Uittreksel uit arrest nr. 109/2008 van 31 juli 2008 Rolnummer 4263 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 68 van de wet van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, zoals het van kracht was vóór de wijziging ervan bij de wet van Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en M. Bossuyt, en de rechter(...) | Extrait de l'arrêt n° 109/2008 du 31 juillet 2008 Numéro du rôle : 4263 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 68 de la loi du 25 ventôse an XI contenant organisation du notariat, tel qu'il était en vigueur avant sa m La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges L. La(...) |
---|---|
GRONDWETTELIJK HOF | COUR CONSTITUTIONNELLE |
Uittreksel uit arrest nr. 109/2008 van 31 juli 2008 | Extrait de l'arrêt n° 109/2008 du 31 juillet 2008 |
Rolnummer 4263 | Numéro du rôle : 4263 |
In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 68 van de wet van | En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 68 de la |
25 ventôse jaar XI op het notarisambt, zoals het van kracht was vóór | loi du 25 ventôse an XI contenant organisation du notariat, tel qu'il |
de wijziging ervan bij de wet van 4 mei 1999, gesteld door de | était en vigueur avant sa modification par la loi du 4 mai 1999, |
Rechtbank van eerste aanleg te Brussel. | posées par le Tribunal de première instance de Bruxelles. |
Het Grondwettelijk Hof, | La Cour constitutionnelle, |
samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en M. Bossuyt, en de | composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges L. |
rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Moerman, E. Derycke en J. | Lavrysen, A. Alen, J.-P. Moerman, E. Derycke et J. Spreutels, assistée |
Spreutels, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, | du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. Melchior, |
wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging | I. Objet des questions préjudicielles et procédure |
Bij vonnis van 29 juni 2007 in zake Thierry Nelissen tegen Willy | Par jugement du 29 juin 2007 en cause de Thierry Nelissen contre Willy |
Delfosse en in aanwezigheid van Pierre-Etienne de Fays en de cvba « | Delfosse et en présence de Pierre-Etienne de Fays et de la SCRL « |
Verzekeringen van het Notariaat », waarvan de expeditie ter griffie | Assurances du Notariat », dont l'expédition est parvenue au greffe de |
van het Hof is ingekomen op 6 juli 2007, heeft de Rechtbank van eerste | la Cour le 6 juillet 2007, le Tribunal de première instance de |
aanleg te Brussel de volgende prejudiciële vragen gesteld : | Bruxelles a posé les questions préjudicielles suivantes : |
1. « Schendt het vroegere artikel 68 van de wet van 25 ventôse jaar | 1. « L'article 68 ancien de la loi du 25 ventôse an XI, tel qu'il |
XI, zoals het van toepassing was vóór de wijziging ervan bij de wet | |
van 4 maart 1999, in die zin geïnterpreteerd dat het de nietigheid | était en vigueur avant sa modification par la loi du 4 mars 1999, |
bevestigt van de notariële authentieke akten en bijgevolg van de | interprété en ce sens qu'il consacre la nullité des actes authentiques |
overeenkomst zelf wanneer het om een vormelijke akte gaat, om de enige | notariés, et partant de la convention elle-même lorsqu'il s'agit d'un |
reden dat de vormvereiste bestaande in de ondertekening door de | acte solennel, en raison du seul fait que la mention de la formalité |
constituée par la signature des témoins instrumentaires a été omise | |
instrumentaire getuigen niet in de akte is vermeld, terwijl uit de | dans l'acte, alors qu'il est par ailleurs établi par l'acte lui-même |
akte zelf overigens blijkt dat zij is ondertekend en dat aan de | que cette signature y est apposée et donc que la formalité a été |
vormvereiste dus is voldaan, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet ? »; | accomplie, viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution ? »; |
2. « Schendt het vroegere artikel 68 van de wet van 25 ventôse jaar | 2. « L'article 68 ancien de la loi du 25 ventôse an XI, tel qu'il |
