Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 17/2005 van 19 januari 2005 Rolnummer 3094 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 318, § 3, eerste lid, 2°, van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Dendermonde."
Uittreksel uit arrest nr. 17/2005 van 19 januari 2005 Rolnummer 3094 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 318, § 3, eerste lid, 2°, van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Dendermonde. Extrait de l'arrêt n° 17/2005 du 19 janvier 2005 Numéro du rôle : 3094 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 318, § 3, alinéa 1 er , 2°, du Code civil, posée par le Tribunal de première instance de Termonde La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges P. Martens, R.(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Uittreksel uit arrest nr. 17/2005 van 19 januari 2005 Extrait de l'arrêt n° 17/2005 du 19 janvier 2005
Rolnummer 3094 Numéro du rôle : 3094
In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 318, § 3, eerste En cause : la question préjudicielle relative à l'article 318, § 3,
lid, 2°, van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank van alinéa 1er, 2°, du Code civil, posée par le Tribunal de première
eerste aanleg te Dendermonde. instance de Termonde.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges P.
P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot en L. Lavrysen, Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot et L. Lavrysen, assistée
bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter A. Arts, du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président A. Arts,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij vonnis van 23 september 2004 in zake Johan W. tegen N. Araamoune Par jugement du 23 septembre 2004 en cause de Johan W. contre N.
en S. Wauman, in zijn hoedanigheid van voogd ad hoc over het Araamoune et S. Wauman, en sa qualité de tuteur ad hoc de l'enfant
minderjarige kind Jonas W., waarvan de expeditie ter griffie van het mineur Jonas W., dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour
Arbitragehof is ingekomen op 4 oktober 2004, heeft de Rechtbank van d'arbitrage le 4 octobre 2004, le Tribunal de première instance de
eerste aanleg te Dendermonde de volgende prejudiciële vraag gesteld : Termonde a posé la question préjudicielle suivante :
« Schendt artikel 318, § 3, tweede lid, van het Burgerlijk Wetboek het « L'article 318, § 3, alinéa 2, du Code civil ne viole-t-il pas le
grondwettelijk gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel (schending principe d'égalité et de non-discrimination (violation des articles 10
van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet) niet nu, tenzij het kind et 11 de la Constitution) dès lors qu'à moins que l'enfant n'ait la
bezit van staat heeft ten aanzien van beide echtgenoten of dezen possession d'état à l'égard des deux époux ou qu'il n'y ait eu réunion
feitelijk herenigd waren ten tijde van de verwekking, de vordering de fait de ceux-ci au temps de la conception, la demande est déclarée
gegrond verklaard wordt wanneer het kind geboren is meer dan 300 dagen fondée lorsque l'enfant est né plus de 300 jours après la date de la
na de datum van de feitelijke scheiding in geval de echtscheiding is séparation de fait, en cas de divorce prononcé en vertu des articles
uitgesproken krachtens de artikelen 229, 231 of 232 maar niet wanneer 229, 231 ou 232, mais non lorsque le divorce a été prononcé en
de echtscheiding is uitgesproken in toepassing van artikel 233 van het application de l'article 233 du Code civil ? »
Burgerlijk Wetboek ? »
Op 27 oktober 2004 hebben de rechters-verslaggevers M. Bossuyt en P. Le 27 octobre 2004, en application de l'article 72, alinéa 1er, de la
Martens, met toepassing van artikel 72, eerste lid, van de bijzondere
wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, het Hof ervan in kennis loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, les
gesteld dat zij ertoe zouden kunnen worden gebracht voor te stellen juges-rapporteurs M. Bossuyt et P. Martens ont informé la Cour qu'ils
een arrest van onmiddellijk antwoord te wijzen. pourraient être amenés à proposer de rendre un arrêt de réponse immédiate.
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
B.1. Artikel 318 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt : B.1. L'article 318 du Code civil dispose :
« § 1. Het vaderschap van de echtgenoot kan worden betwist indien « § 1er. La paternité du mari peut être contestée s'il est prouvé
wordt aangetoond dat hij niet de vader kan zijn van het kind. qu'il ne peut être le père de l'enfant.
§ 2. Dit bewijs kan door alle wettelijke middelen worden geleverd. § 2. Cette preuve peut être fournie par toutes voies de droit.
