Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 173/2011 van 10 november 2011 Rolnummer 5076 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 15 van de wet van 24 december 1993 betreffende de overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken, leveri Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en R. Henneuse, en de rechter(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 173/2011 van 10 november 2011 Rolnummer 5076 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 15 van de wet van 24 december 1993 betreffende de overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken, leveri Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en R. Henneuse, en de rechter(...) Extrait de l'arrêt n° 173/2011 du 10 novembre 2011 Numéro du rôle : 5076 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 15 de la loi du 24 décembre 1993 relative aux marchés publics et à certains marchés de travaux, de fournitures La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Bossuyt et R. Henneuse, et des juges E. De(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 173/2011 van 10 november 2011 Extrait de l'arrêt n° 173/2011 du 10 novembre 2011
Rolnummer 5076 Numéro du rôle : 5076
In zake : de prejudiciële vraag over artikel 15 van de wet van 24 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 15 de la loi
december 1993 betreffende de overheidsopdrachten en sommige opdrachten du 24 décembre 1993 relative aux marchés publics et à certains marchés
voor aanneming van werken, leveringen en diensten, gesteld door de de travaux, de fournitures et de services, posée par le Tribunal de
Rechtbank van eerste aanleg te Brussel. première instance de Bruxelles.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en R. Henneuse, en de composée des présidents M. Bossuyt et R. Henneuse, et des juges E. De
rechters E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke,
Moerman, E. Derycke, J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul en F. J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul et F. Daoût, assistée du
Daoût, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Bossuyt, greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. Bossuyt,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij vonnis van 23 december 2010 in zake de nv « De Meeuw » tegen de Par jugement du 23 décembre 2010 en cause de la SA « De Meeuw » contre
Vlaamse Gemeenschap, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is la Communauté flamande, dont l'expédition est parvenue au greffe de la
ingekomen op 5 januari 2011, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te Cour le 5 janvier 2011, le Tribunal de première instance de Bruxelles
Brussel de volgende prejudiciële vraag gesteld : a posé la question préjudicielle suivante :
« Schendt artikel 15 van de wet van 24 december 1993 betreffende de « L'article 15 de la loi du 24 décembre 1993 relative aux marchés
overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken, publics et à certains marchés de travaux, de fournitures et de
leveringen en diensten de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in services viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution en ce que
zoverre de inschrijver aan wie de opdracht bij een openbare of le soumissionnaire auquel le marché n'a, à tort, pas été attribué,
beperkte aanbesteding ten onrechte niet werd toegewezen recht heeft op lors d'une adjudication publique ou restreinte, a droit à une
een forfaitaire schadeloosstelling vastgesteld op 10 pct. van het indemnité forfaitaire fixée à 10 % du montant, hors taxe sur la valeur
bedrag zonder belasting op de toegevoegde waarde van de offerte, ajoutée, de cette offre, alors que le soumissionnaire auquel le marché
terwijl de inschrijver aan wie de opdracht bij algemene of beperkte n'a, à tort, pas été attribué, lors d'un appel d'offres général ou
offerteaanvraag ten onrechte niet werd toegewezen het bestaan en de restreint, doit prouver l'existence et l'ampleur de son dommage
omvang van zijn schade moet bewijzen overeenkomstig de
gemeenrechtelijke regels zoals vervat in de artikelen 1382-1383 van conformément aux règles de droit commun contenues dans les articles
het Burgerlijk Wetboek ? 1382-1383 du Code civil ?
