Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 28/2001 van 1 maart 2001 Rolnummer 2107 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 3, § 1, van de wet van 20 juli 1990 tot instelling van een flexibele pensioenleeftijd voor werknemers en tot aanpassing Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters G. De Baets en M. Melchior, en de rechters H. (...)"
Uittreksel uit arrest nr. 28/2001 van 1 maart 2001 Rolnummer 2107 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 3, § 1, van de wet van 20 juli 1990 tot instelling van een flexibele pensioenleeftijd voor werknemers en tot aanpassing Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters G. De Baets en M. Melchior, en de rechters H. (...) Extrait de l'arrêt n° 28/2001 du 1 er mars 2001 Numéro du rôle : 2107 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 3, § 1 er , de la loi du 20 juillet 1990 instaurant un âge flexible de la retraite pour le La Cour d'arbitrage, composée des présidents G. De Baets et M. Melchior, et des juges H. Boel, L(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Uittreksel uit arrest nr. 28/2001 van 1 maart 2001 Extrait de l'arrêt n° 28/2001 du 1er mars 2001
Rolnummer 2107 Numéro du rôle : 2107
In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 3, § 1, van de wet En cause : la question préjudicielle relative à l'article 3, § 1er, de
van 20 juli 1990 tot instelling van een flexibele pensioenleeftijd la loi du 20 juillet 1990 instaurant un âge flexible de la retraite
voor werknemers en tot aanpassing van de werknemerspensioenen aan de pour les travailleurs salariés et adaptant les pensions des
evolutie van het algemeen welzijn, gesteld door het Arbeidshof te travailleurs salariés à l'évolution du bien-être général, posée par la
Brussel. Cour du travail de Bruxelles.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters G. De Baets en M. Melchior, en de composée des présidents G. De Baets et M. Melchior, et des juges H.
rechters H. Boel, L. François, J. Delruelle, A. Arts en M. Bossuyt, Boel, L. François, J. Delruelle, A. Arts et M. Bossuyt, assistée du
bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter G. De Baets, greffier L. Potoms, présidée par le président G. De Baets,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag I. Objet de la question préjudicielle
Bij arrest van 21 december 2000 in zake J. Winsel tegen de Rijksdienst Par arrêt du 21 décembre 2000 en cause de J. Winsel contre l'Office
voor Pensioenen en anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het national des pensions et autres, dont l'expédition est parvenue au
Arbitragehof is ingekomen op 29 december 2000, heeft het Arbeidshof te greffe de la Cour d'arbitrage le 29 décembre 2000, la Cour du travail
Brussel de volgende prejudiciële vraag gesteld : de Bruxelles a posé la question préjudicielle suivante :
« Houdt artikel 3, § 1, van de wet van 20 juli 1990 tot instelling van « L'article 3, § 1er, de la loi du 20 juillet 1990 instaurant un âge
een flexibele pensioenleeftijd voor werknemers [en] tot aanpassing van flexible de la retraite pour les travailleurs salariés et adaptant les
de werknemerspensioenen aan de evolutie van het algemeen welzijn dat pensions des travailleurs salariés à l'évolution du bien-être général,
bepaalt dat de breuk die met elk kalenderjaar overeenstemt als teller qui dispose que la fraction correspondant à chaque année civile a pour
de eenheid heeft en als noemer het getal 45 of 40 naargelang het een numérateur l'unité et pour dénominateur le nombre 45 ou 40 selon qu'il
man of vrouw betreft, een discriminatie in die onverenigbaar is met de s'agit d'un homme ou d'une femme, contient-il une discrimination
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre krachtens dit artikel incompatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution en tant
de pensioenberekening voor de man in 45sten terwijl dit voor de vrouw qu'en vertu de cet article, le calcul de la pension s'effectue en
in 40sten wordt gedaan ? » 45èmes pour l'homme tandis qu'il s'effectue en 40èmes pour la femme ? »
(...) (...)
IV. In rechte IV. En droit
(...) (...)