§ 3. Tenzij het kind bezit van staat heeft ten aanzien van beide § 3. A moins que l'enfant n'ait la possession d'état à l'égard des
echtgenoten of dezen feitelijk herenigd waren ten tijde van de deux époux ou qu'il n'y ait eu réunion de fait de ceux-ci au temps de
verwekking, wordt de vordering gegrond verklaard : la conception, la demande est déclarée fondée :
1° wanneer het kind geboren is meer dan 300 dagen na de 1° lorsque l'enfant est né plus de 300 jours après l'audience
inleidingszitting bedoeld in artikel 1258 van het Gerechtelijk Wetboek d'introduction visée à l'article 1258 du Code judiciaire et qu'un
en geen proces-verbaal van verzoening is opgemaakt, of na de procès-verbal de conciliation n'a pas été établi, ou après
beschikking van de voorzitter zitting houdend in kort geding, waarbij l'ordonnance du président siégeant en référé et autorisant les époux à
de echtgenoten gemachtigd worden een afzonderlijke verblijfplaats te
betrekken, of na de verklaring bedoeld in artikel 1289 van hetzelfde résider séparément, ou après la déclaration prévue à l'article 1289 du
Wetboek, en minder dan 180 dagen na de definitieve afwijzing van de même Code, et moins de 180 jours après le rejet définitif de la
vordering of na de verzoening van de echtgenoten; demande ou depuis la conciliation des époux;
2° wanneer het kind geboren is meer dan 300 dagen na de datum van de 2° lorsque l'enfant est né plus de 300 jours après la date de la
feitelijke scheiding in geval de echtscheiding is uitgesproken séparation de fait en cas de divorce prononcé en vertu des articles
krachtens de artikelen 229, 231 of 232; 229, 231 ou 232;
3° wanneer het kind geboren is meer dan driehonderd dagen na een 3° lorsque l'enfant est né plus de 300 jours après une ordonnance du
beschikking van de vrederechter gegeven krachtens artikel 223 van dit Wetboek, waarbij de echtgenoten gemachtigd worden een afzonderlijke verblijfplaats te betrekken, en minder dan honderdtachtig dagen na de datum waarop aan deze maatregel een einde is gekomen, of nadat de echtgenoten feitelijk herenigd zijn geweest; 4° wanneer de afstamming van moederszijde door erkenning of bij rechterlijke beslissing is vastgesteld; 5° wanneer de echtgenoot de vordering instelt vooraleer de afstamming van moederszijde vaststaat. In al deze gevallen kan het bewijs van het vaderschap door alle wettelijke middelen worden geleverd. § 4. De vordering is niet ontvankelijk wanneer de echtgenoot toestemming heeft gegeven tot kunstmatige inseminatie of tot een juge de paix rendue en vertu de l'article 223 du présent Code et autorisant les époux à résider séparément, et moins de 180 jours après que cette mesure a pris fin, ou après la réunion de fait des époux; 4° lorsque la filiation maternelle est établie par reconnaissance ou par décision judiciaire; 5° lorsque le mari introduit l'action avant que la filiation maternelle ne soit établie. Dans tous ces cas, la preuve de la paternité peut être administrée par toutes voies de droit. § 4. La demande n'est pas recevable si le mari a consenti à l'insémination artificielle ou à un autre acte ayant la procréation
andere daad die de voortplanting tot doel had, tenzij de verwekking pour but, sauf si la conception de l'enfant ne peut en être la
van het kind niet het gevolg kan zijn van die handeling. » conséquence. »
B.2. Artikel 318, § 3, eerste lid, 2°, van het Burgerlijk Wetboek B.2. L'article 318, § 3, alinéa 1er, 2°, du Code civil crée, entre les
roept tussen de personen die een vordering tot betwisting van personnes qui veulent introduire une action en contestation de
vaderschap willen instellen, een verschil in behandeling in het leven, paternité, une différence de traitement en ce que l'action peut être
doordat de vordering kan worden ingesteld wanneer de echtscheiding is introduite lorsque le divorce a été prononcé sur la base des articles
uitgesproken op basis van de artikelen 229, 231 en 232 van hetzelfde 229, 231 ou 232 du même Code, mais non lorsqu'il s'agit d'un divorce
Wetboek, maar niet wanneer het gaat om een echtscheiding door
onderlinge toestemming uitgesproken op basis van artikel 233 van dat par consentement mutuel prononcé sur la base de l'article 233 de ce
Wetboek. Code.
