Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 36/2008 van 4 maart 2008 Rolnummers 4164 en 4195 In zake : de prejudiciële vragen over de artikelen 22, tweede lid, en 39 van het decreet van het Vlaamse Gewest van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning, art Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de rechter(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 36/2008 van 4 maart 2008 Rolnummers 4164 en 4195 In zake : de prejudiciële vragen over de artikelen 22, tweede lid, en 39 van het decreet van het Vlaamse Gewest van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning, art Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de rechter(...) Extrait de l'arrêt n° 36/2008 du 4 mars 2008 Numéros du rôle : 4164 et 4195 En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 22, alinéa 2, et 39 du décret de (...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 36/2008 van 4 maart 2008 Extrait de l'arrêt n° 36/2008 du 4 mars 2008
Rolnummers 4164 en 4195 Numéros du rôle : 4164 et 4195
In zake : de prejudiciële vragen over de artikelen 22, tweede lid, en En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 22,
39 van het decreet van het Vlaamse Gewest van 28 juni 1985 betreffende alinéa 2, et 39 du décret de la Région flamande du 28 juin 1985
de milieuvergunning, artikel 13, § 1, van het decreet van het Vlaamse relatif à l'autorisation anti-pollution, l'article 13, § 1er, du
Gewest van 2 juli 1981 betreffende de voorkoming en het beheer van décret de la Région flamande du 2 juillet 1981 relatif à la prévention
afvalstoffen en de artikelen 1382, 1383 en 1251, 3°, van het et à la gestion des déchets et les articles 1382, 1383 et 1251, 3°, du
Burgerlijk Wetboek, gesteld door het Hof van Beroep te Gent en het Hof Code civil, posées par la Cour d'appel de Gand et la Cour de
van Cassatie. cassation.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de composée des présidents M. Bossuyt et M. Melchior, et des juges P.
rechters P. Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P.
J.-P. Moerman, E. Derycke en J. Spreutels, bijgestaan door de griffier Moerman, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du greffier P.-Y.
P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Bossuyt, Dutilleux, présidée par le président M. Bossuyt,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging I. Objet des questions préjudicielles et procédure
a. Bij arrest van 16 februari 2007 in zake het openbaar ministerie en a. Par arrêt du 16 février 2007 en cause du ministère public et autres
anderen tegen J.-M. L. en anderen, waarvan de expeditie ter griffie contre J.-M. L. et autres, dont l'expédition est parvenue au greffe de
van het Hof is ingekomen op 9 maart 2007, heeft het Hof van Beroep te la Cour le 9 mars 2007, la Cour d'appel de Gand a posé les questions
Gent de volgende prejudiciële vragen gesteld : préjudicielles suivantes :
1. « Schendt artikel 22, tweede lid, van het decreet van 28 juni 1985 1. « L'article 22, alinéa 2, du décret du 28 juin 1985 ' relatif à
betreffende de milieuvergunning de artikelen 12 en 14 van de Grondwet, l'autorisation anti-pollution ' viole-t-il les articles 12 et 14 de la
al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 10 en 11 van de Constitution, combinés ou non avec les articles 10 et 11 de la
Grondwet en met artikel 7 EVRM en artikel 15 van het BUPO-verdrag, Constitution et avec l'article 7 de la Convention européenne des
doordat de omschrijving ' de nodige maatregelen treffen om schade, droits de l'homme et avec l'article 15 du Pacte international relatif
hinder en zware ongevallen te voorkomen en, om bij ongeval de gevolgen aux droits civils et politiques, en ce que la disposition selon
ervan voor de mens en het leefmilieu zo beperkt mogelijk te houden ' laquelle il convient de ' prendre les mesures nécessaires pour éviter
dégâts, incommodités et accidents graves et [de] limiter dans la
geen voldoende normatieve inhoud heeft om een misdrijf te kunnen mesure du possible, en cas d'accident, les effets pour l'homme et
l'environnement ' n'a pas un contenu normatif suffisant pour pouvoir
definiëren ? »; définir une infraction ? »;
2. « Schendt artikel 13, § 1, van het decreet van 2 juli 1981 2. « L'article 13, § 1er, du décret du 2 juillet 1981 ' relatif à la
prévention et la gestion des déchets ' viole-t-il les articles 12 et
betreffende de voorkoming en het beheer van afvalstoffen de artikelen 14 de la Constitution, combinés ou non avec les articles 10 et 11 de
12 en 14 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de la Constitution et avec l'article 7 de la Convention européenne des
artikelen 10 en 11 van de Grondwet en met artikel 7 EVRM en artikel 15 droits de l'homme et avec l'article 15 du Pacte international relatif
aux droits civils et politiques, en ce que la disposition selon
van het BUPO-verdrag, doordat de omschrijving ' alle maatregelen te laquelle il convient de ' prendre toutes les mesures qu'on peut
nemen die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevraagd om gevaar voor raisonnablement demander à lui, pour prévenir ou réduire autant que
de gezondheid van de mens of voor het leefmilieu, meer bepaald risico possible les risques pour la santé de l'homme et pour l'environnement,
voor water, lucht, bodem, fauna en flora, geluids- of stankhinder, notamment les risques pour l'air, l'eau, le sol, la faune et la flore,
schade aan natuur- en landschapsschoon te voorkomen of zoveel mogelijk les incommodités par le bruit ou les odeurs et les atteintes aux
te beperken ' geen voldoende normatieve inhoud heeft om een misdrijf paysages et aux sites ' n'a pas un contenu normatif suffisant pour
