← Terug naar "Arrest nr. 25/2002 van 30 januari 2002 Rolnummer 2027 In zake : het beroep tot vernietiging
van de artikelen 3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van de devolutieve
kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van Het
Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, de rechters L. Françoi(...)"
Arrest nr. 25/2002 van 30 januari 2002 Rolnummer 2027 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, de rechters L. Françoi(...) | Arrêt n° 25/2002 du 30 janvier 2002 Numéro du rôle : 2027 En cause : le recours en annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi du 26 juin 2000 visant à réduire de moitié l'effet dévolutif des votes exprimés en case de tête et à supprimer la d La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, des juges L. François, P. M(...) |
---|---|
ARBITRAGEHOF | COUR D'ARBITRAGE |
Arrest nr. 25/2002 van 30 januari 2002 | Arrêt n° 25/2002 du 30 janvier 2002 |
Rolnummer 2027 | Numéro du rôle : 2027 |
In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 3, 7 en 9 van | En cause : le recours en annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi |
de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van de devolutieve | du 26 juin 2000 visant à réduire de moitié l'effet dévolutif des votes |
kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van het onderscheid | exprimés en case de tête et à supprimer la distinction entre candidats |
tussen kandidaat-titularissen en kandidaat-opvolgers voor de | titulaires et candidats suppléants pour l'élection des conseils |
verkiezing van de provincie- en gemeenteraden en het Europees | provinciaux et communaux et du Parlement européen, introduit par P. |
Parlement, ingesteld door P. D'Hoker. | D'Hoker. |
Het Arbitragehof, | La Cour d'arbitrage, |
samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, de rechters L. | composée des présidents A. Arts et M. Melchior, des juges L. François, |
François, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. | P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. |
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe en J.-P. Moerman, en, overeenkomstig | Alen, J.-P. Snappe et J.-P. Moerman, et, conformément à l'article |
artikel 60bis van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het | 60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, du |
Arbitragehof, emeritus voorzitter H. Boel, bijgestaan door de griffier | |
P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van emeritus voorzitter H. | président émérite H. Boel, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, |
Boel, | présidée par le président émérite H. Boel, |
wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
I. Onderwerp van het beroep | I. Objet du recours |
Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 8 september | Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 8 |
2000 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 11 | septembre 2000 et parvenue au greffe le 11 septembre 2000, P. D'Hoker, |
september 2000, heeft P. D'Hoker, wonende te 9850 Nevele, | demeurant à 9850 Nevele, Biebuyckstraat 14, a introduit un recours en |
Biebuyckstraat 14, beroep tot vernietiging ingesteld van de artikelen | |
3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van | annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi du 26 juin 2000 visant à |
de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van het | réduire de moitié l'effet dévolutif des votes exprimés en case de tête |
onderscheid tussen kandidaat-titularissen en kandidaat-opvolgers voor | et à supprimer la distinction entre candidats titulaires et candidats |
de verkiezing van de provincie- en gemeenteraden en het Europees | suppléants pour l'élection des conseils provinciaux et communaux et du |
Parlement (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 14 juli 2000, | Parlement européen (publiée au Moniteur belge du 14 juillet 2000), |
eerste uitgave, met erratum in het Belgisch Staatsblad van 4 augustus | première édition, avec errata au Moniteur belge du 4 août 2000). |
2000). Bij hetzelfde verzoekschrift is eveneens een vordering tot schorsing | Par la même requête, il a également été introduit une demande de |
van dezelfde wettelijke bepalingen ingesteld. Bij arrest nr. 110/2000 | suspension des dispositions légales précitées. Par arrêt n° 110/2000 |
van 31 oktober 2000 (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 8 | du 31 octobre 2000 (publié au Moniteur belge du 8 février 2001), la |
februari 2001) heeft het Hof die vordering tot schorsing verworpen. | Cour a rejeté cette demande de suspension. |
II. De rechtspleging | II. La procédure |
Bij beschikking van 11 september 2000 heeft de voorzitter in functie | Par ordonnance du 11 septembre 2000, le président en exercice a |
de rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en | désigné les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la |
59 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof. | loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. |
De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was | Les juges-rapporteurs ont estimé qu'il n'y avait pas lieu de faire |
om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen. | application des articles 71 ou 72 de la loi organique. |
Van het beroep is kennisgegeven overeenkomstig artikel 76 van de | Le recours a été notifié conformément à l'article 76 de la loi |
organieke wet bij op 13 oktober 2000 ter post aangetekende brieven. | organique, par lettres recommandées à la poste le 13 octobre 2000. |
Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is | L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au |
bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 20 oktober 2000. | Moniteur belge du 20 octobre 2000. |
De Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, heeft een memorie | Le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, a |
ingediend bij op 27 november 2000 ter post aangetekende brief. | introduit un mémoire par lettre recommandée à la poste le 27 novembre |
Van die memorie is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de | 2000. Ce mémoire a été notifié conformément à l'article 89 de la loi |
organieke wet bij op 31 januari 2001 ter post aangetekende brief. | organique, par lettre recommandée à la poste le 31 janvier 2001. |
De verzoekende partij heeft een memorie van antwoord ingediend bij op | La partie requérante a introduit un mémoire en réponse par lettre |
16 februari 2001 ter post aangetekende brief. | recommandée à la poste le 16 février 2001. |
Bij beschikkingen van 28 februari 2001 en 28 juni 2001 heeft het Hof | Par ordonnances des 28 février 2001 et 28 juin 2001, la Cour a prorogé |
de termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot respectievelijk 8 september 2001 en 8 maart 2002. | respectivement jusqu'aux 8 septembre 2001 et 8 mars 2002 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. |
Bij beschikkingen van 20 maart 2001 en 22 mei 2001 heeft het Hof de | Par ordonnances des 20 mars 2001 et 22 mai 2001, la Cour a complété le |
zetel aangevuld respectievelijk met de rechters A. Alen en J.-P. | siège respectivement par les juges A. Alen et J.-P. Moerman. |
Moerman. Bij beschikking van 30 mei 2001 heeft voorzitter H. Boel de zaak | Par ordonnance du 30 mai 2001, le président H. Boel a soumis l'affaire |
voorgelegd aan het Hof in voltallige zitting. | à la Cour réunie en séance plénière. |
Bij beschikking van dezelfde dag heeft het Hof de zaak in gereedheid | Par ordonnance du même jour, la Cour a déclaré l'affaire en état et |
verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 20 juni 2001. | fixé l'audience au 20 juin 2001. |
Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten | Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats, |
bij op 31 mei 2001 ter post aangetekende brieven. | par lettres recommandées à la poste le 31 mai 2001. |
Op de openbare terechtzitting van 20 juni 2001 : | A l'audience publique du 20 juin 2001 : |
- zijn verschenen : | - ont comparu : |
. P. D'Hoker, in eigen persoon; | . P. D'Hoker, en personne; |
. Mr. M. Gelders, tevens loco Mr. D. D'Hooghe, advocaten bij de balie | . Me M. Gelders, qui comparaissait également loco Me D. D'Hooghe, |
te Brussel, voor de Ministerraad; | avocats au barreau de Bruxelles, pour le Conseil des ministres; |
- hebben de rechters-verslaggevers A. Arts en J.-P. Moerman verslag | - les juges-rapporteurs A. Arts et J.-P. Moerman ont fait rapport; |
uitgebracht; - zijn de voornoemde partijen gehoord; | - les parties précitées ont été entendues; |
- is de zaak in beraad genomen. | - l'affaire a été mise en délibéré. |
