Uittreksel uit arrest nr. 96/2008 van 26 juni 2008 Rolnummer 4207 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 124 van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, gesteld door het Hof van Beroep te Gent. Het Grondw samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de rechters P. Martens, R. Henneuse, (...) | Extrait de l'arrêt n° 96/2008 du 26 juin 2008 Numéro du rôle : 4207 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 124 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre, posée par la Cour d'appel de Gand. La Cour composée des présidents M. Bossuyt et M. Melchior, et des juges P. Martens, R. Henneuse, E. De Groo(...) |
---|---|
GRONDWETTELIJK HOF | COUR CONSTITUTIONNELLE |
Uittreksel uit arrest nr. 96/2008 van 26 juni 2008 | Extrait de l'arrêt n° 96/2008 du 26 juin 2008 |
Rolnummer 4207 | Numéro du rôle : 4207 |
In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 124 van de wet van | En cause : la question préjudicielle relative à l'article 124 de la |
25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, gesteld door het Hof | loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre, posée par la |
van Beroep te Gent. | Cour d'appel de Gand. |
Het Grondwettelijk Hof, | La Cour constitutionnelle, |
samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de | composée des présidents M. Bossuyt et M. Melchior, et des juges P. |
rechters P. Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, | Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, |
J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels en T. Merckx-Van | J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels et T. Merckx-Van Goey, |
Goey, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder | assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. |
voorzitterschap van voorzitter M. Bossuyt, | Bossuyt, |
wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging | I. Objet de la question préjudicielle et procédure |
Bij arrest van 10 mei 2007 in zake Roger Lameire en Conny Lameire | Par arrêt du 10 mai 2007 en cause de Roger Lameire et Conny Lameire |
tegen Walter Lameire, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is | contre Walter Lameire, dont l'expédition est parvenue au greffe de la |
ingekomen op 29 mei 2007, heeft het Hof van Beroep te Gent de volgende | Cour le 29 mai 2007, la Cour d'appel de Gand a posé la question |
prejudiciële vraag gesteld : | préjudicielle suivante : |
« Schendt artikel 124 van de wet van 25 juni 1992 op de | « L'article 124 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance |
Landverzekeringsovereenkomst de artikelen 10 en 11 van de Grondwet | terrestre viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution en ce |
doordat dit artikel ertoe leidt dat, ingeval van een spaarverrichting | que cette disposition a pour effet que la réserve ne peut être |
door de erflater in de vorm van een gemengde levensverzekering, de | invoquée en cas d'opération d'épargne par le de cujus sous forme d'une |
reserve niet kan worden ingeroepen, ook wanneer het | assurance-vie mixte, même lorsque le contrat d'assurance-vie est une |
levensverzekeringscontract een technisch anders geformuleerde | forme d'épargne formulée autrement du point de vue technique, alors |
spaarvorm is, waar indien de spaarinspanning van de erflater veeleer | que si l'effort d'épargne du de cujus s'était plutôt exprimé par |
tot uiting was gekomen door de aankoop van effecten of andere | l'achat de titres ou d'autres biens d'épargne, la réserve pourrait |
spaartegoeden, de reserve wel kan worden ingeroepen, men met andere | être invoquée, autrement dit une demande en réduction pourrait être |
woorden wel een vordering tot inkorting kan instellen ? ». | faite ? ». |
(...) | (...) |
III. In rechte | III. En droit |
(...) | (...) |
B.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 124 van de wet | B.1. La question préjudicielle a pour objet l'article 124 de la loi du |
van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst (hierna : de wet | 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre (ci-après : la loi |
van 25 juni 1992) dat bepaalt : | du 25 juin 1992), qui dispose : |
« Art. 124.Inbreng of inkorting in geval van overlijden van de |
« Art. 124.Rapport ou réduction en cas de décès du preneur |
verzekeringnemer. | d'assurance. |
