Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 141/2004 van 22 juli 2004 Rolnummer 2993 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 111 tot 120 van het Wetboek der successierechten, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Dendermonde. Het samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters R. Henneuse, L. Lavrysen, J.(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 141/2004 van 22 juli 2004 Rolnummer 2993 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 111 tot 120 van het Wetboek der successierechten, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Dendermonde. Het samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters R. Henneuse, L. Lavrysen, J.(...) Extrait de l'arrêt n° 141/2004 du 22 juillet 2004 Numéro du rôle : 2993 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 111 à 120 du Code des droits de succession, posée par le Tribunal de première instance de Termonde. La Cou composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges R. Henneuse, L. Lavrysen, J.-P. Snappe(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Uittreksel uit arrest nr. 141/2004 van 22 juli 2004 Extrait de l'arrêt n° 141/2004 du 22 juillet 2004
Rolnummer 2993 Numéro du rôle : 2993
In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 111 tot 120 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 111 à 120
van het Wetboek der successierechten, gesteld door de Rechtbank van du Code des droits de succession, posée par le Tribunal de première
eerste aanleg te Dendermonde. instance de Termonde.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges R.
R. Henneuse, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, E. Derycke en J. Spreutels, Henneuse, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, E. Derycke et J. Spreutels,
bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président A.
voorzitter A. Arts, Arts,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij vonnis van 29 april 2004 in zake E. Schaut en anderen tegen de Par jugement du 29 avril 2004 en cause de E. Schaut et autres contre
Belgische Staat, waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof l'Etat belge, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour
is ingekomen op 7 mei 2004, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te d'arbitrage le 7 mai 2004, le Tribunal de première instance de
Dendermonde de volgende prejudiciële vraag gesteld : Termonde a posé la question préjudicielle suivante :
"Schenden de artikelen 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119 en "Les articles 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119 et 120 du
120 van het Wetboek der Successierechten de artikelen 10 en 11 van de Code des droits de succession violent-ils les articles 10 et 11 de la
Belgische Grondwet doordat zij de gelijkheid schenden tussen Constitution belge en ce qu'ils violent l'égalité entre les
rechtsonderhorigen in zoverre de toepassing van de voormelde artikelen justiciables dans la mesure où l'application des articles 111, 112,
111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119 en 120 van het Wetboek der 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119 et 120 précités du Code des droits
Successierechten er toe strekt dat een rechter, in tegenstelling tot de succession implique qu'un juge, contrairement à ce qui serait le
wat het geval is met een deskundig onderzoek zoals geregeld in het cas dans l'hypothèse d'une expertise telle qu'elle est réglée par le
Gerechtelijk Wetboek, geen enkele toetsing kan uitoefenen over de Code judiciaire, ne peut exercer aucun contrôle quant à la valeur
waardebepaling door de deskundige(n) in de procedure zoals bedoeld in déterminée par le ou les experts dans le cadre de la procédure visée
de artikelen 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119 en 120 van aux articles 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119 et 120 du
het Wetboek der Successierechten ?" Code des droits de succession ?"
Op 19 mei 2004 hebben de rechters-verslaggevers E. Derycke en R. Le 19 mai 2004, en application de l'article 72, alinéa 1er, de la loi
Henneuse, met toepassing van artikel 72, eerste lid, van de bijzondere
wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, het Hof ervan in kennis spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, les
gesteld dat zij ertoe zouden kunnen worden gebracht voor te stellen juges-rapporteurs E. Derycke et R. Henneuse ont informé la Cour qu'ils
een arrest van onmiddellijk antwoord te wijzen. pourraient être amenés à proposer de rendre un arrêt de réponse immédiate.
(...) (...)
IV. In rechte IV. En droit
(...) (...)
