Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest Van Het Grondwettelijk Hof van --
← Terug naar "Arrest nr. 25/2002 van 30 januari 2002 Rolnummer 2027 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, de rechters L. Françoi(...)"
Arrest nr. 25/2002 van 30 januari 2002 Rolnummer 2027 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, de rechters L. Françoi(...) Arrêt n° 25/2002 du 30 janvier 2002 Numéro du rôle : 2027 En cause : le recours en annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi du 26 juin 2000 visant à réduire de moitié l'effet dévolutif des votes exprimés en case de tête et à supprimer la d La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, des juges L. François, P. M(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Arrest nr. 25/2002 van 30 januari 2002 Arrêt n° 25/2002 du 30 janvier 2002
Rolnummer 2027 Numéro du rôle : 2027
In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 3, 7 en 9 van En cause : le recours en annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi
de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van de devolutieve du 26 juin 2000 visant à réduire de moitié l'effet dévolutif des votes
kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van het onderscheid exprimés en case de tête et à supprimer la distinction entre candidats
tussen kandidaat-titularissen en kandidaat-opvolgers voor de titulaires et candidats suppléants pour l'élection des conseils
verkiezing van de provincie- en gemeenteraden en het Europees provinciaux et communaux et du Parlement européen, introduit par P.
Parlement, ingesteld door P. D'Hoker. D'Hoker.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, de rechters L. composée des présidents A. Arts et M. Melchior, des juges L. François,
François, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A.
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe en J.-P. Moerman, en, overeenkomstig Alen, J.-P. Snappe et J.-P. Moerman, et, conformément à l'article
artikel 60bis van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het 60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, du
Arbitragehof, emeritus voorzitter H. Boel, bijgestaan door de griffier
P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van emeritus voorzitter H. président émérite H. Boel, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux,
Boel, présidée par le président émérite H. Boel,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van het beroep I. Objet du recours
Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 8 september Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 8
2000 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 11 septembre 2000 et parvenue au greffe le 11 septembre 2000, P. D'Hoker,
september 2000, heeft P. D'Hoker, wonende te 9850 Nevele, demeurant à 9850 Nevele, Biebuyckstraat 14, a introduit un recours en
Biebuyckstraat 14, beroep tot vernietiging ingesteld van de artikelen
3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi du 26 juin 2000 visant à
de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van het réduire de moitié l'effet dévolutif des votes exprimés en case de tête
onderscheid tussen kandidaat-titularissen en kandidaat-opvolgers voor et à supprimer la distinction entre candidats titulaires et candidats
de verkiezing van de provincie- en gemeenteraden en het Europees suppléants pour l'élection des conseils provinciaux et communaux et du
Parlement (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 14 juli 2000, Parlement européen (publiée au Moniteur belge du 14 juillet 2000),
eerste uitgave, met erratum in het Belgisch Staatsblad van 4 augustus première édition, avec errata au Moniteur belge du 4 août 2000).
2000). Bij hetzelfde verzoekschrift is eveneens een vordering tot schorsing Par la même requête, il a également été introduit une demande de
van dezelfde wettelijke bepalingen ingesteld. Bij arrest nr. 110/2000 suspension des dispositions légales précitées. Par arrêt n° 110/2000
van 31 oktober 2000 (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 8 du 31 octobre 2000 (publié au Moniteur belge du 8 février 2001), la
februari 2001) heeft het Hof die vordering tot schorsing verworpen. Cour a rejeté cette demande de suspension.
II. De rechtspleging II. La procédure
Bij beschikking van 11 september 2000 heeft de voorzitter in functie Par ordonnance du 11 septembre 2000, le président en exercice a
de rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en désigné les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la
59 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof. loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage.
De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was Les juges-rapporteurs ont estimé qu'il n'y avait pas lieu de faire
om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen. application des articles 71 ou 72 de la loi organique.
Van het beroep is kennisgegeven overeenkomstig artikel 76 van de Le recours a été notifié conformément à l'article 76 de la loi
organieke wet bij op 13 oktober 2000 ter post aangetekende brieven. organique, par lettres recommandées à la poste le 13 octobre 2000.
Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au
bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 20 oktober 2000. Moniteur belge du 20 octobre 2000.
De Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, heeft een memorie Le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, a
ingediend bij op 27 november 2000 ter post aangetekende brief. introduit un mémoire par lettre recommandée à la poste le 27 novembre
Van die memorie is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de 2000. Ce mémoire a été notifié conformément à l'article 89 de la loi
organieke wet bij op 31 januari 2001 ter post aangetekende brief. organique, par lettre recommandée à la poste le 31 janvier 2001.
De verzoekende partij heeft een memorie van antwoord ingediend bij op La partie requérante a introduit un mémoire en réponse par lettre
16 februari 2001 ter post aangetekende brief. recommandée à la poste le 16 février 2001.
Bij beschikkingen van 28 februari 2001 en 28 juni 2001 heeft het Hof Par ordonnances des 28 février 2001 et 28 juin 2001, la Cour a prorogé
de termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot respectievelijk 8 september 2001 en 8 maart 2002. respectivement jusqu'aux 8 septembre 2001 et 8 mars 2002 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu.
Bij beschikkingen van 20 maart 2001 en 22 mei 2001 heeft het Hof de Par ordonnances des 20 mars 2001 et 22 mai 2001, la Cour a complété le
zetel aangevuld respectievelijk met de rechters A. Alen en J.-P. siège respectivement par les juges A. Alen et J.-P. Moerman.
Moerman. Bij beschikking van 30 mei 2001 heeft voorzitter H. Boel de zaak Par ordonnance du 30 mai 2001, le président H. Boel a soumis l'affaire
voorgelegd aan het Hof in voltallige zitting. à la Cour réunie en séance plénière.
Bij beschikking van dezelfde dag heeft het Hof de zaak in gereedheid Par ordonnance du même jour, la Cour a déclaré l'affaire en état et
verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 20 juni 2001. fixé l'audience au 20 juin 2001.
Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats,
bij op 31 mei 2001 ter post aangetekende brieven. par lettres recommandées à la poste le 31 mai 2001.
Op de openbare terechtzitting van 20 juni 2001 : A l'audience publique du 20 juin 2001 :
- zijn verschenen : - ont comparu :
. P. D'Hoker, in eigen persoon; . P. D'Hoker, en personne;
. Mr. M. Gelders, tevens loco Mr. D. D'Hooghe, advocaten bij de balie . Me M. Gelders, qui comparaissait également loco Me D. D'Hooghe,
te Brussel, voor de Ministerraad; avocats au barreau de Bruxelles, pour le Conseil des ministres;
- hebben de rechters-verslaggevers A. Arts en J.-P. Moerman verslag - les juges-rapporteurs A. Arts et J.-P. Moerman ont fait rapport;
uitgebracht; - zijn de voornoemde partijen gehoord; - les parties précitées ont été entendues;
- is de zaak in beraad genomen. - l'affaire a été mise en délibéré.
De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants
van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof. de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour.
III. In rechte III. En droit
- A - - A -
Ten aanzien van de ontvankelijkheid Quant à la recevabilité
A.1.1. P. D'Hoker vordert in zijn hoedanigheid van Belgisch A.1.1. P. D'Hoker demande, en sa qualité de citoyen belge,
staatsburger de vernietiging van de artikelen 3, 7 en 9 van de wet van l'annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi du 26 juin 2000, en
26 juni 2000, inzonderheid wat betreft de toekenning van stemmen aan particulier en ce qui concerne l'attribution de voix aux candidats
de kandidaten rekening houdend met de volgorde van hun voordracht op tenant compte de leur ordre de présentation sur la liste du parti pour
de lijst van de partij waarvoor zij kandidaat zijn voor de lequel ils sont candidats aux élections provinciales et communales.
provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen.