XI, zoals het van toepassing was vóór de wijziging ervan bij de wet | |
van 4 maart 1999, in die zin geïnterpreteerd dat het de nietigheid | était en vigueur avant sa modification par la loi du 4 mars 1999, |
niet bevestigt van de notariële authentieke akten en bijgevolg van de | interprété en ce sens qu'il ne consacre pas la nullité des actes |
overeenkomst zelf wanneer het om een vormelijke akte gaat, om de enige | authentiques notariés, et partant de la convention elle-même lorsqu'il |
reden dat de vormvereiste bestaande in de ondertekening door de | s'agit d'un acte solennel, en raison du seul fait que la mention de la |
formalité constituée par la signature des témoins instrumentaires a | |
instrumentaire getuigen niet in de akte is vermeld, terwijl uit de | été omise dans l'acte, alors qu'il est par ailleurs établi par l'acte |
akte zelf overigens blijkt dat zij is ondertekend en dat aan de | lui-même que cette signature y est apposée et donc que la formalité a |
vormvereiste dus is voldaan, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet ? | été accomplie, viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution ? |
». | ». |
(...) | (...) |
III. In rechte | III. En droit |
(...) | (...) |
B.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op artikel 68 van de wet | B.1. Les questions préjudicielles portent sur l'article 68 de la loi |
van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, zoals het van kracht was | du 25 ventôse an XI contenant organisation du notariat, tel qu'il |
vóór de wijziging ervan bij de wet van 4 mei 1999. De artikelen 9, 14 | était en vigueur avant sa modification par la loi du 4 mai 1999. Les |
en 68 van de voormelde wet bepaalden toen : | articles 9, 14 et 68 de la loi précitée disposaient alors : |
« Art. 9.De akten worden verleden voor een of twee notarissen; |
« Art. 9.Les actes seront reçus par un ou deux notaires; lorsqu'un |
wanneer een akte voor twee notarissen wordt verleden, moet de naam van | acte est reçu par deux notaires, il doit mentionner le nom du notaire |
de notaris die de minuut ervan bewaart, indien nodig, en die ze in | qui en conserve la minute, si besoin en est, et qui l'inscrit dans son |
zijn repertorium inschrijft, worden vermeld. | répertoire. |
De notaris die alleen optreedt, moet worden bijgestaan door twee | Le notaire instrumentant seul devra être assisté de deux témoins |
meerderjarige getuigen die in staat zijn te ondertekenen : | majeurs et sachant signer : |
1° bij het verlijden van de onderstaande akten : | 1° pour la réception des actes ci-après : |
a) de openbare testamenten en de akten die een herroeping van die | a) les testaments publics et les actes portant révocation de ces |
testamenten inhouden; | testaments; |
b) de huwelijksovereenkomsten, de schenkingen en herroepingen van | b) les contrats de mariage, les donations et révocations de donations, |
schenkingen, alsook de volmachten en toestemmingen betreffende die akten; | ainsi que les procurations et autorisations relatives à ces actes; |
2° wanneer in een akte, behalve het internationaal testament, één van | 2° lorsque dans un acte, autre que le testament international, l'une |
de partijen niet in staat is te ondertekenen of niet kan ondertekenen, | ou l'autre des parties ne peut ou ne sait signer, est aveugle ou |
blind of doofstom is. | sourde-muette. |
Het internationaal testament wordt altijd verleden voor een notaris, | Le testament international est toujours reçu par un notaire assisté de |
bijgestaan door twee meerderjarige getuigen die in staat zijn te ondertekenen ». | deux témoins majeurs et sachant signer ». |
« Art. 14.De akten worden ondertekend door de partijen, de getuigen |
« Art. 14.Les actes seront signés par les parties, les témoins et le |
en de notaris. Van de ondertekening wordt melding gemaakt in het slot van de akte. | notaire. Mention de la signature est faite à la fin de l'acte. |
Indien de partijen niet kunnen tekenen of daartoe niet in staat zijn, | Quant aux parties qui ne savent ou ne peuvent signer, le notaire doit |
