Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 48/2015 van 30 april 2015 Rolnummer : 5845 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 11 van de wet van 20 januari 2014 houdende hervorming van de bevoegdheid, de procedureregeling en de organisatie van de Raa Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters A. Alen en J. Spreutels, en de rechters (...)"
Uittreksel uit arrest nr. 48/2015 van 30 april 2015 Rolnummer : 5845 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 11 van de wet van 20 januari 2014 houdende hervorming van de bevoegdheid, de procedureregeling en de organisatie van de Raa Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters A. Alen en J. Spreutels, en de rechters (...) Extrait de l'arrêt n° 48/2015 du 30 avril 2015 Numéro du rôle : 5845 En cause : le recours en annulation de l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014 portant réforme de la compétence, de la procédure et de l'organisation du Conseil d'Etat La Cour constitutionnelle, composée des présidents A. Alen et J. Spreutels, et des juges E. De G(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 48/2015 van 30 april 2015 Extrait de l'arrêt n° 48/2015 du 30 avril 2015
Rolnummer : 5845 Numéro du rôle : 5845
In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 11 van de wet van 20 En cause : le recours en annulation de l'article 11 de la loi du 20
januari 2014 houdende hervorming van de bevoegdheid, de janvier 2014 portant réforme de la compétence, de la procédure et de
procedureregeling en de organisatie van de Raad van State (invoering
van een rechtsplegingsvergoeding voor de Raad van State), ingesteld l'organisation du Conseil d'Etat (instauration d'une indemnité de
door Annick Meurant en anderen. procédure devant le Conseil d'Etat), introduit par Annick Meurant et autres.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters A. Alen en J. Spreutels, en de composée des présidents A. Alen et J. Spreutels, et des juges E. De
rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T.
Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée
Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter A. Alen, du greffier F. Meersschaut, présidée par le président A. Alen,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging I. Objet du recours et procédure
Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 13 februari Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 13
2014 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 14 février 2014 et parvenue au greffe le 14 février 2014, un recours en
februari 2014, is beroep tot vernietiging ingesteld van artikel 11 van
de wet van 20 januari 2014 houdende hervorming van de bevoegdheid, de annulation de l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014 portant
procedureregeling en de organisatie van de Raad van State (invoering réforme de la compétence, de la procédure et de l'organisation du
van een rechtsplegingsvergoeding voor de Raad van State), Conseil d'Etat (instauration d'une indemnité de procédure devant le
bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 3 februari 2014, erratum Conseil d'Etat), publiée au Moniteur belge du 3 février 2014, erratum
in het Belgisch Staatsblad van 13 februari 2014, door Annick Meurant, au Moniteur belge du 13 février 2014, a été introduit par Annick
Jan Stevens, Luc Melis, Hugo Bogaerts, Kristien Roelants, Diederik Van Meurant, Jan Stevens, Luc Melis, Hugo Bogaerts, Kristien Roelants,
Woensel, Denis Malcorps, Jan Creve, Dieuwertje Dierick, Peter Kuipers, Diederik Van Woensel, Denis Malcorps, Jan Creve, Dieuwertje Dierick,
Hans Versmissen, Annick Thibaut, Marina Apers, Lin Ploegaert en Marc Peter Kuipers, Hans Versmissen, Annick Thibaut, Marina Apers, Lin
Van Damme, bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. P. Vande Casteele, Ploegaert et Marc Van Damme, assistés et représentés par Me P. Vande
advocaat bij de balie te Antwerpen. Casteele, avocat au barreau d'Anvers.
(...) (...)
II. In rechte II. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de bestreden bepaling Quant à la disposition attaquée
B.1. Het beroep tot vernietiging is gericht tegen artikel 11 van de B.1. Le recours en annulation est dirigé contre l'article 11 de la loi
wet van 20 januari 2014 houdende hervorming van de bevoegdheid, de du 20 janvier 2014 portant réforme de la compétence, de la procédure
procedureregeling en de organisatie van de Raad van State, dat bepaalt et de l'organisation du Conseil d'Etat, qui dispose :
: « In [de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari « Dans les [lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier
1973] wordt een artikel 30/1 ingevoegd, luidende : 1973], il est inséré un article 30/1 rédigé comme suit :
'

Art. 30/1.§ 1. De afdeling bestuursrechtspraak kan een

'

Art. 30/1.§ 1er. La section du contentieux administratif peut

rechtsplegingsvergoeding toekennen, die een forfaitaire tegemoetkoming accorder une indemnité de procédure qui est une intervention
is in de kosten en honoraria van de advocaat van de in het gelijk forfaitaire dans les frais et honoraires d'avocat de la partie ayant
gestelde partij. obtenu gain de cause.
Na het advies ingewonnen te hebben van de Orde van Vlaamse Balies en Après avoir pris l'avis de l'Ordre des barreaux francophones et
van de " Orde des barreaux francophones et germanophone " bepaalt de germanophone et de "l'Orde van Vlaamse Balies", le Roi établit par
Koning bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad de arrêté délibéré en Conseil des Ministres, les montants de base, minima
basisbedragen en de minimale en maximale bedragen van de et maxima de l'indemnité de procédure, en fonction notamment de la
rechtsplegingsvergoeding, afhankelijk van onder meer de aard van de nature de l'affaire et de l'importance du litige.
zaak en het belang van het geschil.
§ 2. De afdeling bestuursrechtspraak kan, bij met bijzondere redenen § 2. La section du contentieux administratif peut, par décision
omklede beslissing, de vergoeding verlagen of verhogen, zonder echter spécialement motivée, soit réduire l'indemnité soit l'augmenter, sans
de door de Koning voorziene maximale en minimale bedragen te pour autant dépasser les montants maxima et minima prévus par le Roi.
overschrijden. In haar beoordeling houdt ze rekening met : Dans son appréciation, elle tient compte :
1° de financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij, 1° de la capacité financière de la partie succombante, pour diminuer
om het bedrag van de vergoeding te verlagen; le montant de l'indemnité;
2° de complexiteit van de zaak; 2° de la complexité de l'affaire;
3° de kennelijk onredelijke aard van de situatie. 3° du caractère manifestement déraisonnable de la situation.
Indien de in het ongelijk gestelde partij juridische Si la partie succombante bénéficie de l'aide juridique de deuxième
tweedelijnsbijstand geniet, wordt de rechtsplegingsvergoeding ligne, l'indemnité de procédure est fixée au montant minimum établi
vastgelegd op het door de Koning bepaalde minimale bedrag, behalve in par le Roi, sauf en cas de situation manifestement déraisonnable. Sur
geval van een kennelijk onredelijke situatie. Wat dit betreft, ce point, la section du contentieux administratif motive spécialement
omkleedt de afdeling bestuursrechtspraak haar beslissing tot sa décision de diminution ou d'augmentation.
vermindering of verhoging met bijzondere redenen.
Wanneer meer partijen de rechtsplegingsvergoeding ten laste van een of Lorsque plusieurs parties bénéficient de l'indemnité de procédure à
meer in het ongelijk gestelde partijen genieten, is het bedrag ervan charge d'une ou de plusieurs parties succombantes, son montant est au
maximaal het dubbel van de maximale rechtsplegingsvergoeding waarop de maximum le double de l'indemnité de procédure maximale à laquelle peut
begunstigde die gerechtigd is om de hoogste vergoeding te eisen, prétendre le bénéficiaire qui est fondé à réclamer l'indemnité la plus
aanspraak kan maken. Ze wordt door de afdeling bestuursrechtspraak élevée. Elle est répartie entre les parties par la section du
tussen de partijen verdeeld. contentieux administratif.
Geen partij kan boven het bedrag van de rechtsplegingsvergoeding Aucune partie ne peut être tenue au paiement d'une indemnité pour
worden aangesproken tot betaling van een vergoeding voor de l'intervention de l'avocat d'une autre partie au-delà du montant de
tussenkomst van de advocaat van een andere partij. De tussenkomende l'indemnité de procédure. Les parties intervenantes ne peuvent être
partijen kunnen niet worden gehouden tot de betaling van deze
rechtsplegingsvergoeding of ervan genieten. ' ». tenues au paiement ou bénéficier de cette indemnité. ' ».