A.1.2. De Ministerraad voert aan dat het beroep niet ontvankelijk is A.1.2. Le Conseil des ministres fait valoir que le recours n'est pas
bij gebrek aan belang bij de vernietiging van de aangevochten recevable, faute d'un intérêt à l'annulation des dispositions
bepalingen : in geval van vernietiging zou immers de vroegere regeling attaquées : en cas d'annulation, l'ancienne règle serait en effet
van toepassing zijn, waarbij de werking van de lijststemmen ten volle applicable, en vertu de laquelle les votes exprimés en case de tête
geldt en dus niet beperkt is tot de helft, wat vanuit het standpunt (votes de liste) sortissent leur plein effet et ne sont donc pas
van de verzoeker nadeliger is. réduits de moitié, ce qui, du point de vue du requérant, est plus
A.1.3. In zijn memorie van antwoord reageert de verzoeker op die défavorable. A.1.3. Dans son mémoire en réponse, le requérant réagit comme suit à
exceptie als volgt : « Hier wordt geïnterpreteerd dat een instellen l'exception soulevée : « on interprète ici les choses en ce sens que
van een vernietigingsberoep enkel maar een instellen van een l'introduction d'un recours en annulation ne serait qu'une
annulatieberoep zou zijn. Dat de een of meer gewraakte artikels op introduction d'un recours en annulation. Que le ou les articles
zich niet in vraag kunnen gesteld worden in het kader van een incriminés ne pourraient pas être contestés pour eux-mêmes dans le
overtreding van art. 10 en 11 van de Grondwet ». cadre d'une violation des articles 10 et 11 de la Constitution ».
Ten gronde Quant au fond
Standpunt van de verzoeker Position du requérant
A.2.1. P. D'Hoker is van oordeel dat de aangevochten bepalingen in A.2.1. P. D'Hoker considère que les dispositions attaquées sont
strijd zijn met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Hij voert aan contraires aux articles 10 et 11 de la Constitution. Il allègue que le
dat zijn uitgebrachte stem bij verkiezingen « niet evenwaardig is naar vote qu'il exprime lors des élections « n'a pas la même valeur, au
feitelijke inbreng naargelang de invloed van de ' lijststem ' al of niveau de l'apport de fait, selon que l'influence du ` vote de liste '
niet van toepassing is ». s'applique ou non ».
Hij geeft het voorbeeld van een tweede kandidaat met 182 Il prend l'exemple d'un deuxième candidat ayant recueilli 182 voix de
voorkeurstemmen en een derde met 183 voorkeurstemmen. In de hypothese préférence et d'un troisième ayant recueilli 183 voix de préférence.
dat nog 2 lijststemmen toe te wijzen zijn, zal de tweede kandidaat Dans l'hypothèse où 2 voix de liste sont encore à attribuer, le
deuxième candidat sera élu à la place du troisième. Dans le cas d'un
verkozen zijn in plaats van de derde. In een echt algemeen enkelvoudig véritable droit de vote général simple, le troisième candidat serait
stemrecht zou de derde kandidaat verkozen zijn omdat hij meer stemmen élu puisqu'il a recueilli davantage de suffrages. Selon le requérant,
kreeg. Voor de verzoeker blijkt uit dit voorbeeld dat een kandidaat cet exemple prouve qu'un candidat qui ne peut bénéficier des votes de
die door zijn rangschikking op de lijst de zogenaamde lijststemmen liste, à cause de son classement sur la liste, n'obtient pas des chances égales.
niet kan genieten, geen gelijke kans krijgt. Selon le requérant, ceci n'est pas seulement contraire aux articles 10
Volgens hem druist dit niet alleen in tegen de artikelen 10 en 11 van et 11 de la Constitution mais méconnaît aussi la « volonté de
de Grondwet, maar wordt ook de « wil van de kiezer » zoals staat in de l'électeur » dont il est question dans les articles « 61, 67.1, 67.2,
« artikelen 61, 67.1, 67.2, 116 en 162.1 » ervan genegeerd. 116 et 162.1 » de la Constitution.