De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende | La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants |
van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof. | de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. |
III. In rechte | III. En droit |
- A - | - A - |
Ten aanzien van de ontvankelijkheid | Quant à la recevabilité |
A.1.1. P. D'Hoker vordert in zijn hoedanigheid van Belgisch | A.1.1. P. D'Hoker demande, en sa qualité de citoyen belge, |
staatsburger de vernietiging van de artikelen 3, 7 en 9 van de wet van | l'annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi du 26 juin 2000, en |
26 juni 2000, inzonderheid wat betreft de toekenning van stemmen aan | particulier en ce qui concerne l'attribution de voix aux candidats |
de kandidaten rekening houdend met de volgorde van hun voordracht op | tenant compte de leur ordre de présentation sur la liste du parti pour |
de lijst van de partij waarvoor zij kandidaat zijn voor de | lequel ils sont candidats aux élections provinciales et communales. |
provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen. | |
A.1.2. De Ministerraad voert aan dat het beroep niet ontvankelijk is | A.1.2. Le Conseil des ministres fait valoir que le recours n'est pas |
bij gebrek aan belang bij de vernietiging van de aangevochten | recevable, faute d'un intérêt à l'annulation des dispositions |
bepalingen : in geval van vernietiging zou immers de vroegere regeling | attaquées : en cas d'annulation, l'ancienne règle serait en effet |
van toepassing zijn, waarbij de werking van de lijststemmen ten volle | applicable, en vertu de laquelle les votes exprimés en case de tête |
geldt en dus niet beperkt is tot de helft, wat vanuit het standpunt | (votes de liste) sortissent leur plein effet et ne sont donc pas |
van de verzoeker nadeliger is. | réduits de moitié, ce qui, du point de vue du requérant, est plus |
A.1.3. In zijn memorie van antwoord reageert de verzoeker op die | défavorable. A.1.3. Dans son mémoire en réponse, le requérant réagit comme suit à |
exceptie als volgt : « Hier wordt geïnterpreteerd dat een instellen | l'exception soulevée : « on interprète ici les choses en ce sens que |
van een vernietigingsberoep enkel maar een instellen van een | l'introduction d'un recours en annulation ne serait qu'une |
annulatieberoep zou zijn. Dat de een of meer gewraakte artikels op | introduction d'un recours en annulation. Que le ou les articles |
zich niet in vraag kunnen gesteld worden in het kader van een | incriminés ne pourraient pas être contestés pour eux-mêmes dans le |
overtreding van art. 10 en 11 van de Grondwet ». | cadre d'une violation des articles 10 et 11 de la Constitution ». |
Ten gronde | Quant au fond |
Standpunt van de verzoeker | Position du requérant |
A.2.1. P. D'Hoker is van oordeel dat de aangevochten bepalingen in | A.2.1. P. D'Hoker considère que les dispositions attaquées sont |
strijd zijn met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Hij voert aan | contraires aux articles 10 et 11 de la Constitution. Il allègue que le |
dat zijn uitgebrachte stem bij verkiezingen « niet evenwaardig is naar | vote qu'il exprime lors des élections « n'a pas la même valeur, au |
feitelijke inbreng naargelang de invloed van de ' lijststem ' al of | niveau de l'apport de fait, selon que l'influence du ` vote de liste ' |
niet van toepassing is ». | s'applique ou non ». |
Hij geeft het voorbeeld van een tweede kandidaat met 182 | Il prend l'exemple d'un deuxième candidat ayant recueilli 182 voix de |
voorkeurstemmen en een derde met 183 voorkeurstemmen. In de hypothese | préférence et d'un troisième ayant recueilli 183 voix de préférence. |
dat nog 2 lijststemmen toe te wijzen zijn, zal de tweede kandidaat | Dans l'hypothèse où 2 voix de liste sont encore à attribuer, le |
deuxième candidat sera élu à la place du troisième. Dans le cas d'un | |
verkozen zijn in plaats van de derde. In een echt algemeen enkelvoudig | véritable droit de vote général simple, le troisième candidat serait |
stemrecht zou de derde kandidaat verkozen zijn omdat hij meer stemmen | élu puisqu'il a recueilli davantage de suffrages. Selon le requérant, |
kreeg. Voor de verzoeker blijkt uit dit voorbeeld dat een kandidaat | cet exemple prouve qu'un candidat qui ne peut bénéficier des votes de |
die door zijn rangschikking op de lijst de zogenaamde lijststemmen | liste, à cause de son classement sur la liste, n'obtient pas des chances égales. |
niet kan genieten, geen gelijke kans krijgt. | Selon le requérant, ceci n'est pas seulement contraire aux articles 10 |
Volgens hem druist dit niet alleen in tegen de artikelen 10 en 11 van | et 11 de la Constitution mais méconnaît aussi la « volonté de |
de Grondwet, maar wordt ook de « wil van de kiezer » zoals staat in de | l'électeur » dont il est question dans les articles « 61, 67.1, 67.2, |
« artikelen 61, 67.1, 67.2, 116 en 162.1 » ervan genegeerd. | 116 et 162.1 » de la Constitution. |
Daarenboven is er naar zijn mening een flagrante overtreding van | |
artikel 64 van de Grondwet, in het bijzonder de regel dat geen andere | Il y a en outre, selon lui, une infraction flagrante à l'article 64 de |
la Constitution et, en particulier, à la règle selon laquelle aucune | |
voorwaarde tot verkiesbaarheid kan worden gesteld. Hij klaagt aan dat | autre condition d'éligibilité ne peut être requise. Il dénonce le fait |
door het instellen van de « lijststem » een « onrechtstreekse kiesdaad | qu'en instaurant le « vote de liste », on introduit une « opération |
» wordt ingevoerd en dat de in wezen neutrale volgorde van de | électorale indirecte » et que l'ordre des candidats sur la liste, qui |
kandidaten op een lijst wordt omgevormd in een bijkomende voorwaarde | est en fait neutre, est transformé en une condition supplémentaire |
tot verkiesbaarheid vanwege de « toekenning door overdracht », zoals | d'éligibilité en raison de « l'attribution selon le mode dévolutif », |
blijkt uit het hiervoor gegeven voorbeeld. | ainsi qu'il ressort de l'exemple précité. |
P. D'Hoker doet opmerken dat de toewijzing van de stembiljetten aan de | P. D'Hoker fait observer que l'attribution des bulletins de vote aux |
kandidaten in de volgorde op de lijst gebeurt vooraleer de gekozenen | candidats dans l'ordre de présentation sur la liste a lieu avant que |
worden aangewezen. Indien die toewijzing zou gebeuren nadat de | les élus aient été désignés. Si cette attribution avait lieu après que |
kandidaten zijn gerangschikt volgens het behaalde aantal | les candidats ont été classés suivant le nombre de voix de préférence |
voorkeurstemmen, dan zou er geen ongrondwettigheid zijn want de | recueillies, il n'y aurait pas d'inconstitutionnalité, parce que les |
lijststemmen hebben dan geen invloed op hun rangschikking maar enkel | votes de liste n'auraient alors aucune influence sur leur classement |
op het verkiesbaarheidscijfer van de respectieve lijsten. « M.a.w. zij | mais seulement sur le chiffre d'éligibilité des listes respectives. « |
die dan een lijststem uitbrengen verklaren zich niet meer akkoord met | En d'autres termes, ceux qui émettent alors un vote de liste ne se |
de door de partij vooropgestelde volgorde maar verklaren zich dan | déclarent plus d'accord avec l'ordre de présentation établi par le |
akkoord met de volgorde als gevolg van het stemresultaat van het | parti mais se déclarent alors d'accord avec l'ordre résultant du |
totaal van de kiezers voor die bepaalde lijst. » Zulks is volgens de | résultat du vote de l'ensemble des électeurs de cette liste |
verzoeker dan wel in overeenstemming met de Grondwet. | déterminée. » Ceci est alors effectivement conforme à la Constitution, |
selon le requérant. | |
A.2.2. P. D'Hoker voert nog aan dat de in het geding zijnde bepalingen | A.2.2. P. D'Hoker soutient encore que les dispositions en cause sont |
ook in tegenspraak zijn met artikel 61 van de Grondwet, dat bepaalt | également contraires à l'article 61 de la Constitution, qui dispose |
dat de leden van de Kamer van volksvertegenwoordigers rechtstreeks | que les membres de la Chambre des représentants sont élus directement. |
worden verkozen. Hij geeft het voorbeeld van een verkiezing met drie partijen met elk | Il donne l'exemple d'une élection où trois partis ont recueilli chacun |
500 lijststemmen. De eerste partij krijgt 2 zetels, de tweede 3 en de | 500 votes de liste. Le premier parti obtient 2 sièges, le deuxième, 3 |
derde 6. Volgens zijn berekening heeft de eerste partij 500 | et le troisième, 6. Selon ses calculs, le premier parti a 500 votes de |
lijststemmen te bedelen (500 x 2 : 2), de tweede 750 (500 x 3 : 2) en | liste à répartir (500 x 2 : 2), le deuxième 750 (500 x 3 : 2) et le |
