de burgerlijke partij | contraire, l'octroi d'un montant substantiel à la partie civile |
berusten op een willekeurige toekenning van vergoeding die niet | reposerait sur une attribution arbitraire de dédommagement qui ne |
veralgemeenbaar zou zijn. | serait pas généralisable. |
De juridische erkenning van het geschonden recht leidt bijgevolg tot | La reconnaissance juridique du droit violé conduit par conséquent à |
de toekenning van 1 euro morele schadevergoeding. Met deze schadevergoeding brengt de rechtbank geenszins tot uitdrukking tot [lees : dat] het aangetaste belang niet belangrijk zou zijn of dat de aantasting van dit belang onbeduidend zou zijn maar alleen dat, bij gebrek aan een bijzondere rechtsgrond, het belang van de burgerlijke partij binnen het bestaande privaatrechtelijke vergoedingsrecht niet op een andere wijze kan worden gewaardeerd. De erkenning van de toelaatbaarheid en principiële gegrondheid van de vordering van de burgerlijke partij laat haar overigens toe daadwerkelijk in rechte de eerbiediging van de door haar behartigde belangen na te streven ». B.6.4. Het staat in de regel aan het verwijzende rechtscollege om de bepalingen die het van toepassing acht te interpreteren, onder voorbehoud van een kennelijk verkeerde lezing van de in het geding zijnde bepaling, wat te dezen niet het geval is. Het Hof onderzoekt het in de prejudiciële vraag vermelde verschil in behandeling dan ook | l'octroi d'un euro de dédommagement moral. En accordant ce dédommagement, le tribunal ne déclare nullement que l'intérêt lésé ne serait pas important ou que la lésion de cet intérêt serait insignifiante mais uniquement que, faute d'un fondement juridique plus spécifique, l'intérêt de la partie civile ne peut être valorisé autrement dans le cadre du droit privé de la réparation existant. La reconnaissance de l'admissibilité et du fondement de principe de l'action de la partie civile permet par ailleurs à celle-ci d'agir réellement en justice pour le respect des intérêts qu'elle défend ». B.6.4. Il appartient en règle à la juridiction a quo d'interpréter les dispositions qu'elle applique, sous réserve d'une lecture manifestement erronée de la disposition en cause, ce qui n'est pas le cas en l'espèce. La Cour examine en conséquence la différence de traitement mentionnée dans la question préjudicielle, dans |
in de in B.1.1 vermelde interpretatie. | l'interprétation visée en B.1.1. |
B.7.1. Krachtens artikel 3 van de voorafgaande titel van het Wetboek | B.7.1. En vertu de l'article 3 du titre préliminaire du Code de |
van strafvordering strekt de burgerlijke rechtsvordering voor de | procédure pénale, l'exercice de l'action civile devant les |
strafgerechten tot vergoeding van de door een misdrijf veroorzaakte | juridictions pénales tend à la réparation du dommage privé causé par |
eigen schade en kan zij dus alleen worden ingesteld door degene die | une infraction et n'appartient dès lors qu'à celui qui a été |
rechtstreeks werd benadeeld door dat misdrijf, waardoor hij in zijn | directement lésé par cette infraction dont il a souffert dans sa |
persoon, zijn goederen of zijn eer heeft geleden (Cass., 20 oktober | personne, dans ses biens ou dans son honneur (Cass., 20 octobre 2010, |
2010, Arr. Cass., 2010, nr. 613). Een burgerlijkepartijstelling voor | Pas., 2010, n° 613). En principe, une constitution de partie civile |
pour un dommage subi par des tiers est exclue. | |
schade geleden door derden is in beginsel uitgesloten. | B.7.2. Pour qu'un dommage puisse être indemnisé sur la base de |
B.7.2. Opdat schade kan worden vergoed op basis van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek moet zij zijn veroorzaakt aan « een ander » en moet zij de eiser derhalve persoonlijk treffen. B.8.1. Hoewel elke burger, zoals een rechtspersoon die zich de bescherming van het leefmilieu tot doel stelt, belang heeft bij het behoud van de natuur, te dezen het bestand van wilde vogels, bestaat er tussen de burger en een dergelijke rechtspersoon een essentieel verschil wanneer het gaat om het instellen van een burgerlijke vordering tot vergoeding van schade toegebracht aan niet-toegeëigende milieubestanddelen. Doordat dergelijke milieubestanddelen aan niemand toebehoren, zal de gewone burger in beginsel geen rechtstreeks en persoonlijk belang | l'article 1382 du Code civil, il doit avoir été causé à « autrui » et il doit donc toucher personnellement le demandeur. B.8.1. Bien que chaque citoyen ait, tout comme une personne morale ayant pour objet la protection de l'environnement, un intérêt à la conservation de la nature, en l'espèce la conservation de la population d'oiseaux sauvages, il existe entre le citoyen et une telle association une différence essentielle lorsqu'il s'agit d'introduire une action civile en réparation d'un dommage occasionné à des éléments de l'environnement qui n'appartiennent en propre à personne. Etant donné que de tels éléments de l'environnement n'appartiennent à personne, le citoyen ordinaire n'aura en principe aucun intérêt direct |