maakt de notaris in het slot van de akte melding van hun verklaringen | faire mention, à la fin de l'acte, de leurs déclarations à cet égard |
dienaangaande ». | ». |
« Art. 68.Elke akte opgemaakt in strijd met het bepaalde in de |
« Art. 68.Tout acte fait en contravention aux dispositions contenues |
artikelen 6, 1°, 3° en 4°, 8, 9, 10, 14, 20, 52, 64, 65, 66 en 67 is | aux articles 6, nos 1°, 3° et 4°, 8, 9, 10, 14, 20, 52, 64, 65, 66 et |
nietig indien ze niet door alle partijen is ondertekend, en geldt | 67 est nul, s'il n'est pas revêtu de la signature de toutes les |
slechts als onderhands geschrift, indien ze door alle contracterende | parties; et lorsque l'acte sera revêtu de la signature de toutes les |
partijen is ondertekend; onverminderd schadevergoeding in beide | parties contractantes, il ne vaudra que comme écrit sous signature |
gevallen, zo daartoe aanleiding bestaat, ten laste van de notaris die | privée; sauf, dans les deux cas, s'il y a lieu, les dommages-intérêts |
de genoemde voorschriften heeft overtreden » (eigen vertaling, | |
gebaseerd op de huidige bepalingen). | contre le notaire contrevenant ». |
B.2.1. Gelet op de feiten van de zaak, wordt het voormelde artikel 68 | B.2.1. L'article 68 précité est mis en cause, compte tenu des faits de |
in het geding gebracht in zoverre het voorziet in de nietigheid van | l'espèce, en ce qu'il prévoit la nullité d'un acte authentique - une |
een authentieke akte - een schenking - die niet de in artikel 14 | donation - qui ne contiendrait pas la mention, visée à l'article 14, |
bedoelde vermelding van de ondertekening door de getuigen zou | de la signature des témoins, alors pourtant qu'il ne serait pas |
bevatten, terwijl niet zou zijn betwist dat zij de akte hebben | contesté que ceux-ci ont signé l'acte. |
ondertekend. | |
B.2.2. Uit de motivering van het verwijzingsvonnis blijkt dat die | B.2.2. Il résulte de la motivation du jugement a quo que cette |
situatie wordt vergeleken met die welke wordt bedoeld in artikel 867 | situation est comparée avec celle visée par l'article 867 du Code |
van het Gerechtelijk Wetboek, waarin een vormgebrek mogelijkerwijs | judiciaire, dans laquelle un vice de forme peut ne pas entraîner une |
geen dergelijke sanctie met zich meebrengt. | telle sanction. |
De artikelen 861 en 867 van het Gerechtelijk Wetboek bepalen : | Les articles 861 et 867 du Code judiciaire disposent : |
« Art. 861.De rechter kan een proceshandeling alleen dan nietig |
« Art. 861.Le juge ne peut déclarer nul un acte de procédure que si |
verklaren, indien het aangeklaagde verzuim of de aangeklaagde | l'omission ou l'irrégularité dénoncée nuit aux intérêts de la partie |
onregelmatigheid de belangen schaadt van de partij die de exceptie | |
opwerpt ». | qui invoque l'exception ». |
« Art. 867.Het verzuim of de onregelmatigheid van de vorm van een |
« Art. 867.L'omission ou l'irrégularité de la forme d'un acte, en ce |
proceshandeling, met inbegrip van de niet-naleving van de in deze | compris le non-respect des délais visés par la présente section ou de |
afdeling bedoelde termijnen of van de vermelding van een vorm, kan | la mention d'une formalité, ne peut entraîner la nullité, s'il est |
niet tot nietigheid leiden, wanneer uit de gedingstukken blijkt dat de | établi par les pièces de la procédure que l'acte a réalisé le but que |
handeling het doel heeft bereikt dat de wet ermee beoogt, of dat die | la loi lui assigne ou que la formalité non mentionnée a, en réalité, |
niet-vermelde vorm wel in acht is genomen ». | été remplie ». |
B.2.3. Het Hof wordt dus ondervraagd over het verschil in behandeling | B.2.3. La Cour est donc interrogée sur la différence de traitement que |
dat de in het geding zijnde bepaling invoert onder de rechtzoekenden | la disposition en cause crée entre les justiciables suivant qu'on leur |