Daarenboven is er naar zijn mening een flagrante overtreding van
artikel 64 van de Grondwet, in het bijzonder de regel dat geen andere Il y a en outre, selon lui, une infraction flagrante à l'article 64 de
la Constitution et, en particulier, à la règle selon laquelle aucune
voorwaarde tot verkiesbaarheid kan worden gesteld. Hij klaagt aan dat autre condition d'éligibilité ne peut être requise. Il dénonce le fait
door het instellen van de « lijststem » een « onrechtstreekse kiesdaad qu'en instaurant le « vote de liste », on introduit une « opération
» wordt ingevoerd en dat de in wezen neutrale volgorde van de électorale indirecte » et que l'ordre des candidats sur la liste, qui
kandidaten op een lijst wordt omgevormd in een bijkomende voorwaarde est en fait neutre, est transformé en une condition supplémentaire
tot verkiesbaarheid vanwege de « toekenning door overdracht », zoals d'éligibilité en raison de « l'attribution selon le mode dévolutif »,
blijkt uit het hiervoor gegeven voorbeeld. ainsi qu'il ressort de l'exemple précité.
P. D'Hoker doet opmerken dat de toewijzing van de stembiljetten aan de P. D'Hoker fait observer que l'attribution des bulletins de vote aux
kandidaten in de volgorde op de lijst gebeurt vooraleer de gekozenen candidats dans l'ordre de présentation sur la liste a lieu avant que
worden aangewezen. Indien die toewijzing zou gebeuren nadat de les élus aient été désignés. Si cette attribution avait lieu après que
kandidaten zijn gerangschikt volgens het behaalde aantal les candidats ont été classés suivant le nombre de voix de préférence
voorkeurstemmen, dan zou er geen ongrondwettigheid zijn want de recueillies, il n'y aurait pas d'inconstitutionnalité, parce que les
lijststemmen hebben dan geen invloed op hun rangschikking maar enkel votes de liste n'auraient alors aucune influence sur leur classement
op het verkiesbaarheidscijfer van de respectieve lijsten. « M.a.w. zij mais seulement sur le chiffre d'éligibilité des listes respectives. «
die dan een lijststem uitbrengen verklaren zich niet meer akkoord met En d'autres termes, ceux qui émettent alors un vote de liste ne se
de door de partij vooropgestelde volgorde maar verklaren zich dan déclarent plus d'accord avec l'ordre de présentation établi par le
akkoord met de volgorde als gevolg van het stemresultaat van het parti mais se déclarent alors d'accord avec l'ordre résultant du
totaal van de kiezers voor die bepaalde lijst. » Zulks is volgens de résultat du vote de l'ensemble des électeurs de cette liste
verzoeker dan wel in overeenstemming met de Grondwet. déterminée. » Ceci est alors effectivement conforme à la Constitution,
selon le requérant.
A.2.2. P. D'Hoker voert nog aan dat de in het geding zijnde bepalingen A.2.2. P. D'Hoker soutient encore que les dispositions en cause sont
ook in tegenspraak zijn met artikel 61 van de Grondwet, dat bepaalt également contraires à l'article 61 de la Constitution, qui dispose
dat de leden van de Kamer van volksvertegenwoordigers rechtstreeks que les membres de la Chambre des représentants sont élus directement.
worden verkozen. Hij geeft het voorbeeld van een verkiezing met drie partijen met elk Il donne l'exemple d'une élection où trois partis ont recueilli chacun
500 lijststemmen. De eerste partij krijgt 2 zetels, de tweede 3 en de 500 votes de liste. Le premier parti obtient 2 sièges, le deuxième, 3
derde 6. Volgens zijn berekening heeft de eerste partij 500 et le troisième, 6. Selon ses calculs, le premier parti a 500 votes de
lijststemmen te bedelen (500 x 2 : 2), de tweede 750 (500 x 3 : 2) en liste à répartir (500 x 2 : 2), le deuxième 750 (500 x 3 : 2) et le
de derde 1.500 (500 x 6 : 2). « Dit voorbeeld toont onomstotelijk aan troisième 1.500 (500 x 6 : 2). « Cet exemple démontre
dat hoe meer zetels een lijst behaalt, hoe groter de invloed van de incontestablement que plus une liste obtient de sièges, plus
partijen doorweegt op de kiesuitslag en de zetelaanwijzing. l'influence des partis pèse sur le résultat des élections et sur
Overduidelijk een ongelijkheid. » Het voorbeeld toont volgens de l'attribution des sièges. Il s'agit là d'une inégalité manifeste. »
verzoeker aan dat de nieuwe wet de invloed van de partijen op de Selon le requérant, l'exemple démontre que, par rapport à la
kiesuitslag en de zetelaanwijzing nog vergroot ten opzichte van de réglementation antérieure, la nouvelle loi accroît encore l'influence
vroegere regeling. des partis sur le résultat électoral et l'attribution des sièges.
