Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 40/2011 van 15 maart 2011 Rolnummer 4911 In zake : de prejudiciële vraag over de artikelen 33, § 1, 1° en 2°, en 34, 1°, van het bijzonder decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 14 juli 1998 betreffende het g Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en R. Henneuse, en de rechter(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 40/2011 van 15 maart 2011 Rolnummer 4911 In zake : de prejudiciële vraag over de artikelen 33, § 1, 1° en 2°, en 34, 1°, van het bijzonder decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 14 juli 1998 betreffende het g Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en R. Henneuse, en de rechter(...) Extrait de l'arrêt n° 40/2011 du 15 mars 2011 Numéro du rôle : 4911 En cause : la question préjudicielle concernant les articles 33, § 1 er , 1° et 2°, et 34, 1°, du décret spécial de la Communauté flamande du 14 juillet 1998 La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Bossuyt et R. Henneuse, et des juges E. De(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 40/2011 van 15 maart 2011 Extrait de l'arrêt n° 40/2011 du 15 mars 2011
Rolnummer 4911 Numéro du rôle : 4911
In zake : de prejudiciële vraag over de artikelen 33, § 1, 1° en 2°, En cause : la question préjudicielle concernant les articles 33, § 1er,
en 34, 1°, van het bijzonder decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 14 1° et 2°, et 34, 1°, du décret spécial de la Communauté flamande du 14
juli 1998 betreffende het gemeenschapsonderwijs, gesteld door de Raad juillet 1998 relatif à l'enseignement communautaire, posée par le
van State. Conseil d'Etat.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en R. Henneuse, en de composée des présidents M. Bossuyt et R. Henneuse, et des juges E. De
rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, J.
Derycke, J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey en P. Nihoul, bijgestaan Spreutels, T. Merckx-Van Goey et P. Nihoul, assistée du greffier P.-Y.
door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Bossuyt, Dutilleux, présidée par le président M. Bossuyt,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij arrest nr. 202.039 van 18 maart 2010 in zake K. E.O. tegen het Par arrêt n° 202.039 du 18 mars 2010 en cause de K. E.O. contre
Gemeenschapsonderwijs, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is l'Enseignement communautaire, dont l'expédition est parvenue au greffe
ingekomen op 2 april 2010, heeft de Raad van State de volgende de la Cour le 2 avril 2010, le Conseil d'Etat a posé la question
prejudiciële vraag gesteld : préjudicielle suivante :
« Schenden de artikelen 33, § 1, 1° en 2°, en artikel 34, 1°, van het « Les articles 33, § 1er, 1° et 2°, et 34, 1°, du décret spécial du 14
bijzonder decreet van 14 juli 1998 betreffende het juillet 1998 relatif à l'enseignement communautaire, interprétés en ce
gemeenschapsonderwijs, zo geïnterpreteerd dat daarbij aan de Raad van sens qu'en vertu de ceux-ci, le Conseil de l'enseignement
het Gemeenschapsonderwijs de bevoegdheid wordt opgedragen om zich uit communautaire se voit confier la compétence de se prononcer sur une
te spreken over een algemeen en principieel verbod tot het dragen van interdiction générale et de principe concernant le port de signes
zichtbare religieuze en levensbeschouwelijke kenmerken, het artikel 24 religieux et philosophiques visibles, violent-ils l'article 24 de la
van de Grondwet ? ». Constitution ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen Quant aux dispositions en cause
B.1. De prejudiciële vraag betreft de artikelen 33, § 1, 1° en 2°, en B.1. La question préjudicielle porte sur les articles 33, § 1er, 1° et
34, 1°, van het bijzonder decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 14 2°, et 34, 1°, du décret spécial de la Communauté flamande du 14
juli 1998 betreffende het gemeenschapsonderwijs, die bepalen : juillet 1998 relatif à l'enseignement communautaire, qui disposent :
«

Art. 33.§ 1. Inzake algemeen beleid is de Raad [van het

«

Art. 33.§ 1er. En matière de politique générale, le Conseil [de

Gemeenschapsonderwijs] bevoegd voor : l'Enseignement communautaire] est compétent pour :
1° het opstellen van de neutraliteitsverklaring en de verklaring van 1° la rédaction de la déclaration de neutralité de l'enseignement
gehechtheid aan het gemeenschapsonderwijs; communautaire et de la déclaration d'attachement à l'enseignement
communautaire;
2° de interne kwaliteitszorg van het gemeenschapsonderwijs, op 2° le contrôle qualitatif interne de l'enseignement communautaire, sur
voorstel van de afgevaardigd-bestuurder; la proposition de l'administrateur délégué;
[...] [...]

Art. 34.Inzake het pedagogisch beleid is de Raad bevoegd voor :

Art. 34.En matière de politique pédagogique, le Conseil est compétent pour :

1° het opstellen van het pedagogisch project van het 1° la définition du projet pédagogique propre à l'enseignement
gemeenschapsonderwijs; communautaire;
[...] ». [...] ».
Ten aanzien van de draagwijdte van de prejudiciële vraag en het Quant à la portée de la question préjudicielle et à la demande de
verzoek tot herformulering reformulation
B.2. Het Hof wordt gevraagd of de in het geding zijnde bepalingen, in B.2. Il est demandé à la Cour si les dispositions en cause, dans
de interpretatie dat zij aan de Raad van het Gemeenschapsonderwijs de l'interprétation selon laquelle elles rendent le Conseil de
bevoegdheid opdragen om zich uit te spreken over een algemeen en l'Enseignement communautaire compétent pour se prononcer sur une
principieel verbod op het dragen van zichtbare religieuze en interdiction générale et de principe de porter des signes religieux et
levensbeschouwelijke kentekens, bestaanbaar zijn met artikel 24 van de philosophiques visibles, sont compatibles avec l'article 24 de la
Grondwet. Constitution.
B.3.1. Het Gemeenschapsonderwijs is van oordeel dat de in de B.3.1. L'Enseignement communautaire estime que les termes «
prejudiciële vraag gebruikte woorden « algemeen en principieel verbod interdiction générale et de principe concernant le port de signes
tot het dragen van zichtbare religieuze en levenbeschouwelijke religieux et philosophiques visibles » utilisés dans la question
kenmerken » aan de voor de Raad van State bestreden beslissing van de préjudicielle confèrent à la décision du Conseil de l'Enseignement
Raad van het Gemeenschapsonderwijs van 11 september 2009 een communautaire du 11 septembre 2009 attaquée devant le Conseil d'Etat
draagwijdte verlenen die zij niet heeft en verzoekt het Hof daarom de une portée qu'elle n'a pas et demande dès lors à la Cour de reformuler
prejudiciële vraag te herformuleren. Het Gemeenschapsonderwijs voert la question préjudicielle. Il fait valoir plus particulièrement à cet
daarbij meer bepaald aan dat het in de beslissing van 11 september égard que l'interdiction contenue dans la décision du 11 septembre
2009 vervatte verbod, om afdwingbaar te zijn, moet worden omgezet in 2009 doit, pour être contraignante, être transposée dans les
reglementen van de betrokken gemeenschapsscholen, dat het verbod enkel règlements des écoles de la Communauté concernées, que l'interdiction
geldt binnen de onderwijsinstellingen van het Gemeenschapsonderwijs en s'applique uniquement au sein des établissements de l'Enseignement
dat het niet geldt tijdens het onderwijs van levensbeschouwelijke vakken. B.3.2. De partijen voor het Hof vermogen niet de inhoud van de prejudiciële vragen te wijzigen of te doen wijzigen. B.3.3. De gesuggereerde herformulering lijkt evenwel te zijn ingegeven door de zorg om het in de prejudiciële vraag bedoelde « algemene en principiële verbod » te preciseren. Het Hof kan bij het beantwoorden van de vraag rekening houden met de aangevoerde preciseringen, in zoverre zij niet leiden tot een interpretatie die verschilt van de door het verwijzende rechtscollege in aanmerking genomen interpretatie. Te dezen leiden de aangevoerde preciseringen niet tot een andere dan de door de Raad van State in aanmerking genomen interpretatie. Uit het verwijzingsarrest kan immers niet worden afgeleid dat de Raad van State van oordeel zou zijn dat het in het geding zijnde verbod niet dient te worden omgezet in schoolreglementen, noch dat het geldt binnen andere onderwijsinstellingen dan die van het Gemeenschapsonderwijs, noch dat het geldt tijdens het onderwijs van levensbeschouwelijke vakken. Door het verbod als « algemeen en communautaire et qu'elle n'est pas d'application pendant l'enseignement des branches philosophiques. B.3.2. Devant la Cour, les parties ne peuvent pas modifier ou faire modifier le contenu des questions préjudicielles. B.3.3. La reformulation suggérée apparaît cependant comme dictée par le souci de préciser l'« interdiction générale et de principe » visée dans la question préjudicielle. Dans sa réponse à la question, la Cour peut tenir compte des précisions apportées, en ce qu'elles n'entraînent pas une interprétation qui diffère de celle retenue par la juridiction a quo. En l'espèce, les précisions apportées n'entraînent pas d'interprétation autre que celle retenue par le Conseil d'Etat. En effet, il ne saurait être déduit de l'arrêt de renvoi que le Conseil d'Etat estimerait que l'interdiction en cause ne doit pas être transposée dans des règlements scolaires, ni qu'elle s'applique au sein d'autres établissements que ceux de l'Enseignement communautaire ou pendant l'enseignement des branches philosophiques. En qualifiant l'interdiction de « générale et de principe », le Conseil d'Etat
principieel » te omschrijven, lijkt de Raad van State te willen semble vouloir indiquer qu'elle s'applique à tous les signes
aangeven dat het geldt voor alle uiterlijke kentekens van alle extérieurs de toutes les convictions philosophiques dans tous les
levensbeschouwingen in alle onderwijsinstellingen van het établissements de l'Enseignement communautaire - sauf lors de
Gemeenschapsonderwijs - behoudens tijdens het onderwijs van levensbeschouwelijke vakken - en zich richt tot alle leerlingen, volwassen cursisten en leerkrachten en tot het overige personeel van die instellingen, zonder mogelijkheid voor die instellingen om ervan af te wijken. Bovendien lijkt de Raad van State ermee te willen aangeven dat het gaat om een verbod dat niet steunt op welbepaalde noden van ordehandhaving in een welbepaalde onderwijsinstelling, noch op specifieke redenen eigen aan welbepaalde leerlingen of leerkrachten, noch in verband kan worden gebracht met specifieke veiligheidsvoorschriften ten behoeve van de leerlingen of de leerkrachten. l'enseignement des branches philosophiques - et qu'elle s'adresse à tous les élèves, y compris les adultes suivant des formations, aux enseignants ainsi qu'aux autres membres du personnel de ces établissements, sans possibilité pour ceux-ci d'y déroger. En outre, le Conseil d'Etat paraît vouloir indiquer ainsi qu'il s'agit d'une interdiction qui ne se fonde pas sur certains besoins de maintien de l'ordre dans un établissement d'enseignement déterminé, ni sur des motifs spécifiques propres à des élèves ou des enseignants déterminés, et qui ne peut pas non plus être mise en rapport avec des consignes spécifiques de sécurité à l'intention des élèves ou des enseignants.