hebben om een vordering tot schadevergoeding in te stellen wegens de | et personnel à intenter une action en réparation pour la lésion de cet |
aantasting ervan. Een rechtspersoon die is opgericht met het | intérêt. En revanche, une personne morale qui a été constituée en |
specifieke doel om het leefmilieu te beschermen kan daarentegen, zoals | ayant pour objet spécifique de protéger l'environnement peut, comme il |
is vermeld in B.4, wel morele schade lijden en een dergelijke | est indiqué en B.4, effectivement subir un dommage moral et intenter |
vordering instellen. | une telle action. |
B.8.2. Het morele nadeel dat een milieuvereniging kan lijden door de | B.8.2. Le dommage moral qu'une association de défense de |
aantasting van het collectief belang ter verdediging waarvan zij is | l'environnement peut subir en raison de l'atteinte portée à l'intérêt |
opgericht, is evenwel in meerdere opzichten bijzonder. | collectif pour la défense duquel elle a été constituée est toutefois |
particulier à plusieurs égards. | |
B.8.3. In de eerste plaats valt dat nadeel niet samen met de | B.8.3. Tout d'abord, ce préjudice ne coïncide pas avec le dommage |
werkelijke ecologische schade vermits deze een natuurschade uitmaakt, | écologique réel, puisque celui-ci consiste en un dommage porté à la |
waardoor de gehele maatschappij is benadeeld. Het betreft hier immers | nature, qui lèse la société tout entière. Il s'agit en effet ici de |
goederen zoals wilde dieren, water, lucht, die tot de categorie van de | biens tels que les animaux sauvages, l'eau, l'air, qui appartiennent à |
res nullius of res communes behoren en die - zolang zij niet in bezit | la catégorie des res nullius ou des res communes et qui - tant que |
worden genomen - aan niemand toebehoren en dus niet het voorwerp | personne ne se les approprie - n'appartiennent à personne et ne font |
uitmaken van private gebruiksrechten. | donc pas l'objet de droits d'usage privés. |
B.8.4. Voorts kan de schade aan niet-toegeëigende milieubestanddelen | B.8.4. Ensuite, le dommage occasionné à des éléments de |
l'environnement qui n'appartiennent à personne peut, en règle, | |
in de regel moeilijk met mathematische precisie worden begroot omdat | difficilement être évalué avec une précision mathématique parce qu'il |
het gaat om niet-economisch uitdrukbare verliezen. | s'agit de pertes non économiquement exprimables. |
B.8.5. In het licht van het bovenstaande moet worden onderzocht of het | B.8.5. A la lumière de ce qui précède, il convient d'examiner si la |
verschil in behandeling dat door de prejudiciële vraag wordt beoogd, | différence de traitement visée par la question préjudicielle est |
redelijk verantwoord is. | raisonnablement justifiée. |
B.9.1. Krachtens artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek dient de | B.9.1. En vertu de l'article 1382 du Code civil, le juge est tenu |
rechter in concreto de schade te ramen die door een onrechtmatige daad | d'évaluer concrètement le dommage causé par un acte illicite et il |
wordt veroorzaakt en mag hij de schade naar billijkheid ramen wanneer | peut recourir à une évaluation du dommage en équité lorsqu'il est |
zij onmogelijk anders kan worden bepaald. | impossible de le déterminer autrement. |
B.9.2. De begroting van schadevergoeding naar billijkheid betekent dat | B.9.2. L'évaluation de dommages-intérêts en équité signifie que |
deze zo goed mogelijk aan de concrete werkelijkheid moet worden | ceux-ci doivent être adaptés le mieux possible à la réalité concrète, |
aangepast, ook wanneer het gaat om morele schade. In dat opzicht | même lorsqu'il s'agit d'un dommage moral. A cet égard, la situation |
verschilt de situatie van een rechtspersoon niet van die van een | d'une personne morale ne diffère pas de celle d'une personne physique |
natuurlijke persoon die morele schade lijdt, die evenmin met | qui subit un préjudice moral, lequel ne peut pas non plus être |
mathematische precisie kan worden vastgesteld. De rechter kan niet | constaté avec une précision mathématique. Le juge ne peut pas se |
volstaan met de vermelding dat het om een moreel nadeel gaat en dat | contenter d'indiquer qu'il s'agit d'un préjudice moral et qu'il évalue |