de derde 1.500 (500 x 6 : 2). « Dit voorbeeld toont onomstotelijk aan | troisième 1.500 (500 x 6 : 2). « Cet exemple démontre |
dat hoe meer zetels een lijst behaalt, hoe groter de invloed van de | incontestablement que plus une liste obtient de sièges, plus |
partijen doorweegt op de kiesuitslag en de zetelaanwijzing. | l'influence des partis pèse sur le résultat des élections et sur |
Overduidelijk een ongelijkheid. » Het voorbeeld toont volgens de | l'attribution des sièges. Il s'agit là d'une inégalité manifeste. » |
verzoeker aan dat de nieuwe wet de invloed van de partijen op de | Selon le requérant, l'exemple démontre que, par rapport à la |
kiesuitslag en de zetelaanwijzing nog vergroot ten opzichte van de | réglementation antérieure, la nouvelle loi accroît encore l'influence |
vroegere regeling. | des partis sur le résultat électoral et l'attribution des sièges. |
A.2.3. De verzoeker wijst ten slotte op een bijkomend voordeel van | A.2.3. Le requérant souligne, pour terminer, un avantage |
verkiezingen zonder invloed van de lijststem. Voor hem is het | supplémentaire des élections sans influence du vote de liste. Pour |
wenselijk dat de verkozenen een spiegel zouden vormen van de | lui, il est souhaitable que les élus soient le reflet des rapports |
maatschappelijke verhoudingen en subgroepen, onder andere de vrouwen. | sociaux et des sous-groupes, et notamment des femmes. La participation |
De deelname van die subgroepen wordt nu bezwaard door de invloed van | de ces sous-groupes est actuellement entravée par l'influence des |
de partijen. Enkel doordat de devolutieve kracht van de lijststem | partis. Ce n'est qu'en supprimant l'effet dévolutif du vote de liste |
wordt afgeschaft, maken de diverse subgroepen een reële kans en kan de | que les divers sous-groupes auront réellement leur chance et que |
kiezer zijn wil in volle vrijheid uiten, binnen de wettelijkheid. « | l'électeur pourra exprimer sa volonté en toute liberté, dans un cadre |
Het is dan ook enkel en alleen de rangschikking in dalende volgorde | légal. « C'est donc uniquement le classement dans l'ordre décroissant |
van het bekomen aantal voorkeurstemmen die de verkiesbaarheidsvolgorde | du nombre de votes de préférence recueillis qui est susceptible de |
kan bepalen. » | déterminer l'ordre d'éligibilité. » |
Standpunt van de Ministerraad en reacties daarop van de verzoeker | Position du Conseil des ministres et réactions du requérant à propos |
A.3.1. De Ministerraad geeft een overzicht van de wetgeving inzake | de celle-ci A.3.1. Le Conseil des ministres dresse un aperçu de la législation |
provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen, in het bijzonder wat de | relative aux élections provinciales et communales, spécialement en ce |
devolutieve werking van de lijststemmen betreft. | qui concerne l'effet dévolutif des votes de liste. |
Hij verklaart dat de kiezer hetzij een lijststem, hetzij een of meer | Il déclare que l'électeur peut exprimer soit un vote de liste soit un |
voorkeurstemmen kan uitbrengen. « Kan de kiezer zich verenigen met de | ou plusieurs votes de préférence. « Si l'électeur adhère à l'ordre de |
volgorde waarin de kandidaten op de lijst van zijn voorkeur voorkomen, | présentation des candidats de la liste de son choix, il l'exprime |
dan brengt hij enkel een lijststem uit [...]. » « Als de kiezer de | seulement par un vote de liste. » « Si l'électeur souhaite modifier |
volgorde waarin de kandidaten op de door hem gekozen lijst wil | l'ordre de présentation des candidats de la liste de son choix, il |
wijzigen, dan brengt hij een of meerdere naamstemmen (of ' | émet un ou plusieurs votes nominatifs (ou ` votes de préférence ') |
voorkeurstemmen ') uit [...]. » Wanneer de kiezer zowel een lijststem | [...]. » Lorsque l'électeur exprime à la fois un vote de liste et un |
uitbrengt als een of meer voorkeurstemmen, dan wordt de lijststem als | ou plusieurs votes de préférence, le vote de liste est considéré comme |
niet bestaande beschouwd. | inexistant. |
A.3.2. P. D'Hoker repliceert dat de opvatting van de Ministerraad dat | A.3.2. P. D'Hoker réplique que la conception du Conseil des ministres |
selon laquelle l'électeur qui exprime un vote de liste marque son | |
wie een lijststem uitbrengt akkoord gaat met de volgorde van de | accord sur l'ordre de présentation des candidats est contraire à |
kandidaten in strijd is met artikel 64 van de Grondwet : de kiezer die | l'article 64 de la Constitution : l'électeur qui exprime un vote de |
een lijststem uitbrengt, legt zich neer bij het resultaat van die | liste s'en remet au résultat de cette liste, mais rien de plus. Le |
lijst, maar niets meer. De verzoeker wijst erop dat het vroegere « | requérant souligne que la possibilité de « panacher » qui existait |
panacheren » (stemmen over verschillende lijsten heen) werd afgeschaft | antérieurement (voter sur plusieurs listes) a été supprimée au |
ten voordele van het partijgericht stemmen. | bénéfice d'un vote en faveur des partis. |
A.4.1. De Ministerraad zet het verloop van de kiesverrichtingen | A.4.1. Le Conseil des ministres explique le déroulement des opérations |
électorales. Après le dépouillement du scrutin, le chiffre électoral | |
uiteen. Na de stemopneming worden het stemcijfer of kiescijfer voor | est établi pour chaque liste, en comptant le nombre total de bulletins |
elk van de lijsten vastgesteld door optelling van het totale aantal | de vote émis en faveur de celle-ci (tant les votes de liste que les |
stembiljetten voor een lijst (zowel lijststemmen als voorkeurstemmen). | votes de préférence). Les chiffres électoraux sont divisés |
De stemcijfers worden respectievelijk gedeeld door 1, 1,5, 2, 2,5, 3, | respectivement par 1, 1,5, 2, 2,5, 3, 3,5, etc. conformément au |
3,5, enz. overeenkomstig het stelsel « Imperiali ». Elke lijst krijgt | système « Imperiali ». Chaque liste se voit attribuer autant de sièges |
zoveel zetels als haar stemcijfer gelijke of hogere quotiënten dan het | que son chiffre électoral a fourni de quotients égaux ou supérieurs au |
laatst nuttige quotiënt heeft opgeleverd. | dernier quotient utile. |
A.4.2. De verzoeker stelt vast dat voor de gemeenteraadsverkiezingen | A.4.2. Le requérant constate que c'est le système « Imperiali » qui |
het systeem « Imperiali » wordt gebruikt, in tegenstelling tot het | est utilisé pour les élections communales, contrairement au système « |
stelsel « D'Hondt » voor de verkiezingen van de federale wetgevende | D'Hondt » utilisé pour les élections des Chambres législatives |
kamers, wat de doorzichtigheid niet bevordert. Hij doet opmerken dat | fédérales, ce qui ne favorise pas la transparence. Il fait observer |
het eerstgenoemde stelsel de grootste partijen bevoordeelt. | que le premier système favorise les partis les plus grands. |
A.5.1. De Ministerraad legt uit dat wanneer er meer kandidaten zijn | A.5.1. Le Conseil des ministres explique que lorsqu'il y a plus de |
dan zetels voor een bepaalde lijst, rekening moet worden gehouden met | candidats que de sièges pour une liste donnée, il doit être tenu |
het behaalde aantal stemmen om de rangorde van de gekozenen te | compte du nombre de voix obtenu pour déterminer l'ordre des élus. |
bepalen. Vroeger werden alle lijststemmen overgedragen aan de | Antérieurement, tous les votes de liste étaient attribués aux |
kandidaten in hun volgorde op de lijst. Sedert de inwerkingtreding van | candidats suivant l'ordre de leur présentation sur la liste. Depuis |
de aangevochten wet wordt voor de provincieraads- en | l'entrée en vigueur de la loi attaquée, les votes de liste ne sont |
gemeenteraadsverkiezingen het aantal lijststemmen slechts tot beloop | attribués, pour les élections provinciales et communales, qu'à |
van de helft toebedeeld. Met de beperking van de devolutieve kracht | concurrence de la moitié du total de ceux-ci. En réduisant de moitié |
van de lijststem tot de helft heeft de wetgever het gewicht van de | l'effet dévolutif des votes de liste, le législateur a voulu diminuer |
lijststem willen verminderen zodat de invloed van de naamstemmen | le poids du vote de liste, de manière que l'influence du vote nominal |
vergroot. De Ministerraad zet verder in detail en met voorbeelden | soit accrue. Le Conseil des ministres explique dans le détail et par |
uiteen hoe de lijststemmen, rekening houdend met het « | des exemples comment les votes de liste sont attribués aux candidats |
verkiesbaarheidscijfer » (stemcijfer maal aantal verkregen zetels | dans l'ordre de leur présentation, compte tenu du « chiffre |