Of, anders gesteld, is de ontstentenis van een wetsbepaling die het Ou, autrement dit, l'absence d'une disposition législative permettant
mogelijk maakt dat de inschrijver aan wie de opdracht bij een algemene au soumissionnaire auquel le marché n'a, à tort, pas été attribué,
of beperkte offerteaanvraag ten onrechte niet werd toegewezen, lors d'un appel d'offres général ou restreint, de prétendre à une
aanspraak maakt op een forfaitaire schadeloosstelling vastgesteld op
10 pct. van het bedrag zonder belasting op de toegevoegde waarde van indemnité forfaitaire fixée à 10 % du montant, hors taxe sur la valeur
de offerte, in strijd met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet ? ». ajoutée, de l'offre est-elle contraire aux articles 10 et 11 de la
Constitution ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
B.1.1. Artikel 15 van de wet van 24 december 1993 betreffende de B.1.1. L'article 15 de la loi du 24 décembre 1993 relative aux marchés
overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken, publics et à certains marchés de travaux, de fournitures et de
leveringen en diensten, zoals gewijzigd bij de programmawet van 22 services, modifié par la loi-programme du 22 décembre 2003, dispose :
december 2003, bepaalt : « Indien de bevoegde overheid beslist de opdracht toe te wijzen dient « Lorsque l'autorité compétente décide d'attribuer le marché, celui-ci
deze bij openbare of beperkte aanbesteding toegewezen te worden aan de doit être attribué, en adjudication publique ou restreinte, au
inschrijver die de laagste regelmatige offerte indiende, op straffe soumissionnaire qui a remis l'offre régulière la plus basse, sous
van een forfaitaire schadeloosstelling vastgesteld op 10 pct. van het peine d'une indemnité forfaitaire fixée à 10 p.c. du montant, hors
bedrag zonder belasting op de toegevoegde waarde van deze offerte. taxe sur la valeur ajoutée, de cette offre. Cette indemnité
Deze forfaitaire schadevergoeding wordt aangevuld met een forfaitaire est complétée d'une indemnité en vue de la réparation de
schadeloosstelling met het oog op het volledige herstel van de schade,
wanneer deze voortvloeit uit een daad van corruptie in de zin van l'intégralité du dommage, lorsque celui-ci résulte d'un acte de
artikel 2 van het Burgerlijk Verdrag inzake corruptie, gedaan te corruption au sens de l'article 2 de la Convention civile sur la
Straatsburg op 4 november 1999. corruption, faite à Strasbourg le 4 novembre 1999.
Voor het bepalen van de laagste regelmatige offerte, houdt de bevoegde Pour la détermination de l'offre régulière la plus basse, l'autorité
overheid rekening met de aangeboden prijzen en met de andere compétente tient compte des prix offerts et des autres éléments
berekenbare gegevens die met zekerheid haar uitgaven zullen verhogen chiffrables qui viendront, d'une manière certaine, augmenter ses
». débours ».
Artikel 16 van dezelfde wet bepaalt : « Bij algemene of beperkte offerteaanvraag dient de opdracht toegewezen te worden aan de inschrijver die de voordeligste regelmatige offerte indient, rekening houdend met de gunningscriteria die vermeld moeten zijn in het bestek, of eventueel in de aankondiging van de opdracht. De gunningscriteria moeten betrekking hebben op het onderwerp van de opdracht, bijvoorbeeld de kwaliteit van de producten of prestaties, de prijs, de technische waarde, het esthetisch en functioneel karakter, de milieukenmerken, sociale en ethische overwegingen, de kosten van het gebruik, de rentabiliteit, de dienst L'article 16 de la même loi dispose : « En appel d'offres général ou restreint, le marché doit être attribué au soumissionnaire qui a remis l'offre régulière la plus intéressante, en tenant compte des critères d'attribution qui doivent être mentionnés dans le cahier spécial des charges ou, le cas échéant, dans l'avis de marché. Les critères d'attribution doivent être relatifs à l'objet du marché, par exemple, la qualité des produits ou prestations, le prix, la valeur technique, le caractère esthétique et fonctionnel, les caractéristiques environnementales, des considérations d'ordre social et éthique, le coût d'utilisation, la rentabilité, le service après-vente et l'assistance technique, la date
naverkoop en de technische bijstand, de leveringsdatum en de termijn de livraison et le délai de livraison ou d'exécution. Sauf si le
van levering of uitvoering. Behalve wanneer het bestek hierover anders cahier spécial des charges en dispose autrement, le pouvoir
beschikt, kan de aanbestedende overheid de eventuele vrije varianten adjudicateur peut prendre en considération les éventuelles variantes
in overweging nemen die door de inschrijvers voorgesteld werden. Deze libres présentées par les soumissionnaires. Celles-ci doivent
moeten de minimumvoorwaarden vervullen die in het bestek vermeld staan respecter les conditions minimales indiquées dans le cahier spécial
en aan de voor hun indiening gestelde eisen voldoen ». des charges et les exigences requises pour leur soumission ».