In geval van overlijden van de verzekeringnemer zijn de premies die | En cas de décès du preneur d'assurance, sont seules sujettes à rapport |
hij heeft betaald, niet aan inbreng of inkorting onderworpen, behalve | ou à réduction les primes payées par lui dans la mesure où les |
voor zover het betaalde kennelijk buiten verhouding staat tot zijn | versements effectués sont manifestement exagérés eu égard à sa |
vermogenstoestand, in welk geval de inbreng of de inkorting het bedrag | situation de fortune, sans toutefois que ce rapport ou cette réduction |
van de opeisbare prestaties niet mag overschrijden ». | puisse excéder le montant des prestations exigibles ». |
Die bepaling is opgenomen in « C. Rechten van de erfgenamen van de | Cette disposition figure à la rubrique « C. Droits des héritiers du |
verzekeringnemer ten aanzien van de begunstigde » van afdeling V « | preneur d'assurance à l'égard du bénéficiaire » de la section V « |
Rechten van de begunstigde » van hoofdstuk II « Levensverzekeringsovereenkomsten » van titel III « | Droits du bénéficiaire » du chapitre II « Des contrats d'assurance sur |
Persoonsverzekeringen » van de wet van 25 juni 1992. | la vie » du titre III « Des assurances de personnes » de la loi du 25 |
B.2. Het Hof wordt ondervraagd over de bestaanbaarheid van het | juin 1992. |
voormelde artikel 124 met het beginsel van gelijkheid en | B.2. La Cour est interrogée sur la compatibilité de l'article 124 |
niet-discriminatie doordat die bepaling ertoe zou leiden dat naar | précité avec le principe d'égalité et de non-discrimination en ce que |
gelang van de aard van een spaarverrichting van een verzekeringnemer, | cette disposition aurait pour effet qu'en fonction de la nature d'une |
inmiddels erflater, het voorbehouden gedeelte van de nalatenschap van | opération d'épargne d'un preneur d'assurance, décédé dans |
de erflater die zulk een spaarverrichting had gedaan, al dan niet is | l'intervalle, la part réservée de la succession du de cujus qui a |
beschermd, zodat al dan niet een vordering tot inkorting kan worden ingesteld. | réalisé cette opération d'épargne est protégée ou non, en fonction de |
Het aan het Hof voorgelegde verschil in behandeling heeft volgens de | quoi une demande de réduction peut être introduite ou non. |
geïntimeerde voor de verwijzende rechter betrekking op twee | Selon l'intimé devant le juge a quo, la différence de traitement |
categorieën van reservataire erfgenamen : enerzijds, degenen die, | soumise à la Cour concerne deux catégories d'héritiers réservataires : |
wanneer zij een schenking hebben ontvangen, aan de regels van de | d'une part, ceux qui, lorsqu'ils ont reçu une donation, sont soumis |
inbreng en de inkorting zijn onderworpen en, anderzijds, degenen die | aux règles du rapport et de la réduction et, d'autre part, ceux qui en |
als begunstigden van een gemengde levensverzekeringsovereenkomst, niet | leur qualité de bénéficiaires d'un contrat d'assurance-vie mixte, ne |
aan die regels zijn onderworpen, althans niet wat het kapitaal | sont pas soumis à ces règles, du moins en ce qui concerne le capital. |
betreft. Wat de begrippen « inbreng » en « inkorting » betreft | En ce qui concerne les notions de « rapport » et de « réduction » |
B.3.1. In boek III van het Burgerlijk Wetboek worden de begrippen | B.3.1. Les notions de rapport et de réduction sont définies au livre |
inbreng en inkorting nader omschreven : de inbreng in titel I « | III du Code civil : le rapport au titre I « Des successions », |
Erfenissen », hoofdstuk VI « Verdeling en inbreng », afdeling II « | chapitre VI « Du partage et des rapports », section II « Des rapports |
Inbreng » (artikelen 843 tot 869) en de inkorting in titel II « | » (articles 843 à 869) et la réduction au titre II « Des donations |
Schenkingen onder de levenden en testamenten », hoofdstuk III « | entre vifs et des testaments », chapitre III « De la portion de biens |
Beschikbaar gedeelte der goederen en inkorting », afdeling II « | disponible, et de la réduction », section II « De la réduction des |
Inkorting van schenkingen en legaten » (artikelen 920 tot 930). | donations et legs » (articles 920 à 930). |
B.3.2. De artikelen 843 en 844 (inbreng) van het Burgerlijk Wetboek bepalen : | B.3.2. Les articles 843 et 844 (rapport) du Code civil disposent : |
- « Art. 843.Ieder erfgenaam die tot een erfenis komt, moet, zelfs |