Ten aanzien van de ontvankelijkheid van het beroep Quant à la recevabilité du recours
B.2. De verzoekende partijen voeren de schending aan, door de B.2. Les parties requérantes invoquent la violation, par la
bestreden bepaling, van de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, al disposition attaquée, des articles 10, 11 et 23 de la Constitution,
dan niet in samenhang gelezen met het recht op toegang tot een rechter combinés ou non avec le droit d'accès au juge et le droit à un recours
en het recht op een doeltreffende voorziening in rechte, met de
artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de effectif, avec les articles 6 et 13 de la Convention européenne des
mens, met artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de droits de l'homme, avec l'article 47 de la Charte des droits
Europese Unie, met het Verdrag betreffende toegang tot informatie, fondamentaux de l'Union européenne, avec la Convention sur l'accès à
inspraak in besluitvorming en toegang tot de rechter inzake l'information, la participation du public au processus décisionnel et
milieuaangelegenheden, en de bijlagen I en II, gedaan te Aarhus op 25 l'accès à la justice en matière d'environnement, et les Annexes I et
juni 1998 (hierna : het Verdrag van Aarhus), met de wet van 17 II, faites à Aarhus le 25 juin 1998 (ci-après : la Convention
december 2002 houdende instemming met het Verdrag van Aarhus, met de d'Aarhus), avec la loi du 17 décembre 2002 portant assentiment à la
richtlijn 2011/92/EU van het Europees Parlement en de Raad van 13 Convention d'Aarhus, avec la directive 2011/92/UE du Parlement
december 2011 betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde européen et du Conseil du 13 décembre 2011 concernant l'évaluation des
openbare en particuliere projecten, inzonderheid de artikelen 9 en 11 incidences de certains projets publics et privés sur l'environnement,
ervan, en met de artikelen 159 en 160 van de Grondwet en met het en particulier ses articles 9 et 11, avec les articles 159 et 160 de
beginsel van de rechtsstaat. la Constitution et avec le principe de l'Etat de droit.
B.3.1. De Ministerraad betwist allereerst de ontvankelijkheid van het B.3.1. Le Conseil des ministres conteste tout d'abord la recevabilité
beroep wegens een gebrek aan belang van de verzoekende partijen. De du recours, faute d'intérêt des parties requérantes. L'instauration
invoering van een rechtsplegingsvergoeding in de procedures voor de d'une indemnité de procédure dans les procédures devant le Conseil
Raad van State zou de situatie van de verzoekende partijen niet d'Etat ne serait pas susceptible d'affecter défavorablement la
nadelig kunnen raken. situation des parties requérantes.
B.3.2. De Grondwet en de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het B.3.2. La Constitution et la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la
Grondwettelijk Hof vereisen dat elke natuurlijke persoon of Cour constitutionnelle imposent à toute personne physique ou morale
rechtspersoon die een beroep tot vernietiging instelt, doet blijken van een belang. Van het vereiste belang doen slechts blijken de personen wier situatie door de bestreden norm rechtstreeks en ongunstig zou kunnen worden geraakt. B.3.3. De tweede verzoekende partij is thans partij in een procedure voor de Raad van State; zij loopt bijgevolg het risico dat zij wordt onderworpen aan de bestreden rechtsplegingsvergoeding. Aangezien één verzoekende partij doet blijken van een belang bij het beroep, is het niet noodzakelijk te onderzoeken of de andere verzoekende partijen eveneens doen blijken van een belang om de vernietiging van de bestreden bepaling te vorderen. B.4. Hoewel het Hof niet bevoegd is om rechtstreeks te toetsen aan de qui introduit un recours en annulation de justifier d'un intérêt. Ne justifient de l'intérêt requis que les personnes dont la situation pourrait être affectée directement et défavorablement par la norme attaquée. B.3.3. La deuxième partie requérante est actuellement partie à une procédure devant le Conseil d'Etat; elle court en conséquence le risque d'être soumise à l'indemnité de procédure attaquée. Une partie requérante justifiant d'un intérêt au recours, il n'est pas nécessaire d'examiner si les autres parties requérantes justifient également d'un intérêt à poursuivre l'annulation des dispositions attaquées. B.4. Bien que la Cour ne soit pas compétente pour procéder à un
artikelen 144, 145, 159, 160 en 161 van de Grondwet, het recht op contrôle direct au regard des articles 144, 145, 159, 160 et 161 de la
Constitution, du droit d'accès au juge et des droits et libertés
toegang tot een rechter en de rechten en vrijheden voortvloeiend uit découlant du droit de l'Union européenne, ainsi que de la Convention
het recht van de Europese Unie, alsook het Verdrag van Aarhus, is het d'Aarhus, elle est compétente pour procéder à un contrôle de l'article
wel bevoegd om het bestreden artikel 11 van de wet van 20 januari 2014 11, attaqué, de la loi du 20 janvier 2014 au regard des articles 10 et
te toetsen aan de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang 11 de la Constitution, combinés avec les dispositions
gelezen met de voormelde grondwets- en internationale bepalingen. constitutionnelles et internationales précitées.
B.5.1. De Ministerraad voert voorts aan dat het beroep onontvankelijk B.5.1. Le Conseil des ministres fait par ailleurs valoir que le
zou zijn omdat het voornamelijk gericht zou zijn tegen het koninklijk recours serait irrecevable parce qu'il serait principalement dirigé
besluit van 30 januari 2014 tot wijziging van de reglementering contre l'arrêté royal du 30 janvier 2014 modifiant la réglementation
betreffende de inning van de kosten voor de Raad van State en tegen relative à la perception des dépens devant le Conseil d'Etat et contre
het koninklijk besluit van 28 maart 2014 betreffende de l'arrêté royal du 28 mars 2014 relatif à l'indemnité de procédure
rechtsplegingsvergoeding bedoeld in artikel 30/1 van de gecoördineerde visée à l'article 30/1 des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le
wetten op de Raad van State van 12 januari 1973, die uitvoering geven aan de wet van 20 januari 2014. 12 janvier 1973, qui mettent en oeuvre la loi du 20 janvier 2014.
B.5.2. De wettelijke basis van het principe van de B.5.2. La base légale du principe de l'indemnité de procédure se
rechtsplegingsvergoeding wordt gevormd door artikel 11 van de wet van
20 januari 2014. De vaststelling dat aan de Koning de bevoegdheid trouve dans l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014. L'habilitation
wordt opgedragen om, in uitvoeringsbesluiten, het principe van de donnée au Roi de préciser, dans des arrêtés d'exécution, le principe
rechtsplegingsvergoeding verder uit te werken, binnen de door de de l'indemnité de procédure, dans les limites fixées par le
wetgever vastgestelde grenzen, betekent niet dat de verzoekende législateur, ne signifie pas que les parties requérantes ne sont pas
partijen niet rechtstreeks worden geraakt of kunnen worden geraakt, op affectées directement ou ne peuvent l'être, à la condition que ce
voorwaarde dat die benadeling haar oorzaak vindt in de wet zelf. préjudice trouve son origine dans la loi proprement dite.
B.5.3. Het onderzoek van de ontvankelijkheid valt samen met het onderzoek van de grond van de zaak, wanneer een exceptie van niet-ontvankelijkheid die is afgeleid uit de onbevoegdheid van het Hof, betrekking heeft op de draagwijdte die dient te worden gegeven aan de bestreden bepaling. Slechts wanneer een onderdeel van het enige middel betrekking zou hebben op elementen die dienen te worden geregeld of worden geregeld in de voormelde uitvoeringsbesluiten, besluit het Hof tot onbevoegdheid. B.6.1. Ten slotte werpt de Ministerraad op dat het enige middel onontvankelijk is, omdat het onduidelijk zou zijn. De verzoekende partijen zouden hebben nagelaten de concrete schending van de aangehaalde grondwets- en internationale bepalingen en rechtsbeginselen aan te geven. B.6.2. In tegenstelling tot wat de Ministerraad aanvoert, wordt het middel op voldoende duidelijke wijze uiteengezet. Uit de memorie en de memorie van wederantwoord van de Ministerraad blijkt overigens dat die B.5.3. L'examen de la recevabilité se confond avec celui du fond de l'affaire lorsqu'une exception d'irrecevabilité prise de l'incompétence de la Cour concerne la portée à donner à la disposition attaquée. La Cour ne conclut à l'incompétence que dans l'éventualité où une branche du moyen unique se rapporterait à des éléments à régler ou réglés dans les arrêtés d'exécution précités. B.6.1. Enfin, le Conseil des ministres fait valoir que le moyen unique est irrecevable parce qu'il manquerait de clarté. Les parties requérantes auraient négligé de préciser la violation concrète des dispositions constitutionnelles et internationales ainsi que des principes de droit cités. B.6.2. Contrairement à ce que soutient le Conseil des ministres, le moyen est exposé de façon suffisamment claire. Il ressort du reste du mémoire et du mémoire en réponse du Conseil des ministres que celui-ci
het middel goed heeft begrepen en dus een dienstig verweer heeft a bien compris le moyen et a donc été en mesure de mener une défense
kunnen voeren. utile.
B.7. De excepties worden verworpen. B.7. Les exceptions sont rejetées.