hij daarom de schade ex aequo et bono begroot; hij moet motiveren | dès lors le dommage ex aequo et bono; il doit motiver l'impossibilité |
waarom hij de schade niet anders kan ramen (Cass., 22 april 2009, Arr. | d'évaluer le dommage autrement (Cass., 22 avril 2009, Pas., 2009, n° |
Cass., 2009, nr. 268). | 268). |
B.10.1. Hoewel een exacte schadebegroting bij de aantasting van | B.10.1. Bien qu'il ne soit pas possible d'évaluer exactement le |
niet-toegeëigende milieubestanddelen niet mogelijk is en de morele | dommage subi dans le cas d'une atteinte portée à des éléments de |
l'environnement qui n'appartiennent à personne et bien que le dommage | |
schade van de rechtspersoon niet samenvalt met de werkelijke | moral de la personne morale ne coïncide pas avec le dommage écologique |
ecologische schade, is het voor de rechter niet onmogelijk de morele | réel, il n'est pas impossible pour le juge d'évaluer concrètement le |
schade van de milieuvereniging in concreto te ramen. Zo kan hij onder | dommage moral subi par l'association de défense de l'environnement. |
meer rekening houden met de statutaire doelstellingen van de | Ainsi, il peut notamment tenir compte des objectifs statutaires de |
vereniging, met de omvang van haar activiteiten en de inspanningen die | l'association, de l'importance de ses activités et des efforts qu'elle |
ze levert om haar doelstellingen te realiseren. Bovendien kan hij ook | fournit pour réaliser ses objectifs. En outre, il peut également |
de ernst van de milieuverstoring in aanmerking nemen om de morele | prendre en considération la gravité de l'atteinte à l'environnement |
schadevergoeding voor de vereniging te begroten. | pour évaluer le dédommagement moral à accorder à l'association. |
B.10.2. Weliswaar kan de rechter, na een onderzoek van de schade in | B.10.2. Certes, après avoir examiné concrètement le dommage, le juge |
concreto, in een bepaald geval van oordeel zijn dat een morele | peut estimer, dans un cas déterminé, qu'un dédommagement moral d'un |
schadevergoeding van één euro volstaat, doch door artikel 1382 van het | euro suffit, mais en interprétant l'article 1382 du Code civil en ce |
Burgerlijk Wetboek zo te interpreteren dat het zich op algemene wijze | sens qu'il s'oppose de façon générale à l'octroi d'un dommage |
ertegen verzet dat meer dan één euro schadevergoeding wordt toegekend | supérieur à un euro lorsqu'il est porté atteinte à l'intérêt moral |
wanneer afbreuk wordt gedaan aan het morele belang van een | d'une personne morale en raison de l'atteinte portée à son objet |
rechtspersoon wegens de aantasting van zijn collectief doel, wordt een | collectif, il est fait exception aux principes de l'évaluation |
uitzondering gemaakt op de beginselen van de raming in concreto en van | concrète et de la réparation intégrale qui sont contenus dans cette |
de volledige schadevergoeding die zijn vervat in die bepaling, zonder | disposition, sans qu'existe pour ce faire une justification objective |
dat hiervoor een objectieve en redelijke rechtvaardiging bestaat. | et raisonnable. B.10.3. Une telle limitation affecterait aussi de manière |
B.10.3. Een dergelijke beperking zou ook de belangen van de betrokken | disproportionnée les intérêts des associations de défense de |
milieuverenigingen, die een belangrijke rol hebben bij het waarborgen | l'environnement concernées, qui jouent un rôle important dans la |
van het door de Grondwet erkende recht op de bescherming van een | sauvegarde du droit à la protection d'un environnement sain reconnu |
gezond leefmilieu, op onevenredige wijze aantasten. | par la Constitution. |
B.11.1. Bijgevolg schendt artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek de | B.11.1. Par conséquent, l'article 1382 du Code civil viole les |
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in de interpretatie dat het zich | articles 10 et 11 de la Constitution dans l'interprétation selon |
ertegen verzet dat aan een rechtspersoon die is opgericht en in het | laquelle il s'oppose à ce qu'une personne morale qui a été constituée |
rechtsverkeer optreedt ter verdediging van een collectief belang, | et qui agit en vue de défendre un intérêt collectif, comme la |
zoals de bescherming van het leefmilieu of bepaalde bestanddelen | protection de l'environnement ou de certains des éléments de celui-ci, |
ervan, een morele schadevergoeding wegens aantasting van het | reçoive, pour l'atteinte à l'intérêt collectif pour lequel elle a été |
collectief belang waarvoor hij is opgericht wordt toegekend, die | constituée, un dédommagement moral qui dépasse le dédommagement |