- « Art. 843.Tout héritier, même bénéficiaire, venant à une |
indien hij onder voorrecht van boedelbeschrijving aanvaardt, aan zijn | succession, doit rapporter à ses cohéritiers tout ce qu'il a reçu du |
medeërfgenamen inbreng doen van al hetgeen hij van de overledene, bij | défunt, par donation entre vifs, directement ou indirectement : il ne |
schenking onder de levenden, rechtstreeks of onrechtstreeks ontvangen | |
heeft; hij mag de giften niet behouden noch de legaten opeisen, die | peut retenir les dons ni réclamer les legs à lui faits par le défunt, |
hem door de overledene zijn gedaan, tenzij de giften en legaten hem | à moins que les dons et legs ne lui aient été faits expressément par |
uitdrukkelijk zijn gedaan bij vooruitmaking en buiten erfdeel of met vrijstelling van inbreng ». | préciput et hors part, ou avec dispense du rapport ». |
- « Art. 844.Zelfs ingeval de giften en legaten gedaan zijn bij |
- « Art. 844.Dans le cas même où les dons et legs auraient été faits |
vooruitmaking of met vrijstelling van inbreng, mag de erfgenaam ze bij | par préciput ou avec dispense du rapport, l'héritier venant à partage |
de verdeling slechts behouden ten belope van het beschikbaar gedeelte; | ne peut les retenir que jusqu'à concurrence de la quotité disponible; |
het meerdere is aan inbreng onderworpen ». | l'excédent est sujet à rapport ». |
B.3.3. De artikelen 920, 921 en 922, eerste lid, (inkorting) van het | B.3.3. Les articles 920, 921 et 922, alinéa 1er, (réduction) du Code |
Burgerlijk Wetboek bepalen : | civil disposent : |
- « Art. 920.Beschikkingen, hetzij onder de levenden, hetzij ter zake |
- « Art. 920.Les dispositions soit entre vifs, soit à cause de mort, |
des doods, die het beschikbaar gedeelte overschrijden, kunnen na het | qui excéderont la quotité disponible, seront réductibles à cette |
openvallen van de erfenis tot dat gedeelte ingekort worden ». | quotité lors de l'ouverture de la succession ». |
- « Art. 921.Inkorting van beschikkingen onder de levenden kan alleen |
- « Art. 921.La réduction des dispositions entre vifs ne pourra être |
gevorderd worden door degenen aan wie de wet een voorbehouden erfdeel | demandée que par ceux au profit desquels la loi fait la réserve, par |
toekent, en door hun erfgenamen of rechtverkrijgenden; de begiftigden, | leurs héritiers ou ayants cause; les donataires, les légataires, ni |
de legatarissen en de schuldeisers van de overledene kunnen deze | les créanciers du défunt, ne pourront demander cette réduction, ni en |
inkorting niet vorderen, noch er voordeel van genieten ». | profiter ». |
- « Art. 922.Om de inkorting te bepalen, vormt men een massa uit alle |
- « Art. 922.La réduction se détermine en formant une masse de tous |
goederen die bij het overlijden van de schenker of erflater aanwezig | les biens existants au décès du donateur ou de cujus. On y réunit |
waren. De goederen waarover hij bij schenking onder de levenden heeft | fictivement ceux dont il a été disposé par donations entre vifs, |
beschikt, worden fictief daarbij gevoegd volgens hun staat ten tijde | d'après leur état à l'époque des donations et leur valeur au temps du |
van de schenkingen en hun waarde ten tijde van het overlijden van de | décès du donateur. On calcule sur tous ces biens, après, en avoir |
schenker. Over al die goederen berekent men, na aftrek van de | |
schulden, het gedeelte waarover hij heeft mogen beschikken, met | déduit les dettes, quelle est, eu égard a la qualité des héritiers |
inachtneming van de hoedanigheid van de door hem achtergelaten erfgenamen. | qu'il laisse, la quotité dont il a pu disposer. |
[...] ». | [...] ». |
B.3.4. De kinderen van de erflater worden beschermd door voor die | B.3.4. Les enfants du de cujus sont protégés par l'existence pour ces |
reservataire erfgenamen een voorbehouden gedeelte (« reserve ») vast | héritiers réservataires d'une part réservée (« réserve ») dont le de |
te stellen waarover de erflater niet vrij kan beschikken. | cujus ne peut pas disposer librement. |
Artikel 913 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt : | L'article 913 du Code civil dispose : |
« De giften, hetzij bij akten onder de levenden, hetzij bij testament, | « Les libéralités, soit par actes entre vifs, soit par testament, ne |