B.4. Bij het bepalen van de draagwijdte van een prejudiciële vraag B.4. Dans la détermination de la portée d'une question préjudicielle,
houdt het Hof rekening met het onderwerp van het voor het verwijzende la Cour tient compte de l'objet du litige pendant devant la
rechtscollege hangende geschil en met de motivering van de juridiction a quo et de la motivation de la décision de renvoi.
verwijzingsbeslissing.
Uit de feiten van de voor het verwijzende rechtscollege hangende zaak Il ressort des éléments de fait de l'affaire pendante devant la
blijkt dat de beslissing van de Raad van het Gemeenschapsonderwijs van juridiction a quo que la décision du Conseil de l'Enseignement
11 september 2009 wordt bestreden door een leerling van een communautaire du 11 septembre 2009 est attaquée par une élève d'un
onderwijsinstelling van het Gemeenschapsonderwijs. Het Hof beperkt établissement d'enseignement de l'Enseignement communautaire. La Cour
zijn onderzoek van de gestelde prejudiciële vraag bijgevolg tot de limite donc son examen de la question préjudicielle posée à la
situatie waarin het desbetreffende verbod geldt voor leerlingen. situation dans laquelle l'interdiction en question s'applique aux
B.5. De bewoordingen van de prejudiciële vraag en de motivering van élèves. B.5. La formulation de la question préjudicielle et la motivation de
het verwijzingsarrest doen ervan blijken dat het Hof enkel wordt l'arrêt de renvoi font apparaître que la Cour n'est interrogée que sur
ondervraagd over de bestaanbaarheid van de in het geding zijnde la compatibilité des dispositions en cause, dans l'interprétation
bepalingen, in de aangegeven interpretatie, met artikel 24 van de donnée, avec l'article 24 de la Constitution. Il est en substance
Grondwet. Het Hof wordt in essentie gevraagd of die grondwettelijke demandé à la Cour si cette disposition constitutionnelle implique
bepaling inhoudt dat een optreden van de decreetgever is vereist voor qu'une intervention du législateur décrétal est requise pour
het invoeren van een algemeen en principieel verbod op het dragen van l'instauration d'une interdiction générale et de principe de porter
zichtbare religieuze of levensbeschouwelijke kentekens, dan wel of ze des signes religieux ou philosophiques visibles, ou si elle permet que
toelaat dat de decreetgever, bij decreet aangenomen met de in le législateur décrétal, par un décret adopté à la majorité spéciale
paragraaf 2 van dat artikel bedoelde bijzondere meerderheid, de bevoegdheid om te beslissen over een dergelijk verbod, opdraagt aan een « autonoom orgaan », te dezen de Raad van het Gemeenschapsonderwijs, zonder de krachtlijnen ervan vast te leggen. Het Hof wordt bijgevolg niet gevraagd zich uit te spreken over de bestaanbaarheid van een dergelijk verbod met de vrijheid van godsdienst. Uit de memories van de partijen blijkt dat zij de gestelde vraag in de aangegeven zin hebben begrepen. Ten gronde Wat het wettigheidsbeginsel in onderwijszaken betreft (artikel 24, § visée au paragraphe 2 de cet article, confie la compétence pour décider d'une telle interdiction à un « organe autonome », en l'espèce le Conseil de l'Enseignement communautaire, sans en fixer les lignes de force. Il n'est donc pas demandé à la Cour de se prononcer sur la compatibilité d'une telle interdiction avec la liberté de religion. Il ressort des mémoires des parties qu'elles ont compris la question posée dans le sens indiqué. Quant au fond En ce qui concerne le principe de légalité en matière d'enseignement
5, van de Grondwet) (article 24, § 5, de la Constitution)
B.6.1. Artikel 24, § 5, van de Grondwet bepaalt : B.6.1. L'article 24, § 5, de la Constitution dispose :
« De inrichting, erkenning of subsidiëring van het onderwijs door de « L'organisation, la reconnaissance ou le subventionnement de
gemeenschap wordt geregeld door de wet of het decreet ». l'enseignement par la communauté sont réglés par la loi ou le décret
B.6.2. Uit de parlementaire voorbereiding van de grondwetsherziening ». B.6.2. Il ressort des travaux préparatoires de la révision
van 15 juli 1988 blijkt dat de Grondwetgever met die bepaling « de constitutionnelle du 15 juillet 1988 que, par cette disposition, le
oorspronkelijke bedoeling van de Grondwetgever [wou actualiseren] ». Constituant « [voulait actualiser] l'intention originelle du
Daaraan werd toegevoegd : Constituant [...] ». Il a été ajouté :
« Essentiële beschikkingen inzake onderwijs moeten door verkozen « Les dispositions fondamentales en matière d'enseignement doivent
organen vastgelegd worden. Uitvoerende organen kunnen slechts optreden être arrêtées par des organes élus. Les organes exécutifs ne peuvent
in relatie tot dergelijke beschikkingen » (Parl. St., Senaat, B.Z. agir qu'en fonction de ces dispositions » (Doc. parl., Sénat, S.E.
1988, nr. 100-1/1°, p. 7). 1988, n° 100-1/1°, p. 7).
Na erop te hebben gewezen dat het eveneens de bedoeling was om de « Après avoir souligné que l'objectif recherché était également de
principes van het schoolpact » grondwettelijk te waarborgen en na die garantir au niveau constitutionnel les « principes du Pacte scolaire »
et après avoir énuméré ces « principes », complétés par les principes
« principes », aangevuld met de reeds in het vroegere artikel 17 van déjà garantis à l'article 17 ancien de la Constitution (la liberté
de Grondwet gewaarborgde beginselen, te hebben opgesomd (de vrijheid d'enseignement, la possibilité pour les communautés d'organiser
van onderwijs, de mogelijkheid voor de gemeenschappen om zelf elles-mêmes un enseignement répondant à une exigence de neutralité, la
onderwijs in te richten dat voldoet aan de neutraliteitsvereiste, de possibilité pour les communautés, en tant que pouvoirs organisateurs,
mogelijkheid voor de gemeenschappen als inrichtende macht om de déléguer des compétences à des organes autonomes, le droit à un
bevoegdheden op te dragen aan autonome organen, het recht op
(kosteloos) onderwijs en de gelijkheid in onderwijszaken), verklaarde enseignement (gratuit) et à l'égalité en matière d'enseignement), le
de vice-eerste minister en minister van Verkeerswezen en Vice-Premier ministre et ministre des Communications et des Réformes
Institutionele Hervormingen : institutionnelles a déclaré :
« Al deze belangrijke principes inzake onderwijsbeleid moeten worden « Tous ces principes importants de la politique d'enseignement doivent
vastgelegd bij decreet of bij wet; alleen democratisch verkozenen être arrêtés par un décret ou une loi; seules des personnes
kunnen door middel van algemeen geldende regelen de inrichting, de démocratiquement élues peuvent régler par des règles générales
erkenning en de subsidiëring van het onderwijs regelen » (Parl. St., l'octroi de subsides à l'enseignement ainsi que son organisation et
Senaat, B.Z. 1988, nr. 100-1/2°, p. 4). son agrément » (Doc. parl., Sénat, S.E. 1988, n° 100-1/2°, p. 4).
B.6.3. Artikel 24, § 5, van de Grondwet drukt aldus de wil van de B.6.3. L'article 24, § 5, de la Constitution traduit donc la volonté
Grondwetgever uit om aan de bevoegde wetgever de zorg voor te behouden een regeling te treffen voor de essentiële aspecten van het onderwijs, wat de inrichting, erkenning of subsidiëring ervan betreft, doch verbiedt niet dat onder bepaalde voorwaarden opdrachten aan andere overheden worden toevertrouwd. Die grondwettelijke bepaling vereist dat de door de decreetgever verleende delegaties alleen betrekking hebben op de tenuitvoerlegging van de door hem vastgestelde beginselen. De gemeenschapsregering of een andere overheid zou daarmee de onnauwkeurigheid van die beginselen niet kunnen opvangen of onvoldoende omstandige beleidskeuzes niet kunnen verfijnen. du Constituant de réserver au législateur compétent le soin d'adopter une réglementation pour les aspects essentiels de l'enseignement en ce qui concerne son organisation, sa reconnaissance et son subventionnement, mais il n'interdit pas que des missions soient confiées à d'autres autorités à certaines conditions. Cette disposition constitutionnelle exige que les délégations conférées par le législateur décrétal ne portent que sur la mise en oeuvre des principes qu'il a fixés. Le Gouvernement de communauté ou une autre autorité publique ne saurait remédier à l'imprécision de ces principes ni affiner des choix politiques insuffisamment détaillés.