verder gaat dan een symbolische vergoeding van één euro. | symbolique d'un euro. |
B.11.2. Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek kan evenwel ook zo | B.11.2. L'article 1382 du Code civil peut toutefois également être |
worden geïnterpreteerd dat het zich niet ertegen verzet dat aan een | interprété en ce sens qu'il ne s'oppose pas à ce qu'une personne |
rechtspersoon die is opgericht en in het rechtsverkeer optreedt ter | morale qui a été constituée et qui agit en vue de défendre un intérêt |
verdediging van een collectief belang, zoals de bescherming van het | collectif, comme la protection de l'environnement ou certains des |
leefmilieu of bepaalde bestanddelen ervan, een morele schadevergoeding | |
wegens aantasting van het collectief belang waarvoor hij is opgericht | éléments de celui-ci, puisse recevoir pour l'atteinte à l'intérêt |
kan worden toegekend, die verder gaat dan een symbolische vergoeding | collectif pour lequel elle a été constituée, un dédommagement moral |
van één euro. In die interpretatie houdt die bepaling geen schending | qui dépasse le dédommagement symbolique d'un euro. Dans cette |
in van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang | interprétation, cette disposition ne viole pas les articles 10 et 11 |
gelezen met de artikelen 23 en 27 van de Grondwet en met artikel 1 van | de la Constitution, combinés ou non avec les articles 23 et 27 de la |
het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag voor de | Constitution et avec l'article 1er du Premier Protocole additionnel à |
rechten van de mens. | la Convention européenne des droits de l'homme. |
Om die redenen, | Par ces motifs, |
het Hof | la Cour |
zegt voor recht : | dit pour droit : |
- Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek schendt de artikelen 10 en | - L'article 1382 du Code civil viole les articles 10 et 11 de la |
11 van de Grondwet, in de interpretatie dat het zich ertegen verzet | Constitution dans l'interprétation selon laquelle il s'oppose à ce |
dat aan een rechtspersoon die is opgericht en in het rechtsverkeer | qu'une personne morale qui a été créée et qui agit en vue de défendre |
optreedt ter verdediging van een collectief belang, zoals de | un intérêt collectif, comme la protection de l'environnement ou de |
bescherming van het leefmilieu of bepaalde bestanddelen ervan, een | certains éléments de celui-ci, reçoive, pour l'atteinte à l'intérêt |
morele schadevergoeding wegens aantasting van het collectief belang | collectif pour lequel elle a été constituée, un dédommagement moral |
waarvoor hij is opgericht wordt toegekend, die verder gaat dan een | |
symbolische vergoeding van één euro. | qui dépasse le dédommagement symbolique d'un euro. |
- Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek schendt niet de artikelen 10 | - L'article 1382 du Code civil ne viole pas les articles 10 et 11 de |
en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de | |
artikelen 23 en 27 van de Grondwet en met artikel 1 van het Eerste | la Constitution, combinés ou non avec les articles 23 et 27 de la |
Aanvullend Protocol van het Europees Verdrag voor de rechten van de | Constitution et avec l'article 1er du Premier Protocole additionnel à |
mens, in de interpretatie dat het zich niet ertegen verzet dat aan een | la Convention européenne des droits de l'homme, dans l'interprétation |
rechtspersoon die is opgericht en in het rechtsverkeer optreedt ter | selon laquelle il ne s'oppose pas à ce qu'une personne morale qui a |
verdediging van een collectief belang, zoals de bescherming van het | été créée et qui agit en vue de défendre un intérêt collectif, comme |
leefmilieu of bepaalde bestanddelen ervan, een morele schadevergoeding | la protection de l'environnement ou de certains éléments de celui-ci, |
wegens aantasting van het collectief belang waarvoor hij is opgericht | puisse recevoir, pour l'atteinte à l'intérêt collectif pour lequel |
kan worden toegekend, die verder gaat dan een symbolische vergoeding | elle a été constituée, un dédommagement moral qui dépasse le |
van één euro. | dédommagement symbolique d'un euro. |
Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel | Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, |
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, | conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur |
op 21 januari 2016. | la Cour constitutionnelle, le 21 janvier 2016. |
De griffier, | Le greffier, |
P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
De voorzitter, | Le président, |
A. Alen | A. Alen |