te kunnen definiëren ? »; pouvoir définir une infraction ? »;
3. « Schenden de artikelen 1382, 1383 en 1251, 3°, van het Burgerlijk 3. « Les articles 1382, 1383 et 1251, 3°, du Code civil violent-ils
Wetboek de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in zoverre zij de les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'ils permettent aux
derden-schadelijders van bedieningshandelingen van
vennootschapsorganen die geen bedrog, zware schuld of regelmatig tiers victimes d'actes d'organes d'une société, qui ne constituent pas
weerkerende schuld uitmaken, toelaten gezegde organen volledig un dol, une faute lourde ou une faute récurrente, de rendre lesdits
aansprakelijk te stellen en de rechtspersoon toelaten volledig verhaal organes entièrement responsables et permettent à la personne morale
te nemen, terwijl artikel 18 van de wet betreffende de d'exercer un droit de répétition intégral, alors que l'article 18 de
arbeidsovereenkomsten van 3 juli 1978 en artikel 2 van de wet van 10 la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail et l'article
februari 2003 betreffende de aansprakelijkheid van en voor 2 de la loi du 10 février 2003 relative à la responsabilité des et
personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen werknemers, pour les membres du personnel au service des personnes publiques, ne
respectievelijk personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen, rendent responsables, directement ou par voie d'action récursoire,
wier toestand statutair is geregeld, slechts aansprakelijk stellen, respectivement les travailleurs salariés et les membres du personnel
rechtstreeks of bij regres, in geval van bedrog, zware schuld of au service de personnes publiques, dont la situation est réglée
statutairement, qu'en cas de dol, de faute lourde ou de faute légère
eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomende lichte schuld ? ». présentant un caractère habituel plutôt qu'accidentel ? ».
b. Bij arrest van 3 april 2007 in zake A.D. tegen M.B. en anderen, b. Par arrêt du 3 avril 2007 en cause de A.D. contre M.B. et autres,
waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 17 april dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 17 avril 2007,
2007, heeft het Hof van Cassatie de volgende prejudiciële vraag la Cour de cassation a posé la question préjudicielle suivante :
gesteld : « Schenden de artikelen 22, tweede lid, en 39 van het decreet van de « Les articles 22, alinéa 2, et 39 du décret du Conseil flamand du 28
Vlaamse Raad van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning, de juin 1985 relatif à l'autorisation anti-pollution violent-ils les
artikelen 12 en 14 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen articles 12 et 14 de la Constitution, combinés ou non avec les
met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, doordat de omschrijving ' articles 10 et 11 de la Constitution, en ce que la disposition selon
de nodige maatregelen treffen om hinder te voorkomen ' geen voldoende laquelle il convient de ' prendre les mesures nécessaires pour éviter
nauwkeurige normatieve inhoud heeft om een misdrijf te kunnen [...], incommodités [...] ' n'a pas un contenu normatif suffisant pour
definiëren en doordat op deze manier een niet te verantwoorden pouvoir définir une infraction et en ce qu'une différence de
verschil in behandeling in het leven wordt geroepen tussen de traitement injustifiée est ainsi créée entre les justiciables qui sont
rechtsonderhorigen die vervolgd worden voor andere misdrijven en poursuivis pour d'autres infractions et ceux qui sont poursuivis pour
diegenen die vervolgd worden wegens het niet-nakomen van de
zorgvuldigheidsplicht zoals omschreven in artikel 22, tweede lid, van non-respect de l'obligation de prévoyance visée à l'article 22, alinéa
het Milieuvergunningsdecreet ? ». 2, du décret relatif à l'autorisation anti-pollution ? ».
Die zaken, ingeschreven onder de nummers 4164 en 4195 van de rol van Ces affaires, inscrites sous les numéros 4164 et 4195 du rôle de la
het Hof, werden samengevoegd. Cour, ont été jointes.
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
Over de eerste en de tweede prejudiciële vraag in de zaak nr. 4164 en Quant aux première et deuxième questions préjudicielles dans l'affaire
over de prejudiciële vraag in de zaak nr. 4195 n° 4164 et quant à la question préjudicielle dans l'affaire n° 4195
B.1.1. In de zaak nr. 4164 vraagt het Hof van Beroep te Gent of B.1.1. Dans l'affaire n° 4164, la Cour d'appel de Gand demande si
artikel 22, tweede lid, van het decreet van het Vlaamse Gewest van 28 l'article 22, alinéa 2, du décret de la Région flamande du 28 juin
juni 1985 betreffende de milieuvergunning (hierna : het 1985 « relatif à l'autorisation anti-pollution » (ci-après : le décret
milieuvergunningsdecreet), enerzijds, en artikel 13, § 1, van het relatif au permis d'environnement), d'une part, et l'article 13, § 1er,
decreet van het Vlaamse Gewest van 2 juli 1981 betreffende de du décret de la Région flamande du 2 juillet 1981 « relatif à la
voorkoming en het beheer van afvalstoffen (hierna : het prévention et à la gestion des déchets » (ci-après : le décret relatif
afvalstoffendecreet), anderzijds, een schending inhouden van het aux déchets), d'autre part, violent le principe de légalité en matière
wettigheidsbeginsel in strafzaken, al dan niet in samenhang gelezen pénale, combinés ou non avec le principe d'égalité et de
met het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie, doordat die non-discrimination, en ce que ces dispositions n'auraient pas un
bepalingen geen voldoende normatieve inhoud zouden hebben om een contenu normatif suffisant pour pouvoir définir une infraction.
misdrijf te kunnen definiëren.