Ten gronde Quant au fond
B.8.1. Het bestreden artikel 11 van de wet van 20 januari 2014 B.8.1. L'article 11, attaqué, de la loi du 20 janvier 2014 portant
houdende hervorming van de bevoegdheid, de procedureregeling en de réforme de la compétence, de la procédure et de l'organisation du
organisatie van de Raad van State voert een nieuw artikel 30/1 in de Conseil d'Etat introduit un article 30/1, nouveau, dans les lois sur
gecoördineerde wetten op de Raad van State van 12 januari 1973 in, dat le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, qui permet à la
aan de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State de section du contentieux administratif du Conseil d'Etat d'accorder une
mogelijkheid biedt om aan de in het gelijk gestelde partij een indemnité de procédure à la partie ayant obtenu gain de cause.
rechtsplegingsvergoeding toe te kennen.
B.8.2. Met het invoeren van de rechtsplegingsvergoeding streefde de B.8.2. En instaurant l'indemnité de procédure, le législateur
wetgever een dubbele doelstelling na : enerzijds, een einde maken aan poursuivait un double objectif : d'une part, mettre fin à
de verplichting, voor de rechtsonderhorigen, om een nieuwe procedure l'obligation, pour les justiciables, d'introduire une nouvelle
op te starten voor de burgerlijke rechter op grond van artikel 1382 procédure devant le juge civil, sur la base de l'article 1382 du Code
van het Burgerlijk Wetboek teneinde een vergoeding te verkrijgen voor civil, en vue d'obtenir une indemnité pour les frais d'avocat qu'ils
de door hen gemaakte advocatenkosten en, anderzijds, het beheer van de ont supportés, et, d'autre part, améliorer la gestion des finances
openbare financiën verbeteren door te vermijden dat overheden de publiques en évitant que des autorités aient à supporter les frais de
kosten van twee verschillende procedures voor twee verschillende deux procédures différentes devant deux juridictions différentes à
rechtscolleges moeten dragen bij de betwisting, door een l'occasion de la contestation, par un justiciable, d'un même acte
rechtsonderhorige, van een zelfde bestuurshandeling : administratif :
« Momenteel moet de verzoeker, die voor de Raad van State in het « Actuellement, le requérant qui obtient gain de cause devant le
gelijk gesteld wordt, een rechtsvordering instellen voor de gewone rechtscolleges teneinde de verhaalbaarheid van de advocatenhonoraria te verkrijgen, behoudens minnelijke overeenkomst met de tegenpartij. [...] Het lijkt echter tegenstrijdig met het principe inzake goed bestuur om aan een rechtsonderhorige een nieuwe gerechtelijke procedure op te leggen wanneer de procedure voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State voor die partij met succes beëindigd werd. Bovendien worden de openbare overheden blootgesteld aan een dubbele vergoeding, enerzijds voor de procedure voor de Raad van State en anderzijds voor de daaropvolgende procedure voor de justitiële rechter, wat afbreuk Conseil d'Etat doit introduire une action devant les juridictions de l'ordre judiciaire en vue d'obtenir la répétibilité des honoraires d'avocats, sauf accord à l'amiable avec la partie adverse. [...] Toutefois, il semble contraire au principe de bonne administration de la justice d'imposer à un justiciable une nouvelle procédure juridictionnelle lorsqu'il est arrivé avec succès au terme de la procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat. De même, les pouvoirs publics s'exposent à devoir supporter une double indemnité, d'une part, pour la procédure devant le Conseil d'Etat et d'autre part, pour la procédure ultérieure devant la juridiction de l'ordre judiciaire, ce qui est préjudiciable à une
doet aan een goed beheer van de openbare financiën » (Parl. St., bonne gestion des deniers publics » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n°
Senaat, 2012-2013, nr. 5-2277/1, p. 24). 5-2277/1, p. 24).
B.8.3. Uit de parlementaire voorbereiding van de bestreden bepaling B.8.3. Il ressort également des travaux préparatoires de la
blijkt eveneens dat het nieuwe artikel 30/1 van de gecoördineerde disposition attaquée que le nouvel article 30/1 des lois coordonnées
wetten op de Raad van State daarenboven is geïnspireerd op de sur le Conseil d'Etat s'inspire en outre de l'indemnité de procédure
rechtsplegingsvergoeding zoals die thans van toepassing is in telle qu'elle s'applique aujourd'hui dans des procédures devant le
procedures voor de burgerlijke rechter en strafrechter. De bedoeling juge civil et le juge pénal. Le législateur entendait opter pour un
van de wetgever was te opteren voor een systeem dat tegemoetkomt aan système qui réponde aux exigences de la jurisprudence de la Cour. Les
de rechtspraak van het Hof. De verschillen tussen het systeem van différences entre le système de l'indemnité de procédure devant, d'une
rechtsplegingsvergoeding voor, enerzijds, de burgerlijke rechter en part, le juge civil et le juge pénal et, d'autre part, le Conseil
strafrechter en, anderzijds, de Raad van State worden verklaard door d'Etat s'expliquent par les caractéristiques spécifiques de la
de specifieke eigenschappen van een procedure voor de afdeling procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil
bestuursrechtspraak van de Raad van State : d'Etat :
« De voorgestelde bepaling strekt ertoe een gelijkaardig systeem te « La disposition proposée entend prévoir un système similaire à celui
voorzien als het systeem vastgesteld door het Gerechtelijk Wetboek, prévu par le Code judiciaire, tout en permettant à la section du
waarbij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State de contentieux administratif du Conseil d'Etat de statuer elle-même sur
mogelijkheid heeft om zelf uitspraak te doen over de verhaalbaarheid la question de la répétibilité des honoraires d'avocats. Cette
van de advocatenhonoraria. De verhaalbaarheid moet ten goede komen van répétibilité doit bénéficier aux parties qui ont obtenu gain de cause
de partijen die in het gelijk werden gesteld in het geschil, beperkt dans le litige, lesquelles se limitent aux parties requérantes et
tot de eisende en verwerende partijen. [...] adverses. [...]
Net zoals voor artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek zijn er A l'instar de l'article 1022 du Code judiciaire, des critères sont
criteria voorzien in het nieuwe artikel 30/1 van de gecoördineerde prévus dans le nouvel article 30/1 des lois coordonnées, pour
wetten, om een vermindering of verhoging van de toe te kennen justifier une diminution ou une augmentation des montants de base à
basisbedragen te rechtvaardigen, binnen de grenzen van de minimum- en allouer, dans les limites des montants minima et maxima à prévoir par
maximumbedragen die bij koninklijk besluit dienen te worden voorzien. arrêté royal. Ces critères sont suffisamment larges que pour embrasser
Deze criteria zijn voldoende ruim om de criteria te omvatten die in de ceux mis en évidence dans la jurisprudence de la Cour de justice de
rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie in het
daglicht worden gezet (arrest van 11 april 2013, C-260/11, Edwards en l'Union européenne (arrêt du 11 avril 2013, C-260/11, Edwards et
Pallikarapoulos) » (Parl. St., Senaat, 2012-2013, nr. 5-2277/1, pp. Pallikarapoulos) » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2277/1, pp.
24-25). 24-25).
B.9. Het enige middel bestaat uit drie onderdelen, te weten de B.9. Le moyen unique comprend trois branches, à savoir la violation
schending van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, de schending van des articles 10 et 11 de la Constitution, la violation du droit
het recht op toegang tot een rechter en de schending van artikel 23 van de Grondwet. d'accès au juge et la violation de l'article 23 de la Constitution.
Met betrekking tot de schending van de artikelen 10 en 11 van de En ce qui concerne la violation des articles 10 et 11 de la
Grondwet Constitution
B.10. Het eerste onderdeel van het enige middel wordt afgeleid uit de B.10. Le moyen unique, en sa première branche, est pris de la
schending van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet en bevat drie violation des articles 10 et 11 de la Constitution et comprend trois
grieven. griefs.
B.11.1. Allereerst menen de verzoekende partijen dat, gelet op het B.11.1. Les parties requérantes estiment tout d'abord que, compte tenu
arrest nr. 96/2012 van 15 juli 2012, een regeling waarbij een overheid de l'arrêt n° 96/2012 du 15 juillet 2012, un régime qui permet à une
aanspraak kan maken op een rechtsplegingsvergoeding strijdig zou zijn autorité publique de prétendre à une indemnité de procédure violerait
met het gelijkheidsbeginsel. Het Hof zou bij dat arrest immers hebben le principe d'égalité. Par l'arrêt susdit, la Cour aurait en effet
geoordeeld dat het verantwoord was dat de overheid de terugbetaling jugé qu'il était justifié que l'autorité ne puisse pas obtenir le
van de kosten en erelonen van haar advocaat ten laste van de remboursement des frais et honoraires de son avocat à charge de la
verzoekende partij wier beroep door de Raad van State is verworpen, partie requérante dont le recours est rejeté par le Conseil d'Etat.
niet kan verkrijgen.