mogen de helft van de goederen van de beschikker niet overschrijden, | pourront excéder la moitié des biens du disposant, s'il ne laisse à |
indien hij bij zijn overlijden slechts één kind achterlaat; een derde, | |
indien hij twee kinderen achterlaat; een vierde, indien hij er drie of | son décès qu'un enfant [...]; le tiers, s'il laisse deux enfants; le |
meer achterlaat ». | quart, s'il en laisse trois ou un plus grand nombre ». |
Wat de levensverzekering en de bescherming van de reservataire | En ce qui concerne l'assurance-vie et la protection des héritiers |
erfgenamen betreft | réservataires |
B.4. De in het geding zijnde bepaling wordt in de parlementaire | B.4. La disposition en cause fait l'objet du commentaire suivant dans |
voorbereiding als volgt toegelicht : | les travaux préparatoires : |
« Artikel 124 is bedoeld voor het geval waarin de erfgenamen van de verzekeringnemer, zonder de uitkering te verkrijgen, samen met de aangewezen begunstigde tot de erfenis komen. In zodanig geval zijn er twee mogelijkheden. Enerzijds, wanneer de aangewezen begunstigde zelf een van de erfgenamen van de verzekeringnemer is, moet het vraagstuk worden geregeld van de inbreng in de nalatenschap van de gift die door de verzekeringnemer aan de aangewezen begunstigde is gedaan. Anderzijds, wanneer de verzekeringnemer een begunstiging heeft toegekend op het voorbehouden erfdeel, is het de vraag of, en in welke mate, de [reservataire erfgenamen] de in de verzekeringsovereenkomst vervatte gift kunnen doen inkorten. Laten wij onmiddellijk erop wijzen dat de eventuele inbreng en inkorting alleen mogen betrekking hebben op de gestorte premies en niet op het verzekerde kapitaal, dat nooit tot het vermogen van de verzekeringnemer heeft behoord. Deze oplossing was reeds neergelegd in artikel 43 van de wet van 1874. Voorts wordt in het ontwerp, overeenkomstig de rechtsleer op dat gebied, verduidelijkt dat de regels betreffende de inbreng en de inkorting alleen toepasselijk zijn op de premies die de verzekeringnemer heeft betaald, in zover het betaalde kennelijk buiten verhouding staat tot zijn vermogenstoestand. Ten slotte, wanneer de som van de betaalde premies het bedrag van het verzekerde kapitaal overschrijdt, worden de inbreng en de inkorting | « L'article 124 vise le cas où les héritiers du preneur d'assurance, sans recueillir les prestations assurées, entrent en concours avec le bénéficiaire désigné. Deux questions se posent dans cette hypothèse. D'une part, si le bénéficiaire désigné est lui-même l'un des héritiers du preneur d'assurance, il faut régler le problème du rapport à la succession de la libéralité qui a été faite par le preneur au profit du bénéficiaire désigné. D'autre part, si le preneur d'assurance a fait une attribution bénéficiaire qui entame la réserve héréditaire, la question se pose de savoir si, et dans quelle mesure, les héritiers réservataires pourront faire réduire la libéralité contenue dans le contrat d'assurance. Soulignons tout de suite que si rapport et réduction il y a, ils ne peuvent porter que sur les primes versées et non sur le capital assuré, dont le preneur d'assurance ne s'est jamais appauvri. Telle était déjà la solution de la loi de 1874 (article 43). D'autre part, le projet, conformément à la doctrine en la matière, déclare que les règles du rapport et de la réduction ne s'appliquent aux primes payées par le preneur d'assurance que dans la mesure où les versements faits de ce chef sont manifestement exagérés eu égard à sa situation de fortune. Enfin, dans l'hypothèse où la somme des primes versées dépasse le montant du capital assuré, le rapport et la réduction seront limités à |
tot dat bedrag beperkt » (Parl. St., Kamer, 1990-1991, nr. 1586/1, pp. 102-103). B.5.1. In haar advies van 18 februari 2005 wijst de Commissie voor Verzekeringen erop dat in een aantal recente uitspraken van hoven en rechtbanken levensverzekeringsovereenkomsten als spaar- of beleggingsproducten worden geherkwalificeerd : « Sommige rechters zijn van oordeel dat de flexibelere verzekeringsproducten die recent hun intrede hebben gemaakt op de markt en die mikken op het spaargeld van gezinnen geen aleatoir karakter meer hebben en dat het dus niet meer gerechtvaardigd is om aan deze overeenkomsten de door de levensverzekeringsreglementering toegekende voordelen te verlenen. Dergelijke rechterlijke reacties worden meestal waargenomen wanneer