gedeeld door het aantal verkregen zetels plus 1), worden overgedragen | d'éligibilité » (chiffre électoral multiplié par le nombre de sièges |
aan de kandidaten in de volgorde van hun voordracht. | obtenus, divisé par le nombre de sièges obtenus plus 1). |
A.5.2. De verzoeker repliceert dat het stelselmatig gebruiken van de | A.5.2. Le requérant réplique que l'usage systématique de l'expression |
uitspraak « het aantal lijststemmen slechts tot beloop van de helft | « les votes de liste attribués seulement à concurrence de la moitié du |
toebedeeld » een doelbewuste en systematische misleiding is om de | total de ceux-ci » est une tromperie consciente et organisée pour |
aandacht af te leiden van de toegepaste berekening. | détourner l'attention du mode de calcul utilisé. |
A.6.1. De Ministerraad verklaart te kunnen aantonen dat de wil van de | A.6.1. Le Conseil des ministres déclare pouvoir démontrer que la |
kiezer geenszins in onverantwoorde mate wordt beperkt door de | volonté de l'électeur n'est nullement limitée de manière injustifiée |
toebedeling van stemmen uit het « reservoir » van de lijststemmen in | par l'attribution, dans l'ordre de présentation de la liste, des voix |
de volgorde van de lijst. De wil van de kiezer wordt met andere | provenant du « réservoir » des votes de liste. Autrement dit, la |
woorden geenszins beperkt op een wijze die in strijd is met het | volonté de l'électeur n'est nullement limitée d'une manière qui serait |
beginsel van de gelijkheid en de niet-discriminatie. | contraire au principe d'égalité et de non-discrimination. |
A.6.2. De verzoeker vraagt zich af wie zal bepalen of « de kiezer in | A.6.2. Le requérant se demande qui déterminera si « l'électeur n'est |
geen onverantwoorde mate wordt beperkt » en of « een beetje verkeerd | nullement limité de manière injustifiée » et si « un peu faux n'est |
niet verkeerd » is. Volgens hem worden hier grondwettelijke principes | pas faux ». Selon lui, des principes constitutionnels sont ici |
ondergeschikt gemaakt aan zuiver partijbelang. | subordonnés à des intérêts purement partisans. |
A.7.1. De Ministerraad stelt dat de categorieën van personen van wie | A.7.1. Le Conseil des ministres déclare que les catégories de |
een ongelijkheid wordt aangevoerd, vergelijkbaar moeten zijn. Te dezen | personnes à propos desquelles une inégalité est alléguée doivent être |
is dat het geval : het gaat immers om personen die zich volkomen in | comparables. C'est le cas en l'espèce : il s'agit en effet de |
dezelfde situatie bevinden, daar ze kandidaat zijn op de lijst van | personnes qui se trouvent totalement dans la même situation, étant |
eenzelfde politieke partij voor de provincieraads- en | donné qu'elles sont candidates sur la liste d'un même parti politique |
gemeenteraadsverkiezingen. | pour les élections provinciales et communales. |
Volgens de Ministerraad vormt de rangschikking van de kandidaten op de | Selon le Conseil des ministres, l'ordre de présentation des candidats |
lijst een objectief criterium van onderscheid bij de toekenning van de | sur la liste constitue un critère objectif de distinction pour |
stemmen uit het reservoir van de lijststemmen. | l'attribution des voix provenant du « réservoir » des votes de liste. |
A.7.2. Voor de verzoekende partij gaat de stelling van de Ministerraad | A.7.2. Pour la partie requérante, la thèse du Conseil des ministres va |
integraal in tegen artikel 64 van de Grondwet. | totalement à l'encontre de l'article 64 de la Constitution. |
A.8.1. De Ministerraad betoogt dat de voornaamste doelstelling die het | A.8.1. Le Conseil des ministres soutient que l'objectif principal qui |
aangeklaagde onderscheid schraagt, verband houdt met de bundeling van | fonde la distinction contestée est lié à la plate-forme idéologique |
het ideeëngoed van een partij. Het partijbestuur maakt dan uit wie het | d'un parti. La direction du parti décide alors qui est le plus à même |
best in aanmerking komt om dat ideeëngoed te vertolken, wat tot uiting | d'exprimer cette plate-forme, ce qui se traduit par le classement des |
komt in de rangschikking van de kandidaten. Rekening houdend met de | candidats. Compte tenu de l'effet dévolutif des votes de liste, limité |
devolutieve werking van de lijststemmen, beperkt tot de helft van de | à la moitié des votes de liste exprimés, le parti peut orienter |
uitgebrachte lijststemmen, kan de partij enige sturing geven bij de | quelque peu l'élection de candidats déterminés. |
verkiezing van bepaalde kandidaten. | |
De lijststem biedt tevens de mogelijkheid voor de kiezer om zich | Le vote en case de tête offre également la possibilité à l'électeur de |
achter een bepaald ideeëngoed te scharen, veeleer dan achter deze of | se rallier à une idéologie déterminée plutôt qu'à une personne ou à |
gene persoon. Dat geldt des te meer wanneer de kiezer de kandidaten | une autre. Il en est d'autant plus ainsi lorsque l'électeur ne connaît |
van een partij niet persoonlijk kent. | pas personnellement les candidats d'un parti. |
A.8.2. P. D'Hoker repliceert dat er voor de partijen al een hele reeks | A.8.2. P. D'Hoker réplique qu'il existe déjà toute une série de |
mogelijkheden zijn om hun ideeëngoed te vertolken. | possibilités pour les partis d'exprimer leur doctrine. |
A.9.1. Volgens de Ministerraad draagt het gemaakte onderscheid op | A.9.1. Selon le Conseil des ministres, la distinction instaurée |
adequate wijze bij tot de voormelde doelstelling. In de praktijk | contribue de manière adéquate à atteindre l'objectif précité. En |
worden de eerste kandidaten op de lijst nagenoeg altijd verkozen. De | pratique, les premiers candidats sur la liste sont quasiment toujours |
partij heeft dus wel degelijk een zekere invloed op de samenstelling | élus. Le parti a donc bien une certaine influence sur la composition |
van haar toekomstige fractie doordat zij gedeeltelijk kan bepalen wie | de son futur groupe, étant donné qu'il peut partiellement déterminer |
er zal worden verkozen. | qui sera élu. |
A.9.2. De verzoeker wijst erop dat het toekennen van stemmen door | A.9.2. Le requérant souligne que l'attribution de suffrages provenant |
overdracht van de lijststem volgens de Ministerraad een effectief | des votes de liste constitue, selon le Conseil des ministres, un moyen |
middel is om de verkiezingen te beïnvloeden. « Een duidelijkere | efficace pour influencer les élections. « On ne saurait imaginer |
omschrijving van een overtreding van artikel 64 van de Grondwet is | description plus claire d'une infraction à l'article 64 de la |
haast niet te bedenken. Het is dan ook in tegenspraak met het | Constitution. Il y a dès lors contradiction avec le principe d'égalité |
gelijkheidsbeginsel zoals onder de artikelen 10 en 11 van de Grondwet ». | tel qu'il figure aux articles 10 et 11 de la Constitution ». |
A.10.1. De Ministerraad betoogt dat er een redelijke verhouding is | A.10.1. Le Conseil des ministres affirme qu'il existe un rapport |
tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. | raisonnable entre les moyens utilisés et l'objectif poursuivi. |
De kiezer kent de gevolgen van het uitbrengen van een lijststem en | L'électeur connaît les effets du vote en case de tête et c'est donc |
stemt aldus uit eigen wil uitdrukkelijk in met de volgorde van de | volontairement qu'il adhère explicitement à l'ordre de présentation de |
lijst. Hij is daartoe niet verplicht en kan integendeel de volgorde | la liste. Il n'y est pas obligé et peut au contraire modifier l'ordre |
wijzigen door het toekennen van voorkeurstemmen. Het feitelijk gewicht | de présentation en attribuant des votes de préférence. Le poids |
van de voorkeurstem is gerelateerd aan het aantal andere kiezers dat | effectif de la voix de préférence est fonction du nombre d'autres |
een lijststem uitbrengt. | électeurs qui émettent un vote en case de tête. |
De Ministerraad doet opmerken dat het Hof niet beoordeelt of de | Le Conseil des ministres fait observer que la Cour ne juge pas si la |
wetgevende maatregel opportuun of wenselijk is, noch nagaat of het | mesure législative est opportune ou souhaitable ni ne vérifie si |
nagestreefde doel door andere maatregelen kan worden bereikt. De door | d'autres mesures permettraient d'atteindre l'objectif poursuivi. Les |
de verzoeker voorgestelde alternatieve maatregelen, namelijk de | mesures de rechange suggérées par le requérant, à savoir la |
afschaffing van de devolutieve kracht van de lijststem of de | suppression de l'effet dévolutif du vote de liste ou l'attribution des |
toebedeling van lijststemmen nadat de kandidaten zijn gerangschikt | votes de liste après que les candidats ont été classés suivant l'ordre |