B.1.2. De in het geding zijnde bepaling voorziet in een automatische B.1.2. La disposition en cause prévoit l'indemnisation automatique et
en forfaitaire schadeloosstelling voor de inschrijver die deelneemt forfaitaire du soumissionnaire prenant part à une procédure
aan een procedure van aanbesteding, hierna « de inschrijver » genoemd, d'adjudication, dénommé ci-après « le soumissionnaire », qui avait
en die de laagste regelmatige offerte indiende, maar aan wie de remis l'offre régulière la plus basse mais à qui le marché n'a pas été
opdracht niet werd gegund. attribué.
Blijkens het voormelde artikel 16 heeft de inschrijver voor een En vertu de l'article 16 précité, le soumissionnaire prenant part à
procedure van offerteaanvraag die de voordeligste regelmatige offerte
indiende, maar aan wie de opdracht niet werd gegund, daarentegen geen une procédure d'appel d'offres qui avait introduit l'offre régulière
recht op een dergelijke forfaitaire schadeloosstelling. Op een la plus intéressante mais à qui le marché n'a pas été attribué n'a au
dergelijke situatie is de gemeenrechtelijke aansprakelijkheidsregeling contraire pas droit à une telle indemnité forfaitaire. C'est le régime
van de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek van de la responsabilité de droit commun prévu aux articles 1382 et 1383
toepassing, zodat de afgewezen inschrijver het bestaan en de omvang du Code civil qui s'applique à une telle situation, de sorte que le
van de geleden schade dient te bewijzen. soumissionnaire évincé doit démontrer l'existence et l'étendue du
B.2. Hoewel het criterium van de « laagste regelmatige offerte », in dommage subi. B.2. Bien que le critère de « l'offre régulière la plus basse », dans
het geval van een gunningsprocedure bij wege van aanbesteding, geen enkele beoordelingsruimte laat aan de aanbestedende overheid, terwijl er wel een zekere beoordelingsvrijheid is bij de toepassing van het criterium van de « voordeligste regelmatige offerte » in het geval van een gunningsprocedure bij wege van offerteaanvraag, zijn een ten onrechte afgewezen inschrijver voor een procedure bij wege van aanbesteding en een ten onrechte afgewezen inschrijver voor een procedure bij wege van offerteaanvraag voldoende vergelijkbaar. De gunningsregels zijn immers in beide gevallen erop gericht de vrije en eerlijke mededinging tussen en de gelijke behandeling van de deelnemers aan de gunningsprocedure te waarborgen. B.3. Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat de wetgever een dubbel doel nastreefde bij het invoeren van een forfaitaire le cas d'une procédure d'attribution par adjudication, ne laisse aucune marge d'appréciation au pouvoir adjudicateur, tandis que celui-ci dispose d'une certaine marge d'appréciation lors de l'application du critère de l'« offre régulière la plus intéressante », dans le cas d'une procédure d'attribution par appel d'offres, un soumissionnaire évincé à tort d'une procédure par adjudication et un soumissionnaire évincé à tort d'une procédure par appel d'offres sont suffisamment comparables. En effet, dans les deux cas, les règles d'attribution visent à garantir la concurrence libre et honnête entre les soumissionnaires à la procédure d'attribution ainsi que leur traitement égal. B.3. Il ressort des travaux préparatoires que le législateur poursuivait un double objectif lors de l'instauration d'une indemnité
schadeloosstelling ten belope van 10 pct. van de inschrijvingsprijs forfaitaire égale à 10 % du montant du marché en faveur du
voor de ten onrechte afgewezen inschrijver voor een gunningsprocedure soumissionnaire évincé à tort d'une procédure d'attribution par
bij wege van aanbesteding. adjudication.