B.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op de bestaanbaarheid met B.1. La question préjudicielle porte sur la compatibilité avec les
de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, van de artikelen 111 tot 120 articles 10 et 11 de la Constitution des articles 111 à 120 du Code
van het Wetboek der successierechten, doordat de toepassing ervan "er des droits de succession, en ce que leur application "implique qu'un
toe strekt dat een rechter, in tegenstelling tot wat het geval is met juge, contrairement à ce qui serait le cas dans l'hypothèse d'une
een deskundig onderzoek zoals geregeld in het Gerechtelijk Wetboek, expertise telle qu'elle est réglée par le Code judiciaire, ne peut
geen enkele toetsing kan uitoefenen over de waardebepaling door de exercer aucun contrôle quant à la valeur déterminée par le ou les
deskundigen(n) in de procedure zoals bedoeld in de [voormelde experts dans le cadre de la procédure visée aux [dispositions
bepalingen] van het Wetboek der Successierechten".
De vraag roept op tot een vergelijking tussen de situatie van précitées] du Code des droits de succession".
belastingplichtigen wier geërfde goederen inzake successierechten aan La question invite à comparer la situation des contribuables dont les
een controleschatting worden onderworpen en de situatie van personen biens successoraux sont soumis à une expertise de contrôle en matière
die in het kader van de gemeenrechtelijke rechtspleging worden de droits de succession et celle des personnes qui sont concernées par
geconfronteerd met een deskundig onderzoek. In dit opzicht zijn de une expertise dans le cadre d'une procédure de droit commun. Sous ce
bedoelde categorieën van personen met elkaar vergelijkbaar rapport, les catégories de personnes visées sont comparables, en
inzonderheid wat de beoordelingsbevoegdheid van de rechter ten aanzien particulier en ce qui concerne le pouvoir d'appréciation du juge à
van de expertise betreft. l'égard de l'expertise.
B.2.1. Artikel 19, eerste lid, van het Wetboek der successierechten, B.2.1. L'article 19, alinéa 1er, du Code des droits de succession, qui
opgenomen in het eerste boek (rechten van successie en van overgang figure dans le livre premier (droits de succession et de mutation par
bij overlijden), hoofdstuk III (waardering van het belastbaar actief), décès), chapitre III (évaluation de l'actif imposable), section Ière
afdeling I (algemene regelen), bepaalt : (règles générales), dispose :
" De belastbare waarde der goederen die het actief van de nalatenschap "La valeur imposable des biens composant l'actif de la succession d'un
van een Rijksinwoner uitmaken, en der aan het recht van overgang bij
overlijden onderworpen onroerende goederen, is de door de aangevers te habitant du royaume et des immeubles assujettis au droit de mutation
schatten verkoopwaarde ten dage van het overlijden." par décès est la valeur vénale du jour du décès, à estimer par les
B.2.2. De in het geding zijnde bepalingen maken deel uit van het déclarants." B.2.2. Les dispositions en cause font partie du livre premier (droits
eerste boek (rechten van successie en van overgang bij overlijden), de succession et de mutation par décès), chapitre XII (moyens de
hoofdstuk XII (bewijsmiddelen), afdeling III (controleschatting), van preuve), section III (expertise de contrôle), du Code des droits de
het Wetboek der successierechten. succession.
Artikel 111 van het Wetboek der successierechten biedt aan de L'article 111 du Code des droits de succession confère au receveur des
ontvanger der successierechten de mogelijkheid om in voorkomend geval droits de succession la faculté de requérir le cas échéant -
- naast de andere bewijsmiddelen waarin artikel 105 van dat Wetboek indépendamment des autres modes de preuve visés à l'article 105 de ce
voorziet - tot de controleschatting te doen overgaan "om de te lage Code - une expertise de contrôle "en vue d'établir l'insuffisance
schatting vast te stellen van het geheel of van een gedeelte der [...] d'évaluation de tout ou partie des biens successoraux [...] qui sont
erfgoederen die voor hun verkoopwaarde aangegeven worden". De
artikelen 112 tot en met 120 regelen een aantal modaliteiten van die déclarés pour leur valeur vénale". Les articles 112 à 120 règlent un
controleschatting.