volgens het behaalde aantal voorkeurstemmen, maken niet het voorwerp | du nombre de voix de préférence obtenues, sont sans objet pour la |
uit van beoordeling door het Hof. | décision de la Cour. |
A.10.2. De verzoeker antwoordt dat het te dezen niet gaat over de | A.10.2. Le requérant répond qu'il ne s'agit pas en l'espèce |
beoordeling van de opportuniteit of wenselijkheid, maar enkel over de | d'apprécier le caractère opportun ou souhaitable mais seulement de |
vaststelling dat een wettekst niet conform is met de artikelen 10 en | constater qu'un texte de loi n'est pas conforme aux articles 10 et 11 |
11 van de Grondwet. De wetgever moet handelen in het kader van de | de la Constitution. Le législateur doit agir dans le cadre des règles |
bestaande grondwettelijke regels. Afwijkingen die enkel de versterking | constitutionnelles existantes. Des dérogations qui visent uniquement à |
van de partijen beogen in plaats van het algemeen belang, moeten | renforcer les partis au lieu de l'intérêt général doivent être |
worden afgekeurd. | réprouvées. |
A.11.1. De Ministerraad wijst erop dat de procedure voor de overdracht | A.11.1. Le Conseil des ministres souligne que la procédure |
van de lijststemmen behouden blijft, maar dat de lijststemmen nog | d'attribution des votes de liste est maintenue, mais que ces votes ne |
slechts tot beloop van de helft worden toebedeeld. Hij wijst er ook op | sont plus attribués qu'à concurrence de la moitié. Il souligne |
dat wanneer de kiezer op eenzelfde lijst zowel een lijststem als | également que lorsque l'électeur exprime, sur une même liste, un vote |
voorkeurstemmen uitbrengt, het stembiljet niet ongeldig is, maar dat | de liste et des votes de préférence, le bulletin de vote n'est pas nul |
alsdan voorrang wordt gegeven aan de voorkeurstemmen. | mais il est alors donné priorité aux voix de préférence. |
De Ministerraad doet voorts opmerken dat uit een recente studie blijkt | Le Conseil des ministres fait encore observer qu'il ressort d'une |
dat de kiezers naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen | étude récente que les électeurs, lors des élections communales, usent |
voornamelijk gebruik maken van voorkeurstemmen en dat dit wellicht nog | principalement du vote de préférence et que ceci sera probablement |
meer het geval zal zijn als gevolg van de halvering van de devolutieve | encore davantage le cas, suite à la réduction de moitié de l'effet |
werking van de lijststem. | dévolutif du vote de liste. |
A.11.2. De verzoeker stelt vast dat bij de gemeenteraadsverkiezingen | A.11.2. Le requérant constate que davantage de votes de préférence |
sont exprimés, lors des élections communales, en raison de la plus | |
meer voorkeurstemmen worden uitgebracht vanwege de kleinere sociale | petite distance sociale entre l'électeur et les candidats. Pour lui, |
afstand tussen de kiezer en de kandidaten. Voor hem is de overdracht | l'attribution des votes de liste est en fait superflue. Les partis |
van lijststemmen in wezen overbodig. De taak van de politieke partijen | politiques ont pour mission de réduire la distance sociale ou |
is het verkleinen van de sociale afstand of het vergroten van de | d'accroître la participation de l'électeur, au lieu de maintenir cette |
betrokkenheid van de kiezer, in plaats van de grote sociale afstand te | grande distance sociale par des manipulations inconstitutionnelles des |
handhaven door ongrondwettige manipulatie van de lijststemmen. | votes de liste. |
A.12.1. In uiterst ondergeschikte orde vraagt de Ministerraad dat het | A.12.1. En ordre extrêmement subsidiaire, le Conseil des ministres |
Hof rekening zou houden met het evolutieve karakter van de | demande à la Cour de tenir compte du caractère évolutif de la |
aangevochten wetgeving. | législation attaquée. |
Hij verwijst naar het regeerakkoord van 7 juli 1999, waarin is gesteld | Il renvoie à l'accord de gouvernement du 7 juillet 1999, dans lequel |
: « In het huidig kiesstelsel bevoordeelt de lijststem de meest batig | il est dit : « Dans le système électoral actuel, le vote en case de |
gerangschikte kandidaten op de lijst. Deze devolutieve werking van de | tête privilégie les candidats qui occupent les meilleures places sur |
lijststem ontneemt de burger een deel van zijn keuzemogelijkheid en | la liste. Cet effet dévolutif du vote en case de tête enlève au |
controlemacht ». De Ministerraad doet opmerken dat de devolutieve werking van de | citoyen une part de sa faculté de choix et de son pouvoir de contrôle. |
lijststem reeds bestaat sedert de inwerkingtreding van de provincie- | » Le Conseil des ministres fait observer que l'effet dévolutif du vote |
en gemeentekieswet en dat de wetgever van oordeel was dat het niet | en case de tête existe déjà depuis l'entrée en vigueur de la loi |
électorale provinciale et communale et que le législateur était d'avis | |
verkieslijk was de beperkte invloed die de partijen nog hebben op de | qu'il n'était pas souhaitable de supprimer d'un seul coup l'influence |
aanwijzing van de (waarschijnlijk) verkozenen in één keer af te | limitée que les partis ont encore sur la désignation des élus |
schaffen. Een amendement om de overdracht van de lijststem af te | (probables). Un amendement visant à supprimer l'attribution des votes |
schaffen werd niet aanvaard. | de liste n'a pas été accepté. |
A.12.2. De verzoeker stelt dat de Ministerraad met de hiervoor | A.12.2. Le requérant constate que le Conseil des ministres, en citant |
weergegeven passage uit het regeerakkoord onomstotelijk toegeeft dat | le passage précité de l'accord de gouvernement, reconnaît |
het devolutief toepassen van de lijststem in strijd is met de | incontestablement que l'effet dévolutif du vote de liste est contraire |
Grondwet. Uit het regeerakkoord blijkt dat de wil om die | à la Constitution. Il ressort de l'accord de gouvernement que la |
ongrondwettigheid op te heffen aanwezig is. | volonté de supprimer cette inconstitutionnalité est présente. |
- B - | - B - |
Onderwerp van het beroep | Objet du recours |
B.1. De verzoeker vordert de gedeeltelijke vernietiging van de | B.1. Le requérant demande l'annulation partielle des articles 3, 7 et |
artikelen 3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de | 9 de la loi du 26 juin 2000 visant à réduire de moitié l'effet |
helft van de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing | dévolutif des votes exprimés en case de tête et à supprimer la |
van het onderscheid tussen kandidaat-titularissen en | distinction entre candidats titulaires et candidats suppléants pour |
kandidaat-opvolgers voor de verkiezing van de provincie- en | l'élection des conseils provinciaux et communaux et du Parlement |
gemeenteraden en het Europees Parlement. | européen. |
Artikel 3 maakt deel uit van hoofdstuk II van die wet, dat de | L'article 3 fait partie du chapitre II de cette loi, qui contient les |
wijzigingen van de wet van 19 oktober 1921 tot regeling van de | modifications apportées à la loi du 19 octobre 1921 organique des |
provincieraadsverkiezingen bevat. | élections provinciales. |
Artikel 3 van de wet van 26 juni 2000 bepaalt (de bepalingen die | L'article 3 de la loi du 26 juin 2000 dispose (les dispositions |
worden bestreden, zijn cursief weergegeven) : | attaquées figurent en italiques) : |
« In artikel 21 van dezelfde wet, vervangen door de gewone wet van 16 | « A l'article 21 de la même loi, remplacé par la loi ordinaire du 16 |
juli 1993, worden de volgende wijzigingen aangebracht : | juillet 1993, sont apportées les modifications suivantes : |
1° § 1 wordt vervangen als volgt : | 1° le § 1er est remplacé par la disposition suivante : |
' § 1. Wanneer het aantal kandidaten van een lijst gelijk is aan het | ` § 1er. Lorsque le nombre des candidats d'une liste est égal à celui |
aantal zetels dat aan die lijst toekomt, zijn al die kandidaten | des sièges revenant à la liste, ces candidats sont tous élus. |
gekozen. Is het eerste van die aantallen groter dan het tweede, dan worden de | Lorsque le premier de ces nombres est supérieur au second, les sièges |
zetels toegekend aan de kandidaten in afnemende grootte van het aantal | sont conférés aux candidats dans l'ordre décroissant du nombre de voix |
stemmen dat zij hebben behaald. Bij gelijk stemmenaantal is de | qu'ils ont obtenues. En cas de parité de voix, l'ordre de présentation |
volgorde van voordracht op de lijst beslissend. Alvorens de gekozenen | prévaut. Préalablement à la désignation des élus, le bureau principal |
aan te wijzen, kent het districthoofdbureau aan de kandidaten | de district procède à l'attribution individuelle aux candidats de la |
individueel de helft van het aantal stemmen toe ten gunste van de | moitié du nombre des votes favorables à l'ordre de présentation. Cette |