A.2.3. De verzoeker wijst ten slotte op een bijkomend voordeel van A.2.3. Le requérant souligne, pour terminer, un avantage
verkiezingen zonder invloed van de lijststem. Voor hem is het supplémentaire des élections sans influence du vote de liste. Pour
wenselijk dat de verkozenen een spiegel zouden vormen van de lui, il est souhaitable que les élus soient le reflet des rapports
maatschappelijke verhoudingen en subgroepen, onder andere de vrouwen. sociaux et des sous-groupes, et notamment des femmes. La participation
De deelname van die subgroepen wordt nu bezwaard door de invloed van de ces sous-groupes est actuellement entravée par l'influence des
de partijen. Enkel doordat de devolutieve kracht van de lijststem partis. Ce n'est qu'en supprimant l'effet dévolutif du vote de liste
wordt afgeschaft, maken de diverse subgroepen een reële kans en kan de que les divers sous-groupes auront réellement leur chance et que
kiezer zijn wil in volle vrijheid uiten, binnen de wettelijkheid. « l'électeur pourra exprimer sa volonté en toute liberté, dans un cadre
Het is dan ook enkel en alleen de rangschikking in dalende volgorde légal. « C'est donc uniquement le classement dans l'ordre décroissant
van het bekomen aantal voorkeurstemmen die de verkiesbaarheidsvolgorde du nombre de votes de préférence recueillis qui est susceptible de
kan bepalen. » déterminer l'ordre d'éligibilité. »
Standpunt van de Ministerraad en reacties daarop van de verzoeker Position du Conseil des ministres et réactions du requérant à propos
A.3.1. De Ministerraad geeft een overzicht van de wetgeving inzake de celle-ci A.3.1. Le Conseil des ministres dresse un aperçu de la législation
provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen, in het bijzonder wat de relative aux élections provinciales et communales, spécialement en ce
devolutieve werking van de lijststemmen betreft. qui concerne l'effet dévolutif des votes de liste.
Hij verklaart dat de kiezer hetzij een lijststem, hetzij een of meer Il déclare que l'électeur peut exprimer soit un vote de liste soit un
voorkeurstemmen kan uitbrengen. « Kan de kiezer zich verenigen met de ou plusieurs votes de préférence. « Si l'électeur adhère à l'ordre de
volgorde waarin de kandidaten op de lijst van zijn voorkeur voorkomen, présentation des candidats de la liste de son choix, il l'exprime
dan brengt hij enkel een lijststem uit [...]. » « Als de kiezer de seulement par un vote de liste. » « Si l'électeur souhaite modifier
volgorde waarin de kandidaten op de door hem gekozen lijst wil l'ordre de présentation des candidats de la liste de son choix, il
wijzigen, dan brengt hij een of meerdere naamstemmen (of ' émet un ou plusieurs votes nominatifs (ou ` votes de préférence ')
voorkeurstemmen ') uit [...]. » Wanneer de kiezer zowel een lijststem [...]. » Lorsque l'électeur exprime à la fois un vote de liste et un
uitbrengt als een of meer voorkeurstemmen, dan wordt de lijststem als ou plusieurs votes de préférence, le vote de liste est considéré comme
niet bestaande beschouwd. inexistant.
A.3.2. P. D'Hoker repliceert dat de opvatting van de Ministerraad dat A.3.2. P. D'Hoker réplique que la conception du Conseil des ministres
selon laquelle l'électeur qui exprime un vote de liste marque son
wie een lijststem uitbrengt akkoord gaat met de volgorde van de accord sur l'ordre de présentation des candidats est contraire à
kandidaten in strijd is met artikel 64 van de Grondwet : de kiezer die l'article 64 de la Constitution : l'électeur qui exprime un vote de
een lijststem uitbrengt, legt zich neer bij het resultaat van die liste s'en remet au résultat de cette liste, mais rien de plus. Le
lijst, maar niets meer. De verzoeker wijst erop dat het vroegere « requérant souligne que la possibilité de « panacher » qui existait
panacheren » (stemmen over verschillende lijsten heen) werd afgeschaft antérieurement (voter sur plusieurs listes) a été supprimée au
ten voordele van het partijgericht stemmen. bénéfice d'un vote en faveur des partis.