B.6.4. De tekst van artikel 24, § 5, heeft een algemene draagwijdte : B.6.4. Le texte de l'article 24, § 5, a une portée générale : il
hij maakt geen enkel onderscheid en bevat geen enkele beperking met n'opère aucune distinction et ne contient aucune limitation en ce qui
betrekking tot de draagwijdte van het begrip « inrichting », wat concerne la portée de la notion d'« organisation », ce qui signifie
betekent dat elke hervorming betreffende de inrichting van het que toute réforme relative à l'organisation de l'enseignement, quel
onderwijs, ongeacht het doel ervan, zelfs indien zij in de tijd is que soit son objectif, même si elle est limitée dans le temps, ne peut
beperkt, slechts bij decreet kan worden geregeld. être réglée que par décret.
Wat de vrijheid van onderwijs betreft (artikel 24, § 1, van de En ce qui concerne la liberté d'enseignement (article 24, § 1er, de la
Grondwet) Constitution)
B.7.1. Bij het regelen van de essentiële aspecten van het onderwijs, B.7.1. Lorsqu'il règle les aspects essentiels de l'enseignement, en ce
wat de inrichting, erkenning of subsidiëring ervan betreft, dient de qui concerne son organisation, sa reconnaissance ou son
bevoegde wetgever rekening te houden met de door artikel 24, § 1, van subventionnement, le législateur compétent doit tenir compte de la
de Grondwet gewaarborgde onderwijsvrijheid. liberté d'enseignement garantie par l'article 24, § 1er, de la
Constitution.
Artikel 24, § 1, van de Grondwet bepaalt : L'article 24, § 1er, de la Constitution dispose :
« Het onderwijs is vrij; elke preventieve maatregel is verboden; de « L'enseignement est libre; toute mesure préventive est interdite; la
bestraffing van de misdrijven wordt alleen door de wet of het decreet geregeld. répression des délits n'est réglée que par la loi ou le décret.
De gemeenschap waarborgt de keuzevrijheid van de ouders. La communauté assure le libre choix des parents.
De gemeenschap richt neutraal onderwijs in. De neutraliteit houdt La communauté organise un enseignement qui est neutre. La neutralité
onder meer in, de eerbied voor de filosofische, ideologische of implique notamment le respect des conceptions philosophiques,
godsdienstige opvattingen van de ouders en de leerlingen. idéologiques ou religieuses des parents et des élèves.
De scholen ingericht door openbare besturen bieden, tot het einde van Les écoles organisées par les pouvoirs publics offrent, jusqu'à la fin
de leerplicht, de keuze aan tussen onderricht in een der erkende de l'obligation scolaire, le choix entre l'enseignement d'une des
godsdiensten en de niet-confessionele zedenleer ». religions reconnues et celui de la morale non confessionnelle ».
B.7.2. De door artikel 24, § 1, van de Grondwet gewaarborgde B.7.2. La liberté d'enseignement garantie par l'article 24, § 1er, de
onderwijsvrijheid waarborgt het recht tot oprichting van scholen die la Constitution assure le droit d'organiser des écoles fondées sur une
al dan niet zijn geënt op een bepaalde confessionele of philosophie confessionnelle ou non confessionnelle déterminée. Elle
niet-confessionele levensbeschouwing. Zij impliceert voor implique également que des personnes privées puissent, sans
privépersonen eveneens de mogelijkheid om - zonder voorafgaande autorisation préalable et sous réserve du respect des libertés et des
toestemming en onder voorbehoud van de inachtneming van de droits fondamentaux, organiser et faire dispenser un enseignement
fundamentele rechten en vrijheden - naar eigen inzicht onderwijs in te selon leur propre conception, tant en ce qui concerne la forme de cet
richten en te laten verstrekken, zowel naar de vorm als naar de enseignement qu'en ce qui concerne son contenu, par exemple en créant
inhoud, bijvoorbeeld door scholen op te richten die hun eigenheid des écoles dont la spécificité réside dans des conceptions déterminées
vinden in bepaalde pedagogische of onderwijskundige opvattingen. d'ordre pédagogique ou éducatif.
B.7.3. Volgens het tweede lid van artikel 24, § 1, van de Grondwet B.7.3. Aux termes de l'alinéa 2 de l'article 24, § 1er, de la
waarborgt de gemeenschap de keuzevrijheid van de ouders. Constitution, la communauté assure le libre choix des parents.
Die keuzevrijheid houdt in dat de ouders voor hun kinderen het Cette liberté de choix implique que les parents puissent choisir pour
onderwijs kunnen kiezen dat het meest met hun levensopvatting leurs enfants l'enseignement qui est le plus proche de leurs
overeenstemt. conceptions philosophiques.
Om die keuzevrijheid te waarborgen, richt de gemeenschap neutraal C'est pour garantir cette liberté de choix que la communauté organise
onderwijs in dat de filosofische, ideologische of godsdienstige un enseignement neutre dans le respect des conceptions philosophiques,
opvattingen van de ouders en de leerlingen in acht neemt (artikel 24, idéologiques ou religieuses des parents et des élèves (article 24, § 1er,
§ 1, derde lid, van de Grondwet) en subsidieert zij alinéa 3, de la Constitution) et qu'elle subventionne les
onderwijsinstellingen die hun eigenheid vinden in een bepaalde établissements d'enseignement dont la spécificité réside dans une
godsdienstige, filosofische of onderwijskundige opvatting. conception religieuse, philosophique ou pédagogique déterminée.
B.8. Op het vlak van het inrichten en het laten verstrekken van B.8. Sur le plan de l'organisation et de la dispensation de
onderwijs beschikt de gemeenschap niet over eenzelfde vrijheid als de l'enseignement, la communauté ne dispose pas de la même liberté que
andere inrichtende machten. les autres pouvoirs organisateurs.
Volgens het tweede lid van artikel 24, § 1, van de Grondwet dient de En effet, en vertu de l'alinéa 2 de l'article 24, § 1er, de la
gemeenschap immers de keuzevrijheid van de ouders te waarborgen, wat Constitution, la communauté doit assurer le libre choix des parents,
voor de gemeenschap de plicht met zich meebrengt om onderwijs in te ce qui entraîne l'obligation pour la communauté d'organiser un
richten. enseignement.
Bovendien wordt de vrijheid van de gemeenschap op onderwijsvlak En outre, la liberté de la communauté sur le plan de l'enseignement
beperkt door de in artikel 24, § 1, derde en vierde lid, van de est limitée par les règles contenues à l'article 24, § 1er, alinéas 3
Grondwet vervatte regels, die voorschrijven dat het door de et 4, de la Constitution, qui prévoient que l'enseignement organisé
gemeenschap ingerichte onderwijs neutraal dient te zijn en dat de par la communauté doit être neutre et que les écoles organisées par
scholen ingericht door openbare besturen de keuze dienen aan te les pouvoirs publics doivent offrir, jusqu'à la fin de l'obligation
bieden, tot het einde van de leerplicht, tussen onderricht in één der scolaire, le choix entre l'enseignement d'une des religions reconnues
erkende godsdiensten en de niet-confessionele zedenleer. et celui de la morale non confessionnelle.
Wat de neutraliteit van het onderwijs ingericht door de gemeenschap En ce qui concerne la neutralité de l'enseignement organisé par la
betreft (artikel 24, § 1, derde lid, van de Grondwet) communauté (article 24, § 1er, alinéa 3, de la Constitution)
B.9.1. Volgens artikel 24, § 1, derde lid, van de Grondwet houdt de B.9.1. En vertu de l'article 24, § 1er, alinéa 3, de la Constitution,
neutraliteit onder meer de eerbied in voor de filosofische, la neutralité implique notamment le respect des conceptions
ideologische of godsdienstige opvattingen van de ouders en de leerlingen. philosophiques, idéologiques ou religieuses des parents et des élèves.
B.9.2. In de verklarende nota van de Regering bij de B.9.2. Dans la note explicative du Gouvernement concernant la révision
grondwetsherziening van 15 juli 1988 werd het begrip « neutraliteit » constitutionnelle du 15 juillet 1988, la notion de « neutralité » a
toegelicht als volgt : fait l'objet du commentaire suivant :
« De notie ' neutraliteit ' wordt ten dele omschreven in de tekst « La notion de ' neutralité ' se trouve déjà partiellement définie
zelf. ' Onder meer ' verwijst naar een verdere omschrijving in dans le texte. ' Notamment ' renvoie à une définition plus détaillée
volgende zin. dans le sens suivant.