B.1. De prejudiciële vraag peilt naar de bestaanbaarheid met de B.1. La question préjudicielle porte sur la compatibilité avec les
artikelen 10 en 11 van de Grondwet van artikel 3, § 1, van de wet van articles 10 et 11 de la Constitution de l'article 3, § 1er, de la loi
20 juli 1990 tot instelling van een flexibele pensioenleeftijd voor du 20 juillet 1990 instaurant un âge flexible de la retraite pour les
werknemers en tot aanpassing van de werknemerspensioenen aan de travailleurs salariés et adaptant les pensions des travailleurs
evolutie van het algemeen welzijn, en meer precies van volgende salariés à l'évolution du bien-être général, et plus précisément des
bepalingen ervan : dispositions suivantes dudit article :
« Het recht op het rustpensioen wordt per kalenderjaar verkregen naar « Le droit à la pension de retraite est acquis, par année civile, à
rata van een breuk van de werkelijke, fictieve en forfaitaire raison d'une fraction des rémunérations brutes réelles, fictives et
brutolonen bedoeld bij de artikelen 7, 8 en 9bis van het koninklijk forfaitaires visées aux articles 7, 8 et 9bis de l'arrêté royal n° 50
besluit nr. 50 [ . ] [ . ]
a) [ . ] a) [ . ]
b) [ . ] b) [ . ]
De breuk die met elk kalenderjaar overeenstemt heeft als teller de La fraction correspondant à chaque année civile a pour numérateur
eenheid en als noemer het getal 45 of 40 naargelang het een man of een l'unité et pour dénominateur le nombre 45 ou 40 selon qu'il s'agit
vrouw betreft. d'un homme ou d'une femme.
[ . ] » [ . ] »
B.2. Het verschil in behandeling tussen mannen en vrouwen inzake B.2. La différence de traitement entre hommes et femmes en matière de
werknemerspensioenen dat voortspruit uit de berekening van het pensions des travailleurs salariés qui découle du calcul de la pension
rustpensioen aan de hand van een breuk met als noemer het respectieve de retraite à raison d'une fraction ayant pour dénominateur le nombre
getal 45 of 40 naargelang het een man dan wel een vrouw betreft, houdt 45 ou 40 selon qu'il s'agit d'un homme ou d'une femme est en rapport
verband met de pensioengerechtigde leeftijd van respectievelijk mannen avec l'âge de la retraite respectif des hommes et des femmes tel qu'il
en vrouwen zoals die was vastgesteld in de periode waarop de thans in était fixé pour la période au cours de laquelle la disposition en
het geding zijnde bepaling nog van toepassing was. cause était encore applicable.
Het koninklijk besluit nr. 50 van 24 oktober 1967 betreffende het L'arrêté royal n° 50 du 24 octobre 1967 relatif à la pension de
rust- en overlevingspensioen voor werknemers, waarnaar in de in het retraite et de survie des travailleurs salariés, auquel renvoie la
geding zijnde bepaling is verwezen, voorzag - vóór de wijziging bij de disposition en cause, prévoyait - avant sa modification par la loi
voormelde wet van 20 juli 1990 - in een rustpensioen vanaf de leeftijd précitée du 20 juillet 1990 - une pension de retraite à partir de
van 65 jaar voor een man en vanaf de leeftijd van 60 jaar voor een l'âge de 65 ans pour un homme et à partir de l'âge de 60 ans pour une
vrouw (artikel 4), aan de hand van een breuk waarvan de noemer niet femme (article 4), à raison d'une fraction dont le dénominateur ne
groter mocht zijn dan 45 voor een man en 40 voor een vrouw (artikel pouvait être supérieur à 45 pour un homme et à 40 pour une femme
10, § 1). (article 10, § 1er).