volgorde van voordracht. Deze helft wordt vastgesteld door het product | moitié s'établit en divisant par deux le produit résultant de la |
van de vermenigvuldiging van het aantal stembiljetten met een | multiplication du nombre des bulletins marqués en tête de liste, visés |
lijststem, bedoeld in artikel 9quinquies, § 3, tweede lid, 1°, en het | à l'article 9quinquies, § 3, alinéa 2, 1°, par le nombre des sièges |
obtenus par cette liste. | |
aantal door die lijst behaalde zetels, te delen door twee. | L'attribution visée à l'alinéa précédent se fait d'après un mode |
De in het vorige lid bedoelde toekenning gebeurt door overdracht. De | dévolutif. Les bulletins à attribuer sont ajoutés aux suffrages |
toe te kennen stembiljetten worden toegevoegd aan de naamstemmen die | nominatifs obtenus par le premier candidat de la liste, à concurrence |
de eerste kandidaat van de lijst heeft behaald, voor wat nodig is om het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, te bereiken. Is er een overschot, dan wordt het op gelijkaardige wijze toegekend aan de tweede kandidaat, vervolgens aan de derde en zo verder, totdat de helft van het aantal gunstige stemmen voor de volgorde van voordracht, zoals die bepaald is in het vorige lid, uitgeput is. Het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, wordt bereikt door het product van de vermenigvuldiging van het verkiezingscijfer van de lijst zoals het bepaald is in artikel 18bis, en het aantal zetels dat aan die lijst toegekend is, te delen door het aantal zetels dat toekomt aan die lijst, vermeerderd met een eenheid. Wanneer het aantal kandidaten van een lijst lager is dan dat van de aan de lijst toekomende zetels, zijn die kandidaten allemaal gekozen en worden de overblijvende zetels toegekend overeenkomstig artikel 19, § 2, vierde lid. ', | de ce qui est nécessaire pour atteindre le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste. L'excédent, s'il y en a, est attribué dans une mesure semblable, au deuxième candidat, puis au troisième, et ainsi de suite, jusqu'à ce que la moitié du nombre des votes favorables à l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée à l'alinéa précédent, soit épuisée. Le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste s'obtient en divisant par le nombre des sièges revenant à la liste, majoré d'une unité, le produit résultant de la multiplication du chiffre électoral de la liste, tel qu'il est déterminé à l'article 18bis, par le nombre des sièges attribués à celle-ci. Lorsque le nombre des candidats d'une liste est inférieur à celui des sièges qui lui reviennent, ces candidats sont tous élus et les sièges en surplus sont attribués conformément à l'article 19, § 2, alinéa 4. '; |
2° er wordt een nieuwe § 1bis toegevoegd, luidende : | 2° il est inséré un § 1erbis (nouveau), rédigé comme suit : |
' § 1bis. De eventuele decimalen van het quotiënt dat verkregen wordt | ` § 1erbis. Les éventuelles décimales du quotient que l'on obtient |
enerzijds door de in § 1, tweede lid, bedoelde verrichting uit te | d'une part, en effectuant l'opération visée au § 1er, alinéa 2, et |
voeren, en anderzijds door de in § 1, vierde lid, bedoelde verrichting | d'autre part, en effectuant l'opération visée au § 1er, alinéa 4, sont |
uit te voeren, worden afgerond naar de hogere eenheid, ongeacht het feit of zij al dan niet 0,50 bereiken. '; | arrondies à l'unité supérieure, qu'elles atteignent ou non 0,50. '; |
3° § 2 wordt vervangen als volgt : | 3° le § 2 est remplacé par la disposition suivante : |
' § 2. Voor elke lijst waarop een of meer kandidaten gekozen zijn | ` § 2. Dans chaque liste dont un ou plusieurs candidats sont élus |
overeenkomstig § 1, worden de niet gekozen kandidaten die het grootste | conformément au § 1er, les candidats non élus qui ont obtenu le plus |
aantal stemmen hebben behaald, of bij gelijk stemmenaantal, in de | grand nombre de voix, ou, en cas de parité de voix, dans l'ordre |
volgorde van inschrijving op het stembiljet, eerste, tweede, derde | d'inscription au bulletin de vote, sont déclarés premier, deuxième, |
enz. opvolger verklaard. | troisième suppléant et ainsi de suite. |
Voorafgaandelijk aan hun aanwijzing gaat het districthoofdbureau, | Préalablement à leur désignation, le bureau principal de district, |
nadat het de verkozenen heeft aangewezen, over tot een nieuwe | ayant désigné les élus, procède à une nouvelle attribution |
individuele toekenning aan de niet-gekozen kandidaten, van de helft | individuelle aux candidats non élus de la moitié du nombre des votes |
van het aantal stemmen die gunstig zijn voor de volgorde van | favorables à l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée au |
voordracht, zoals bepaald is in § 1, tweede lid, waarbij die | |
toekenning op dezelfde manier gebeurt als voor de aanwijzing van de | § 1er, alinéa 2, cette attribution se faisant de la même manière que |
verkozenen, maar beginnende bij de eerste niet-gekozen kandidaat, in | pour la désignation des élus, mais en commençant par le premier des |
de volgorde van inschrijving op het stembiljet. ' ». | candidats non élus, dans l'ordre d'inscription au bulletin de vote. ' |
De artikelen 7 en 9 maken deel uit van hoofdstuk III van de wet, | ». Les articles 7 et 9 figurent au chapitre III de la loi, lequel |
houdende de wijzigingen van de gemeentekieswet, gecoördineerd op 4 augustus 1932. | contient des modifications à la loi électorale communale coordonnée le 4 août 1932. |
Artikel 7 bepaalt (de bepalingen die worden bestreden, zijn cursief | L'article 7 dispose (les dispositions attaquées figurent en italiques) |
weergegeven) : | : |
« Artikel 57 van dezelfde wet, gewijzigd bij de wet van 5 juli 1976, | « L'article 57 de la même loi, modifié par la loi du 5 juillet 1976, |
wordt vervangen als volgt : | est remplacé par la disposition suivante : |
' Art. 57.- Wanneer het aantal kandidaten van een lijst gelijk is aan |
` Art. 57.Lorsque le nombre des candidats d'une liste est égal à |
het aantal zetels dat aan die lijst toekomt, zijn al die kandidaten | celui des sièges revenant à la liste, ces candidats sont tous élus. |
gekozen. Is het eerste van die aantallen groter dan het tweede, dan worden de | Lorsque le premier de ces nombres est supérieur au second, les sièges |
zetels toegekend aan de kandidaten in afnemende grootte van het aantal | sont conférés aux candidats dans l'ordre décroissant du nombre de voix |
stemmen dat zij hebben behaald. Bij gelijk stemmenaantal is de | qu'ils ont obtenues. En cas de parité de voix, l'ordre de présentation |
volgorde van voordracht op de lijst beslissend. Alvorens de gekozenen | prévaut. Préalablement à la désignation des élus, le bureau principal |
aan te wijzen, kent het hoofdbureau aan de kandidaten individueel de | procède à l'attribution individuelle aux candidats de la moitié du |
helft van het aantal stemmen toe ten gunste van de volgorde van | nombre des votes favorables à l'ordre de présentation. Cette moitié |
voordracht. Deze helft wordt vastgesteld door het product van de | s'établit en divisant par deux le produit résultant de la |
vermenigvuldiging van het aantal stembiljetten met een lijststem, | multiplication du nombre des bulletins marqués en tête de liste, visés |
bedoeld in artikel 50, § 1, tweede lid, 1°, en het aantal door deze lijst behaalde zetels, te delen door twee. De in het vorige lid bedoelde toekenning gebeurt door overdracht. De toe te kennen stembiljetten worden toegevoegd aan de naamstemmen die de eerste kandidaat van de lijst heeft behaald, voor wat nodig is om het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, te bereiken. Is er een overschot, dan wordt het op gelijkaardige wijze toegekend aan de tweede kandidaat, vervolgens aan de derde en zo verder, totdat de helft van het aantal gunstige stemmen voor de volgorde van voordracht, zoals die bepaald is in het vorige lid, uitgeput is. Het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, wordt bereikt door het product van de vermenigvuldiging van het verkiezingscijfer van de lijst zoals het bepaald is in artikel 55, en het aantal zetels dat aan die lijst toegekend is, te delen door het aantal zetels dat toekomt aan die lijst, vermeerderd met een eenheid. Wanneer het aantal kandidaten van een lijst lager is dan dat van de aan de lijst toekomende zetels, zijn die kandidaten allemaal gekozen en worden de overblijvende zetels toegekend overeenkomstig artikel 56, derde lid. ' ». | à l'article 50, § 1er, alinéa 2, 1°, par le nombre des sièges obtenus par cette liste. L'attribution visée à l'alinéa précédent se fait d'après un mode dévolutif. Les bulletins à attribuer sont ajoutés aux suffrages nominatifs obtenus par le premier candidat de la liste, à concurrence de ce qui est nécessaire pour atteindre le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste. L'excédent, s'il y en a, est attribué dans une mesure semblable, au deuxième candidat, puis au troisième, et ainsi de suite, jusqu'à ce que la moitié du nombre des votes favorables à l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée à l'alinéa précédent, soit épuisée. Le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste s'obtient en divisant par le nombre des sièges attribués à la liste, majoré d'une unité, le produit résultant de la multiplication du chiffre électoral de la liste, tel qu'il est déterminé à l'article 55, par le nombre des sièges attribués à celle-ci. Lorsque le nombre de candidats d'une liste est inférieur à celui des sièges qui lui reviennent, ces candidats sont tous élus et les sièges en surplus sont attribués conformément à l'article 56, alinéa 3. ' ». |