B.11.2. Daarnaast zou, volgens de verzoekende partijen, de bestreden B.11.2. En outre, les parties requérantes soutiennent que la
bepaling het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie schenden, disposition attaquée violerait le principe d'égalité et de
in zoverre zij niet soortgelijk is aan de regeling van de artikelen non-discrimination, au motif qu'elle diffère du régime prévu par les
1017 tot 1019 van het Gerechtelijk Wetboek, voor wat betreft (1) het articles 1017 à 1019 du Code judiciaire, en ce qui concerne (1) le
tarief van de kosten, uitgaven en rechten en de
rechtsplegingsvergoeding, (2) het algemeen karakter van de tarif des frais, dépens et droits et de l'indemnité de procédure, (2)
rechtsplegingsvergoeding en (3) de collectieve vermenigvuldiging van de kosten. B.11.3. Tot slot beweren de verzoekende partijen dat het gelijkheidsbeginsel zou zijn geschonden onder meer omdat de wetgever, in tegenstelling tot wat recent is bepaald met betrekking tot de dwangsom in de procedures voor de Raad van State, heeft nagelaten om te bepalen dat de geldboete voor een kennelijk onrechtmatig beroep voortaan aan de tegenpartij zou toekomen. B.12.1. Bij zijn voormelde arrest nr. 96/2012 heeft het Hof geoordeeld dat de niet-verhaalbaarheid van advocatenkosten door de voor de Raad van State in het gelijk gestelde overheid niet ongrondwettig was, le caractère général de l'indemnité de procédure et (3) la multiplication collective des coûts. B.11.3. Les parties requérantes allèguent enfin que le principe d'égalité serait violé notamment parce que le législateur a omis de prévoir, contrairement à ce qui a été décidé récemment à propos de l'astreinte dans les procédures devant le Conseil d'Etat, que l'amende pour recours manifestement abusif ne revienne désormais à la partie adverse. B.12.1. Par son arrêt n° 96/2012 précité, la Cour a jugé que la non-répétibilité des frais d'avocat par l'autorité ayant obtenu gain de cause devant le Conseil d'Etat n'était pas inconstitutionnelle
aangezien de overheid als steller van de bestreden bestuurshandeling étant donné que l'autorité publique, auteur de l'acte administratif
over alle nuttige informatie beschikt om die norm te verdedigen. attaqué, dispose de toutes les informations utiles pour défendre cette
Derhalve heeft het geoordeeld dat artikel 1022 van het Gerechtelijk norme. Par conséquent, elle a jugé que l'article 1022 du Code
Wetboek de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet schendt, in die zin judiciaire, interprété en ce sens qu'il ne s'applique pas aux
geïnterpreteerd dat het niet van toepassing is op rechtsplegingen voor procédures devant le Conseil d'Etat, ne violait pas les articles 10 et
de Raad van State. 11 de la Constitution.
B.12.2. Uit dat arrest kan evenwel niet worden afgeleid dat de B.12.2. Il ne peut toutefois pas être déduit de cet arrêt que
invoering, door de wetgever, van een stelsel voor de verhaalbaarheid l'instauration, par le législateur, d'un régime de répétibilité des
van de kosten en erelonen van de advocaat voor de rechtsplegingen voor frais et honoraires de l'avocat pour les procédures devant la section
de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in strijd zou du contentieux administratif du Conseil d'Etat serait contraire au principe d'égalité et de non-discrimination.
zijn met het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie. La Cour a d'ailleurs jugé qu'il appartenait au législateur d'apprécier
Het Hof oordeelde overigens in dat arrest dat het aan de wetgever l'opportunité d'introduire, pour le Conseil d'Etat, un système
toekomt te beoordelen of het opportuun is om voor de Raad van State d'indemnité de procédure.
een systeem van rechtsplegingsvergoeding in te voeren.
Hierbij dient, overeenkomstig de aanbeveling nr. R(81)7 van het Comité En outre, conformément à la recommandation n° R(81)7 du Comité des
van Ministers van de Raad van Europa betreffende het vergemakkelijken ministres du Conseil de l'Europe sur les moyens de faciliter l'accès à
van de toegang tot het gerecht, behalve in bijzondere omstandigheden, la justice, la partie gagnante doit, sauf circonstances particulières,
de winnende partij in beginsel van de verliezende partij de vergoeding obtenir en principe de la partie perdante le remboursement de ses
te verkrijgen van haar kosten - hieronder inbegrepen het honorarium
van de advocaat -, die zij redelijkerwijze heeft gemaakt met frais et dépens, y compris les honoraires d'avocat, qu'elle a
betrekking tot de rechtspleging. raisonnablement exposés à propos de la procédure.
B.12.3. Indien de wetgever ervoor opteert een systeem van B.12.3. Si le législateur choisit d'instaurer un système d'indemnité
rechtsplegingvergoeding in te voeren voor de rechtsplegingen voor de de procédure pour les procédures devant la section du contentieux
afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, komt het hem toe administratif du Conseil d'Etat, il lui incombe de tenir compte, lors
bij de uitwerking van een dergelijk systeem niet alleen rekening te de l'élaboration d'un tel système, non seulement des différences entre
houden met de verschillen tussen de rechtsplegingen voor de Raad van les procédures devant le Conseil d'Etat et les procédures devant le
State en de rechtsplegingen voor de burgerlijke rechter, maar ook met juge civil, mais aussi des nombreux autres intérêts et principes en
de vele andere aanwezige en soms tegenstrijdige belangen en présence, qui sont parfois contradictoires.
beginselen. B.13.1. Voor wat betreft de mogelijke schending van het beginsel van B.13.1. En ce qui concerne la violation éventuelle du principe
gelijkheid en niet-discriminatie, in zoverre de bestreden regeling d'égalité et de non-discrimination, en ce que le régime attaqué ne
niet soortgelijk zou zijn aan de regeling van de artikelen 1017 tot
1019 van het Gerechtelijk Wetboek, vloeit voort uit de parlementaire serait pas similaire à celui prévu par les articles 1017 à 1019 du
voorbereiding vermeld in B.8.2 en B.8.3 dat artikel 11 van de wet van Code judiciaire, il ressort des travaux préparatoires cités en B.8.2
20 januari 2014 tot doel heeft een systeem in te voeren dat et B.8.3 que l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014 a pour objet
soortgelijk is aan dat van artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek, d'instaurer un système similaire à celui prévu par l'article 1022 du
om de rechtzoekende te beschermen en om een dubbele vergoeding ten Code judiciaire, pour protéger le justiciable et pour éviter une
laste van de overheden te vermijden en aldus een goed beheer van de double indemnité à charge des autorités publiques et favoriser ainsi
openbare financiën te bevorderen, waarbij de wetgever tevens rekening une bonne gestion des deniers publics, le législateur ayant également
heeft gehouden met de essentiële verschillen in de onderscheiden tenu compte des différences essentielles entre les différentes
procedures. procédures.
B.13.2.1.1. Voor wat betreft het verschil in behandeling tussen B.13.2.1.1. Pour ce qui est de la différence de traitement entre les
rechtzoekenden die partij zijn in een burgerlijke rechtspleging en justiciables qui sont parties à une procédure civile et ceux qui sont
diegenen die partij zijn in een rechtspleging voor de afdeling parties à une procédure devant la section du contentieux administratif
bestuursrechtspraak van de Raad van State, in het bijzonder voor wat du Conseil d'Etat, notamment en ce qui concerne le tarif des frais,
het tarief van de kosten, de uitgaven en de rechten en de des dépens et des droits, et l'indemnité de procédure, il y a lieu de
rechtsplegingsvergoeding betreft, dient te worden vastgesteld dat, constater que conformément à l'article 30/1, attaqué, des lois
overeenkomstig het bestreden artikel 30/1 van de gecoördineerde wetten coordonnées sur le Conseil d'Etat, seule l'indemnité de procédure est
op de Raad van State, enkel de rechtsplegingsvergoeding wordt instaurée dans la procédure devant la section du contentieux
ingevoerd in de procedure voor de afdeling bestuursrechtspraak van de administratif du Conseil d'Etat, de sorte que ledit article n'a aucune
Raad van State, zodat voormeld artikel geen weerslag heeft op de incidence sur les autres frais, dépens et droits.
andere kosten, uitgaven en rechten.
Voor wat de rechtsplegingsvergoeding zelf betreft, wordt de Koning, Concernant l'indemnité de procédure proprement dite, le Roi est
ingevolge artikel 30/1, § 1, tweede lid, belast met het vaststellen chargé, conformément à l'article 30/1, § 1er, alinéa 2, d'établir les
van de « basisbedragen en de minimale en maximale bedragen van de « montants de base, minima et maxima de l'indemnité de procédure, en
rechtsplegingsvergoeding, afhankelijk van onder meer de aard van de fonction notamment de la nature de l'affaire et de l'importance du
zaak en het belang van het geschil ». Derhalve zou de beweerde litige ». Dès lors, le traitement discriminatoire allégué, à supposer
discriminerende behandeling, gesteld dat zij reëel is, niet
rechtstreeks voortvloeien uit het bestreden artikel 11 van de wet van qu'il soit réel, ne résulterait pas directement de l'article 11,
20 januari 2014, maar uit het voormelde koninklijk besluit van 28 attaqué, de la loi du 20 janvier 2014, mais de l'arrêté royal du 28
maart 2014. mars 2014, précité.