Het neutraal onderwijs beperkt zich niet tot onderricht maar beoogt L'enseignement neutre ne se limite pas à l'instruction, mais s'étend
eveneens de opvoeding van de gehele persoonlijkheid van de leerling. Een neutrale school eerbiedigt alle filosofische, ideologische en godsdienstige opvattingen van de ouders die er hun kinderen aan toevertrouwen. Zij gaat uit van een positieve erkenning en waardering van de verscheidenheid van meningen en houdingen en legt de nadruk op de gemeenschappelijke waarden. Dergelijk onderwijs wil de jongeren helpen en voorbereiden om in deze maatschappij binnen te treden met een persoonlijk oordeel en engagement. Slechts in deze geest zullen controversiële problemen behandeld worden. De uitwerking van dergelijke neutraliteit hangt nauw samen met het opvoedingsproject en de pedagogische methodes. Ze zal dan ook op uiteenlopende wijze kunnen evolueren in de Gemeenschappen. De academische vrijheid van de universitaire instellingen blijft uiteraard gewaarborgd. Er moet gezocht worden naar aangepaste waarborgen opdat het personeel, betrokken bij het opvoedingsproject, dergelijke visie en onderwijsproject zou onderschrijven. Een engagementsverklaring kan hierbij een element zijn. In afwachting van de uitwerking van dergelijke waarborgen zal de resolutie 15 van het schoolpact van 1958 verder strikt toegepast également à l'éducation de la personnalité entière. Une école neutre respecte toutes les opinions philosophiques, idéologiques et religieuses des parents qui lui confient leurs enfants. Elle se fonde sur une reconnaissance et une appréciation positives de la diversité des opinions et des attitudes et, la dépassant, met l'accent sur les valeurs communes. Un tel enseignement veut aider et préparer les jeunes à entrer dans notre société avec un jugement et un engagement personnels. C'est seulement dans cet esprit qu'on traitera les problèmes controversés. La mise en oeuvre d'une telle neutralité est étroitement liée au projet éducatif et aux méthodes pédagogiques. Elle pourra par conséquent évoluer différemment dans les Communautés. Evidemment, la liberté académique des institutions universitaires reste garantie. On devra rechercher des garanties appropriées pour que le personnel concerné par le projet éducatif souscrive à une telle conception et à un tel projet éducatif. Une déclaration d'engagement pourrait en être un élément. En attendant l'élaboration de telles garanties, la résolution 15 du pacte scolaire de 1958 continuera à être appliquée strictement » (Doc.
worden » (Parl. St., Senaat, B.Z. 1988, nr. 100-1/1°, pp. 2-3). parl., Sénat, S.E. 1988, n° 100-1/1°, pp. 2-3).
Tijdens de behandeling in de Commissie voor de Herziening van de Lors de l'examen en Commission sénatoriale de la révision de la
Grondwet en de Hervorming der Instellingen van de Senaat verklaarde de Constitution et des réformes des institutions, le secrétaire d'Etat à
staatssecretaris van Onderwijs (N) : l'Education nationale (N) a déclaré :
« De ' nationale ' omschrijving van ' neutraliteit ' in de commentaar « La définition ' nationale ' de la ' neutralité ' dans le commentaire
sluit een evolutie, bijvoorbeeld in de Vlaamse Gemeenschap, in de n'exclut pas une évolution, par exemple au sein de la Communauté
richting van een ' positieve neutraliteit ' en een meer eigentijdse flamande, dans le sens d'une ' neutralité positive ' et d'une
pluralistische opstelling, niet uit. conception pluraliste plus moderne.
[...] [...]
Uitgangspunt van een pedagogisch project van het Rijksonderwijs is het Le point de départ d'un projet pédagogique de l'enseignement de l'Etat
basisgegeven dat het Rijksonderwijs ook in een gewijzigde vorm van est constitué par la donnée de base selon laquelle l'enseignement de
beheer, met name een autonome raad, gekoppeld aan een meer l'Etat, même avec un mode de gestion modifié, à savoir un conseil
gedecentraliseerd beleid, een openbaar onderwijs is, d.w.z. autonome, associé à une politique plus décentralisée, est un
georganiseerd door de Gemeenschap en daardoor gekenmerkt moet zijn enseignement public, c'est-à-dire organisé par la Communauté et,
door openheid en intern pluralisme » (Parl. St., Senaat, B.Z. 1988, partant, doit être caractérisé par l'ouverture et le pluralisme
nr. 100-1/2°, pp. 62-63). interne » (Doc. parl., Sénat, S.E. 1988, n° 100-1/2°, pp. 62-63).
Hij voegde daaraan toe dat Il a ajouté
« niet mag uit het oog worden verloren dat de maatschappelijke « qu'il ne faut pas perdre de vue que les circonstances sociologiques
omstandigheden veranderen en dat het dus niet aangewezen is bepaalde évoluent et qu'il n'est donc pas indiqué de clicher certaines notions
begrippen te clicheren » (ibid., p. 64). » (ibid., p. 64).
B.9.3. Daaruit blijkt dat de Grondwetgever het in artikel 24, § 1, B.9.3. Il ressort de ce qui précède que le Constituant n'a pas voulu
derde lid, van de Grondwet vervatte begrip « neutraliteit » niet heeft concevoir la notion de « neutralité » contenue à l'article 24, § 1er,
willen concipiëren als een statisch begrip. alinéa 3, de la Constitution comme une notion statique.
B.9.4. Niettemin heeft het begrip een minimuminhoud, waarvan niet, B.9.4. La notion a néanmoins un contenu minimum auquel il ne saurait
zonder schending van de Grondwet, kan worden afgeweken. De plicht van être dérogé sans violer la Constitution. En effet, l'obligation pour
de gemeenschap om neutraal onderwijs in te richten, vormt immers een la communauté d'organiser un enseignement neutre constitue une
waarborg voor de keuzevrijheid van de ouders. garantie pour le libre choix des parents.
B.9.5. Die inhoud kan niet los worden gezien van de enige - maar B.9.5. Ce contenu ne saurait être considéré indépendamment de l'unique
essentiële - verduidelijking die de grondwettekst zelf bevat met - mais essentielle - précision que le texte de la Constitution même
betrekking tot het begrip neutraliteit, meer bepaald de eerbied voor comporte en ce qui concerne la notion de neutralité, plus précisément
de filosofische, ideologische of godsdienstige opvattingen van de le respect des conceptions philosophiques, idéologiques ou religieuses
ouders en de leerlingen. des parents et des élèves.
De neutraliteit die de overheid op filosofisch, ideologisch en La neutralité que les autorités doivent rechercher sur le plan
godsdienstig vlak moet betrachten bij de inrichting van het philosophique, idéologique et religieux en vue de l'organisation de
gemeenschapsonderwijs, verbiedt haar meer bepaald filosofische, l'enseignement communautaire leur interdit plus précisément de
ideologische of godsdienstige opvattingen te benadelen, te bevoordelen défavoriser, de favoriser ou d'imposer des conceptions philosophiques,
of op te leggen. De neutraliteit veronderstelt bijgevolg, zoals in de idéologiques ou religieuses. La neutralité suppose donc, comme on peut
verklarende nota van de Regering bij de grondwetsherziening van 1988 le lire dans la note explicative du Gouvernement relative à la
staat te lezen, « een positieve erkenning en waardering van de révision constitutionnelle de 1988, « une reconnaissance et une
verscheidenheid van meningen en houdingen » - in zoverre althans het appréciation positives de la diversité des opinions et des attitudes »
geen meningen betreft die een bedreiging vormen voor de democratie en - du moins en ce qu'il ne s'agit pas d'opinions constituant une menace
voor de fundamentele rechten en vrijheden - en een « nadruk op de pour la démocratie et les droits et libertés fondamentaux - ainsi
gemeenschappelijke waarden ». qu'un « accent mis sur les valeurs communes ».
Het in artikel 24, § 1, derde lid, van de Grondwet vervatte begrip « La notion de « neutralité » inscrite à l'article 24, § 1er, alinéa 3,
neutraliteit » vormt aldus een nadere verwoording in de la Constitution constitue donc une formulation plus précise en
onderwijsaangelegenheden van het grondwettelijke beginsel van de matière d'enseignement du principe constitutionnel de la neutralité de
neutraliteit van de overheid, dat nauw samenhangt met het l'autorité publique, lequel est étroitement lié à l'interdiction de
discriminatieverbod in het algemeen en het beginsel van de discriminations en général et au principe de l'égalité des usagers du
benuttigingsgelijkheid van de openbare dienst in het bijzonder. service public en particulier.
B.9.6. Het neutraliteitsbeginsel brengt voor de bevoegde overheid B.9.6. Toutefois, le principe de neutralité entraîne, pour l'autorité
evenwel niet alleen een onthoudingsplicht met zich mee - in de zin van compétente, non seulement une obligation d'abstention - dans le sens
een verbod om filosofische, ideologische of godsdienstige opvattingen d'une interdiction de discriminer, de favoriser ou d'imposer des
te benadelen, te bevoordelen of op te leggen -, maar ook, in bepaalde convictions philosophiques, idéologiques ou religieuses -, mais aussi,
omstandigheden, een positieve verplichting, voortvloeiende uit de dans certaines circonstances, une obligation positive, découlant de la
grondwettelijk gewaarborgde keuzevrijheid van de ouders, om het liberté de choix des parents garantie par la Constitution, d'organiser
gemeenschapsonderwijs op dusdanige wijze te organiseren dat de « l'enseignement communautaire de telle manière que « [la]
positieve erkenning en waardering van de verscheidenheid van meningen reconnaissance et [l']appréciation positives de la diversité des
en houdingen » er niet in het gedrang komt. opinions et des attitudes » ne soient pas compromises.
Wat de mogelijkheid voor de gemeenschap betreft om als inrichtende En ce qui concerne la possibilité, pour la communauté en tant que
macht bevoegdheden op te dragen aan een of meer autonome organen pouvoir organisateur, de déléguer des compétences à un ou plusieurs
(artikel 24, § 2, van de Grondwet) en de concretisering ervan in de organes autonomes (article 24, § 2, de la Constitution) et sa
Vlaamse Gemeenschap concrétisation en Communauté flamande
B.10.1. Artikel 24, § 2, van de Grondwet bepaalt : B.10.1. L'article 24, § 2, de la Constitution dispose :
« Zo een gemeenschap als inrichtende macht bevoegdheden wil opdragen « Si une communauté, en tant que pouvoir organisateur, veut déléguer
aan een of meer autonome organen, kan dit slechts bij decreet, des compétences à un ou plusieurs organes autonomes, elle ne le pourra
aangenomen met een meerderheid van twee derden van de uitgebrachte que par décret adopté à la majorité des deux tiers des suffrages
stemmen ». exprimés ».