B.1.2. In de zaak nr. 4195 vraagt het Hof van Cassatie of de artikelen B.1.2. Dans l'affaire n° 4195, la Cour de cassation demande si les
22, tweede lid, en 39 van het milieuvergunningsdecreet een schending articles 22, alinéa 2, et 39 du décret relatif au permis
inhouden van de artikelen 12 en 14, al dan niet in samenhang gelezen d'environnement violent les articles 12 et 14, combinés ou non avec
met de artikelen 10 en 11, van de Grondwet, doordat de omschrijving « les articles 10 et 11, de la Constitution, en ce que la disposition
de nodige maatregelen treffen om hinder te voorkomen » geen voldoende selon laquelle il convient de « prendre les mesures nécessaires pour
normatieve inhoud zou hebben om een misdrijf te kunnen definiëren. éviter des incommodités [lire : nuisances] » n'aurait pas un contenu
normatif suffisant pour pouvoir définir une infraction.
B.2.1. Artikel 22 van het milieuvergunningsdecreet bepaalt : B.2.1. L'article 22 du décret relatif au permis d'environnement dispose :
« De exploitant van een inrichting is verplicht de « L'exploitant d'un établissement est obligé de respecter les
exploitatievoorwaarden na te leven. conditions environnementales.
Ongeacht de verleende vergunning moet hij steeds de nodige maatregelen Indépendamment de l'autorisation délivrée, il doit toujours prendre
les mesures nécessaires pour éviter dégâts [lire : dommages],
treffen om schade, hinder en zware ongevallen te voorkomen en, om bij incommodités [lire : nuisances] et accidents graves et limiter dans la
ongeval, de gevolgen ervan voor de mens en het leefmilieu zo beperkt mesure du possible, en cas d'accident, les effets pour l'homme et
mogelijk te houden. l'environnement.
De Vlaamse Regering stelt nadere regels vast in verband met de L'Exécutif flamand fixe les règles complémentaires relatives aux
verplichtingen van de exploitant ». obligations de l'exploitant ».
Op grond van artikel 39 van het decreet is de niet-naleving van die En vertu de l'article 39 de ce décret, le non-respect de cette
bepaling strafbaar. disposition est passible de sanctions pénales.
B.2.2. Artikel 13, § 1, van het afvalstoffendecreet bepaalt : B.2.2. L'article 13, § 1er, du décret relatif aux déchets dispose :
« Onverminderd de toepassing van andere bepalingen van dit decreet en « Sans préjudice de l'application des autres dispositions du présent
zijn uitvoeringsbesluiten is de natuurlijke persoon of rechtspersoon décret et de ses arrêtés d'exécution, la personne physique ou la
die afvalstoffen beheert of verwijdert, verplicht alle maatregelen te personne morale qui gère ou élimine des déchets, est tenue [de]
nemen die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevraagd om gevaar voor prendre toutes les mesures qu'on peut raisonnablement [lui] demander,
de gezondheid van de mens of voor het leefmilieu, meer bepaald risico pour prévenir ou réduire autant que possible les risques pour la santé
voor water, lucht, bodem, fauna en flora, geluids- of stankhinder, de l'homme et pour l'environnement, notamment les risques pour l'air,
schade aan natuur- en landschapsschoon te voorkomen of zoveel mogelijk l'eau, le sol, la faune et la flore, les nuisances par le bruit ou les
te beperken. De Vlaamse regering kan deze maatregelen nader odeurs et les atteintes aux paysages et aux sites. Le Gouvernement
omschrijven ». flamand peut préciser ces mesures ».
Op grond van artikel 56, 1°, van het voormelde decreet is de En vertu de l'article 56, 1°, du décret précité, le non-respect de
niet-naleving van die bepaling strafbaar. cette disposition est passible de sanctions pénales.
B.3. Zowel het milieuvergunningsdecreet als het afvalstoffendecreet en B.3. Tant le décret relatif au permis d'environnement que le décret
hun uitvoeringsbesluiten leggen de onderworpen personen en relatif aux déchets et leurs arrêtés d'exécution imposent des
inrichtingen gedetailleerde verplichtingen op. obligations détaillées aux personnes et établissements qui y sont soumis.