Artikel 9 bepaalt (de bepalingen die worden bestreden, zijn cursief | L'article 9 dispose (les dispositions attaquées figurent en italiques) |
weergegeven) : | : |
« Artikel 58 van dezelfde wet, gewijzigd door de gewone wet van 16 | « L'article 58 de la même loi, modifié par la loi ordinaire du 16 |
juli 1993, wordt vervangen als volgt : | juillet 1993, est remplacé par la disposition suivante : |
' Art. 58.- Voor elke lijst waarop een of meer kandidaten gekozen |
` Art. 58.Dans chaque liste dont un ou plusieurs candidats sont élus |
zijn overeenkomstig artikel 57, worden de niet gekozen kandidaten die | conformément à l'article 57, les candidats non élus qui ont obtenu le |
het grootste aantal stemmen hebben behaald, of bij gelijk | plus grand nombre de voix, ou en cas de parité de voix, dans l'ordre |
stemmenaantal, in de volgorde van inschrijving op het stembiljet, | d'inscription au bulletin de vote, sont déclarés premier, deuxième, |
eerste, tweede, derde enz. opvolger verklaard. | |
Voorafgaandelijk aan hun aanwijzing gaat het hoofdbureau, nadat het de | troisième suppléant et ainsi de suite. |
verkozenen heeft aangewezen, over tot een nieuwe individuele | Préalablement à leur désignation, le bureau principal, ayant désigné |
toekenning aan de niet-gekozen kandidaten, van de helft van het aantal | les élus, procède à une nouvelle attribution individuelle aux |
stemmen die gunstig zijn voor de volgorde van voordracht, zoals | candidats non élus de la moitié du nombre des votes favorables à |
bepaald is in artikel 57, tweede lid, waarbij die toekenning op | l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée à l'article 57, |
dezelfde manier gebeurt als voor de aanwijzing van de verkozenen, maar | alinéa 2, cette attribution se faisant de la même manière que pour la |
beginnende bij de eerste niet-gekozen kandidaat, in de volgorde van | désignation des élus, mais en commençant par le premier des candidats |
inschrijving op het stembiljet. ' » | non élus, dans l'ordre d'inscription au bulletin de vote. ' ». |
De wet van 27 december 2000 « tot aanvulling van de wet van 26 juni | La loi du 27 décembre 2000 « complétant la loi du 26 juin 2000 visant |
2000 tot beperking met de helft van de devolutieve kracht van de | à réduire de moitié l'effet dévolutif des votes exprimés en case de |
lijststemmen en tot afschaffing van het onderscheid tussen | tête et à supprimer la distinction entre candidats titulaires et |
kandidaat-titularissen en kandidaat-opvolgers voor de verkiezing van | candidats suppléants pour l'élection des conseils provinciaux et |
de provincie- en gemeenteraden en het Europees Parlement » (Belgisch | communaux et du Parlement européen » (Moniteur belge, 24 janvier 2001, |
Staatsblad, 24 januari 2001, en erratum, 3 februari 2001) houdt geen | errata, 3 février 2001) ne contient aucune modification des |
wijzigingen in van de thans bestreden bepalingen en heeft geen | dispositions présentement attaquées et n'a pas d'incidence sur |
weerslag op het huidige beroep. | l'actuel recours. |
Ten aanzien van de ontvankelijkheid | Quant à la recevabilité |
B.2.1. De verzoeker klaagt in zijn hoedanigheid van Belgisch | B.2.1. Le requérant se plaint, en sa qualité de citoyen belge, de ce |
staatsburger aan dat het gewicht van zijn stem wordt beïnvloed door de | que le poids de son vote est influencé par l'attribution des votes de |
toekenning van lijststemmen aan de kandidaten die daartoe in nuttige | liste aux candidats qui figurent en ordre utile à cette fin sur la |
volgorde voorkomen op de lijst van de partij waarvoor zij kandidaat | liste du parti pour lequel ils sont candidats aux élections |
zijn voor de provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen. | provinciales et communales. |
B.2.2. De Ministerraad voert als exceptie van niet-ontvankelijkheid | B.2.2. Le Conseil des ministres excipe de l'irrecevabilité du recours |
aan dat de verzoeker geen belang heeft bij zijn beroep. De | au motif que le requérant n'a aucun intérêt à celui-ci. Le Conseil des |
Ministerraad doet opmerken dat in geval van vernietiging van de | ministres fait observer qu'en cas d'annulation des dispositions |
bestreden bepalingen de voorheen bestaande regeling terug van kracht | attaquées, le régime qui existait antérieurement sera à nouveau en |
wordt, waarbij de werking van de lijststemmen ten volle geldt en dus | vigueur, et qu'en vertu de ce régime, l'effet dévolutif des votes de |
niet beperkt is tot de helft, wat vanuit het standpunt van de | liste joue pleinement et n'est donc pas réduit de moitié, ce qui, du |
verzoeker nadeliger zou zijn. | point de vue du requérant, serait plus défavorable. |
B.2.3. De bestreden wet heeft betrekking op het kiesrecht. Het | B.2.3. La loi attaquée se rapporte au droit de vote. Le droit de vote |
kiesrecht is het fundamenteel politiek recht in de representatieve | est le droit politique fondamental de la démocratie représentative. |
democratie. Elke kiezer heeft er belang bij de vernietiging te | Tout électeur a un intérêt à demander l'annulation des dispositions de |
vorderen van die bepalingen van de bedoelde kieswet die het gewicht | ladite loi électorale susceptibles d'affecter le poids de son vote. |
van zijn stem kunnen beïnvloeden. | |
Het gegeven dat de devolutieve kracht van de lijststemmen wordt | La circonstance que l'effet dévolutif des votes de liste soit réduit |
teruggebracht tot de helft en dat die devolutieve kracht opnieuw ten | de moitié et que celui-ci s'appliquerait à nouveau pleinement dans le |
volle zou gelden bij een eventuele vernietiging, doet geen afbreuk aan | cas d'une éventuelle annulation n'enlève rien à l'intérêt du |
het belang van de verzoeker, die kan hopen dat hij alsdan een nieuwe | requérant, qui peut espérer obtenir ainsi une nouvelle chance de voir |
kans verkrijgt om de aangeklaagde situatie gunstiger geregeld te zien. | réglée plus favorablement la situation qu'il dénonce. |
B.2.4. De verzoeker doet blijken van het vereiste belang. | B.2.4. La partie requérante justifie de l'intérêt requis. |
Ten gronde | Quant au fond |
B.3.1. De verzoeker voert de schending aan van de artikelen 10 en 11 | B.3.1. Le requérant invoque la violation des articles 10 et 11 de la |
van de Grondwet, al dan niet gelezen in samenhang met andere | Constitution, combinés ou non avec d'autres dispositions |
grondwetsbepalingen die op het kiesrecht betrekking hebben, | constitutionnelles relatives au droit de vote et en particulier avec |
inzonderheid de artikelen 61, 64, 67, §§ 1 en 2, 116 en 162 ervan. | les articles 61, 64, 67, §§ 1er et 2, 116 et 162. |
B.3.2. In zoverre het middel een rechtstreekse toetsing vergt aan de | B.3.2. En tant que le moyen invite à un contrôle direct au regard des |
artikelen 61, 64, 67, §§ 1 en 2, 116 en 162 van de Grondwet, los van | articles 61, 64, 67, §§ 1er et 2, 116 et 162 de la Constitution, |
de vraag naar de bestaanbaarheid met de artikelen 10 en 11 ervan, is | indépendamment de la question de la compatibilité avec les articles 10 |
het Hof niet bevoegd om erop in te gaan. | et 11 de celle-ci, la Cour n'est pas compétente pour en connaître. |
B.3.3. Zelfs in samenhang met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet is | B.3.3. Même combiné avec l'allégation d'une violation des articles 10 |
het aanvoeren van de schending van de artikelen 61, 64, 67, §§ 1 en 2, | et 11 de la Constitution, l'argument pris de la violation des articles |
en 116 ervan niet ter zake dienend, nu de laatstgenoemde artikelen | 61, 64, 67, §§ 1er et 2, et 116 de la Constitution n'est pas pertinent |
geen betrekking hebben op de provincieraads- en | en l'espèce, étant donné que ces derniers articles ne concernent pas |