B.3. De grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. B.4.1. Het in het geding zijnde verschil in behandeling berust op een objectief criterium, namelijk de wijze van totstandkoming van de echtscheiding. Het Hof moet echter onderzoeken of dat criterium relevant is ten aanzien van het door de wet nagestreefde doel. B.4.2. De in het geding zijnde bepaling vindt haar oorsprong in de wet van 1 juli 1974 « tot wijziging van sommige artikelen van het Burgerlijk en het Gerechtelijk Wetboek, betreffende de echtscheiding », waarbij de echtscheiding wegens feitelijke scheiding van meer dan tien jaar (termijn die nadien werd ingekort) is ingevoerd. De wetgever B.3. Les règles constitutionnelles de l'égalité et de la non-discrimination n'excluent pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.4.1. La différence de traitement en cause repose sur un critère objectif, à savoir le mode d'obtention du divorce. La Cour doit toutefois vérifier si ce critère est pertinent par rapport au but poursuivi par la loi. B.4.2. La disposition en cause trouve son origine dans la loi du 1er juillet 1974 modifiant certains articles du Code civil et du Code judiciaire relatifs au divorce, qui institua le divorce pour cause de séparation de fait de plus de dix ans (durée raccourcie par la suite).
heeft geoordeeld dat het vaderschap van de echtgenoot van de moeder Le législateur a estimé que la paternité du mari de la mère de
van het kind dat geboren is meer dan 300 dagen na het begin van de l'enfant né plus de 300 jours après le début de la séparation de fait
feitelijke scheiding van de moeder en haar echtgenoot, kan worden
betwist indien wordt aangetoond dat de echtgenoot niet de vader kan de la mère et de son époux peut être contestée, s'il est démontré que
zijn van het kind. De wet van 31 maart 1987 die het afstammingsrecht le mari ne peut être le père de l'enfant. La loi du 31 mars 1987 qui
réforma le droit de la filiation reprit cette hypothèse à l'article
hervormde, nam die hypothese in artikel 318, § 3, eerste lid, 2°, van 318, § 3, alinéa 1er, 2°, du Code civil. Dans la rédaction qui avait
het Burgerlijk Wetboek over. In de formulering die aan artikel 318 was été donnée à l'article 318 lors de la réforme du droit de la filiation
gegeven bij de hervorming van het afstammingsrecht bij de wet van 31 par la loi du 31 mars 1987, la contestation de paternité aux
maart 1987, werd de betwisting van vaderschap onder de voorwaarden van conditions de cet article était limitée à la seule hypothèse où le
dat artikel beperkt tot het enkele geval waarin de echtscheiding wordt divorce est prononcé pour cause de séparation de fait. Cette
uitgesproken wegens feitelijke scheiding. Die mogelijkheid tot
betwisting werd vervolgens bij de wet van 27 december 1994 uitgebreid possibilité de contestation fut ensuite étendue par la loi du 27
tot de gevallen waarin de feitelijke scheiding gevolgd wordt door een décembre 1994 aux cas où la séparation de fait est suivie d'un divorce
echtscheiding op grond van bepaalde feiten krachtens de artikelen 229 pour cause déterminée en vertu des articles 229 ou 231 du Code civil.
of 231 van het Burgerlijk Wetboek. Die mogelijkheid daarentegen werd En revanche, cette possibilité ne fut pas étendue aux cas où la
niet uitgebreid tot de gevallen waarin de feitelijke scheiding wordt séparation de fait est suivie d'un divorce par consentement mutuel.
gevolgd door een echtscheiding door onderlinge toestemming.