B.3. C'est à tort que l'on déduirait de l'article 2, § 1er, de la loi
B.3. Ten onrechte zou uit artikel 2, § 1, van de wet van 20 juli 1990, du 20 juillet 1990, qui dispose que la pension de retraite prend cours
dat bepaalt dat het rustpensioen ten vroegste ingaat « de eerste dag au plus tôt « le premier jour du mois qui suit celui au cours duquel
van de maand die volgt op de maand waarin [de betrokkene] de leeftijd
van 60 jaar bereikt », worden afgeleid dat die wet voor de pensioenen [l'intéressé] atteint l'âge de 60 ans », que cette loi aurait, pour
met ingang van 1 januari 1991 een gelijke behandeling van mannen en les pensions prenant cours à partir du 1er janvier 1991, institué un
vrouwen tot stand zou hebben gebracht op het stuk van de traitement égal des hommes et des femmes pour ce qui est de l'âge de
pensioengerechtigde leeftijd. la retraite.
Bij interpretatieve wet van 19 juni 1996 heeft de wetgever immers Par la loi interprétative du 19 juin 1996, le législateur a en effet
verduidelijkt dat voor de toepassing van de artikelen 2, §§ 1, 2 en 3, précisé, pour l'application des articles 2, §§ 1er, 2 et 3, et 3, §§ 1er,
en 3, §§ 1, 2, 3, 5, 6 en 7, van de wet van 20 juli 1990 onder het 2, 3, 5, 6 et 7, de la loi du 20 juillet 1990, que, par « pension de
woord « rustpensioen » moet worden verstaan « het vervangingsinkomen retraite », il y avait lieu d'entendre « le revenu de remplacement
dat toegekend wordt aan de gerechtigde die wordt geacht door ouderdom accordé au bénéficiaire qui est réputé être devenu inapte au travail
arbeidsongeschikt te zijn geworden, welke toestand voor de mannelijke pour cause de vieillesse, situation qui est censée se produire à l'âge
gerechtigden wordt geacht te ontstaan op de leeftijd van 65 jaar en de 65 ans pour les bénéficiaires masculins et à l'âge de 60 ans pour
voor de vrouwelijke gerechtigden op de leeftijd van 60 jaar ». les bénéficiaires féminins ».
Weliswaar moet met de appellant voor het verwijzende rechtscollege Il échet, certes, de constater avec l'appelant devant la juridiction a
worden vastgesteld dat die wet niet bepaalt dat zij met terugwerkende
kracht van toepassing is, maar het behoort tot het wezen van elke quo que cette loi ne précise pas qu'elle est applicable avec effet
interpretatieve wet dat deze terugwerkt tot op de datum van rétroactif, mais c'est le propre d'une loi interprétative de rétroagir
inwerkingtreding van de wetsbepalingen die aldus geïnterpreteerd à la date d'entrée en vigueur des dispositions législatives
worden. interprétées.
B.4. In zijn arrest nr. 6/99 van 20 januari 1999 heeft het Hof reeds B.4. Dans son arrêt n° 6/99 du 20 janvier 1999, la Cour a déjà indiqué
te kennen gegeven « dat er in de in aanmerking te nemen « qu'en ce qui concerne la carrière de travailleur indépendant, il
referentieperiode van de voorbije decennia op het vlak van de loopbaan existait dans les faits, durant la période de référence des dernières
van zelfstandigen feitelijke verschillen bestonden tussen mannen en décennies qui doit être prise en compte, des différences entre les
vrouwen, die objectief en in redelijkheid een onderscheid tussen die hommes et les femmes, qui peuvent justifier objectivement et
categorieën op het stuk van de pensioenleeftijd konden verantwoorden » raisonnablement qu'une distinction ait été établie entre ces
(overweging B.5, in fine). catégories quant à l'âge de la retraite » (considérant B.5, in fine).