Naast de verplichting om de wettelijke voorschriften en de Outre l'obligation de respecter les prescriptions légales et les
vergunningsvoorwaarden na te leven, heeft de decreetgever het conditions relatives aux permis, le législateur décrétal a estimé
noodzakelijk geacht de betrokkenen een algemene zorgvuldigheidsplicht qu'il était nécessaire d'imposer aux intéressés un devoir général de
op te leggen ter voorkoming en beperking van schade voor de gezondheid prévoyance en vue de prévenir et de limiter les dommages causés à la
van de mens en het milieu. Strafrechtelijke aansprakelijkheid op grond santé de l'homme et à l'environnement. La responsabilité pénale fondée
van die bepaling is mogelijk, ook indien de wettelijke en sur cette disposition peut être mise en oeuvre, même si les
administratieve regelingen strikt worden nageleefd.
B.4. Het opleggen van een algemene zorgvuldigheidsplicht zoals vervat prescriptions légales et administratives sont strictement respectées.
in de in het geding zijnde bepalingen draagt bij tot de B.4. L'imposition d'un devoir général de prévoyance, tel qu'il est
verwezenlijking van het recht op de bescherming van een gezond prévu par les dispositions en cause, contribue à réaliser le droit à
leefmilieu, dat door artikel 23 van de Grondwet wordt gewaarborgd. Dit la protection d'un environnement sain, consacré par l'article 23 de la
neemt niet weg dat, indien de niet-naleving van die verplichting Constitution. Il n'empêche que si le non-respect de cette obligation
strafrechtelijk wordt gestraft, ze moet voldoen aan de eisen van het fait l'objet d'une sanction pénale, celle-ci doit satisfaire aux
wettigheidsbeginsel in strafzaken. exigences du principe de légalité en matière pénale.
B.5.1. Door aan de wetgevende macht de bevoegdheid te verlenen, B.5.1. En attribuant au pouvoir législatif la compétence, d'une part,
enerzijds, om te bepalen in welke gevallen en in welke vorm de déterminer dans quels cas et sous quelle forme des poursuites
strafvervolging mogelijk is en, anderzijds, om een wet aan te nemen op pénales sont possibles et, d'autre part, d'adopter la loi en vertu de
grond waarvan een straf kan worden bepaald en toegepast, waarborgen de laquelle une peine peut être établie et appliquée, les articles 12,
artikelen 12, tweede lid, en 14 van de Grondwet aan elke burger dat alinéa 2, et 14 de la Constitution garantissent à tout citoyen
geen enkele gedraging strafbaar zal worden gesteld en geen enkele qu'aucun comportement ne sera punissable et qu'aucune peine ne sera
straf zal worden opgelegd dan krachtens regels aangenomen door een infligée qu'en vertu de règles adoptées par une assemblée délibérante,
democratisch verkozen beraadslagende vergadering. démocratiquement élue.
B.5.2. Het wettigheidsbeginsel in strafzaken gaat bovendien uit van de B.5.2. Le principe de légalité en matière pénale procède en outre de
idee dat de strafwet moet worden geformuleerd in bewoordingen op grond waarvan eenieder, op het ogenblik waarop hij een gedrag aanneemt, kan uitmaken of dat gedrag al dan niet strafbaar is. Het eist dat de wetgever in voldoende nauwkeurige, duidelijke en rechtszekerheid biedende bewoordingen bepaalt welke feiten strafbaar worden gesteld, zodat, enerzijds, degene die een gedrag aanneemt, vooraf op afdoende wijze kan inschatten wat het strafrechtelijke gevolg van dat gedrag kan zijn en, anderzijds, aan de rechter geen al te grote beoordelingsvrijheid wordt gelaten. B.5.3. Het wettigheidsbeginsel in strafzaken staat evenwel niet eraan in de weg dat de wet aan de rechter een beoordelingsbevoegdheid toekent. Er dient immers rekening te worden gehouden met het algemene l'idée que la loi pénale doit être formulée en des termes qui permettent à chacun de savoir, au moment où il adopte un comportement, si celui-ci est ou non punissable. Il exige que le législateur indique, en des termes suffisamment précis, clairs et offrant la sécurité juridique, quels faits sont sanctionnés, afin, d'une part, que celui qui adopte un comportement puisse évaluer préalablement, de manière satisfaisante, quelle sera la conséquence pénale de ce comportement et afin, d'autre part, que ne soit pas laissé au juge un trop grand pouvoir d'appréciation. B.5.3. Toutefois, le principe de légalité en matière pénale n'empêche pas que la loi attribue un pouvoir d'appréciation au juge. Il faut en
karakter van de wetten, de uiteenlopende situaties waarop zij van effet tenir compte du caractère de généralité des lois, de la
toepassing zijn en de evolutie van de gedragingen die zij bestraffen. diversité des situations auxquelles elles s'appliquent et de
Aan het vereiste dat een misdrijf duidelijk moet worden omschreven in l'évolution des comportements qu'elles répriment.
de wet, is voldaan wanneer de rechtzoekende, op basis van de La condition qu'une infraction doit être clairement définie par la loi
bewoordingen van de relevante bepaling, en in voorkomend geval, met se trouve remplie lorsque le justiciable peut savoir, à partir du
behulp van de interpretatie daarvan door de rechtscolleges, kan weten libellé de la disposition pertinente et, le cas échéant, à l'aide de
welke handelingen en welke verzuimen zijn strafrechtelijke son interprétation par les juridictions, quels actes et omissions
aansprakelijkheid meebrengen. engagent sa responsabilité pénale.