aanzienlijke bedragen in de vorm van koopsommen of periodieke premies belegd worden door personen van een zekere leeftijd en de winst van de overeenkomst aan een derde wordt toegekend in geval van overlijden. Op het ogenblik van het overlijden voelen de reservataire erfgenamen zich benadeeld door deze toekenning, die volgens hen bijdraagt tot het | ce montant » (Doc. parl., Chambre, 1990-1991, n° 1586/1, pp. 102-103). B.5.1. Dans son avis du 18 février 2005, la Commission des assurances souligne que certaines décisions rendues récemment par les cours et tribunaux procèdent à la disqualification des contrats d'assurance sur la vie pour les considérer comme des produits d'épargne ou de placement : « Face à l'apparition de produits d'assurance plus flexibles destinés à attirer l'épargne des ménages, certains juges estiment que ces contrats ne présentent plus un caractère aléatoire et qu'il ne se justifie plus, dès lors, de les faire bénéficier des avantages reconnus par la réglementation à l'assurance-vie. Cette réaction jurisprudentielle s'observe le plus souvent lorsque des sommes importantes sont investies, sous forme de primes uniques ou périodiques, par des personnes d'un certain âge, le bénéfice du contrat étant attribué à un tiers en cas de décès. Au moment du décès, les héritiers réservataires s'estiment lésés par cette attribution qui, selon eux, contribue à détourner des sommes qui auraient dû en |
verduisteren van sommen die in principe in de nalatenschap hadden | principe revenir à la succession. |
moeten worden opgenomen. | |
Artikel 121 van de wet van 25 juni 1992 belet hen echter, via het | L'article 121 de la loi du 25 juin 1992 les empêche, en raison du |
systeem van het beding ten behoeve van derden, hun rechten op het | mécanisme de la stipulation pour autrui, de faire valoir des droits |
kapitaal te doen gelden. Er wordt namelijk van uitgegaan dat het door | sur le capital, le capital perçu par le tiers étant censé n'avoir |
de derde geïnde kapitaal nooit tot het vermogen van de overledene | jamais transité par le patrimoine de la personne décédée. |
heeft behoord. | |
Artikel 124 van de wet van 25 juni 1992 maakt het voor de erfgenamen | L'article 124 de la loi du 25 juin 1992 permet par contre aux |
echter wel mogelijk om de inkorting te vragen van de door de | héritiers de demander la réduction des primes payées par le |
verzekeringnemer gestorte premies, maar enkel wanneer de verrichte | souscripteur, mais seulement lorsque les versements effectués sont |
stortingen kennelijk buiten verhouding staan tot zijn | manifestement exagérés eu égard à sa situation de fortune. |
vermogenstoestand. | |
Om de sommen die uit hoofde van de overeenkomst gestort zijn terug te | Plutôt que de faire application de cette disposition dont les |
doen keren naar de nalatenschap, verkiezen sommige rechtbanken een | conditions sont strictement définies, certains tribunaux préfèrent |
diskwalificatie boven de toepassing van deze bepaling, waaraan strikt | employer la voie de la disqualification en vue de faire rentrer les |
gedefinieerde voorwaarden verbonden zijn » (Commissie voor | sommes versées au titre du contrat ainsi disqualifié dans la masse |
Verzekeringen, 18 februari 2005, DOC C/2004/6, Advies « inzake de | successorale » (Commission des assurances, 18 février 2005, DOC |
herkwalificatie van levensverzekeringsovereenkomsten - Artikel 124 van | C/2004/6, Avis « relatif à la requalification des contrats d'assurance |
de wet van 25 juni 1992 », pp. 1-2, www.cbfa.be). | vie - Article 124 de la loi du 25 juin 1992 », pp. 1-2, www.cbfa.be). |
B.5.2. In datzelfde advies onderzoekt de Commissie voor Verzekeringen | B.5.2. Dans ce même avis, la Commission des assurances examine |
de levensverzekering in het licht van de bescherming van de | l'assurance-vie à la lumière de la protection des héritiers |
reservataire erfgenamen : | réservataires : |
« De aanzienlijke bedragen die in levensverzekeringen tegen koopsom of | « Les sommes considérables qui peuvent être investies dans des |
in levensverzekeringen met vrije stortingen en vrije afkoop kunnen | produits d'assurance vie à prime unique ou à versements et à rachats |
worden belegd, doen vragen rijzen naar de bescherming van de | libres conduisent à s'interroger sur la protection des héritiers |