Ten eerste beoogde hij, in het belang van de aanbestedende overheden, En premier lieu, il souhaitait éviter, dans l'intérêt des autorités
te vermijden dat rechtbanken zeer belangrijke schadeloosstellingen adjudicatrices, que les tribunaux n'accordent « des taux
zouden toekennen « die buiten verhouding staan met de geleden schade » d'indemnisation fort élevés et exagérés par rapport au dommage réel »
(Parl. St., Senaat, 1975-1976, nr. 723-1, p. 20). (Doc. parl., Sénat, 1975-1976, n° 723-1, p. 20).
Ten tweede beoogde hij « lange, dure en ingewikkelde gerechtelijke En second lieu, il voulait « éviter des instances judiciaires longues
procedures te voorkomen » (Parl. St., Senaat, 1975-1976, nr. 723-2, p. [et] onéreuses » (Doc. parl., Sénat, 1975-1976, n° 723-2, p. 12).
12). Die zorg betreft zowel het vermijden van juridisch en Cette préoccupation concerne tant le fait d'éviter une charge
administratief werk voor de overheid als de « vluggere betaling zonder juridique et administrative pour l'autorité que le fait de «
te moeten procederen » voor de ten onrechte geweerde inschrijver [percevoir] rapidement l'indemnité sans devoir faire un procès » pour
(ibid., pp. 12-13). le soumissionnaire évincé à tort (ibid., pp. 12-13).
B.4. De forfaitaire schadevergoeding ten belope van 10 pct. van de B.4. L'indemnité forfaitaire égale à 10 % du montant du marché et
inschrijvingsprijs en de bijbehorende lichtere bewijslast gelden enkel l'allègement de la charge de la preuve qui l'accompagne ne
voor de ten onrechte geweerde inschrijver voor een procedure van s'appliquent que pour le soumissionnaire évincé à tort d'une procédure
aanbesteding. De wetgever heeft de forfaitaire schadevergoeding niet d'adjudication. Le législateur n'a pas voulu étendre le bénéfice de
willen uitbreiden tot de gunningsprocedures bij wege van l'indemnité forfaitaire aux procédures d'attribution par appel
offerteaanvraag. d'offres.
De wetgever heeft die keuze in de parlementaire voorbereiding Le législateur a justifié ce choix, dans les travaux préparatoires, de
verantwoord als volgt : la manière suivante :
« Het recht op schadeloosstelling wordt slechts in één enkel geval « Le droit à dommages-intérêts n'est accordé que dans un seul cas :
toegekend : dit waarin in een openbare of beperkte aanbesteding, de celui où, dans une adjudication publique ou restreinte, le
inschrijver, die de laagste regelmatige inschrijving heeft ingediend, soumissionnaire qui a déposé la soumission régulière la plus basse,
wordt geweerd. [...] est évincé. [...]