A.4.1. De Ministerraad zet het verloop van de kiesverrichtingen A.4.1. Le Conseil des ministres explique le déroulement des opérations
électorales. Après le dépouillement du scrutin, le chiffre électoral
uiteen. Na de stemopneming worden het stemcijfer of kiescijfer voor est établi pour chaque liste, en comptant le nombre total de bulletins
elk van de lijsten vastgesteld door optelling van het totale aantal de vote émis en faveur de celle-ci (tant les votes de liste que les
stembiljetten voor een lijst (zowel lijststemmen als voorkeurstemmen). votes de préférence). Les chiffres électoraux sont divisés
De stemcijfers worden respectievelijk gedeeld door 1, 1,5, 2, 2,5, 3, respectivement par 1, 1,5, 2, 2,5, 3, 3,5, etc. conformément au
3,5, enz. overeenkomstig het stelsel « Imperiali ». Elke lijst krijgt système « Imperiali ». Chaque liste se voit attribuer autant de sièges
zoveel zetels als haar stemcijfer gelijke of hogere quotiënten dan het que son chiffre électoral a fourni de quotients égaux ou supérieurs au
laatst nuttige quotiënt heeft opgeleverd. dernier quotient utile.
A.4.2. De verzoeker stelt vast dat voor de gemeenteraadsverkiezingen A.4.2. Le requérant constate que c'est le système « Imperiali » qui
het systeem « Imperiali » wordt gebruikt, in tegenstelling tot het est utilisé pour les élections communales, contrairement au système «
stelsel « D'Hondt » voor de verkiezingen van de federale wetgevende D'Hondt » utilisé pour les élections des Chambres législatives
kamers, wat de doorzichtigheid niet bevordert. Hij doet opmerken dat fédérales, ce qui ne favorise pas la transparence. Il fait observer
het eerstgenoemde stelsel de grootste partijen bevoordeelt. que le premier système favorise les partis les plus grands.
A.5.1. De Ministerraad legt uit dat wanneer er meer kandidaten zijn A.5.1. Le Conseil des ministres explique que lorsqu'il y a plus de
dan zetels voor een bepaalde lijst, rekening moet worden gehouden met candidats que de sièges pour une liste donnée, il doit être tenu
het behaalde aantal stemmen om de rangorde van de gekozenen te compte du nombre de voix obtenu pour déterminer l'ordre des élus.
bepalen. Vroeger werden alle lijststemmen overgedragen aan de Antérieurement, tous les votes de liste étaient attribués aux
kandidaten in hun volgorde op de lijst. Sedert de inwerkingtreding van candidats suivant l'ordre de leur présentation sur la liste. Depuis
de aangevochten wet wordt voor de provincieraads- en l'entrée en vigueur de la loi attaquée, les votes de liste ne sont
gemeenteraadsverkiezingen het aantal lijststemmen slechts tot beloop attribués, pour les élections provinciales et communales, qu'à
van de helft toebedeeld. Met de beperking van de devolutieve kracht concurrence de la moitié du total de ceux-ci. En réduisant de moitié
van de lijststem tot de helft heeft de wetgever het gewicht van de l'effet dévolutif des votes de liste, le législateur a voulu diminuer
lijststem willen verminderen zodat de invloed van de naamstemmen le poids du vote de liste, de manière que l'influence du vote nominal
vergroot. De Ministerraad zet verder in detail en met voorbeelden soit accrue. Le Conseil des ministres explique dans le détail et par
uiteen hoe de lijststemmen, rekening houdend met het « des exemples comment les votes de liste sont attribués aux candidats
verkiesbaarheidscijfer » (stemcijfer maal aantal verkregen zetels dans l'ordre de leur présentation, compte tenu du « chiffre
gedeeld door het aantal verkregen zetels plus 1), worden overgedragen d'éligibilité » (chiffre électoral multiplié par le nombre de sièges
aan de kandidaten in de volgorde van hun voordracht. obtenus, divisé par le nombre de sièges obtenus plus 1).