reservataire erfgenamen tegen wat soms beschouwd kan worden als een | réservataires face à ce qui peut parfois apparaître comme un |
onttrekking van bepaalde financiële activa aan de nalatenschap. | détournement de certains actifs financiers de la masse successorale. |
Artikel 124 van de wet van 25 juni 1992 bepaalt in dit verband dat in | L'article 124 de la loi du 25 juin 1992 prévoit à cet égard qu'en cas |
geval van overlijden van de verzekeringnemer de premies die hij heeft | de décès du preneur d'assurance, sont seules sujettes à rapport ou à |
betaald, niet aan inbreng of inkorting zijn onderworpen, behalve voor | réduction les primes payées par lui dans la mesure ou les versements |
zover het betaalde kennelijk buiten verhouding staat tot zijn | effectués sont manifestement exagérés eu égard à sa situation de |
vermogenstoestand, in welk geval de inbreng of de inkorting het bedrag | fortune, sans toutefois que ce rapport ou cette réduction puisse |
van de opeisbare prestaties niet mag overschrijden. | excéder le montant des prestations exigibles. |
Met andere woorden, enkel de premies zijn onderworpen aan inbreng of | En d'autres termes, seules les primes sont soumises à rapport ou à |
inkorting en dan nog enkel wanneer ze kennelijk overdreven zijn. Het | réduction et encore, seulement si elles sont manifestement exagérées. |
Le capital, quant à lui, échappe aux prétentions des héritiers. | |
kapitaal ontsnapt aan de vorderingen van de erfgenamen. Artikel 124 | L'article 124 se concentre ainsi uniquement sur l'appauvrissement du |
concentreert zich dus uitsluitend op de verarming van het vermogen als | patrimoine consécutif au payement des primes, en privant, en principe, |
gevolg van de premiebetaling en ontneemt in principe aan de erfgenamen | les héritiers de toute revendication à l'égard de l'attribution |
elke aanspraak op de begunstiging die de overleden verzekeringnemer | bénéficiaire consentie par le souscripteur décédé au profit de l'un de |
aan een van zijn erfgenamen of aan een derde heeft toegekend. | ses héritiers ou d'un tiers. |
Aangezien de levensverzekering zich steeds meer als een spaarproduct | Dans un contexte où l'assurance vie s'affirme de plus en plus comme un |
profileert, rijst de vraag of deze bescherming wel voldoende is en of | produit d'épargne, il y a lieu de se demander si cette protection est |
de redenen waarom de vrijgevigheid die via de begunstiging plaatsvindt | bien suffisante et si les raisons pour que la libéralité effectuée par |
aan de erfopvolging ontsnapt, wel altijd plausibel zijn. | la voie de l'attribution bénéficiaire échappe à la succession sont |
toujours pertinentes. | |
Het staat vast dat het gunstregime dat werd verleend aan de | Il ne fait guère de doutes que le régime favorable accordé à |
levensverzekering via artikel 124 van de wet van 25 juni 1992, en, | l'assurance vie au travers de l'article 124 de la loi du 25 juin 1992 |
eerder, door artikel 43 van de wet van 11 juni 1874 dat werd ingevoegd | et, avant celle-ci, par l'article 43 de la loi du 11 juin 1874 inséré |
door de wet van 14 juli 1976, gerechtvaardigd was door het feit dat de | par la loi du 14 juillet 1976, se justifiait par le fait que |
levensverzekering werd opgevat als een normale daad van voorzorg die | l'assurance vie était comprise comme un acte normal de prévoyance |
een beperkte verarming van het vermogen inhield, omdat ze meestal de | entraînant un appauvrissement limité du patrimoine, puisqu'il se |
vorm aannam van de betaling van periodieke premies van een redelijk | traduisait le plus souvent par le payement de primes périodiques d'un |
bedrag. Dit is nu niet meer het geval. Er is nu meer verscheidenheid | montant raisonnable. Tel n'est plus le cas actuellement. Les |
dan vroeger. Sommige levensverzekeringsproducten zijn financiële | situations sont plus diversifiées qu'auparavant. Certains produits |
beleggingen en slorpen een enorm spaartegoed op dat de reserve ernstig | d'assurance vie constituent des placements financiers et drainent une |
kan aantasten. Daarom is het moeilijk te begrijpen waarom de | épargne considérable qui peut porter gravement atteinte à la réserve. |
begunstiging anders zou moeten worden bekeken dan om het even welke | On ne voit dès lors pas pourquoi l'attribution bénéficiaire devrait |
andere toekenning ten kosteloze titel. | être regardée différemment de toute autre attribution à titre gratuit. |