naargelang hun een nietigheid van een notariële authentieke akte bedoeld in het voormelde artikel 68 wordt tegengeworpen dan wel de nietigheid van een gerechtelijke authentieke akte bedoeld in het voormelde artikel 867. In tegenstelling tot wat de Ministerraad aanvoert, gaat het om categorieën van personen die zowel identificeerbaar als vergelijkbaar zijn. B.3. In tegenstelling tot wat de Ministerraad beweert, is het antwoord op de prejudiciële vragen van belang voor het oplossen van het geschil dat bij de verwijzende rechter aanhangig is gemaakt, vermits hij een conflict moet beslechten aangaande de geldigheid van een schenkingsakte waarop de vermelding van de ondertekening door de getuigen niet voorkomt. | oppose la nullité d'un acte authentique notarié visé à l'article 68 précité ou la nullité d'un acte authentique judiciaire visé à l'article 867 précité. Contrairement à ce que soutient le Conseil des ministres, il s'agit là de catégories de personnes qui sont tout à la fois identifiables et comparables. B.3. Contrairement à ce que soutient le Conseil des ministres, la réponse aux questions préjudicielles présente une utilité pour la solution du litige dont le juge a quo est saisi puisqu'il est appelé à trancher un conflit portant sur la validité d'un acte de donation sur lequel ne figure pas la mention de la signature des témoins. |
B.4. De voormelde bepalingen van de Ventôsewet hebben, zoals die van | B.4. Les dispositions précitées de la loi de ventôse, comme celles du |
het Burgerlijk Wetboek betreffende de schenking, tot doel de persoon | Code civil relatives à la donation, entendent protéger celui qui, |
te beschermen die, wanneer hij een gift doet, ermee instemt afstand te | lorsqu'il fait une libéralité, consent à se dépouiller et ce, en |
doen van bezittingen, waarbij de akte waarmee die gift wordt | entourant l'acte par lequel elle est effectuée de formalités dont le |
uitgevoerd, gepaard gaat met vormvereisten waarvan de naleving strikt | respect est strict et permet de s'assurer de manière certaine et |
noodzakelijk is en het mogelijk maakt volledige zekerheid te hebben | complète du consentement du donateur. La présence de témoins a été |
over de instemming van de schenker. De auteurs van de Ventôsewet | jugée opportune à cet égard par les auteurs de la loi de ventôse afin |
hebben de aanwezigheid van getuigen in dat opzicht opportuun geacht om | d'empêcher la contrainte et de témoigner des formalités matérielles de |
dwang te voorkomen en de materiële vormvereisten van de akte te | l'acte; l'exigence d'une constatation authentique par le notaire du |
bewijzen; de vereiste van een authentieke vaststelling door de notaris | fait de la signature des témoins permet de prouver que les signatures |
dat de getuigen hebben ondertekend, maakt het mogelijk om te bewijzen | apposées au bas de l'acte sont bien celles des témoins. La nullité qui |
dat de op het einde van de akte geplaatste handtekeningen wel degelijk | frappe l'acte qui ne répondrait pas à ces exigences constitue donc une |
die van de getuigen zijn. De nietigheid van de akte die niet aan die | mesure pertinente au regard de l'objectif poursuivi. |
vereisten zou voldoen, vormt dus een pertinente maatregel ten aanzien | |
van het nagestreefde doel. | |
B.5. Artikel 867 van het Gerechtelijk Wetboek maakt het daarentegen | B.5. L'article 867 du Code judiciaire permet en revanche que |
mogelijk dat het verzuim, met name, van de vermelding van een | l'omission, notamment, de la mention d'une formalité n'entraîne pas la |
vormvereiste niet leidt tot de nietigheid van de akte indien uit de | nullité de l'acte si les pièces de la procédure indiquent que la |
procedurestukken blijkt dat daadwerkelijk aan de vormvereiste is | formalité a effectivement été remplie; cette nullité ne pourrait |
voldaan; die nietigheid zou overigens alleen kunnen worden | |
uitgesproken indien het verzuim de belangen schaadt van de partij die | d'ailleurs être prononcée que si l'omission nuit aux intérêts de la |
deze aanvoert (artikel 861). Een dergelijke maatregel kon noodzakelijk | partie qui s'en prévaut (article 861). Une telle mesure a pu être |
worden geacht teneinde een goede rechtsbedeling te waarborgen door te | jugée nécessaire afin de garantir une bonne administration de la |
vermijden dat aan dergelijke zaken uitgebreide debatten worden gewijd | justice en évitant que de longs débats soient consacrés à de telles |