B.13.2.1.2. Het Hof vermag niet de grondwettigheid van een koninklijk B.13.2.1.2. Il n'appartient pas à la Cour de se prononcer sur la
besluit noch die van een bestuurshandeling te beoordelen. constitutionnalité d'un arrêté royal ou d'un acte administratif.
B.13.2.2.1. Voor wat betreft het verschil in behandeling tussen B.13.2.2.1. Pour ce qui est de la différence de traitement entre les
rechtzoekenden die partij zijn in een burgerlijke rechtspleging en justiciables qui sont parties à une procédure civile et ceux qui sont
diegenen die partij zijn in een rechtspleging voor de afdeling parties à une procédure devant la section du contentieux administratif
bestuursrechtspraak van de Raad van State, in het bijzonder voor wat du Conseil d'Etat, notamment en ce qui concerne le caractère général
het algemeen karakter van de rechtsplegingsvergoeding betreft, dient de l'indemnité de procédure, il y a lieu de constater que le régime
te worden vastgesteld dat de regeling van artikel 30/1 van de prévu par l'article 30/1 des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat
gecoördineerde wetten op de Raad van State gebaseerd is op de algemene
regeling van artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek en inhoudt dat est basé sur le régime général de l'article 1022 du Code judiciaire et
de in het ongelijk gestelde partij een forfaitair bepaalde stipule que la partie succombante est redevable d'une indemnité de
rechtsplegingsvergoeding verschuldigd is, ook indien er geen sprake is procédure fixée forfaitairement, même lorsqu'il n'est pas question
van een tergend en roekeloos geding. De toekenning van een d'une procédure téméraire et vexatoire. L'octroi d'une indemnité de
rechtsplegingsvergoeding, overeenkomstig artikel 1022 van het procédure, conformément à l'article 1022 du Code judiciaire, a une
Gerechtelijk Wetboek, heeft een algemene draagwijdte en wordt slechts portée générale et est seulement exclu dans l'hypothèse de l'article
uitgesloten in de hypothese van artikel 1017, tweede lid, van het 1017, alinéa 2, du Code judiciaire. L'exclusion précitée n'a cependant
Gerechtelijk Wetboek. Voormelde uitsluiting is evenwel niet
overgenomen in artikel 30/1 van de gecoördineerde wetten op de Raad pas été reproduite dans l'article 30/1 des lois coordonnées sur le
van State. Conseil d'Etat.
De omstandigheid dat de wetgever, door de rechtsplegingsvergoeding in La circonstance que le législateur, en introduisant l'indemnité de
het objectieve contentieux in te voeren, niet heeft voorzien in een procédure dans le contentieux objectif, n'a pas prévu une exception
uitzondering die soortgelijk is aan die welke hij in het gerechtelijk semblable à celle qu'il a créée en droit judiciaire, pour ce qui
recht in het leven heeft geroepen voor wat betreft het contentieux van concerne le contentieux des assurés sociaux, n'est pas de nature à
de sociaal verzekerden, is niet van die aard dat aan de maatregel zijn priver la mesure de son caractère raisonnable.
redelijk karakter wordt ontnomen.
B.13.2.2.2. Met voormelde uitzondering in het gerechtelijk recht heeft B.13.2.2.2. En prévoyant l'exception précitée dans le droit
de wetgever de kosteloosheid van procedures willen verzekeren voor judiciaire, le législateur a voulu garantir la gratuité de la
sociaal verzekerden wier sociale rechten worden betwist (Parl. St., procédure pour les assurés sociaux dont les droits sociaux sont
Kamer, 2005-2006, DOC 51-2594/001, p. 63). Bij zijn arresten nrs. contestés (Doc. parl., Chambre, 2005-2006, DOC 51-2594/001, p. 63).
200/2009 en 18/2010 heeft het Hof geoordeeld dat die uitzondering Par ses arrêts nos 200/2009 et 18/2010, la Cour a jugé que cette
grondwettig was. exception était constitutionnelle.
Bovendien laten de bewoordingen van artikel 30/1 van de gecoördineerde En outre, aux termes de l'article 30/1 des lois coordonnées sur le
wetten op de Raad van State toe om via een gemotiveerde beslissing, Conseil d'Etat, le Conseil d'Etat peut, par une décision motivée, ne
geen rechtsplegingsvergoeding dan wel het bedrag van de verschuldigde pas accorder d'indemnité de procédure ou fixer celle-ci à un montant
rechtsplegingsvergoeding te bepalen op een symbolisch bedrag indien de symbolique s'il estime qu'il serait déraisonnable de fixer l'indemnité
Raad van State van oordeel is dat het onredelijk zou zijn om de
vergoeding te bepalen op het minimum dat door de Koning is bepaald. De au minimum prévu par le Roi. La section du contentieux administratif
afdeling bestuursrechtspraak is aldus bevoegd om de hoegrootheid van
de rechtsplegingsvergoeding te moduleren, rekening houdend met de est ainsi habilitée à moduler le montant de l'indemnité de procédure
financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij, de en tenant compte de la capacité financière de la partie succombante,
complexiteit van de zaak en de kennelijk onredelijke aard van de de la complexité de l'affaire et du caractère manifestement
situatie (artikel 30/1, § 2, van de gecoördineerde wetten op de Raad déraisonnable de la situation (article 30/1, § 2, des lois coordonnées
van State). Er kan dus niet worden aangevoerd dat de afdeling sur le Conseil d'Etat). Il ne peut donc être soutenu que la section du
bestuursrechtspraak te dezen zou beschikken over een algemene gebonden contentieux administratif disposerait en l'espèce d'une compétence
bevoegdheid, waardoor er geen ruimte zou zijn voor flexibiliteit. liée générale, de sorte qu'il n'y aurait aucune place pour faire
B.13.2.3.1. Voor wat betreft het verschil in behandeling tussen de preuve de souplesse. B.13.2.3.1. Concernant la différence de traitement entre les
rechtzoekenden in de burgerlijke rechtspleging en diegenen in de justiciables dans la procédure civile et les justiciables dans la
rechtspleging voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil
State, in het bijzonder voor wat de collectieve verzoekschriften bij d'Etat, notamment en ce qui concerne les requêtes collectives auprès
de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State betreft, die de la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat, qui
aanleiding zouden geven tot het betalen van zoveel malen de donneraient lieu au paiement d'autant d'indemnités de procédure qu'il
rechtsplegingsvergoeding als er verzoekende partijen zijn, dient te y a de parties requérantes, il convient de constater que la règle de
worden vastgesteld dat voormelde procedureregel wordt teruggevonden in procédure précitée figure à l'article 70, § 3, de l'arrêté du Régent
artikel 70, § 3, van het besluit van de Regent van 23 augustus 1948 du 23 août 1948 déterminant la procédure devant la section du
tot regeling van de rechtspleging voor de afdeling bestuursrechtspraak contentieux administratif du Conseil d'état.
van de Raad van State.
B.13.2.3.2. Zoals reeds vermeld in B.13.2.1.2 vermag het Hof niet de B.13.2.3.2. Comme il est dit en B.13.2.1.2, il n'appartient pas à la
grondwettigheid van een besluit van de Regent, noch de grondwettigheid Cour de se prononcer sur la constitutionnalité d'un arrêté du Régent
van een bestuurshandeling te beoordelen. ou sur la constitutionnalité d'un acte administratif.