B.2.3. De rol van de rechter in het stelsel van de controleschatting certain nombre de modalités de cette expertise de contrôle.
inzake de rechten van successie en van overgang bij overlijden is B.2.3. Le rôle du juge dans le régime de l'expertise de contrôle en
beperkt tot het aanwijzen, bij ontstentenis van een desbetreffend matière de droits de succession et de mutation par décès se limite à
akkoord, van één of drie deskundigen (artikel 114), het beoordelen van désigner un ou trois experts, à défaut d'un accord entre les parties
eventuele verzoeken tot wraking van de aldus aangewezen deskundige(n) sur ce point (article 114), à statuer sur les éventuelles demandes de
(artikel 116) en het beslechten van vorderingen tot vernietiging van récusation de l'expert ou des experts ainsi désignés (article 116) et
de schatting "wegens overtreding der wet, wegens zakelijke missing of à se prononcer sur les demandes de nullité de l'expertise "pour
wegens verkrachting der wezensvormen". In geval van vernietiging op contravention à la loi, pour erreur matérielle ou pour violation des
een van de voormelde gronden wordt door de rechtbank een nieuwe formes substantielles". Si la nullité est prononcée pour l'un de ces
schatting bevolen (artikel 120). De partijen worden door de deskundige(n) gehoord en de bescheiden die motifs, le tribunal ordonne une nouvelle expertise (article 120).
aan de deskundigen ter inzage worden gegeven, moeten tevens aan de Le ou les experts entendent les parties dans leurs dires et
andere partij worden bezorgd (artikel 117). De deskundigen brengen hun observations et tout document communiqué aux experts par l'une des
advies uit "op beredeneerde wijze en met rechtvaardiging tot staving, parties doit en même temps être envoyé à la partie adverse (article
zonder enige beperking of voorbehoud " (artikel 118, tweede lid). De 117). Les experts énoncent leur avis "de manière raisonnée et avec
rechter kan de waardebepaling van de deskundige(n) niet beoordelen. justification à l'appui, sans aucune restriction ni réserve" (article
Buiten de in de wet opgesomde gronden tot nietigverklaring van de 118, alinéa 2). Le juge ne peut pas se prononcer sur l'évaluation du
schatting zijn de werkzaamheden van de deskundige(n) niet voor ou des experts. Hormis les causes de nullité de l'expertise énumérées
betwisting vatbaar en tegen de beslissing van de deskundige(n) is geen dans la loi, le travail du ou des experts ne peut être contesté et
hoger beroep mogelijk (artikel 120). B.3. In het gemeenrechtelijke stelsel van het Gerechtelijk Wetboek leur décision n'est susceptible d'aucun recours (article 120).
(artikelen 962 en volgende) kan een partij de vraag naar de B.3. Dans le régime de droit commun du Code judiciaire (articles 962
opportuniteit van de expertise laten beslechten door de rechter. et suivants), une partie peut faire trancher par le juge la question
Het Gerechtelijk Wetboek regelt de wraking en vervanging van de de l'opportunité de l'expertise. Le Code judiciaire règle la récusation et le remplacement des experts
deskundigen (artikelen 966 tot 970 en 977) en de tegensprekelijkheid (articles 966 à 970 et 977) et le caractère contradictoire des
van de verrichtingen (artikelen 972 e.v.). Na afloop van de opérations (articles 972 et s.). A l'issue de celles-ci, les experts
verrichtingen geven de deskundigen kennis van hun bevindingen aan de donnent connaissance de leurs constatations aux parties et actent
partijen, wier opmerkingen zij aantekenen (artikel 978). leurs observations (article 978).
Artikel 973 bepaalt uitdrukkelijk dat de deskundigen hun opdracht L'article 973 dispose expressément que les experts procèdent à leur
vervullen "onder toezicht van de rechter". Indien de rechter in het mission "sous le contrôle du juge". Si le juge ne trouve pas dans le
verslag geen voldoende opheldering vindt, kan hij een aanvullend rapport les éclaircissements suffisants, il peut ordonner soit un
onderzoek of een nieuw onderzoek bevelen (artikel 987). complément d'expertise, soit une nouvelle expertise (article 987).