Zowel in de loopbaan van de werknemers als in die van de zelfstandigen Pendant des décennies, il a existé, entre les hommes et les femmes,
bestonden er gedurende decennia dermate verschillen tussen mannen en tant dans la carrière des travailleurs salariés que dans celle des
vrouwen, dat ook het verschil tussen mannen en vrouwen inzake het indépendants, des différences à ce point importantes que la différence
rustpensioen van werknemers kon worden verantwoord. entre hommes et femmes en matière de pension de retraite des
B.5. In het voormelde arrest nr. 6/99 heeft het Hof eveneens doen travailleurs salariés pouvait également se justifier.
opmerken : B.5. Dans l'arrêt précité n° 6/99, la Cour a également observé :
« dat ook bij de regelgeving in het raam van de Europese Unie rekening « que la réglementation adoptée dans le cadre de l'Union européenne
wordt gehouden met de bestaande verschillen tussen mannen en vrouwen tient elle aussi compte des différences qui existent entre les hommes
in de pensioenstelsels van de Lid-Staten en met de noodzaak om die et les femmes dans les régimes de pension des Etats membres et de la
verschillen geleidelijk weg te werken. Inzonderheid wat de nécessité de faire disparaître progressivement ces différences.
rustpensioenen betreft, geldt de richtlijn nr. 79/7/EEG van de Raad S'agissant des pensions de retraite en particulier, il y a lieu
van 19 december 1978 ' betreffende de geleidelijke tenuitvoerlegging d'appliquer la directive du Conseil n° 79/7/C.E.E. du 19 décembre 1978
van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen op het ` relative à la mise en oeuvre progressive du principe de l'égalité de
gebied van de sociale zekerheid '. Volgens artikel 7, lid 1, doet de traitement entre hommes et femmes en matière de sécurité sociale '.
Son article 7, paragraphe 1, dispose que la directive ` ne fait pas
richtlijn ' geen afbreuk aan de bevoegdheid van de Lid-Staten om van obstacle à la faculté qu'ont les Etats membres d'exclure de son champ
haar werkingssfeer uit te sluiten : a) de vaststelling van de d'application : a) la fixation de l'âge de la retraite pour l'octroi
pensioengerechtigde leeftijd met het oog op de toekenning van des pensions de vieillesse et de retraite et les conséquences pouvant
ouderdoms- en rustpensioenen en de gevolgen die hieruit kunnen en découler pour d'autres prestations; [ . ] '.
voortvloeien voor andere prestaties; [...] '. Selon la Cour de justice, cette disposition doit être interprétée en
Volgens het Hof van Justitie moet die bepaling aldus worden uitgelegd ce sens que, lorsqu'une réglementation nationale a maintenu une
dat wanneer een nationale regeling een verschil in pensioenleeftijd différence dans l'âge de la retraite entre les travailleurs masculins
tussen mannelijke en vrouwelijke werknemers heeft gehandhaafd, de et les travailleurs féminins, l'Etat membre concerné est en droit de
betrokken Lid-Staat het bedrag van het pensioen verschillend mag calculer le montant de la pension différemment selon le sexe du
berekenen naar gelang van het geslacht van de werknemer (H.v.J., 30 travailleur (C.J.C.E., 30 avril 1998, De Vriendt e.a. (affaires
april 1998, De Vriendt e.a., samengevoegde zaken C-377/96 tot
C-384/96, Jur. I-1247, en 22 oktober 1998, Wolfs en Rijksdienst voor jointes C-377/96 à C-384/96, Rec. C.J.C.E. I-1247, et 22 octobre 1998,
Pensioenen, zaak C-154/96). In die beide arresten, die betrekking Wolfs et Office national des pensions, affaire C-154/96). Dans ces
hadden op het koninklijk besluit nr. 50 van 24 oktober 1967 deux arrêts, qui concernaient l'arrêté royal n° 50 du 24 octobre 1967
betreffende het rust- en overlevingspensioen voor werknemers, overwoog relatif à la pension de retraite et de survie des travailleurs
salariés, la Cour a considéré qu'il ressort de la nature des
het Hof dat uit de aard van de in artikel 7, lid 1, van de richtlijn exceptions figurant à l'article 7, paragraphe 1, de la directive que