(Parl. St., Kamer, 1990-1991, nr. 1198-1, pp. 22 en 23). | questions (Doc. parl., Chambre, 1990-1991, n° 1198-1, pp. 22 et 23). |
B.6. Niettemin worden die zaken door een rechter onderzocht in het | B.6. Il reste que ces questions sont examinées par un juge dans le |
kader van de procedure zelf waarop de niet-vermelde vormvereisten | cadre de la procédure même à laquelle les formalités non mentionnées |
betrekking hebben. Dat is niet het geval voor de vormvereisten die | se rapportent. Tel n'est pas le cas des formalités dont la mention |
niet zouden zijn vermeld in een schenkingsakte, aangezien die niet het | |
optreden van een rechter veronderstelt en mogelijk slechts lang na de | aurait été omise dans un acte de donation dès lors que celui-ci ne |
opstelling ervan, of zelfs na het verdwijnen van de partijen of van de | suppose pas l'intervention d'un juge et peut ne faire l'objet de |
getuigen, het voorwerp van betwistingen uitmaakt. In dergelijke | contestations que longtemps après sa rédaction, voire après la |
omstandigheden vermocht de wetgever ervan uit te gaan dat het loutere | disparition des parties ou des témoins. Dans de telles circonstances, |
feit dat zou vaststaan en niet zou worden betwist dat de getuigen de | le simple fait qu'il serait constant et ne serait pas contesté que les |
in het geding zijnde akte hebben ondertekend, onvoldoende waarborgen | témoins ont signé l'acte en cause a pu être considéré par le |
inhield. In zoverre hij het de partijen niet mogelijk maakt de | législateur comme ne présentant pas de garanties suffisantes. La |
nietigheid van een schenking waarvan zij de begunstigden zijn, te | mesure en cause, en ne permettant pas aux parties de faire couvrir la |
laten dekken, doet de in het geding zijnde maatregel niet op | nullité d'une donation dont elles sont les bénéficiaires, ne porte pas |
discriminerende wijze afbreuk aan hun rechten. | une atteinte discriminatoire aux droits de celles-ci. |
B.7. Voor het overige impliceert het gegeven dat de Ventôsewet, sinds | B.7. Pour le surplus, la circonstance que, depuis sa modification par |
de wijziging ervan bij de wet van 4 mei 1999, voor de schenkingsakten | la loi du 4 mai 1999, la loi de ventôse ne requiert plus |
niet langer het optreden van getuigen vereist, op zich hierdoor niet | l'intervention de témoins dans les actes de donation n'implique pas, |
dat de vroegere wet in strijd zou zijn met de artikelen 10 en 11 van | par cela seul, que la loi ancienne violerait les articles 10 et 11 de |
de Grondwet. | la Constitution. |
B.8. De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden | B.8. La première question préjudicielle appelle une réponse négative. |
beantwoord. Hetzelfde geldt voor de tweede prejudiciële vraag, | Il en va de même pour la seconde dès lors que dans l'interprétation |
aangezien het in B.2.3 uiteengezette verschil in behandeling, in de | qui y est donnée de la disposition en cause, la différence de |
interpretatie die daarin aan de in het geding zijnde bepaling wordt | traitement exposée en B.2.3 n'existe pas. |
gegeven, niet bestaat. | |
Om die redenen, | Par ces motifs, |
het Hof | la Cour |
zegt voor recht : | dit pour droit : |
Artikel 68 van de wet van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, zoals | L'article 68 de la loi du 25 ventôse an XI contenant organisation du |
het van kracht was vóór de wijziging ervan bij de wet van 4 mei 1999, | notariat, tel qu'il était en vigueur avant sa modification par la loi |
schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet. | du 4 mai 1999, ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution. |
Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig | Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, |
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare | conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à |
terechtzitting van 31 juli 2008. | l'audience publique du 31 juillet 2008. |
De griffier, | Le greffier, |
P.-Y. Dutilleux. | P.-Y. Dutilleux. |
De voorzitter, | Le président, |
M. Melchior. | M. Melchior. |