Artikel 986 van het Gerechtelijk Wetboek luidt : "De rechters zijn niet verplicht het advies van de deskundigen te volgen, indien het strijdig is met hun overtuiging." B.4.1. Met de controleschatting wordt een correcte waardering van het belastbaar actief inzake rechten van successie en van overgang bij overlijden beoogd. Het gegeven dat daarbij wordt afgeweken van de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek inzake het deskundig onderzoek houdt op zich nog geen miskenning van het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie in. B.4.2. De controleschatting is niet enkel bedoeld om belastingontduiking tegen te gaan ("om de te lage schatting vast te stellen van het geheel of van een gedeelte der [...] erfgoederen die voor hun verkoopwaarde aangegeven worden "- artikel 111), maar om, in L'article 986 du Code judiciaire dispose : "Les juges ne sont point astreints à suivre l'avis des experts si leur conviction s'y oppose." B.4.1. L'expertise de contrôle vise à évaluer correctement l'actif imposable en matière de droits de succession et de mutation par décès. La circonstance qu'il soit dérogé, à cette occasion, aux dispositions du Code judiciaire en matière d'expertise ne constitue pas en soi une violation du principe d'égalité et de non-discrimination. B.4.2. L'expertise de contrôle ne vise pas seulement à combattre la fraude fiscale (" en vue d'établir l'insuffisance d'évaluation de tout ou partie des biens successoraux [...] qui sont déclarés pour leur valeur vénale " - article 111), mais aussi à garantir, dans les cas où la valeur vénale estimée par les déclarants le jour du décès
de gevallen waarin de door de aangevers geschatte verkoopwaarde op de semblerait insuffisante, que l'estimation de la valeur vénale des
dag van het overlijden, ontoereikend zou lijken, te waarborgen dat biens soumis aux droits de succession et de mutation par décès serve
overeenkomstig het hiervoor geciteerde artikel 19 wordt uitgegaan van de base conformément à l'article 19 cité plus haut.
een schatting van de verkoopwaarde van de goederen die aan de rechten van successie en van overgang bij overlijden zijn onderworpen. Rekening houdend met die doelstelling en met de aard van het belastbaar actief - dat niet vooraf bepaalbaar is - is het redelijkerwijze verantwoord dat de fiscale administratie - naast de gemeenrechtelijke bewijsmiddelen waarover zij beschikt - een controleschatting kan vorderen teneinde de ontoereikendheid van de aangegeven waarde te doen blijken en daartoe de aanstelling, door de rechter, van één of drie deskundigen, kan vragen. Het is niet kennelijk onredelijk dat de opportuniteit van de vordering tot controleschatting - in tegenstelling tot wat in de regel het geval Compte tenu de cet objectif et de la nature de l'actif imposable - qui ne peut être déterminé préalablement -, il est raisonnablement justifié que l'administration fiscale, outre les moyens de preuve de droit commun dont elle dispose, puisse requérir une expertise de contrôle en vue d'établir l'insuffisance de la valeur déclarée, et demander à cette fin la désignation, par le juge, d'un ou de trois experts. Il n'est pas manifestement déraisonnable que l'opportunité de la demande d'expertise de contrôle ne soit pas soumise à l'appréciation
is bij een gemeenrechtelijke vordering tot een deskundigenonderzoek - du juge, contrairement à la règle générale dans le cas d'une demande
niet aan de beoordeling van de rechter staat. d'expertise en droit commun.