B.5.4. Het is slechts bij het onderzoek van een specifieke B.5.4. Ce n'est que dans le cadre de l'examen d'une disposition pénale
strafbepaling dat het mogelijk is om, rekening houdend met de spécifique qu'il est possible de déterminer, compte tenu des éléments
elementen eigen aan de misdrijven die zij wil bestraffen, te bepalen propres aux infractions qu'elle entend sanctionner, si les termes
of de door de wetgever gehanteerde bewoordingen zo vaag zijn dat ze employés par le législateur sont à ce point imprécis qu'ils
het door artikel 12, tweede lid, van de Grondwet gewaarborgde violeraient le principe de légalité consacré par l'article 12, alinéa
wettigheidsbeginsel zouden schenden. 2, de la Constitution.
B.6.1. Volgens artikel 22, tweede lid, van het B.6.1. Selon l'article 22, alinéa 2, du décret relatif au permis
milieuvergunningsdecreet moet de exploitant van een inrichting, « d'environnement, l'exploitant d'un établissement doit, «
ongeacht de verleende vergunning, [...] steeds de nodige maatregelen indépendamment de l'autorisation délivrée, toujours prendre les
treffen om schade, hinder en zware ongevallen te voorkomen en, om bij mesures nécessaires pour éviter dommages, nuisances et accidents
ongeval, de gevolgen ervan voor de mens en het leefmilieu zo beperkt graves et limiter dans la mesure du possible, en cas d'accident, les
mogelijk te houden ». effets pour l'homme et l'environnement ».
B.6.2. De decreetgever kan, zonder het wettigheidsbeginsel te B.6.2. Le législateur décrétal peut, sans violer le principe de
schenden, de rechter ermee belasten de graad van ernst te beoordelen légalité, charger le juge d'apprécier le degré de gravité à partir
vanaf welke een gedraging strafbaar is. De rechter zal, in de
uitoefening van zijn beoordelingsbevoegdheid, rekening kunnen houden duquel un comportement est punissable. Le juge pourra, dans l'exercice
met de aanwijzingen vermeld in de regels in verband met de de son pouvoir d'appréciation, tenir compte des indications fournies
verplichtingen van de exploitant, die worden gepreciseerd in de dans les règles relatives aux obligations de l'exploitant qui sont
uitvoeringsbesluiten van het milieuvergunningsdecreet, meer bepaald in détaillées dans les arrêtés d'exécution du décret relatif au permis
artikel 1, 24°, van het besluit van de Vlaamse Regering van 6 februari d'environnement, plus précisément à l'article 1er, 24°, de l'arrêté du
1991 houdende vaststelling van het Vlaams reglement betreffende de Gouvernement flamand du 6 février 1991 « fixant le règlement flamand
milieuvergunning. relatif à l'autorisation écologique ».
B.6.3. Vermits de begrippen « schade » en « hinder » in het B.6.3. Les notions de « dommage » et de « nuisance » n'étant pas
milieuvergunningsdecreet niet worden gedefinieerd, dient men om de définies dans le décret relatif au permis d'environnement, il faut,
inhoud ervan te bepalen, zich te richten naar de gangbare betekenis pour déterminer le contenu de ces notions, se référer à leur sens
ervan. courant.
B.6.4 Bovendien blijkt uit de rechtspraak, inzonderheid van het Hof B.6.4. En outre, il ressort de la jurisprudence, en particulier de
van Beroep te Gent - het verwijzende rechtscollege in de zaak nr. celle de la Cour d'appel de Gand - qui est la juridiction a quo dans
4164, waarvan een arrest het voorwerp uitmaakt van een voorziening bij
het Hof van Cassatie, dat een prejudiciële vraag heeft gesteld in de l'affaire n° 4164 et dont un arrêt a fait l'objet d'un pourvoi devant
zaak nr. 4195 - dat niet elke schade of hinder de strafrechtelijke la Cour de cassation qui interroge la Cour dans l'affaire n° 4195 -
que tout dommage ou toute nuisance ne saurait mettre en cause la
aansprakelijkheid van de overtreders in het gedrang kan brengen. In responsabilité pénale des contrevenants. En effet, selon cette
die rechtspraak wordt immers geoordeeld dat artikel 22, tweede lid, jurisprudence, l'article 22, alinéa 2, premier membre de phrase, du
eerste zinsdeel, van het milieuvergunningsdecreet een algemene décret relatif au permis d'environnement impose un devoir général de
zorgvuldigheidsplicht oplegt bij de uitbating met het oog op, wat de prévoyance dans l'exploitation en vue d'éviter, s'agissant de
omgeving betreft, het vermijden van abnormale hinder, dit is hinder l'environnement, une nuisance anormale, c'est-à-dire une nuisance qui
die niet valt binnen de grenzen van wat een redelijk mens in dezelfde sort des limites de ce que doit accepter un homme raisonnable dans les
omstandigheden dient te aanvaarden, als normale hinder ten gevolge van mêmes circonstances, en tant que nuisance normale due à sa situation
de ligging ten opzichte van de inrichting die aan de oorsprong van die par rapport à l'établissement à l'origine de la nuisance.