voorkomende uitzonderingen kan worden afgeleid dat de communautaire le législateur communautaire a entendu autoriser les Etats membres à
wetgever de Lid-Staten heeft willen toestaan tijdelijk de aan vrouwen maintenir temporairement, en matière de retraites, les avantages
toegekende voordelen op pensioengebied te handhaven, teneinde hen in reconnus aux femmes, afin de leur permettre de procéder
staat te stellen hun pensioenstelsels op dit punt geleidelijk aan te progressivement à une modification des systèmes de pensions sur ce
passen zonder het ingewikkelde financiële evenwicht van die stelsels - point sans perturber l'équilibre financier complexe de ces systèmes,
een aspect dat niet kon worden genegeerd - te verstoren (arrest De dont il ne pouvait méconnaître l'importance (arrêt De Vriendt,
Vriendt, rechtsoverweging 26; arrest Wolfs, rechtsoverweging 25). » considérant 26; arrêt Wolfs, considérant 25). »
B.6. Zolang er tussen mannen en vrouwen een verschil bestond op het B.6. Tant qu'il existait, entre les hommes et les femmes, une
stuk van de pensioengerechtigde leeftijd, kon ook het daarop geënte différence sur le plan de l'âge de la pension, la différence de calcul
verschil bij de berekening van het rustpensioen worden verantwoord. de la pension de retraite, greffée sur cette première différence,
pouvait également se justifier.
Onder voorbehoud van een kennelijk onredelijke beoordeling komt het de Sous réserve d'une appréciation manifestement déraisonnable, il
wetgever toe te bepalen op welke wijze en binnen welke tijdspanne de appartient au législateur de déterminer les modalités et le délai
gelijkberechtiging tussen mannen en vrouwen op het stuk van de nécessaire à la réalisation d'un traitement égal des hommes et des
pensioenen kan worden verwezenlijkt. femmes en matière de pensions.
Het is niet kennelijk onredelijk dat de wetgever het aangeklaagde Il n'est pas manifestement déraisonnable que le législateur ait laissé
verschil in behandeling heeft laten bestaan en eerst met ingang van 1 subsister la différence de traitement dénoncée et qu'il ait seulement
juli 1997 heeft voorzien in een geleidelijke aanpassing van het prévu avec effet au 1er juillet 1997 une adaptation progressive du
stelsel van de rustpensioenen voor werknemers met het oog op een régime des pensions de retraite des travailleurs salariés en vue
gelijkberechtiging van mannen en vrouwen. d'accorder les mêmes droits aux hommes et aux femmes.
B.7. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. B.7. La question préjudicielle appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Artikel 3, § 1, van de wet van 20 juli 1990 tot instelling van een L'article 3, § 1er, de la loi du 20 juillet 1990 instaurant un âge
flexibele pensioenleeftijd voor werknemers en tot aanpassing van de flexible de la retraite pour les travailleurs salariés et adaptant les
werknemerspensioenen aan de evolutie van het algemeen welzijn, dat pensions des travailleurs salariés à l'évolution du bien-être général,
bepaalt dat de breuk die met elk kalenderjaar overeenstemt als teller qui dispose que la fraction correspondant à chaque année civile a pour
de eenheid heeft en als noemer het getal 45 of 40 naargelang het een numérateur l'unité et pour dénominateur le nombre 45 ou 40 selon qu'il
man of vrouw betreft, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet s'agit d'un homme ou d'une femme, ne viole pas les articles 10 et 11
niet, in zoverre krachtens dat artikel de pensioenberekening voor de de la Constitution en tant qu'en vertu de cet article, le calcul de la
man in 45sten en voor de vrouw in 40sten wordt gedaan. pension s'effectue en 45èmes pour les hommes et en 40èmes pour les
Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig femmes. Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 1 maart 2001. la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 1er mars 2001.
De griffier, De voorzitter, Le greffier, Le président,
L. Potoms G. De Baets L. Potoms G. De Baets
^