B.14.1. De vaststelling dat de advocatenkosten van een verzoekende partij en die van de overheid verschillend zijn, omdat die kosten voor de overheid niet noodzakelijk zouden zijn, ontneemt aan de bestreden regeling niet haar redelijk karakter. Immers, de mogelijke kostprijs van een jurisdictionele procedure kan zowel de beslissing beïnvloeden om een beroep tot nietigverklaring of een vordering tot schorsing in te stellen als de beslissing om zich tegen een dergelijk beroep of een dergelijke vordering te verweren. De financiële situatie van de verschillende procespartijen kan in dezelfde mate door het honorarium en de kosten van een advocaat worden bezwaard. B.14.1. Le constat de la différence entre les frais d'avocat d'une partie requérante et ceux de l'autorité publique, parce que ces frais ne seraient pas nécessaires pour l'autorité publique, n'enlève pas son caractère raisonnable à la règle contestée. En effet, le coût éventuel d'une procédure juridictionnelle peut influencer aussi bien la décision d'introduire un recours en annulation ou une demande de suspension que la décision de se défendre contre un tel recours ou une telle demande. La situation financière des différentes parties au procès peut être grevée dans la même mesure par les honoraires et frais d'avocat. En outre, l'indemnité de procédure est accordée à la partie obtenant
Bovendien wordt de rechtsplegingsvergoeding toegekend aan de in het gain de cause, qu'il s'agisse de la partie requérante ou de la partie
gelijk gestelde partij, ongeacht of die de verzoekende dan wel de adverse. L'indemnité de procédure établit donc une identité de
verwerende partij is. Met de rechtsplegingsvergoeding wordt dus een traitement entre la partie requérante et la partie adverse, compte
gelijke behandeling van de verzoekende en verwerende partijen tenu de la charge identique qui pèse sur leur situation financière.
ingesteld, gelet op de soortgelijke verzwaring van hun financiële Pour le surplus, il n'appartient pas à la Cour de juger du caractère
situatie. Voor het overige staat het niet aan het Hof te oordelen over
het noodzakelijke karakter van de advocatenkosten die zijn gemaakt nécessaire des frais d'avocat exposés par une autorité publique
door een overheid die als tegenpartij voor de afdeling intervenant en tant que partie adverse devant la section du
bestuursrechtspraak van de Raad van State optreedt. contentieux administratif du Conseil d'Etat.
B.14.2. Ten slotte wordt het storten van de dwangsom, voor de helft B.14.2. Enfin, le versement de l'astreinte, pour moitié à la partie
aan de verzoekende partij en voor de helft in het Fonds voor het requérante et pour moitié au Fonds de gestion des astreintes, est
beheer van de dwangsommen, geregeld in artikel 36, § 5, van de réglé par l'article 36, § 5, des lois coordonnées sur le Conseil
gecoördineerde wetten op de Raad van State en wordt in artikel 37, d'Etat et le versement à ce dernier Fonds de l'amende pour recours
zesde lid, van dezelfde wetten voorzien in het storten van de
geldboete wegens kennelijk onrechtmatig beroep in dat laatste Fonds. manifestement abusif est prévu par l'article 37, alinéa 6, des mêmes
De kwestie van de verhaalbaarheid van de erelonen van een advocaat, lois. La question de la répétibilité des honoraires d'avocat, réglée
die in de bestreden bepaling is geregeld, is vreemd aan zowel de par la disposition attaquée, est étrangère aussi bien à la matière de
aangelegenheid van de dwangsom als die van de geldboete wegens l'astreinte qu'à celle de l'amende pour recours abusif.
onrechtmatig beroep.
B.15. Het eerste onderdeel van het enige middel is niet gegrond. B.15. Le moyen unique, en sa première branche, n'est pas fondé.
Met betrekking tot de schending van de artikelen 10 en 11 van de En ce qui concerne la violation des articles 10 et 11 de la
Grondwet, in samenhang gelezen met het recht op toegang tot de rechter Constitution, combinés avec le droit d'accès au juge
B.16. Het tweede onderdeel van het enige middel wordt afgeleid uit de B.16. Le moyen unique, en sa seconde branche, est pris de la violation
schending van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang des articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec le droit
gelezen met het recht op toegang tot de rechter en het recht op een d'accès au juge et le droit à un recours effectif, avec les articles 6
doeltreffende voorziening in rechte, met de artikelen 6 en 13 van het et 13 de la Convention européenne des droits de l'homme et avec
Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel 47 van het l'article 47 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union
européenne, en ce que la disposition attaquée instaurerait une
Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, in zoverre de contrainte financière supplémentaire qui limiterait de façon
bestreden bepaling een bijkomende financiële verplichting zou invoeren disproportionnée le droit d'accès au juge.
die het recht op toegang tot de rechter op onevenredige wijze zou beperken. B.17. Bien que les parties requérantes n'aient allégué la violation
B.17. Hoewel de rechtstreekse schending van artikel 13 van de Grondwet directe de l'article 13 de la Constitution que dans leur mémoire en
door de verzoekende partijen pas in hun memorie van antwoord werd
aangevoerd, is de schending van het recht op toegang tot een rechter réponse, la violation du droit d'accès au juge en tant que principe
als algemeen rechtsbeginsel, al dan niet in samenhang gelezen met de
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, reeds aangevoerd in het général de droit, combiné ou non avec les articles 10 et 11 de la
Constitution, était déjà invoquée dans la requête, si bien qu'il ne
verzoekschrift, zodat het niet om een nieuw middel gaat in de zin van s'agit pas d'un moyen nouveau au sens de l'article 85, alinéa 2, de la
artikel 85, tweede lid, van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle.
het Grondwettelijk Hof. B.18.1. Het recht op toegang tot een rechter is een algemeen B.18.1. Le droit d'accès au juge constitue un principe général de
rechtsbeginsel dat met inachtneming van de artikelen 10 en 11 van de droit qui doit être garanti à chacun dans le respect des articles 10
Grondwet, van de artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de et 11 de la Constitution, des articles 6 et 13 de la Convention
rechten van de mens en van artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie aan eenieder moet worden gewaarborgd. Het vormt een wezenlijk aspect van het recht op een eerlijk proces en is fundamenteel in een rechtsstaat. Het recht om zich tot een rechter te wenden, heeft bovendien zowel betrekking op de vrijheid om in rechte op te treden als op de vrijheid om zich te verdedigen. B.18.2. Het recht op toegang tot een rechter is evenwel niet absoluut. Het kan het voorwerp uitmaken van financiële beperkingen, voor zover die beperkingen geen afbreuk doen aan de essentie zelf van dat recht. De beperkingen van dat recht moeten redelijk evenredig zijn met het européenne des droits de l'homme et de l'article 47 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne. Il constitue un aspect essentiel du droit à un procès équitable et est fondamental dans un Etat de droit. De plus, le droit de s'adresser à un juge concerne tout autant la liberté d'agir en justice que celle de se défendre. B.18.2. Le droit d'accès au juge n'est cependant pas absolu. Il peut faire l'objet de restrictions financières pour autant que celles-ci ne portent pas atteinte à l'essence même de ce droit. Les restrictions à ce droit doivent être raisonnablement proportionnées au but légitime
gewettigde doel dat zij nastreven (EHRM, Stagno t. België, 7 juli qu'elles poursuivent (CEDH, Stagno c. Belgique, 7 juillet 2009, § 25).
2009, § 25). De reglementering dienaangaande moet de rechtszekerheid La règlementation à cet égard doit servir les buts de sécurité
en de goede rechtsbedeling nastreven en mag dusdanig geen beperkingen juridique et de bonne administration de la justice et ne peut donc
opleveren die de rechtzoekende verhinderen de inhoud van zijn geschil induire des restrictions empêchant le justiciable de voir la substance
voor de bevoegde rechter te brengen (EHRM, Stagno t. België, 7 juli de son litige tranchée par la juridiction compétente (CEDH, Stagno c.
2009, § 25; RTBF t. België, 29 maart 2011, § 69). Belgique, 7 juillet 2009, § 25; RTBF c. Belgique, 29 mars 2011, § 69).
B.19.1. Er kan worden aangenomen dat het invoeren van een B.19.1. Il peut être admis que l'instauration d'une indemnité de
rechtsplegingsvergoeding voor een financiële beperking zou kunnen procédure pourrait représenter une restriction d'ordre financier au
zorgen in het recht op toegang tot de rechter, in het bijzonder voor droit d'accès au juge, spécialement pour les justiciables qui
de rechtzoekenden die geringe inkomsten genieten. jouissent de revenus peu élevés.
De wetgever heeft evenwel erover gewaakt het recht op toegang tot de Toutefois, le législateur a veillé à sauvegarder le droit d'accès au
rechter voor alle rechtzoekenden veilig te stellen. juge pour l'ensemble des justiciables.
B.19.2. De wetgever heeft immers ervoor gekozen de verhaalbaarheid B.19.2. En effet, le législateur a choisi d'encadrer strictement la
strikt te omlijnen, door de stijging van het bedrag van de répétibilité en limitant l'augmentation du montant des indemnités de
rechtsplegingsvergoedingen te beperken en aan de rechter een procédure et en octroyant au juge un pouvoir d'appréciation lui
beoordelingsbevoegdheid toe te kennen waardoor hij het bedrag kan permettant d'adapter ce montant, dans la fourchette définie par le
aanpassen, onder de door de Koning vastgestelde perken, teneinde Roi, pour tenir compte de circonstances particulières, et notamment de
rekening te houden met bijzondere omstandigheden en met name met de
financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij. De la capacité financière de la partie qui succombe. Ce système permet
regeling maakt het dus mogelijk de gevolgen van de verhaalbaarheid te donc de limiter les effets de la répétibilité pour la partie qui perd
beperken voor de partij die het proces verliest en niet over le procès et qui ne dispose pas de moyens financiers importants.
aanzienlijke financiële middelen beschikt.