hinder ligt. Die interpretatie steunt op volgende redengeving : Cette interprétation se fonde sur le raisonnement suivant :
« In de context van het vergunningssysteem, met niet ingedeelde « Dans le contexte du système des permis, comprenant des
établissements non classés et des établissements considérés comme
inrichtingen en als hinderlijk beschouwde inrichtingen ingedeeld in incommodes classés dans trois classes en fonction du degré selon
drie klassen naar gelang de graad waarin zij geacht worden belastend lequel ils sont censés être polluants pour l'homme et l'environnement,
te zijn voor de mens en het leefmilieu door de decreetgever in het mis en oeuvre par le législateur décrétal dans le décret relatif au
Milieuvergunningsdecreet tot stand gebracht, moet immers worden permis d'environnement, il faut, en effet, admettre qu'il ne peut
aanvaard dat het hierbij niet kan gaan om elke hinder, hoe gering s'agir en l'occurrence de toute nuisance, si mineure soit-elle le cas
desgevallend ook. Tussen eigendommen in een bepaalde omgeving bestaat échéant. Entre les propriétés se situant dans un certain
verder een soort evenwicht waarbij elke eigenaar of gebruiker van een environnement, il existe, par ailleurs, une sorte d'équilibre en vertu
eigendom een zekere hinder moet dulden die nu eenmaal eigen is aan het duquel chaque propriétaire ou usager d'une propriété doit tolérer une
samenleven, a fortiori wanneer hierbij sprake is van de uitbating van certaine nuisance propre à la vie en commun, a fortiori lorsqu'il est
een bedrijf » (Gent, 15 september 2006). question en l'occurrence de l'exploitation d'une entreprise » (Gand, 15 septembre 2006).
B.7.1. Artikel 22, tweede lid, van het milieuvergunningsdecreet B.7.1. L'article 22, alinéa 2, du décret relatif au permis
bepaalt verder dat de exploitant « de nodige maatregelen » moet nemen d'environnement dispose que l'exploitant doit « prendre les mesures
om schade, hinder en zware ongevallen te voorkomen en bij ongeval de nécessaires » afin d'éviter les dommages, nuisances et accidents
gevolgen ervan voor de mens en het leefmilieu « zo beperkt mogelijk te graves et, en cas d'accident, « limiter dans la mesure du possible »
houden ». les effets pour l'homme et l'environnement.
B.7.2. In soortgelijke zin verplicht artikel 13, § 1, van het B.7.2. De manière similaire, l'article 13, § 1er, du décret relatif
afvalstoffendecreet de natuurlijke persoon of rechtspersoon die aux déchets oblige la personne physique ou morale qui gère ou élimine
afvalstoffen beheert of verwijdert « alle maatregelen te nemen die des déchets à « prendre toutes les mesures qu'on peut raisonnablement
redelijkerwijs van hem kunnen worden gevraagd om gevaar voor de [lui] demander pour prévenir ou réduire autant que possible les
gezondheid van de mens of voor het leefmilieu [...] te voorkomen of risques pour la santé de l'homme et pour l'environnement ».
zoveel mogelijk te beperken ». B.7.3. Le devoir de prévoyance ainsi imposé ne se limite pas au strict
B.7.3. De aldus opgelegde zorgvuldigheidsplicht is niet beperkt tot respect des prescriptions légales et administratives; il est général
het strikt naleven van de wettelijke en administratieve voorschriften, et englobe ainsi toute mesure de prévoyance ou de précaution.
zij is algemeen en omvat aldus elke maatregel van voorzichtigheid of B.8. La nature des intérêts à protéger, en particulier la santé de
voorzorg. B.8. De aard van de te beschermen rechtsgoederen, met name de l'homme et l'environnement, peut inciter le législateur décrétal à les
gezondheid van de mens en het leefmilieu, kunnen de decreetgever ertoe protéger de manière maximale. Eu égard à la complexité de la
aanzetten deze maximaal te beschermen. Door de complexiteit van de problématique de l'environnement, certaines prescriptions légales
milieuproblematiek kunnen specifieke wettelijke voorschriften en spécifiques et conditions d'octroi d'un permis ne sont toutefois pas
vergunningsvoorwaarden evenwel niet steeds een adequate bescherming toujours suffisantes pour garantir une protection adéquate, étant
waarborgen aangezien voor de overheid of de vergunningshouder op het donné que des dangers, que ni l'autorité ni le titulaire du permis
ogenblik van de afgifte van de vergunning zich steeds niet voorziene n'étaient en mesure de prévoir au moment de l'octroi du permis,
gevaren kunnen voordoen en de voortschrijdende technische ontwikkeling peuvent toujours surgir et que l'évolution permanente des techniques
het niet mogelijk maakt alle te nemen maatregelen te preciseren. ne permet pas de préciser toutes les mesures à prendre.