Hieruit volgt dat de artikelen 111 tot 118 van het Wetboek der Il s'ensuit que les articles 111 à 118 du Code des droits de
successierechten - op zich genomen en los van het gezag dat in de succession, en eux-mêmes et indépendamment de l'autorité conférée,
navolgende artikelen aan het optreden van de deskundige(n) wordt dans les articles suivants, à l'intervention du ou des experts, ne
verleend - niet onbestaanbaar zijn met het beginsel van gelijkheid en sont pas incompatibles avec le principe d'égalité et de
niet-discriminatie vervat in de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. non-discrimination contenu dans les articles 10 et 11 de la Constitution.
B.5.1. De controleschatting is bepalend voor het al dan niet B.5.1. L'expertise de contrôle est déterminante pour le paiement ou
verschuldigd zijn, niet alleen van een bijkomend recht, van non, non seulement d'un droit supplémentaire, d'intérêts moratoires
nalatigheidsinteresten en van, in voorkomend geval, de kosten van de et, le cas échéant, des frais de procédure (article 121), mais en
procedure (artikel 121), maar bovendien, wanneer het vastgestelde outre, lorsque l'insuffisance constatée atteint ou dépasse le huitième
tekort gelijk is aan of hoger is dan het achtste van "het totaal der
waarderingen van de gecontroleerde goederen, zoals zij in de aangifte "du total des évaluations des biens contrôlés, telles qu'elles sont
vermeld zijn", van een boete gelijk aan de bijkomende rechten (artikel énoncées dans la déclaration ", d'une amende égale aux droits
127, eerste lid). supplémentaires (article 127, alinéa 1er).
B.5.2. Uit de artikelen 119 en 120 blijkt dat de bevindingen van de B.5.2. Il ressort des articles 119 et 120 que les constatations du ou
deskundige(n) niet ter discussie kunnen worden gesteld en dat de des experts ne peuvent pas être contestées et que le juge ne peut
rechter de waardebepaling van de deskundigen niet kan herzien. Hij kan enkel nog een nieuwe schatting bevelen indien hij vaststelt dat de wet werd overtreden, dat een materiële vergissing werd begaan of dat een substantieel vormvoorschrift werd miskend. B.5.3. Doordat, in tegenstelling tot wat het geval is met een deskundig onderzoek zoals geregeld in het Gerechtelijk Wetboek, de rechter geen enkele toetsing kan uitoefenen over de waardebepaling door de deskundigen in de procedure bedoeld door de artikelen 111 tot 120 van het Wetboek der successierechten, worden bijgevolg de artikelen 10 en 11 van de Grondwet geschonden door die artikelen 119 en 120. revoir la valeur déterminée par les experts. Il peut seulement ordonner une nouvelle expertise s'il constate une contravention à la loi, une erreur matérielle ou une violation des formes substantielles. B.5.3. En conséquence, les articles 10 et 11 de la Constitution sont violés par lesdits articles 119 et 120 en ce que, contrairement au cas de l'expertise réglée par le Code judiciaire, le juge ne peut exercer aucun contrôle de la valeur déterminée par les experts dans la procédure visée par les articles 111 à 120 du Code des droits de succession.
Het feit dat de controleschatting beoogt de belangen van de Schatkist Le fait que l'expertise de contrôle vise à préserver les intérêts du
te vrijwaren is geen voldoende verantwoording om in een dergelijke van Trésor ne constitue pas une justification suffisante pour prévoir un
het gemeen recht afwijkende behandeling te voorzien : die belangen tel traitement dérogatoire au droit commun : ces intérêts ne doivent
mogen de burgers niet op discriminerende wijze bezwaren. pas peser sur les citoyens de manière discriminatoire.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
- De artikelen 111 tot 118 van het Wetboek der successierechten - Les articles 111 à 118 du Code des droits de succession ne violent
schenden niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. pas les articles 10 et 11 de la Constitution.
- De artikelen 119 en 120 van het Wetboek der successierechten - Les articles 119 et 120 du Code des droits de succession violent les
schenden de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. articles 10 et 11 de la Constitution.
Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 22 juli 2004. la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 22 juillet 2004.
De griffier, Le greffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
De voorzitter, Le président,
A. Arts A. Arts
^