[...] | [...] |
Artikel 124 lijkt dus weinig werkbaar. Dit artikel biedt geen | L'article 124 apparaît donc peu opérationnel. Il ne garantit pas une |
toereikende bescherming aan de reservataire erfgenamen » (ibid., pp. 8-9). | protection suffisante des héritiers réservataires » (ibid., pp. 8-9). |
De Commissie voor Verzekeringen besluit : | La Commission des assurances conclut : |
« [...] de Commissie [is] van oordeel dat, tenzij het instituut van de | « [...] sauf à remettre en cause l'institution de la réserve |
erfrechtelijke reserve in vraag zou gesteld worden, de | héréditaire, la Commission estime que l'assurance sur la vie, sous |
levensverzekering onder geen enkele vorm mag gebruikt worden als | quelque forme que ce soit ne peut être utilisée comme un moyen pour |
middel om soms belangrijke geldsommen aan de erfopvolging te | détourner de la succession des sommes d'argent parfois importantes. |
onttrekken. Dit was overigens ook de wil van de wetgever in 1992, | Telle était d'ailleurs la volonté du législateur de 1992 lorsqu'il a |
wanneer hij het specifieke regime van artikel 124 heeft ingevoerd » (ibid., p. 12). | instauré le régime spécifique prévu à l'article 124 » (ibid., p. 12). |
B.6.1. Krachtens artikel 121 van de wet van 25 juni 1992 heeft de | B.6.1. En vertu de l'article 121 de la loi du 25 juin 1992, le |
begunstigde van een levensverzekering door het enkele feit van zijn | bénéficiaire d'une assurance-vie a, par le seul fait de sa |
aanwijzing recht op de verzekeringsprestaties. | désignation, droit aux prestations d'assurance. |
Artikel 121 is een toepassing op de levensverzekering van de regels | L'article 121 est une application à l'assurance-vie des règles de la |
betreffende het beding ten behoeve van een derde. Vóór de aanvaarding | stipulation pour autrui. Avant l'acceptation du bénéfice, le droit du |
van de begunstiging behoort het recht van de begunstigde reeds - | |
weliswaar precair - tot zijn vermogen (Parl. St., Kamer, 1990-1991, | bénéficiaire existe déjà dans son patrimoine mais ce droit n'est que |
nr. 1586/1, p. 101). | précaire (Doc. parl., Chambre, 1990-1991, n° 1586/1, p. 101). |
Vermits het door de begunstigde geïnde kapitaal nooit tot het vermogen | Etant donné que le capital perçu par le bénéficiaire n'a jamais |
van de erflater heeft behoord, verhindert artikel 121 bijgevolg dat | appartenu au patrimoine du de cujus, l'article 121 empêche donc que |
reservataire erfgenamen hun rechten op dat kapitaal kunnen doen | les héritiers réservataires puissent faire valoir leurs droits à ce |
gelden. | capital. |
B.6.2. Het in het geding zijnde artikel 124 voorziet wel in de | B.6.2. L'article 124 en cause prévoit toutefois la possibilité de |
mogelijkheid van inbreng of inkorting van de door de verzekeringnemer | rapport ou de réduction des primes payées par le preneur d'assurance, |
betaalde premies, doch enkel op voorwaarde dat die stortingen | |
kennelijk buiten verhouding tot zijn vermogenstoestand staan. | mais uniquement à condition que ces versements soient manifestement |
Het kapitaal dat ten gevolge van het overlijden van de | exagérés eu égard à sa situation de fortune. |
verzekeringnemer aan de begunstigde wordt uitgekeerd, keert evenwel | Le capital qui est versé au bénéficiaire à la suite du décès du |
niet terug in de nalatenschap van de erflater-verzekeringnemer en | preneur d'assurance ne retourne toutefois pas dans la succession du de |
ontsnapt aan de vordering van de erfgenamen. | cujus -preneur d'assurance et échappe aux prétentions des héritiers. |
B.6.3. De gunstregeling die aan de levensverzekering door artikel 124 | B.6.3. Le régime de faveur qui est accordé à l'assurance- vie par |
is verleend - en eerder door artikel 43 van de wet van 11 juni 1874, | l'article 124 - et précédemment par l'article 43 de la loi du 11 juin |