B.9.1. Bij de beoordeling van die verplichting in het licht van het B.9.1. En vue d'apprécier cette obligation à la lumière du principe de
wettigheidsbeginsel in strafzaken moet voor ogen worden gehouden dat légalité en matière pénale, il faut avoir à l'esprit qu'elle s'adresse
ze gericht is tot personen die beroepsmatig handelen en over goede à des professionnels qui disposent ou peuvent disposer d'une bonne
informatie beschikken of kunnen beschikken ten aanzien van de information quant à l'opportunité de leurs comportements, de sorte que
wenselijkheid van hun gedragingen, zodat mag worden verwacht dat ze l'on peut attendre de leur part qu'ils fassent preuve, en toute
steeds de nodige waakzaamheid aan de dag leggen bij het onderkennen circonstance, de la vigilance nécessaire pour mesurer les dangers
van de gevaren die de exploitatie van hun onderneming met zich brengt. qu'implique l'exploitation de leur entreprise.
B.9.2. Bovendien staat de hun opgelegde algemene zorgvuldigheidsplicht B.9.2. En outre, le devoir général de prévoyance qui leur est imposé
niet op zich maar maakt zij deel uit van een bredere wettelijke en n'est pas une obligation isolée. Elle relève d'une réglementation
administratieve regeling waarin de verplichtingen van de exploitant légale et administrative plus large, dans laquelle les obligations de
nauwkeurig zijn omschreven en waardoor aan die algemene l'exploitant sont définies avec précision et qui donne un cadre
zorgvuldigheidsplicht een concrete omkadering wordt gegeven. B.10.1. Niet elke aantasting of dreigende aantasting van de menselijke gezondheid of van het milieu brengt de strafrechtelijke aansprakelijkheid van de betrokkenen in het geding. Voor het bestaan van een misdrijf is immers niet enkel een materieel element maar ook een moreel element vereist, dat te dezen bestaat in een gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg. B.10.2. Degenen tot wie de in het geding zijnde bepalingen zijn gericht, moeten maatregelen nemen zoals het een normaal zorgvuldige en vooruitziende persoon die zich in dezelfde omstandigheden bevindt, betaamt. B.10.3. Of de betrokkenen aan de algemene zorgvuldigheidsplicht zijn tekortgeschoten, hangt af van hun persoonlijke omstandigheden en zal door de rechter in concreto moeten worden beoordeeld, in voorkomend geval met behulp van adviezen van deskundigen, en rekening houdend met, naar gelang van het geval, de best beschikbare technieken of die welke geen overmatig hoge kosten veroorzaken. Enkel wanneer onvoldoende maatregelen werden genomen, staat het morele element vast en kan een strafsanctie worden opgelegd. concret à ce devoir général de prévoyance. B.10.1. Toute atteinte ou toute menace d'atteinte à la santé de l'homme ou à l'environnement ne met pas en cause la responsabilité pénale des intéressés. En effet, pour qu'il soit question d'une infraction, il faut non seulement un élément matériel, mais également un élément moral qui consiste, en l'espèce, en un défaut de précaution ou de prévoyance. B.10.2. Les destinataires des dispositions en cause doivent prendre les mesures que prendrait toute personne normalement prévoyante et prudente qui se trouve dans les mêmes circonstances. B.10.3. Pour déterminer si les intéressés ont manqué à leur devoir général de prévoyance, il y a lieu d'apprécier les circonstances, ce que devra examiner concrètement le juge, éventuellement à l'aide d'avis donnés par des experts, et en tenant compte, selon les cas, des meilleures techniques disponibles ou de celles qui n'impliquent pas de coûts excessifs. Ce n'est que lorsqu'il n'a pas été pris suffisamment de mesures que l'élément moral est établi et qu'une sanction peut être prise.
B.11.1. De artikelen 22, tweede lid, en 39 van het B.11.1. Les articles 22, alinéa 2, et 39 du décret relatif au permis
milieuvergunningsdecreet en de artikelen 13, § 1, en 56, 1°, van het d'environnement et les articles 13, § 1er, et 56, 1°, du décret
afvalstoffendecreet laten derhalve toe, voor hen op wie die relatif aux déchets permettent donc, pour ceux auxquels s'appliquent
strafbepalingen toepasselijk zijn, de feiten en nalatigheden te kennen ces dispositions pénales, de déterminer les faits et omissions qui
die hun strafrechtelijke aansprakelijkheid meebrengen. emportent leur responsabilité pénale.
B.11.2. Uit wat voorafgaat volgt dat de in het geding zijnde B.11.2. Il résulte de ce qui précède que les dispositions en cause ne
bepalingen geen afbreuk doen aan het wettigheidsbeginsel in strafzaken. portent pas atteinte au principe de légalité en matière pénale.
B.12. De prejudiciële vragen dienen ontkennend te worden beantwoord. B.12. Les questions préjudicielles appellent une réponse négative.