B.10.2. In de parlementaire voorbereiding werd omtrent die bepaling B.10.2. Dans les travaux préparatoires, il est dit au sujet de cette
het volgende verklaard : disposition :
« De voorgestelde tekst voorziet uitdrukkelijk dat een Gemeenschap - « Le texte proposé prévoit expressément qu'une Communauté - après la
na de wijziging van artikel 59bis, § 2, eerste lid, 2, van de Grondwet révision de l'article 59bis, § 2, alinéa 1er, 2, de la Constitution -
- bevoegdheden als inrichtende macht van het huidig rijksonderwijs kan pourra déléguer des compétences de pouvoir organisateur de
overdragen aan een of meerdere autonome organen. Zowel voor de l'enseignement de l'Etat, à un ou plusieurs organes autonomes. Aussi
goedkeuring als voor de wijziging van dit decreet is een tweederde bien pour l'approbation que pour la modification de ce décret, une
meerderheid nodig. majorité des deux tiers est requise.
De Vlamingen denken aan een overdracht aan een Autonome Raad voor het Les néerlandophones pensent à un transfert à un Conseil autonome de
Rijksonderwijs en lokale scholenraden, die democratisch samengesteld l'Enseignement de l'Etat et à des Conseils scolaires locaux,
worden uit mensen die gehecht zijn aan dit onderwijs en waarin de démocratiquement composés de personnes attachées à cet enseignement et
ideologische en filosofische verscheidenheid binnen de Vlaamse qui reflètent la diversité idéologique et philosophique de la
Gemeenschap tot uiting komt. Communauté flamande.
De Franstaligen zijn wel voorstander van een ruime decentralisatie Les francophones, quant à eux, s'ils sont partisans d'une large
maar willen de prerogatieven van de Minister als inrichtende macht van décentralisation, veulent maintenir les prérogatives du Ministre en
het rijksonderwijs behouden » (Parl. St., Senaat, B.Z. 1988, nr. tant que pouvoir organisateur de l'enseignement de l'Etat » (Doc.
100-1/1°, p. 3). parl., Sénat, S.E. 1988, n° 100-1/1°, p. 3).
Bij de bespreking van die bepaling in de bevoegde Senaatscommissie La Commission sénatoriale compétente a ajouté, lors de l'examen de
werd het volgende hieraan toegevoegd : cette disposition :
« De Staatssecretaris voor Onderwijs verklaart dat wat de autonomie « Le Secrétaire d'Etat à l'Education nationale déclare qu'en ce qui
betreft, bedoeld in artikel 17, § 2, gesteld kan worden dat het concerne la portée de l'autonomie visée à l'article 17, § 2, l'on peut
autonoom orgaan alle bevoegdheden krijgt, vereist voor het uitoefenen dire que l'organe autonome reçoit toutes les compétences
van de inrichtende bevoegdheid zoals de overige inrichtende machten en d'organisation comparables à celles des autres pouvoirs organisateurs
zo de executieven vervangt voor de inrichting van het Rijksonderwijs. et remplace ainsi les exécutifs pour organiser l'enseignement de
Deze bevoegdheidsafstand bij decreet aan een autonoom orgaan, dient in l'Etat. Cette délégation de compétence par décret au profit d'un organe
een gedecentraliseerde publiekrechtelijke vorm tot stand te komen. autonome doit être réalisée sous une forme de droit public
Deze kan aldus alle onderwijs omvatten bedoeld in artikel 59bis, § 2, décentralisée. Elle pourra ainsi comprendre tout l'enseignement au
2, zoals voorgesteld. sens de l'article 59bis, § 2, 2, comme proposé.
Dit orgaan moet door de Gemeenschappen in staat gesteld worden de Les Communautés doivent permettre à cet organe d'assurer les libertés
waarborgen van artikel 17 te verzekeren. constitutionnelles de l'article 17.
Bij de oprichting van het orgaan zal ook het administratief en Lors de la création de cet organe, les conseils de communauté
financieel bestuur en het toezicht hierop geregeld worden door de règleront la gestion administrative et financière ainsi que la tutelle
Gemeenschapsraden » (Parl. St., Senaat, B.Z. 1988, nr. 100-1/2°, p. y afférente » (Doc. parl., Sénat, S.E. 1988, n° 100-1/2°, p. 82).
82). Uit de parlementaire voorbereiding blijkt nog dat de in artikel 24, § Il ressort encore des travaux préparatoires que l'exigence de majorité
2, van de Grondwet bepaalde bijzondere meerderheidsvereiste beoogt « spéciale prévue à l'article 24, § 2, de la Constitution vise à «
een goede barrière » te vormen « om onophoudelijke wijzigingen bij
elke verandering van politieke meerderheid tegen te houden » (Parl. éviter des modifications incessantes lors de chaque changement de
St., Kamer, B.Z. 1988, nr. 10/17-455/4, p. 40) en zodoende « een majorité politique » (Doc. parl., Chambre, S.E. 1988, n° 10/17-455/4,
grotere stabiliteit te waarborgen » (ibid., p. 58). p. 40) et donc « à garantir une plus grande stabilité » (ibid., p.
B.10.3. Aldus voorziet de Grondwet in de mogelijkheid voor de 58). B.10.3. Ainsi, la Constitution prévoit la possibilité, pour les
gemeenschappen om als inrichtende macht van het gemeenschapsonderwijs communautés en tant que pouvoirs organisateurs de l'enseignement
bevoegdheden op te dragen aan organen die ter zake beschikken over een communautaire, de déléguer des compétences à des organes qui jouissent
autonomie. Tijdens de parlementaire voorbereiding sprak de vice-eerste d'une autonomie en la matière. Au cours des travaux préparatoires, le
minister en minister van Verkeerswezen en Institutionele Hervormingen Vice-Premier ministre et ministre des Communications et des Réformes
over een mogelijkheid tot het verlenen van een « ruime autonomie » institutionnelles a parlé d'une possibilité d'accorder une « large
(Parl. St., Senaat, B.Z. 1988, nr. 100-1/2°, p. 4). autonomie » (Doc. parl., Sénat, S.E. 1988, n° 100-1/2°, p. 4).
B.11.1. Uit de in B.10.2 aangehaalde parlementaire voorbereiding B.11.1. Il apparaît des travaux préparatoires cités en B.10.2 que le
blijkt dat de Grondwetgever met de « bevoegdheden als inrichtende Constituant a, par les « compétences en tant que pouvoir organisateur
macht » in essentie die bevoegdheden voor ogen heeft gehad waarover », essentiellement visé les compétences dont disposent également les
ook de andere inrichtende machten van onderwijs beschikken. autres pouvoirs organisateurs de l'enseignement.
B.11.2. Zoals in herinnering is gebracht in B.7.2, impliceert de B.11.2. Ainsi qu'il a été rappelé en B.7.2, la liberté d'enseignement
vrijheid van onderwijs de mogelijkheid voor de inrichtende machten om implique la possibilité pour les pouvoirs organisateurs de créer des
scholen op te richten die hun eigenheid vinden in bepaalde écoles qui trouvent leur spécificité dans certaines conceptions
pedagogische of onderwijskundige opvattingen. pédagogiques ou éducatives.
Het bepalen van het pedagogische project van een school behoort aldus L'établissement du projet pédagogique d'une école relève donc en
in beginsel tot de bevoegdheid van de inrichtende macht van die school. principe de la compétence du pouvoir organisateur de cette école.
B.11.3. Dat de Grondwetgever de mogelijkheid niet heeft willen B.11.3. Le fait que le Constituant n'a pas voulu exclure la
uitsluiten om, met toepassing van artikel 24, § 2, van de Grondwet, de possibilité de confier, par application de l'article 24, § 2, de la
bevoegdheid betreffende het bepalen van het pedagogische project van Constitution, la compétence relative à l'établissement du projet
het gemeenschapsonderwijs op te dragen aan de in die bepaling bedoelde pédagogique de l'enseignement communautaire aux organes autonomes
autonome organen, kan worden afgeleid uit de volgende verklaring van visés dans cette disposition peut être déduit de la déclaration
de minister van Onderwijs (F) : suivante du ministre de l'Education nationale (F) :
« De vraag wordt eveneens gesteld of in de toekomst de Gemeenschap een « Il a également été demandé si la Communauté pourra imposer un projet
bepaald educatief project kan voorschrijven. Hierop is het antwoord éducatif déterminé à l'avenir. On peut répondre affirmativement à
positief, doch dit geldt alleen in de mate dat deze gemeenschap cette question, mais seulement dans la mesure où la Communauté agit en
optreedt als inrichtende macht » (Parl. St., Senaat, B.Z. 1988, nr. tant que pouvoir organisateur » (Doc. parl., Sénat, S.E. 1988, n°
100-1/2°, p. 56). 100-1/2°, p. 56).
In zoverre de inrichtende macht van het gemeenschapsonderwijs is Dans la mesure où le pouvoir organisateur de l'enseignement
opgedragen aan een of meer autonome organen, komt het dus aan die communautaire a été confié à un ou plusieurs organes autonomes, il
organen toe het pedagogische project te bepalen. appartient donc à ces organes d'établir le projet pédagogique.
B.12. Bij het bepalen van het pedagogische project van het B.12. Pour établir le projet pédagogique de l'enseignement
gemeenschapsonderwijs beschikken de gemeenschap of de opgerichte communautaire, la communauté ou les organes autonomes créés ne
autonome organen echter niet over eenzelfde vrijheid als de andere disposent cependant pas de la même liberté que les autres pouvoirs
inrichtende machten. Het onderwijs, ingericht door de gemeenschap, organisateurs. En effet, l'enseignement organisé par la communauté
dient immers, volgens artikel 24, § 1, derde lid, van de Grondwet, doit, aux termes de l'article 24, § 1er, alinéa 3, de la Constitution,
neutraal te zijn. Zoals is vastgesteld in B.9, heeft de Grondwetgever être neutre. Ainsi qu'il a été constaté en B.9, le Constituant n'a
de in die bepaling bedoelde neutraliteit echter niet opgevat als een cependant pas conçu la neutralité visée dans cette disposition comme
statisch begrip en heeft hij een evolutie in de betekenis ervan niet une notion statique et il n'a pas voulu exclure une évolution dans sa
willen uitsluiten, voor zover evenwel niet wordt geraakt aan de signification, pour autant toutefois qu'il ne soit pas touché à son
kerninhoud ervan. contenu minimum.