Verder is de rechtsplegingsvergoeding geen integrale, maar een De plus, l'indemnité de procédure ne constitue pas une indemnisation
forfaitaire vergoeding, en heeft de Raad van State, net zoals de intégrale mais une indemnisation forfaitaire et le Conseil d'Etat,
gewone rechtscolleges, de mogelijkheid om in bepaalde gevallen binnen tout comme les juridictions ordinaires, a la possibilité de déroger
de door het koninklijk besluit bepaalde marges, van het basisbedrag af dans certains cas, dans les limites des marges fixées par l'arrêté
te wijken, en zelfs een symbolisch bedrag toe te kennen indien het royal, au montant de base, et même d'accorder un montant symbolique
onredelijk zou zijn om de minimumvergoeding toe te kennen (Parl. St., s'il estime qu'il serait déraisonnable d'accorder l'indemnité minimale
Senaat, 2012-2013, nr. 5-2277/1, p. 25). (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2277/1, p. 25).
B.20. Het tweede onderdeel van het enige middel is niet gegrond. B.20. Le moyen unique, en sa seconde branche, n'est pas fondé.
Wat betreft de schending van artikel 23 van de Grondwet, in samenhang En ce qui concerne la violation de l'article 23 de la Constitution,
gelezen met het Verdrag van Aarhus en met de richtlijn 2011/92/EU combiné avec la Convention d'Aarhus et avec la directive 2011/92/UE
B.21. In het derde onderdeel van hun enige middel voeren de B.21. Dans la troisième branche de leur moyen unique, les parties
verzoekende partijen een schending aan van artikel 23 van de Grondwet, requérantes allèguent une violation de l'article 23 de la
in samenhang gelezen met het Verdrag van Aarhus en de richtlijn Constitution, combiné avec la Convention d'Aarhus et avec la directive
2011/92/EU, in het bijzonder de artikelen 9 en 11 ervan, omdat de 2011/92/UE, en particulier ses articles 9 et 11, parce que l'indemnité
rechtsplegingsvergoeding zou neerkomen op door voormelde bepalingen
verboden buitensporige kosten en aldus afbreuk zou doen aan het de procédure constituerait un coût excessif, interdit par les
gelijkheidsbeginsel, het recht op toegang tot de rechter en het dispositions précitées, et porterait donc atteinte au principe
standstill-beginsel. Er zou immers voor de rechtzoekende, op grond van d'égalité, au droit d'accès au juge et au principe de standstill. En
artikel 23 van de Grondwet, het Verdrag van Aarhus en de richtlijn effet, il existerait pour le justiciable, sur la base de l'article 23
2011/92/EU, een verdragsrechtelijke en grondwettelijke verplichting de la Constitution, de la Convention d'Aarhus et de la directive
bestaan om op te treden ter vrijwaring van het leefmilieu. Het risico 2011/92/UE, une obligation conventionnelle et constitutionnelle
op het moeten betalen van een rechtsplegingsvergoeding zou evenwel d'intervenir pour garantir l'environnement. Toutefois, le risque de
voor een belemmering van de toegang tot de Raad van State zorgen, devoir payer une indemnité de procédure représenterait une entrave à
waardoor de burgers die verdragsrechtelijke en grondwettelijke l'accès au Conseil d'Etat, qui pourrait empêcher les citoyens
verplichting niet naar behoren zouden kunnen uitoefenen. d'exercer correctement cette obligation conventionnelle et
constitutionnelle.
B.22. Artikel 23 van de Grondwet impliceert inzake het recht op B.22. L'article 23 de la Constitution implique, en ce qui concerne le
juridische bijstand een standstill-verplichting, die eraan in de weg droit à l'aide juridique, une obligation de standstill, qui s'oppose à
staat dat de bevoegde wetgever het beschermingsniveau in aanzienlijke ce que le législateur compétent réduise de manière sensible le niveau
mate vermindert zonder dat daarvoor redenen zijn die verband houden de protection sans qu'existent pour ce faire des motifs liés à
met het algemeen belang. Dienaangaande dient te worden opgemerkt dat
artikel 23 van de Grondwet geenszins de wetgever verbiedt een regeling l'intérêt général. Il convient d'observer à cet égard que l'article 23
inzake de rechtsplegingsvergoeding in te stellen. de la Constitution n'interdit nullement au législateur d'instaurer un
B.23.1. Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft geoordeeld dat régime spécifique en matière d'indemnité de procédure.
de doelstelling van het Verdrag van Aarhus en de richtlijn 2011/92/EU B.23.1. La Cour de justice de l'Union européenne a jugé que l'objectif
erin bestaat de rechtzoekende een ruime toegang tot de rechter te de la Convention d'Aarhus et de la directive 2011/92/UE consistait à
verlenen (HvJ, 15 oktober 2009, C-263/08, Djurgarden-Lilla Värtans donner au justiciable un large accès à la justice (CJUE, 15 octobre
2009, C-263/08, Djurgarden-Lilla Värtans Miljöskyddsförening, point
Miljöskyddsförening, punt 45; 16 juli 2009, C-427/07, Commissie t. 45; 16 juillet 2009, C-427/07, Commission c. Irlande, point 82; 12 mai
Ierland, punt 82; 12 mei 2011, C-115/09, Bund für Umwelt und 2011, C-115/09, Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland,
Naturschutz Deutschland, Landesverband Nordrhein-Westfalen e.V., punt Landesverband Nordrhein-Westfalen e.V., point 39; 11 avril 2013,
39; 11 april 2013, C-260/11, Edwards e.a., punt 31; 13 februari 2014, C-260/11, Edwards e.a., point 31; 13 février 2014, C-530/11,
C-530/11, Commissie t. Verenigd Koninkrijk, punt 44). Het vermijden Commission c. Royaume-Uni, point 44). L'évitement de coûts excessifs
van buitensporige kosten draagt bij tot de verwezenlijking van die toegang tot de rechter. contribue à la réalisation de cet accès à la justice.
B.23.2. Het buitensporig kostbare karakter van een procedure moet B.23.2. Le caractère excessif du coût d'une procédure doit être
worden beoordeeld rekening houdend met alle kosten die de betrokken apprécié en tenant compte de tous les frais supportés par la partie
partij draagt (HvJ, 16 juli 2009, C-427/07, Commissie t. Ierland, punt concernée (CJUE, 16 juillet 2009, C-427/07, Commission c. Irlande,
92; 11 april 2013, C-260/11, Edwards e.a., punten 27 en 28). point 92; 11 avril 2013, C-260/11, Edwards e.a., points 27 et 28).
B.23.3. Volgens het Hof van Justitie dient een nationale rechter, B.23.3. Selon la Cour de justice, lorsqu'un juge national souhaite
wanneer hij wil bepalen of een procedure al dan niet buitensporige déterminer si une procédure engendre ou non des coûts excessifs, il
kosten met zich meebrengt, rekening te houden met zowel objectieve als subjectieve elementen : doit tenir compte d'éléments aussi bien objectifs que subjectifs :
« 38. Derhalve moet, wat de middelen betreft waarmee het doel kan « 38. Il en résulte que, s'agissant des moyens susceptibles de
worden bereikt om een niet buitensporig kostbare doeltreffende parvenir à l'objectif d'assurer une protection juridictionnelle
voorziening in rechte op het gebied van het milieurecht te verzekeren, effective sans coût excessif dans le domaine du droit de
rekening worden gehouden met alle relevante bepalingen van het l'environnement, il doit être tenu compte de toutes les dispositions
nationale recht, [...]. du droit national, [...].
39. Voorts moet de nationale rechter die over de kosten moet 39. Par ailleurs, ainsi qu'il a été précédemment indiqué, la
beslissen, [...], de naleving van dit vereiste verzekeren, rekening juridiction nationale appelée à statuer sur les dépens doit s'assurer
houdend met zowel het belang van de persoon die zijn rechten wil du respect de cette exigence en tenant compte tant de l'intérêt de la
verdedigen als het algemeen belang verband houdend met de bescherming personne qui souhaite défendre ses droits que de l'intérêt général lié
van het milieu. à la protection de l'environnement.