gemeenteraadsverkiezingen waarover de bestreden bepalingen handelen. | les élections provinciales et communales dont traitent les dispositions attaquées. |
Voorts wordt niet uiteengezet in welk opzicht de aangevochten regeling | Par ailleurs, il n'est pas expliqué en quoi la réglementation attaquée |
een schending zou kunnen uitmaken van de artikelen 10 en 11 van de | pourrait violer les articles 10 et 11 de la Constitution lus |
Grondwet gelezen in samenhang met artikel 162 ervan, dat bepaalt dat | conjointement avec l'article 162 de celle-ci, lequel dispose que le |
de wetgever de toepassing van het beginsel van de rechtstreekse | législateur doit consacrer l'application du principe de l'élection |
verkiezing van de leden van de provincieraden en de gemeenteraden | directe des membres des conseils provinciaux et communaux. |
dient te verzekeren. | |
B.3.4. Het Hof beperkt zich derhalve tot een toetsing aan de artikelen | B.3.4. La Cour se limite par conséquent à un contrôle au regard des |
10 en 11 van de Grondwet. | articles 10 et 11 de la Constitution. |
B.4. De verzoeker betoogt dat de bestreden bepalingen het | B.4. Le requérant soutient que les dispositions attaquées violent le |
grondwettelijk beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie schenden | principe constitutionnel d'égalité et de non-discrimination en ce que |
doordat kandidaten die door hun plaats op de lijst niet in aanmerking | les candidats qui ne peuvent bénéficier de l'effet dévolutif des votes |
komen voor de devolutieve werking van de lijststem, geen gelijke kans | de liste, en raison de leur place sur la liste, n'ont pas les mêmes |
krijgen om te worden verkozen. | chances d'être élus. |
B.5. De devolutieve werking van de lijststemmen leidt tot een verschil | B.5. L'effet dévolutif des votes de liste conduit à une différence de |
traitement des candidats et, partant, des électeurs favorables à des | |
in behandeling van de kandidaten en bijgevolg van de kiezers die voor | candidats déterminés, en fonction de leur ordre de présentation sur la |
liste : leurs chances d'être élus ne dépendent pas uniquement du | |
bepaalde kandidaten stemmen naar gelang van de volgorde van hun | nombre de votes de préférence exprimés directement en leur faveur |
voordracht op de lijst : hun kansen op verkiezing hangen niet enkel af | mais, le cas échéant, de leur place sur la liste. |
van het aantal naamstemmen dat rechtstreeks op hen is uitgebracht, | B.6. En adoptant les dispositions attaquées, le législateur visait à « |
maar in voorkomend geval van hun plaats op de lijst. | accorder plus de pouvoir au citoyen qui sera en mesure, mieux que ce |
B.6. Met de bestreden bepalingen heeft de wetgever beoogd « de burger | n'est le cas actuellement, de déterminer qui le représentera pour |
meer dan nu het geval is [te betrekken] bij het bepalen van wie zijn | assumer la défense de ses intérêts » (Doc. parl., Chambre, 1999-2000, |
belangen zal verdedigen » (Parl. St., Kamer, 1999-2000, Doc. 50 | Doc. 50 0666/003, p. 3). Tout comme le projet d'un système similaire |
0666/003, p. 3). Evenzeer als met het ontwerp van een soortgelijke | pour les élections des Chambres législatives fédérales et du Conseil |
regeling ten aanzien van de verkiezingen van de federale Wetgevende | de la Communauté germanophone, le projet qui est devenu le régime |
Kamers en de Raad van de Duitstalige Gemeenschap strekte het ontwerp | |
van de thans bestreden regeling ertoe : | présentement attaqué tendait à : |
« de impact van de lijststemmen met de helft te verminderen zodat de | « réduire de moitié l'impact des votes exprimés en case de tête en |
devolutie van de zetels binnen eenzelfde lijst zal gebeuren door meer | manière telle que la dévolution des sièges au sein d'une même liste se |
rekening te houden met het aantal voorkeurstemmen dat de verschillende | fera en tenant compte davantage du nombre de voix de préférence |
kandidaten van de lijst behaald hebben. Een grotere gelijkheid van | obtenues par les divers candidats de la liste. Une plus grande égalité |
kansen tussen de kandidaten zal daaruit voortvloeien en zal bijdragen | de chances entre candidats en résultera et contribuera à réactiver le |
tot het weer aanwakkeren van het ideeëndebat waarnaar de burger zo | débat d'idées auquel aspire le citoyen. Suivant le système proposé, |
sterk verlangt. Volgens het voorgestelde systeem blijven de | les votes de liste favorables à l'ordre de présentation continuent à |
lijststemmen die gunstig zijn voor de volgorde van voordracht, meegeteld worden voor de berekening van het kiescijfer van de lijst, maar worden zij slechts voor de helft in aanmerking genomen voor de verrichtingen inzake devolutie van de zetels tussen de kandidaten van de lijst » (ibid., Doc. 50 0666/001, pp. 3-4, en Doc. 50 0667/001, p. 3). Uit de parlementaire voorbereiding blijkt voorts dat de aangenomen regeling berust op een compromis tussen de voor- en tegenstanders van het systeem van de devolutieve werking van de lijststemmen (ibid., Doc. 50 0666/003, pp. 8-11). B.7. Enerzijds, kan de logica van een systeem dat opteert voor het algemeen kiesrecht de wetgever ertoe aanzetten aan elke kiezer een maximale invloed te geven. Anderzijds, kan het onderschrijven van het programma van een lijst worden beschouwd als een teken van bijzondere aandacht voor de politieke problemen die de inzet vormen van de verkiezingen. Het komt de wetgever toe, binnen de door de Grondwet bepaalde grenzen, te bepalen wanneer en hoe verkiezingen worden georganiseerd. Het komt het Hof enkel toe na te gaan of de door de wetgever gemaakte keuze al dan niet discriminatoir is. B.8. Het aangeklaagde verschil in behandeling berust op een objectief criterium : de plaats van de kandidaten op de lijst en de toekenning van de helft van de lijststemmen rekening houdend met het verkiesbaarheidscijfer naar gelang van het aantal zetels dat die lijst behaalt en met het aantal overdraagbare lijststemmen dat elk van de effectieve kandidaten en opvolgers nodig heeft om in aanmerking te komen. Dat criterium van onderscheid is pertinent ten aanzien van de doelstelling van de wetgever om de impact van de partijen op de kansen van de kandidaten te verminderen. Ten slotte heeft de maatregel voor de kiezer geen onevenredige gevolgen, daar hij in ieder geval over de mogelijkheid beschikt om naamstemmen uit te brengen. B.9. Het middel is niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus uitgesproken in het Nederlands, het Frans en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 30 januari 2002. De griffier, De voorzitter, | être comptabilisés pour le calcul du chiffre électoral de la liste mais ne sont pris en considération qu'à concurrence de la moitié pour les opérations de dévolution des sièges entre les candidats de la liste » (ibid., Doc. 50 0666/001, pp. 3-4, et Doc. 50 0667/001, p. 3). Il ressort en outre des travaux préparatoires que la règle adoptée repose sur un compromis entre les partisans et les adversaires du système de dévolution des votes de liste (ibid., Doc. 50 0666/003, pp. 8-11). B.7. D'une part, la logique d'un système qui opte pour le suffrage universel peut inciter le législateur à donner un maximum d'influence à chaque électeur. D'autre part, l'adhésion au programme d'une liste peut être considérée comme un signe d'attention particulière aux problèmes politiques qui forment l'enjeu des élections. Il appartient au législateur, dans les limites définies par la Constitution, de déterminer quand et comment les élections seront organisées. Il appartient seulement à la Cour de vérifier si le choix opéré par le législateur est ou non discriminatoire. B.8. La différence de traitement dénoncée repose sur un critère objectif : la place occupée par les candidats sur la liste et l'attribution de la moitié des votes de liste, compte tenu du chiffre d'éligibilité en fonction du nombre de sièges obtenus par cette liste et compte tenu du nombre de votes de liste attribuables dont chaque candidat effectif et suppléant a besoin pour être élu. Ce critère de distinction est pertinent au regard de l'objectif du législateur de diminuer l'influence des partis sur les chances des candidats. Enfin, la mesure n'a pas d'effets disproportionnés pour l'électeur car celui-ci a, en tout état de cause, la possibilité de s'exprimer par des votes nominatifs. B.9. Le moyen n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi prononcé en langue néerlandaise, en langue française et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 30 janvier 2002. Le greffier, Le président, |
P.-Y. Dutilleux. H. Boel. | P.-Y. Dutilleux. H. Boel. |