B.13.1. De parlementaire voorbereiding van de grondwetsherziening van B.13.1. Les travaux préparatoires de la révision constitutionnelle du
15 juli 1988 doet ervan blijken dat de Grondwetgever het invullen van 15 juillet 1988 font apparaître que le Constituant a considéré que la
de evoluerende betekenis van het neutraliteitsbeginsel heeft beschouwd concrétisation de la portée évolutive du principe de neutralité était
als een bevoegdheid die nauw samenhangt met het bepalen van het une compétence étroitement liée à l'établissement du projet
pedagogische project van het gemeenschapsonderwijs (zie onder meer pédagogique de l'enseignement communautaire (voy. notamment Doc.
Parl. St., Senaat, B.Z. 1988, nr. 100-1/1°, p. 3; nr. 100-1/2°, p. parl., Sénat, S.E. 1988, n° 100-1/1°, p. 3; n° 100-1/2°, p. 53).
53). Na erop te hebben gewezen dat de inhoud van het begrip « neutraliteit Après avoir souligné que le contenu de la notion de « neutralité »
» kan evolueren, gaf de staatssecretaris van Onderwijs (N) de volgende peut évoluer, le secrétaire d'Etat à l'Education nationale (N) a
toelichting over het verband tussen de « neutraliteit » en het « commenté comme suit le lien entre la « neutralité » et le « projet
pedagogisch project » : pédagogique » :
« Het komt de Vlaamse Raad of de Autonome Raad voor het Rijksonderwijs toe, [over de mogelijke evolutie van het begrip ' neutraliteit '] te beslissen. Wie hierover zal beslissen, hangt af van het decreet op de A.R.R.O. In dezelfde geest kunnen de criteria voor het bepalen van het karakter van een school evolueren. De huidige diplomacriteria werken verstarrend en zuilbevestigend en dekken niet langer de sociologische realiteit. In Vlaanderen wordt gedacht in de richting van een omschrijving door de inrichtende macht van een eigen ideologisch en/of onderwijskundig project, en een verklaring waarin de personeelsleden dit project onderschrijven. « C'est au Vlaamse Raad ou à l'Autonome Raad voor het Rijksonderwijs qu'il appartient de se prononcer [au sujet de l'évolution possible de la notion de « neutralité »]. C'est du décret sur l'A.R.R.O. que dépend l'organe qui pourra décider à ce sujet. Dans le même esprit, le critère servant à définir le caractère d'une école peut évoluer. Les critères de diplôme actuels favorisent la rigidité et le cloisonnement et ne répondent plus à la réalité sociologique. En Flandre, les idées vont dans le sens d'une définition, par le pouvoir organisateur, d'un projet idéologique et/ou pédagogique propre et d'une déclaration dans laquelle les membres du personnel souscrivent à ce projet.
[...] Elke onderwijsvisie is onvermijdelijk verbonden met de mens- en maatschappijvisie die men voorstaat. Op het niveau van de concrete pedagogisch-didactische uitvoering weerspiegelt zich dat in de bepaling van de doelstellingen, de inhouden en de methoden van opvoeding en onderwijs. Elke ernstige keuze vergt een samenhangend geheel, waarbij de fundamentele waarden, de grondslagen en de algemene principes, waarop men steunt, zo helder mogelijk dienen te worden geformuleerd. Dat is de bedoeling en de functie van een omschrijving van het pedagogisch project dat men wil verwezenlijken. [...] Het pedagogisch project van het Rijksonderwijs moet [...] waarden vooropstellen die beantwoorden aan het profiel van een open geëngageerd Gemeenschapsonderwijs. In dat pedagogisch project moet de eigenheid, de specificiteit van het Rijksonderwijs worden ingebouwd. De formulering van het pedagogisch project moet in algemene termen worden gesteld, omdat het gaat over een principieel kader dat op verschillende niveaus en in gevarieerde omstandigheden moet worden geconcretiseerd. [...] Toute vision de l'enseignement est inévitablement liée à la vision de l'homme et de la société que l'on prône. Au niveau de l'exécution pédagogique et didactique concrète, cela se reflète dans la définition des objectifs, des contenus et des méthodes d'éducation et d'enseignement. Tout choix sérieux exige un ensemble cohérent, les valeurs fondamentales, les bases et les principes généraux devant être formulés le plus clairement possible. Tels sont l'objectif et la fonction d'une définition du projet pédagogique que l'on entend réaliser. [...] Le projet pédagogique de l'enseignement de l'Etat doit [...] préconiser des valeurs répondant au profil d'un enseignement de la Communauté ouvert et engagé. Il faut introduire dans ce projet pédagogique le caractère propre, la spécificité de l'enseignement de l'Etat. Le projet pédagogique doit être formulé en termes généraux, parce qu'il s'agit d'un cadre de principe qu'il faut concrétiser à différents niveaux et dans diverses circonstances.
[...] [...]
De opstelling van een pedagogisch project van het Rijksonderwijs moet L'élaboration d'un projet pédagogique de l'enseignement de l'Etat doit
gebeuren door allen die bij het Rijksonderwijs zijn betrokken. être l'oeuvre de tous ceux qui sont concernés par cet enseignement.
[...] [...]
Artikel 17 kan nu een vertrekpunt vormen voor een ernstige bezinning L'article 17 peut maintenant constituer le point de départ d'une
over de toekomst van het Rijksonderwijs en een uitdaging tot alle réflexion sérieuse sur l'avenir de cet enseignement et un défi lancé à
Rijksonderwijsbetrokkenen om samen een pedagogisch project van het tous ceux qui lui sont associés, afin qu'ils élaborent ensemble un
Rijksonderwijs uit te bouwen dat via een dynamisch en geëngageerd projet pédagogique de l'enseignement de l'Etat qui puisse être réalisé
beleid op een dynamische en geëngageerde wijze in de scholen kan dans les écoles d'une façon dynamique et engagée grâce à une gestion
worden gerealiseerd. dynamique et engagée.
[...] Het begrip neutraliteit gaat uit van de thans bestaande situatie [...] La notion de neutralité repose sur la situation actuelle telle
zoals die in 1963 is vastgelegd. Het is eveneens duidelijk dat, qu'elle a été fixée en 1963. Il est clair aussi que, puisque les
vermits de Gemeenschappen een eigen verantwoordelijkheid krijgen, de Communautés se voient confier une responsabilité propre, la traduction
concrete vertaling en de toepassing aan de toestand waarin elke concrète et l'application de celle-ci se feront compte tenu de la
Gemeenschap zich bevindt zal plaatshebben. situation dans laquelle se trouve chaque Communauté.
Dit kan niet worden beschouwd als een interpretatie van de Grondwet Cela ne peut être considéré comme une interprétation de la
maar eerder als een invulling van het begrip neutraliteit dat trouwens Constitution, mais plutôt comme un complément de la notion de
moet gerealiseerd worden in een pedagogisch project [...] » (Parl. neutralité, qui doit d'ailleurs être concrétisée dans un projet
St., Senaat, B.Z. 1988, nr. 100-1/2°, pp. 62-64). pédagogique [...] » (Doc. parl., Sénat, S.E. 1988, n° 100-1/2°, pp.
B.13.2. Uit die toelichting blijkt niet alleen dat de invulling van 62-64). B.13.2. Ces indications font non seulement apparaître que la précision
het neutraliteitsbeginsel niet los kan worden gezien van het bepalen du contenu du principe de neutralité ne peut être dissociée de
van het pedagogische project van het gemeenschapsonderwijs, maar ook l'établissement du projet pédagogique de l'enseignement communautaire,
dat de Grondwetgever niet heeft willen uitsluiten dat de mais également que le Constituant n'a pas voulu exclure que les
desbetreffende bevoegdheden worden opgedragen aan de in artikel 24, § compétences en question soient confiées aux organes autonomes visés à
2, van de Grondwet bedoelde autonome organen. De staatssecretaris van l'article 24, § 2, de la Constitution. En effet, le secrétaire d'Etat
Onderwijs (N) verklaarde immers uitdrukkelijk, enerzijds, dat het à l'Education nationale (N) a expressément déclaré, d'une part, qu'il
toekomt aan « de Vlaamse Raad of de Autonome Raad voor het revient « au Vlaamse Raad [Conseil flamand] ou à l'Autonome Raad voor
Rijksonderwijs » om invulling te geven aan de evoluerende betekenis het Rijksonderwijs [Conseil autonome de l'Enseignement de l'Etat] » de
donner un contenu à la signification évolutive du principe de
van het neutraliteitsbeginsel, afhankelijk van wat wordt bepaald in « neutralité, en fonction de ce que prévoit le « décret sur l'A.R.R.O. »
het decreet op de A.R.R.O. » (bedoeld wordt het bijzonder decreet dat (l'on vise ici le décret spécial qui serait adopté en application de
met toepassing van artikel 24, § 2, van de Grondwet zou worden l'article 24, § 2, de la Constitution), et d'autre part, que le
aangenomen), en anderzijds, dat de inrichtende macht een « eigen pouvoir organisateur peut définir un « projet idéologique et/ou
ideologisch en/of onderwijskundig project » kan omschrijven. Daarbij pédagogique propre ». A cet égard, l'on est implicitement parti du
werd impliciet ervan uitgegaan dat die inrichtende macht zou worden principe que ce pouvoir organisateur serait composé de personnes qui
samengesteld uit personen die « bij het Rijksonderwijs zijn betrokken ». ont été « concernées » par « l'enseignement de l'Etat ».