zoals gewijzigd bij de wet van 14 juli 1976 - was verantwoord door het feit dat de levensverzekering werd opgevat als een normale daad van voorzorg die een beperkte verarming van het vermogen inhield, omdat ze meestal de vorm aannam van de betaling van periodieke premies van een redelijk bedrag. B.6.4. Thans is zulks evenwel niet meer het geval. Sommige verzekeringsproducten zijn echte financiële beleggingsinstrumenten geworden waarbij aanzienlijke spaartegoeden worden gemobiliseerd, met als gevolg dat het voorbehouden gedeelte dat krachtens de wet aan de reservataire erfgenamen dient te worden gewaarborgd, ernstig kan worden aangetast. Dat kan ertoe leiden dat ten gevolge van een begunstiging door een verzekeringnemer van slechts een of meer van zijn kinderen, met uitsluiting van een of meer andere, de niet-begunstigde reservataire erfgenamen in werkelijkheid, in meer of mindere mate, worden onterfd. B.6.5. Bijgevolg kan de in het geding zijnde maatregel tot onevenredige gevolgen leiden wat de behandeling van verschillende categorieën van reservataire erfgenamen betreft, naargelang zij al dan niet begunstigde zijn van de levensverzekeringsovereenkomst van de erflater. Zulks geldt des te meer, nu geen verantwoording bestaat om reservataire erfgenamen, begunstigden van een levensverzekeringsovereenkomst, anders te behandelen, wat de inbreng en de inkorting betreft, dan reservataire erfgenamen, begunstigden van een andere vrijgevigheid, zoals een schenking. Het risico van een aantasting van het voorbehouden gedeelte is in beide gevallen niet dermate verschillend dat het een objectieve en redelijke verantwoording zou bieden om, in het eerste geval, de inbreng en de inkorting te beperken tot de gevallen waarin het in het geding zijnde | 1874, modifié par la loi du 14 juillet 1976 - était justifié par le fait que l'assurance-vie était comprise comme un acte normal de prévoyance entraînant un appauvrissement limité du patrimoine, puisqu'il se traduisait le plus souvent par le paiement de primes périodiques d'un montant raisonnable. B.6.4. Or, ce n'est plus le cas désormais. Certains produits d'assurance sont devenus d'authentiques instruments de placement financier, des avoirs d'épargne considérables étant mobilisés, avec pour effet que la part réservée qui doit être garantie aux héritiers réservataires en vertu de la loi peut être gravement affectée. Il peut en résulter qu'à la suite d'une faveur accordée par un preneur d'assurance à un seul ou à plusieurs de ses enfants, à l'exclusion d'un ou de plusieurs autres, les héritiers réservataires non bénéficiaires sont en réalité déshérités dans une mesure plus ou moins grande. B.6.5. Par voie de conséquence, la mesure en cause peut avoir des effets disproportionnés en ce qui concerne le traitement des différentes catégories d'héritiers réservataires, selon qu'ils sont bénéficiaires ou non du contrat d'assurance-vie du de cujus. Il en est d'autant plus ainsi que désormais il n'existe pas de justification pour traiter les héritiers réservataires, bénéficiaires d'un contrat d'assurance-vie, autrement, pour ce qui concerne le rapport et la réduction, que les héritiers réservataires, bénéficiaires d'une autre libéralité, comme une donation. Le risque d'une atteinte portée à la part réservée n'est, dans les deux cas, pas à ce point différent qu'il puisse offrir une justification objective et raisonnable, dans le premier cas, à la limitation du rapport et de |
artikel 124 voorziet. | la réduction prévue par l'article 124 en cause. |
B.7. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord. | B.7. La question préjudicielle appelle une réponse affirmative. |
Om die redenen, | Par ces motifs, |
het Hof | la Cour |
zegt voor recht : | dit pour droit : |
Artikel 124 van de wet van 25 juni 1992 op de | L'article 124 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance |
landverzekeringsovereenkomst schendt de artikelen 10 en 11 van de | terrestre viole les articles 10 et 11 de la Constitution en ce que |
Grondwet, in zoverre het ertoe leidt dat, in geval van een | |
spaarverrichting door de erflater in de vorm van een gemengde | cette disposition a pour effet que la réserve ne peut être invoquée à |
levensverzekering, de reserve niet kan worden aangevoerd ten aanzien | l'égard du capital en cas d'opération d'épargne par le de cujus sous |
van het kapitaal. | la forme d'une assurance-vie mixte. |
Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig | Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, |
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare | conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à |
terechtzitting van 26 juni 2008. | l'audience publique du 26 juin 2008. |
De griffier, | Le greffier, |
P.-Y. Dutilleux. | P.-Y. Dutilleux. |
De voorzitter, | Le président, |
M. Bossuyt. | M. Bossuyt. |