B.4.3. De mogelijkheid om het vaderschap van de echtgenoot van de B.4.3. La possibilité de contester la paternité du conjoint de la mère
moeder te betwisten wanneer het kind geboren is meer dan 300 dagen na lorsque l'enfant est né plus de 300 jours après la séparation de fait
de feitelijke scheiding van zijn moeder en haar echtgenoot,
beantwoordt aan een van de door de wetgever nagestreefde de sa mère et de celui-ci, répond à l'un des objectifs poursuivis par
doelstellingen bij de aanneming van de wet van 31 maart 1987. Het ging le législateur lors de l'adoption de la loi du 31 mars 1987. Il
immers erom, wat de afstamming betreft, « de waarheid zoveel mogelijk s'agissait en effet, en ce qui concerne la filiation, de « cerner le
te benaderen », dit wil zeggen de « biologische afstamming » (Parl. plus près possible la vérité », c'est-à-dire la « filiation biologique
St., Senaat, 1977-1978, nr. 305-1, p. 3). Die doelstelling werd echter » (Doc. parl., Sénat, 1977-1978, n° 305-1, p. 3). Cet objectif était
gematigd door de wil van de wetgever om « de rust der families » in toutefois tempéré par la volonté du législateur de prendre en
acht te nemen en ze te beschermen (ibid., p. 15). considération et de protéger « la paix des familles » (ibid., p. 15).
Teneinde, in een zekere mate, die beide doelstellingen met elkaar te Pour concilier, dans une certaine mesure, ces deux objectifs, le
verzoenen, heeft de wetgever de betwisting van vaderschap bedoeld in législateur a soumis à certaines conditions la contestation de
artikel 318, § 3, eerste lid, 2°, van het Burgerlijk Wetboek aan paternité visée à l'article 318, § 3, alinéa 1er, 2°, du Code civil et
bepaalde voorwaarden onderworpen en heeft hij ze uitgesloten wanneer
het kind het bezit van staat heeft ten aanzien van beide echtgenoten il l'a exclue lorsque l'enfant a la possession d'état à l'égard des
of de echtgenoten feitelijk herenigd waren ten tijde van de deux époux ou qu'il y a eu réunion de fait de ceux-ci au temps de la
verwekking. Het komt aan de rechter toe om geval per geval na te gaan conception. Il appartient au juge d'examiner cas par cas si ces
of aan die voorwaarden is voldaan. conditions sont réunies.
B.4.4. Het criterium van de wijze van echtscheiding vertoont geen B.4.4. Le critère du mode de divorce ne présente pas de lien de
relevante band met de aldus nagestreefde doelstellingen. Indien het pertinence avec les objectifs ainsi poursuivis. Si la paternité du
vaderschap van de echtgenoot niet bevestigd wordt door het bezit van mari n'est pas corroborée par la possession d'état, dès lors qu'une
staat en wanneer een feitelijke scheiding wordt gevolgd door een séparation de fait est suivie d'un divorce et qu'un enfant est né plus
echtscheiding en een kind geboren wordt meer dan 300 dagen na die de 300 jours après cette séparation de fait, il n'existe plus aucune
feitelijke scheiding, bestaat er geen reden meer om het recht tot
betwisting van het vaderschap van de echtgenoot te weigeren. De raison de refuser le droit de contester la paternité du conjoint. Le
rechter moet onderzoeken of een feitelijke scheiding werkelijk heeft juge doit vérifier qu'une séparation de fait a réellement eu lieu plus
plaatsgevonden meer dan 300 dagen vóór de geboorte zodat tegemoet de 300 jours avant la naissance, de manière à rencontrer le souci du
wordt gekomen aan de zorg van de wetgever om bij de vaststelling van législateur d'approcher autant que possible la réalité lors de
de afstamming de werkelijkheid zoveel mogelijk te benaderen. l'établissement de la filiation.
Bovendien, wanneer de echtscheiding wordt uitgesproken, of het nu En outre, lorsque le divorce est prononcé, qu'il le soit pour
wegens feitelijke scheiding is, op grond van bepaalde feiten of door séparation de fait, pour cause déterminée ou par consentement mutuel,
onderlinge toestemming, verdwijnt de gezinskern en is er dus in elk le noyau familial disparaît et il n'y a donc plus, dans aucune
van die gevallen geen « rust der families » meer die dient te worden hypothèse, de « paix des familles » à protéger.
beschermd. B.5. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord. B.5. La question préjudicielle appelle une réponse positive.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Artikel 318, § 3, eerste lid, 2°, van het Burgerlijk Wetboek schendt L'article 318, § 3, alinéa 1er, 2°, du Code civil viole les articles
de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het de echtscheiding 10 et 11 de la Constitution en tant qu'il ne mentionne pas le divorce
door onderlinge toestemming niet vermeldt. par consentement mutuel.
Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 19 januari 2005. la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 19 janvier 2005.
De griffier, Le greffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
De voorzitter, Le président,
A. Arts. A. Arts.
^