B.14.1. Uit de parlementaire voorbereiding van het bijzonder decreet B.14.1. Il ressort des travaux préparatoires du décret spécial du 19
van 19 december 1988 betreffende de Autonome Raad voor het décembre 1988 relatif au Conseil autonome de l'Enseignement
Gemeenschapsonderwijs blijkt dat de bevoegdheden die werden opgedragen communautaire que les compétences qui ont été confiées au Conseil
aan de Autonome Raad ruim dienen te worden opgevat. autonome doivent être entendues dans un sens large.
De memorie van toelichting bij dat decreet vermeldt : L'exposé des motifs du décret indique :
« De ARGO treedt op als inrichtende macht. Hij bekomt de bevoegdheden « L'ARGO [Conseil autonome de l'enseignement communautaire] agit en
tant que pouvoir organisateur. Il reçoit les compétences qui sont
die toekomen aan elk van de inrichtende machten van onderwijs » (Parl. celles de tout pouvoir organisateur d'enseignement » (Doc. parl.,
St., Vlaamse Raad, 1988-1989, nr. 161/1, p. 3). Conseil flamand, 1988-1989, n° 161/1, p. 3).
De Vlaamse minister van Onderwijs verklaarde : Le ministre flamand de l'Enseignement a déclaré :
« Wel bestaat de bedoeling om tot een nieuwe neutraliteitsverklaring « Le but est toutefois d'aboutir à une nouvelle déclaration de
door de centrale raad te komen. Door de decreetgever wordt deze neutralité par le conseil central. Le législateur décrétal donne cette
opdracht aan de bevoegde instantie gegeven. Het is de bedoeling om tot mission à l'instance compétente. L'objectif est d'arriver à une notion
een positief begrip te komen, anders dan het huidige begrip. [...] positive, différente de l'actuelle notion. [...]
[...] De Executieve stelt haar vertrouwen in de centrale raad, maar [...] L'Exécutif place sa confiance dans le conseil central, mais une
een gekwalificeerde meerderheid is vereist. Zijn beslissingen moeten majorité qualifiée est requise. En effet, ses décisions doivent être
immers door de Vlaamse Gemeenschap worden gedragen. [De minister] soutenues par la Communauté flamande. [Le ministre] admet cependant
geeft echter toe dat het hier om een zware opdracht gaat. Het moeten qu'il s'agit d'une mission difficile. Il faut qu'il s'agisse
vooral mensen van een hoog ethisch niveau zijn. Het lijkt hem echter principalement de personnes d'un haut niveau éthique. Il ne lui semble
niet aangewezen om dit via een decreet vast te leggen : het moet door toutefois pas indiqué de le prévoir par la voie d'un décret : il faut
de direct betrokkenen worden uitgetekend. De politieke werkzaamheden, que ceux qui sont directement concernés en tracent le schéma. Les
zoals hier in de Commissie en in de Openbare Vergadering, zijn wel activités politiques, comme ici en Commission et dans l'assemblée
mede-oriënterend. publique, interviennent toutefois dans l'orientation.
[...] Met betrekking tot het neutraliteitskarakter vindt hij dat het [...] En ce qui concerne le caractère de neutralité, il trouve que le
diplomacriterium op zijn minst voor verfijning vatbaar is. Het critère du diplôme est à tout le moins susceptible d'être affiné. La
traditionele begrip ' neutraliteit ' was te eng. Een positieve notion traditionnelle de ' neutralité ' était trop étroite. Une
benadering van neutraliteit wordt aan de centrale raad, dus aan de approche positive de la neutralité est donc laissée au conseil
betrokkenen zelf, overgelaten » (Parl. St., Vlaamse Raad, 1988-1989, central, donc à ceux qui sont concernés eux-mêmes » (Doc. parl.,
nr. 161/4, pp. 15, 17 en 27). Conseil flamand, 1988-1989, n° 161/4, pp. 15, 17 et 27).
Naar aanleiding van een kritische opmerking van een verslaggever Répondant à une observation critique d'un rapporteur concernant
betreffende het ontbreken van inspraak van het Vlaams Parlement op het l'absence de participation du Parlement flamand pour ce qui est de la
vlak van de neutraliteitsverklaring en de verklaring van gehechtheid déclaration de neutralité et de la déclaration d'attachement à
aan het gemeenschapsonderwijs, stelde de minister dat « iedere l'enseignement communautaire, le ministre a dit que « chaque
onderhandelaar het belang van deze aangelegenheid besefte ». Hij négociateur était conscient de l'importance de cette matière ». Il a
voegde daaraan toe : ajouté :
« Daarom werd er voor een aantal materies een bijzondere meerderheid « C'est pourquoi une majorité spéciale a été prévue pour certaines
voorzien waarbij een blokkeringsminderheid werd ingebouwd. Als de Vlaamse Raad zelf die verklaringen wil opstellen of bepaalde indicaties in dit decreet wil opnemen dan moet deze bijzondere meerderheid niet worden weerhouden. [...] Elk pedagogisch project brengt consequenties mee voor hun dragers. Anders zou er een structurele bedreiging van hun geëigend project ontstaan. Dit is de principiële basis die inhoudelijk moet worden opgevuld. Hij pleit ervoor dat deze inhoud niet door de politici wordt opgevuld : bepaalde evoluties in de geesten zijn altijd mogelijk. Daarom moeten de rechtstreeks betrokkenen zelf deze inhoudelijke bepalingen opstellen. Het Politiek Akkoord werd uitgewerkt door politici. Maar men mag niet in het andere uiterste vallen door de politici verantwoordelijkheden te laten dragen die de hunne niet zijn. Een politisering ware daardoor mogelijk. Deze delicate materie moet bij consensus worden geregeld. Daarom pleit hij matières, en ce compris une minorité de blocage. Si le Conseil flamand veut lui-même rédiger ces déclarations ou veut reprendre certaines indications dans ce décret, cette majorité spéciale ne doit pas être retenue. [...] Chaque projet pédagogique entraîne des conséquences pour ceux qui le portent. Autrement, il y aurait une menace structurelle pour leur projet personnel. Telle est la base de principe qui doit recevoir un contenu concret. Il propose que ce contenu ne soit pas précisé par les politiques : certaines évolutions dans les esprits sont toujours possibles. C'est pourquoi les personnes qui sont directement concernées doivent elles-mêmes rédiger ces dispositions qui touchent au contenu. L'accord politique a été élaboré par les politiques. Mais l'on ne peut tomber dans l'autre extrême en laissant porter par les politiques des responsabilités qui ne sont pas les leurs. Une politisation était ainsi possible. Cette matière délicate doit être réglée par voie de consensus. C'est pourquoi il plaide en faveur du
voor het behoud van de voorliggende tekst » (ibid., pp. 36-37). maintien du texte proposé » (ibid., pp. 36-37).
Een andere verslaggever stelde naar aanleiding van de voormelde Un autre rapporteur a déclaré dans le cadre de la discussion susdite
discussie dat « men moet kiezen uit twee mogelijkheden : ofwel blijft qu'il faut « choisir entre deux possibilités : soit tout reste
alles hetzelfde, ofwel krijgt het Gemeenschapsonderwijs meer identique, soit l'Enseignement communautaire reçoit plus d'autonomie,
autonomie, maar dan ook over de essentiële zaken » (ibid., p. 37). mais alors également pour les éléments essentiels » (ibid., p. 37).
B.14.2. De bijzondere decreetgever heeft bijgevolg de aan de Autonome B.14.2. Le législateur décrétal spécial a dès lors confié au Conseil
Raad voor het Gemeenschapsonderwijs (later het Gemeenschapsonderwijs) autonome de l'Enseignement communautaire (devenu ensuite
opgedragen bevoegdheden betreffende het opstellen van de l'Enseignement communautaire) les compétences les plus larges pour
neutraliteitsverklaring, de verklaring van gehechtheid aan het l'établissement de la déclaration de neutralité, de la déclaration
gemeenschapsonderwijs en het pedagogische project van dat onderwijs, d'attachement à l'enseignement communautaire et du projet pédagogique
ruim opgevat. Zoals een verslaggever het verwoordde, dient ervan te de cet enseignement. Comme l'a dit un rapporteur, il faut partir du
worden uitgegaan dat « [de Vlaamse Raad] inzake de principe que « le [Conseil flamand] abandonne entièrement ses droits
neutraliteitsverklaring [...] volledig afstand [doet] van zijn rechten pour ce qui est de la déclaration de neutralité » (Doc. parl., Conseil
» (Parl. St., Vlaamse Raad, 1988-1989, nr. 161/4, p. 36). flamand, 1988-1989, n° 161/4, p. 36).