40. Deze beoordeling mag derhalve niet uitsluitend op de economische 40. Cette appréciation ne saurait, dès lors, être portée uniquement
situatie van de betrokkene zijn gebaseerd, maar moet ook op een par rapport à la situation économique de l'intéressé, mais doit
objectieve analyse van het bedrag van de kosten berusten. Dit geldt te également reposer sur une analyse objective du montant des dépens, et
meer daar [...] particulieren en verenigingen van nature een actieve cela d'autant plus que [...] les particuliers et les associations sont
rol moeten spelen bij de bescherming van het milieu. In zoverre mogen naturellement appelés à jouer un rôle actif dans la défense de
de kosten van een procedure in bepaalde gevallen niet objectief gezien l'environnement. Dans cette mesure, le coût d'une procédure ne doit
pas apparaître, dans certains cas, comme étant objectivement
kennelijk onredelijk zijn. Derhalve mogen de kosten van een procedure déraisonnable. Ainsi, le coût d'une procédure ne doit ni dépasser les
de financiële mogelijkheden van de betrokkene niet te boven gaan, noch capacités financières de l'intéressé ni apparaître, en tout état de
in ieder geval objectief gezien kennelijk onredelijk zijn. cause, comme objectivement déraisonnable.
41. Wat de analyse van de economische situatie van de betrokkene 41. Quant à l'analyse de la situation économique de l'intéressé,
betreft, mag de door de nationale rechter te verrichten beoordeling l'appréciation à laquelle doit se livrer la juridiction nationale ne
niet uitsluitend op de geschatte financiële mogelijkheden van een ' peut reposer uniquement sur les capacités financières estimées d'un
gemiddelde ' verzoeker zijn gebaseerd, aangezien dergelijke gegevens requérant ' moyen ', dès lors que de telles données peuvent n'avoir
slechts weinig met de situatie van de betrokkene kunnen te maken hebben. qu'un lointain rapport avec la situation de l'intéressé.
42. Voorts kan de rechter rekening houden met de situatie van de 42. Par ailleurs, le juge peut tenir compte de la situation des
betrokken partijen, de redelijke kans van slagen van de verzoeker, het parties en cause, des chances raisonnables de succès du demandeur, de
belang dat voor de verzoeker en voor de bescherming van het milieu op la gravité de l'enjeu pour celui-ci ainsi que pour la protection de
het spel staat, de complexiteit van het toepasselijke recht en van de l'environnement, de la complexité du droit et de la procédure
toepasselijke procedure en het eventueel roekeloze karakter van de applicables ainsi que du caractère éventuellement téméraire du recours
verschillende beroepstadia (zie naar analogie arrest van 22 december à ses différents stades (voir, par analogie, arrêt du 22 décembre
2010, DEB, C-279/09, Jurispr. blz. I-13849, punt 61). 2010, DEB, C-279/09, Rec. p. I-13849, point 61).
[...] [...]
45. Het vereiste dat een gerechtelijke procedure niet buitensporig 45. L'exigence relative à l'absence de coût prohibitif de la procédure
kostbaar is, mag door een nationale rechter derhalve niet anders judiciaire ne saurait, dès lors, être appréciée différemment par une
worden beoordeeld al naargelang hij uitspraak doet na een procedure in juridiction nationale selon qu'elle statue à l'issue d'une procédure
eerste aanleg, een hoger beroep of een tweede hoger beroep » (HvJ, 11 en première instance, d'un appel ou d'un deuxième appel » (CJUE, 11
april 2013, C-260/11, Edwards e.a., punten 38-42 en 45). avril 2013, C-260/11, Edwards e.a., points 38-42 et 45).
Uit de rechtspraak van het Hof van Justitie dient te worden afgeleid Il ressort de la jurisprudence de la Cour de justice que le contrôle
dat de controle of bepaalde kosten al dan niet buitensporig zijn niet du caractère excessif ou non de certains coûts ne peut être purement
louter subjectief mag zijn, dat het bevoegde rechtscollege rekening subjectif, que la juridiction compétente doit tenir compte de la
dient te houden met de economische situatie van de betrokkene, en situation économique de l'intéressé, et qu'elle peut tenir compte des
rekening kan houden met de redelijke kans van slagen van de verzoeker, chances raisonnables de succès du requérant, de l'importance de
het belang dat voor de verzoeker en voor de bescherming van het milieu l'enjeu pour le requérant et pour la protection de l'environnement, de
op het spel staat, de complexiteit van het toepasselijke recht en van la complexité du droit et de la procédure applicables, ainsi que du
de toepasselijke procedure en het eventueel roekeloze karakter van de caractère éventuellement téméraire du recours à ses différents stades
verschillende beroepsstadia (HvJ, 11 april 2013, C-260/11, Edwards (CJUE, 11 avril 2013, C-260/11, Edwards e.a., points 38-42 et 45; 13
e.a., punten 38-42 en 45; 13 februari 2014, C-530/11, Commissie t. février 2014, C-530/11, Commission c. Royaume-Uni, points 46-51).
Verenigd Koninkrijk, punten 46-51). B.24.1. Allereerst dient te worden opgemerkt dat de B.24.1. Il convient tout d'abord d'observer que l'indemnité de
rechtsplegingsvergoeding een forfaitaire vergoeding is voor de kosten procédure représente une indemnisation forfaitaire pour les frais et
en honoraria van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij, en honoraires d'avocat de la partie ayant obtenu gain de cause et non une
geen integrale vergoeding voor de kosten van de in het gelijk gestelde indemnisation intégrale de tous les frais exposés par celle-ci.
partij. Zoals is vermeld in B.12.2, behoort het tot de beoordelingsbevoegdheid Comme il a été dit en B.12.2, il relève du pouvoir d'appréciation du
van de wetgever om, teneinde een regeling van verhaalbaarheid van de législateur, afin d'organiser un système de répétibilité des frais et
kosten en erelonen van advocaten op te zetten, de formule te kiezen honoraires d'avocat, de choisir la formule qui lui paraît la plus
die hem het meest opportuun lijkt, gelet op de vele aanwezige, soms opportune, compte tenu des nombreux intérêts et principes, parfois
tegenstrijdige belangen en beginselen. contradictoires, en présence.
B.24.2. Daarnaast wordt in het koninklijk besluit van 28 maart 2014 betreffende de rechtsplegingsvergoeding bedoeld in artikel 30/1 van de gecoördineerde wetten op de Raad van State, het basisbedrag samen met de maximale en minimale bedragen van de rechtsplegingsvergoeding bepaald. De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft, bij het toekennen van de rechtsplegingsvergoeding, tevens de mogelijkheid af te wijken van het in het koninklijk besluit vastgestelde basisbedrag, zolang zij de maximale en minimale bedragen niet overschrijdt en daarnaast rekening houdt met de financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij, de complexiteit van de zaak en de kennelijke onredelijke aard van de situatie. Verder heeft de afdeling bestuursrechtspraak de mogelijkheid om af te wijken van het door de Koning bepaalde minimale bedrag, wanneer een persoon die juridische tweedelijnsbijstand geniet zich in een kennelijk onredelijke situatie bevindt. De regeling maakt het dus mogelijk de gevolgen van de verhaalbaarheid te beperken voor de partij die het proces verliest en niet over aanzienlijke financiële middelen beschikt. B.24.3. De procedure voor het toekennen van een rechtsplegingsvergoeding voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State voldoet aldus aan de door het Hof van Justitie gestelde voorwaarden. De door het bestreden artikel 11 van de wet van 20 januari 2014 ingevoerde regeling van rechtsplegingsvergoeding kan derhalve niet als « buitensporige kosten » worden beschouwd. B.25. Het derde onderdeel van het enige middel is niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus gewezen in het Nederlands, het Frans en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 30 april 2015. De griffier, F. Meersschaut De voorzitter, B.24.2. En outre, l'arrêté royal du 28 mars 2014 relatif à l'indemnité de procédure visée à l'article 30/1 des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat détermine le montant de base, ainsi que le montant maximum et le montant minimum, de l'indemnité de procédure. La section du contentieux administratif du Conseil d'Etat a également la possibilité, lorsqu'elle accorde l'indemnité de procédure, de déroger au montant de base fixé dans l'arrêté royal, tant qu'elle ne dépasse pas les montants maximum et minimum et qu'elle tient en outre compte de la capacité financière de la partie succombante, de la complexité de l'affaire et du caractère manifestement déraisonnable de la situation. De plus, la section du contentieux administratif a la possibilité de déroger au montant minimum fixé par le Roi lorsqu'une personne qui bénéficie de l'aide juridique de deuxième ligne se trouve dans une situation manifestement déraisonnable. Le régime permet donc de limiter les effets de la répétibilité pour la partie qui perd le procès et qui ne dispose pas de moyens financiers importants. B.24.3. La procédure d'octroi d'une indemnité de procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat satisfait ainsi aux conditions fixées par la Cour de justice. Le régime d'indemnité de procédure instauré par l'article 11, attaqué, de la loi du 20 janvier 2014 ne peut dès lors être considéré comme un « coût excessif ». B.25. Le moyen unique, en sa troisième branche, n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi rendu en langue néerlandaise, en langue française et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 30 avril 2015. Le greffier, F. Meersschaut Le président,
A. Alen A. Alen
^