De uitbreiding van dit recht op schadeloosstelling zou evenwel de L'extension de ce droit aurait cependant pour effet de l'octroyer -
toekenning ervan voor gevolg hebben - zoals aangetoond door de comme le montrent les exemples cités par le Conseil d'Etat - dans des
voorbeelden van de Raad van State - in de gevallen dat het niet om cas où il ne s'agit pas de soumissionnaires, mais seulement des
inschrijvers gaat, maar slechts om kandidaat-inschrijvers, die slechts candidats-soumissionnaires qui ne possèdent qu'une simple virtualité à
de mogelijkheid tot het bekomen van de opdracht bezitten. [...] Deze l'obtention du marché considéré. [...] Cette conception restrictive
restrictieve opvatting moet behouden blijven, want het is slechts in
geval van aanbesteding dat er een zeker automatisme is in de doit être maintenue, car il n'y a qu'en adjudication qu'il y a une
toewijzing van de opdracht; in de verschillende gevallen door de Raad certaine automaticité dans l'attribution du marché; dans les divers
van State aangehaald, is het niet zeker dat de opdracht aan de eiser cas cités par le Conseil d'Etat il n'est pas certain que le requérant
zou worden gegund; bijgevolg is het recht op schadeloosstelling niet aurait été choisi pour adjudicataire; dès lors, le droit à des
gerechtvaardigd, want er is geen zekere schade » (Parl. St., Senaat, dommages-intérêts ne se justifie pas, car il n'y a pas de préjudice
1975-1976, nr. 723-1, pp. 6-7). certain » (Doc. parl., Sénat, 1975-1976, n° 723-1, pp. 6-7).
B.5.1. In een gunningsprocedure bij wege van aanbesteding moet de B.5.1. Dans une procédure d'attribution par adjudication, le pouvoir
aanbestedende overheid één enkele rangschikking van de regelmatige adjudicateur doit établir un classement unique des offres régulières
offertes opstellen op basis van de voorgestelde en verbeterde prijzen sur la base des prix proposés et rectifiés (article 113 de l'arrêté
(artikel 113 van het koninklijk besluit van 8 januari 1996 betreffende royal du 8 janvier 1996 relatif aux marchés publics de travaux, de
de overheidsopdrachten voor aanneming van werken, leveringen en fournitures et de services et aux concessions de travaux publics).
diensten en de concessies voor openbare werken). Die bepaalt dus op louter mathematische wijze welke inschrijver de « laagste regelmatige offerte » heeft ingediend. De rechter kan in dergelijke gevallen met zekerheid vaststellen aan wie de opdracht had moeten worden gegund. In een gunningsprocedure bij wege van offerteaanvraag beschikt de aanbestedende overheid daarentegen over een ruime beoordelingsbevoegdheid bij het kiezen van de « voordeligste regelmatige offerte » op grond van de gunningscriteria. Gelet op die beoordelingsbevoegdheid, kan de rechter in de regel niet met dezelfde zekerheid vaststellen of de opdracht had moeten worden toegewezen aan de inschrijver die meent ten onrechte te zijn geweerd. B.5.2. De keuze van de wetgever om in een gunningsprocedure bij wege van offerteaanvraag niet in een forfaitaire schadeloosstelling te Celui-ci détermine donc de manière purement mathématique le soumissionnaire qui a introduit « l'offre régulière la plus basse ». Le juge peut constater dans de tels cas avec certitude à qui le marché aurait dû être attribué. Dans une procédure d'attribution par appel d'offres, le pouvoir adjudicateur dispose au contraire d'un large pouvoir d'appréciation dans le choix de l'« offre régulière la plus intéressante » en fonction des critères d'attribution. Eu égard à ce pouvoir d'appréciation, le juge ne peut en règle établir si le marché aurait dû être attribué au soumissionnaire qui estime avoir été évincé à tort. B.5.2. Le choix du législateur de ne pas prévoir une indemnité forfaitaire dans le cadre d'une procédure d'appel d'offres est dès
voorzien, is derhalve pertinent en redelijkerwijze verantwoord. lors pertinent et raisonnablement justifié.
De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. La question préjudicielle appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Artikel 15 van de wet van 24 december 1993 betreffende de L'article 15 de la loi du 24 décembre 1993 relative aux marchés
overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken, publics et à certains marchés de travaux, de fournitures et de
leveringen en diensten schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet services ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution.
niet. Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 10 november 2011. la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 10 novembre 2011.
De griffier, Le greffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
De voorzitter, Le président,
M. Bossuyt. M. Bossuyt.
^