Over de derde prejudiciële vraag in de zaak nr. 4164 Quant à la troisième question préjudicielle dans l'affaire n° 4164
B.13. De verwijzende rechter vraagt het Hof of de artikelen 1382, 1383 B.13. Le juge a quo demande à la Cour si les articles 1382, 1383 et
en 1251, 3°, van het Burgerlijk Wetboek een schending inhouden van de
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre zij ertoe leiden dat 1251, 3°, du Code civil violent les articles 10 et 11 de la
vennootschapsorganen volledig aansprakelijk zijn voor een Constitution en ce qu'ils ont pour effet que les organes des sociétés
sont entièrement responsables d'un acte illicite commis dans le cadre
onrechtmatige daad begaan in de bedieningshandelingen van de des activités de la personne morale et que cette dernière peut exercer
rechtspersoon en deze laatste een volledig regresrecht heeft, terwijl contre eux un droit de recours intégral alors que l'article 18 de la
artikel 18 van de arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978 en artikel loi sur les contrats de travail du 3 juillet 1978 et l'article 2 de la
2 van de wet van 10 februari 2003 « betreffende de aansprakelijkheid loi du 10 février 2003 « relative à la responsabilité des et pour les
van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen » membres du personnel au service des personnes publiques » dont la
wier toestand statutair is geregeld, de werknemers of ambtenaren situation est réglée statutairement ne rendent responsables les
slechts aansprakelijk stellen, rechtstreeks of bij regres, in geval travailleurs salariés ou les fonctionnaires, directement ou par action
van bedrog, zware schuld of eerder dan toevallig voorkomende lichte récursoire, qu'en cas de dol, de faute lourde ou de faute légère
schuld. B.14.1. Een vennootschapsorgaan kan zich op de présentant un caractère habituel plutôt qu'accidentel.
aansprakelijkheidsbeperking van artikel 18 van de B.14.1. L'organe d'une société peut invoquer la limitation de
arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978 beroepen wanneer het responsabilité de l'article 18 de la loi du 3 juillet 1978 sur les
aansprakelijk wordt gesteld voor een handeling gesteld als werknemer. contrats de travail lorsqu'il est tenu pour responsable d'un acte
Een cumulatie tussen een bestuursmandaat en een arbeidsovereenkomst is commis en tant que travailleur salarié. Le cumul d'un mandat
immers mogelijk, in zoverre de bestuurder effectief onder het gezag van een vennootschapsorgaan staat en het gaat om een van zijn bestuursmandaat onderscheiden functie van werknemer. B.14.2. De functie zelf van bestuurder kan niet onder gezag, en dus niet in het kader van een arbeidsovereenkomst, worden uitgeoefend en voor de fouten die hij begaat kan geen beroep worden gedaan op de aansprakelijkheidsbeperking van artikel 18 van de voormelde arbeidsovereenkomstenwet. De afwezigheid van een gezagsverhouding biedt in dat geval een objectieve en redelijke verantwoording voor het verschil in d'administrateur et d'un contrat de travail est possible si l'administrateur se trouve effectivement sous l'autorité d'un organe de la société et s'il s'agit d'une fonction de travailleur salarié distincte de son mandat d'administrateur. B.14.2. La fonction d'administrateur elle-même ne peut être exercée dans un lien d'autorité et donc dans le cadre d'un contrat de travail et, pour les fautes que commettrait l'administrateur, la limitation de responsabilité de l'article 18 de la loi du 3 juillet 1978 sur les contrats de travail ne peut être invoquée. L'absence d'un lien d'autorité offre dans cette hypothèse une justification objective et raisonnable à la différence de traitement par rapport aux travailleurs salariés et aux fonctionnaires qui sont
behandeling met werknemers en met ambtenaren die de dans un tel lien et qui bénéficient de la limitation de responsabilité
aansprakelijkheidsbeperking genieten die is vervat in artikel 18 van de l'article 18 de la loi précitée sur les contrats de travail et de
de arbeidsovereenkomstenwet en in artikel 2 van de voormelde wet van l'article 2 de la loi précitée du 10 février 2003.
10 februari 2003, en die zich in een dergelijke verhouding bevinden.
B.15. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. B.15. La question préjudicielle appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
- De artikelen 22, tweede lid, en 39 van het decreet van het Vlaamse - Les articles 22, alinéa 2, et 39 du décret de la Région flamande du
Gewest van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning schenden niet 28 juin 1985 « relatif à l'autorisation anti-pollution » ne violent
de artikelen 12 en 14 van de Grondwet, al dan niet in samenhang pas les articles 12 et 14 de la Constitution, combinés ou non avec
gelezen met artikel 7 van het Europees Verdrag voor de rechten van de l'article 7 de la Convention européenne des droits de l'homme et avec
mens en artikel 15 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten l'article 15 du Pacte international relatif aux droits civils et
en politieke rechten. politiques.
- De artikelen 13, § 1, en 56, 1°, van het decreet van het Vlaamse - Les articles 13, § 1er, et 56, 1°, du décret de la Région flamande
Gewest van 2 juli 1981 betreffende de voorkoming en het beheer van du 2 juillet 1981 « relatif à la prévention et à la gestion des
afvalstoffen schenden dezelfde bepalingen niet. déchets » ne violent pas les mêmes dispositions.
- De artikelen 1382, 1383 en 1251, 3°, van het Burgerlijk Wetboek, in - Les articles 1382, 1383 et 1251, 3°, du Code civil, en ce qu'ils
zoverre zij van toepassing zijn op vennootschapsorganen, schenden de sont applicables aux organes d'une société, ne violent pas les
artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet. articles 10 et 11 de la Constitution.
Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à
terechtzitting van 4 maart 2008. l'audience publique du 4 mars 2008.
De griffier, Le greffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
De voorzitter, Le président,
M. Bossuyt. M. Bossuyt.
^