Wat het « algemeen en principieel verbod op het dragen van zichtbare En ce qui concerne l'« interdiction générale et de principe de porter
religieuze en levensbeschouwelijk kentekens » in het des signes religieux et philosophiques visibles » dans l'enseignement
gemeenschapsonderwijs en de bevoegdheid van de Raad van het communautaire et la compétence du Conseil de l'Enseignement
Gemeenschapsonderwijs betreft communautaire
B.15. Door middel van een voor leerlingen geldend algemeen en B.15. L'interdiction générale et de principe, pour les élèves, de
principieel verbod op het dragen van zichtbare religieuze en porter des signes religieux et philosophiques visibles dans les
levensbeschouwelijke kentekens in de onderwijsinstellingen van het établissements de l'Enseignement communautaire donne à la notion de
Gemeenschapsonderwijs, wordt een nieuwe wending gegeven aan het
neutraliteitsbegrip, zoals vervat in artikel 24, § 1, derde lid, van neutralité, telle qu'elle est contenue dans l'article 24, § 1er,
de Grondwet, die evenwel niet per definitie ermee strijdig is. Zoals alinéa 3, de la Constitution, une orientation nouvelle, qui n'est
reeds is vastgesteld in B.9.3, heeft de Grondwetgever de neutraliteit cependant pas contraire par définition à cette notion. En effet, ainsi
van het gemeenschapsonderwijs immers niet als een star beginsel, qu'il a déjà été constaté en B.9.3, le Constituant n'a pas conçu la
losstaand van maatschappelijke evoluties, geconcipieerd. Bovendien kan neutralité de l'enseignement communautaire comme un principe rigide,
de neutraliteit in bepaalde omstandigheden voor de bevoegde overheid indépendant des évolutions de la société. En outre, dans certaines
de plicht met zich meebrengen om maatregelen te nemen met het oog op circonstances, la neutralité peut obliger l'autorité compétente à
het waarborgen van de « positieve erkenning en waardering van de prendre des mesures visant à garantir la « reconnaissance et
verscheidenheid van meningen en houdingen » in het [l']appréciation positives de la diversité des opinions et des
gemeenschapsonderwijs. attitudes » dans l'enseignement communautaire.
B.16. Uit het voorgaande is gebleken, enerzijds, dat de bijzondere B.16. Il ressort de ce qui précède, d'une part, que le législateur
decreetgever de bevoegdheid betreffende het invullen van de décrétal spécial a voulu entièrement transférer à l'Enseignement
evoluerende betekenis van het in de Grondwet vervatte communautaire la compétence lui permettant de donner un contenu à la
neutraliteitsbeginsel volledig heeft willen overdragen aan het signification évolutive de la notion de neutralité inscrite dans la
Gemeenschapsonderwijs, en anderzijds, dat de Grondwetgever een Constitution et, d'autre part, que le Constituant n'a pas voulu
dergelijke overdracht niet heeft willen uitsluiten. exclure un tel transfert.
B.17.1. Niettemin dient samen met de verzoekende partij voor het B.17.1. Il convient néanmoins de constater, avec la partie requérante
verwijzende rechtscollege te worden vastgesteld dat zowel de devant la juridiction a quo, que tant les travaux préparatoires de la
parlementaire voorbereiding van de grondwetsherziening van 15 juli révision constitutionnelle du 15 juillet 1988 que ceux du décret
1988 als die van het bijzonder decreet van 19 december 1988 melding spécial du 19 décembre 1988 mentionnent le fait que les organes
maken van het feit dat aan de met toepassing van artikel 24, § 2, van autonomes à créer par application de l'article 24, § 2, de la
de Grondwet op te richten autonome organen geen « verordenende Constitution n'ont pas de « pouvoir normatif » (Ann., Sénat, S.E.
bevoegdheden » toekomen (Hand., Senaat, B.Z. 1988, 14 juni 1988, p. 1988, 14 juin 1988, p. 520; Doc. parl., Conseil flamand, 1988-1989, n°
520; Parl. St., Vlaamse Raad, 1988-1989, nr. 161/1, p. 9). 161/1, p. 9).
B.17.2. Het aannemen, door de Raad van het Gemeenschapsonderwijs, van B.17.2. L'adoption, par le Conseil de l'Enseignement communautaire,
een voor leerlingen geldend algemeen en principieel verbod op het d'une interdiction générale et de principe de porter des signes
dragen van zichtbare religieuze en levensbeschouwelijke kentekens dat religieux et philosophiques visibles, applicable aux élèves, qui vaut
uitsluitend geldt in de onderwijsinstellingen van het exclusivement dans les établissements d'enseignement de l'Enseignement
Gemeenschapsonderwijs, kan echter niet worden beschouwd als het communautaire, ne peut toutefois être considérée comme l'exercice d'un
uitoefenen van een « verordenende bevoegdheid » in de zin van de « pouvoir normatif » au sens des travaux préparatoires précités.
aangehaalde parlementaire voorbereiding. Een dergelijk, uitsluitend Pareille interdiction, qui s'applique exclusivement dans les
binnen de onderwijsinstellingen van het Gemeenschapsonderwijs geldend, établissements d'enseignement de l'Enseignement communautaire, doit
verbod dient te worden beschouwd als een maatregel van inwendige orde, être considérée comme une mesure d'ordre intérieur, comparable aux
vergelijkbaar met de door de andere inrichtende machten van onderwijs règlements d'ordre intérieur établis par les autres pouvoirs
opgestelde reglementen van inwendige orde. Het gaat bijgevolg niet om organisateurs d'enseignement. Il ne s'agit donc pas d'un règlement au
een verordening in de zin van een algemeen voorschrift dat voor alle sens d'une prescription générale applicable à tous les élèves, quelle
leerlingen geldt, ongeacht de aard van de onderwijsinstelling waar de que soit la nature de l'établissement d'enseignement où est inscrit
leerling is ingeschreven. l'élève.
Noch de Grondwetgever, noch de bijzondere decreetgever, hebben de met Ni le Constituant ni le législateur décrétal spécial n'ont voulu
toepassing van artikel 24, § 2, van de Grondwet opgerichte autonome imposer aux organes autonomes créés par application de l'article 24, §
organen willen verbieden om, met het oog op het vrijwaren van het 2, de la Constitution l'interdiction d'adopter, afin de garantir le
ordentelijke verloop van het onderwijsgebeuren of van het pedagogische bon fonctionnement de l'enseignement ou d'assurer la réalisation du
project, reglementen van inwendige orde aan te nemen betreffende het projet pédagogique, des règlements d'ordre intérieur concernant le
gedrag van de leerlingen. Er anders over oordelen zou immers met zich comportement des élèves. En effet, toute autre appréciation
meebrengen dat alle mogelijke gedragingen van leerlingen die het impliquerait que tous les comportements possibles d'élèves qui
ordentelijke verloop van het onderwijsgebeuren en het pedagogische pourraient compromettre le bon fonctionnement de l'enseignement et la
project in het gedrang zouden kunnen brengen - gedragingen die réalisation du projet pédagogique - comportements qui peuvent
overigens kunnen wisselen naar gelang van omstandigheden en tijd -, d'ailleurs varier en fonction des circonstances et de l'époque -
door de decreetgever zouden moeten worden geregeld. Dit zou op devraient être réglés par le législateur décrétal. Cette situation ne
gespannen voet staan met de door de bijzondere decreetgever gewilde - serait pas compatible avec la « dépolitisation » de l'Enseignement
en de door de Grondwetgever toegelaten - « depolitisering » van het communautaire voulue par le législateur décrétal spécial - et
Gemeenschapsonderwijs en zou de aan dat Gemeenschapsonderwijs autorisée par le Constituant - et risquerait de priver de sa substance
verleende bevoegdheidsoverdracht inhoudsloos dreigen te maken. le transfert de compétence à l'Enseignement communautaire.
B.17.3. Aldus dient te worden vastgesteld dat artikel 24 van de B.17.3. Il convient dès lors de constater que l'article 24 de la
Grondwet zich niet verzet tegen het toekennen aan de Raad van het Constitution ne s'oppose pas à ce que le Conseil de l'Enseignement
Gemeenschapsonderwijs van de bevoegdheid om zich, in het kader van de communautaire soit habilité à se prononcer, dans le cadre de la
neutraliteitsverklaring van het gemeenschapsonderwijs, uit te spreken déclaration de neutralité de l'enseignement communautaire, sur une
over een voor leerlingen geldend algemeen en principieel verbod op het interdiction générale et de principe, applicable aux élèves, de porter
dragen van zichtbare religieuze en levensbeschouwelijke kentekens in des signes religieux et philosophiques visibles dans les
de onderwijsinstellingen van het Gemeenschapsonderwijs. établissements d'enseignement de l'Enseignement communautaire.
B.18. In de interpretatie dat de artikelen 33, § 1, 1° en 2°, en 34, B.18. Dans l'interprétation selon laquelle les articles 33, § 1er, 1°
1°, van het bijzonder decreet van 14 juli 1998 aan de Raad van het et 2°, et 34, 1°, du décret spécial du 14 juillet 1998 habilitent le
Gemeenschapsonderwijs de bevoegdheid opdragen om zich uit te spreken Conseil de l'Enseignement communautaire à se prononcer sur une
over een voor leerlingen geldend algemeen en principieel verbod op het interdiction générale et de principe, applicable aux élèves, de porter
dragen van zichtbare religieuze en levensbeschouwelijke kentekens, des signes religieux et philosophiques visibles, la question
dient de prejudiciële vraag ontkennend te worden beantwoord. préjudicielle appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Aldus geïnterpreteerd dat zij de Raad van het Gemeenschapsonderwijs de Interprétés en ce sens qu'ils habilitent le Conseil de l'Enseignement
bevoegdheid opdragen om zich uit te spreken over een voor leerlingen
geldend algemeen en principieel verbod op het dragen van zichtbare communautaire à se prononcer sur une interdiction générale et de
religieuze en levensbeschouwelijke kentekens, schenden de artikelen principe, applicable aux élèves, de porter des signes religieux et
33, § 1, 1° en 2°, en 34, 1°, van het bijzonder decreet van de Vlaamse philosophiques visibles, les articles 33, § 1er, 1° et 2°, et 34, 1°,
Gemeenschap van 14 juli 1998 betreffende het gemeenschapsonderwijs du décret spécial de la Communauté flamande du 14 juillet 1998 relatif
artikel 24 van de Grondwet niet. à l'enseignement communautaire ne violent pas l'article 24 de la
Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig Constitution. Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 15 maart 2011. la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 15 mars 2011.
De griffier, Le greffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
De voorzitter, Le président,
M. Bossuyt. M. Bossuyt.
^