A.5.2. De verzoeker repliceert dat het stelselmatig gebruiken van de A.5.2. Le requérant réplique que l'usage systématique de l'expression
uitspraak « het aantal lijststemmen slechts tot beloop van de helft « les votes de liste attribués seulement à concurrence de la moitié du
toebedeeld » een doelbewuste en systematische misleiding is om de total de ceux-ci » est une tromperie consciente et organisée pour
aandacht af te leiden van de toegepaste berekening. détourner l'attention du mode de calcul utilisé.
A.6.1. De Ministerraad verklaart te kunnen aantonen dat de wil van de A.6.1. Le Conseil des ministres déclare pouvoir démontrer que la
kiezer geenszins in onverantwoorde mate wordt beperkt door de volonté de l'électeur n'est nullement limitée de manière injustifiée
toebedeling van stemmen uit het « reservoir » van de lijststemmen in par l'attribution, dans l'ordre de présentation de la liste, des voix
de volgorde van de lijst. De wil van de kiezer wordt met andere provenant du « réservoir » des votes de liste. Autrement dit, la
woorden geenszins beperkt op een wijze die in strijd is met het volonté de l'électeur n'est nullement limitée d'une manière qui serait
beginsel van de gelijkheid en de niet-discriminatie. contraire au principe d'égalité et de non-discrimination.
A.6.2. De verzoeker vraagt zich af wie zal bepalen of « de kiezer in A.6.2. Le requérant se demande qui déterminera si « l'électeur n'est
geen onverantwoorde mate wordt beperkt » en of « een beetje verkeerd nullement limité de manière injustifiée » et si « un peu faux n'est
niet verkeerd » is. Volgens hem worden hier grondwettelijke principes pas faux ». Selon lui, des principes constitutionnels sont ici
ondergeschikt gemaakt aan zuiver partijbelang. subordonnés à des intérêts purement partisans.
A.7.1. De Ministerraad stelt dat de categorieën van personen van wie A.7.1. Le Conseil des ministres déclare que les catégories de
een ongelijkheid wordt aangevoerd, vergelijkbaar moeten zijn. Te dezen personnes à propos desquelles une inégalité est alléguée doivent être
is dat het geval : het gaat immers om personen die zich volkomen in comparables. C'est le cas en l'espèce : il s'agit en effet de
dezelfde situatie bevinden, daar ze kandidaat zijn op de lijst van personnes qui se trouvent totalement dans la même situation, étant
eenzelfde politieke partij voor de provincieraads- en donné qu'elles sont candidates sur la liste d'un même parti politique
gemeenteraadsverkiezingen. pour les élections provinciales et communales.
Volgens de Ministerraad vormt de rangschikking van de kandidaten op de Selon le Conseil des ministres, l'ordre de présentation des candidats
lijst een objectief criterium van onderscheid bij de toekenning van de sur la liste constitue un critère objectif de distinction pour
stemmen uit het reservoir van de lijststemmen. l'attribution des voix provenant du « réservoir » des votes de liste.
A.7.2. Voor de verzoekende partij gaat de stelling van de Ministerraad A.7.2. Pour la partie requérante, la thèse du Conseil des ministres va
integraal in tegen artikel 64 van de Grondwet. totalement à l'encontre de l'article 64 de la Constitution.
A.8.1. De Ministerraad betoogt dat de voornaamste doelstelling die het A.8.1. Le Conseil des ministres soutient que l'objectif principal qui
aangeklaagde onderscheid schraagt, verband houdt met de bundeling van fonde la distinction contestée est lié à la plate-forme idéologique
het ideeëngoed van een partij. Het partijbestuur maakt dan uit wie het d'un parti. La direction du parti décide alors qui est le plus à même
best in aanmerking komt om dat ideeëngoed te vertolken, wat tot uiting d'exprimer cette plate-forme, ce qui se traduit par le classement des
komt in de rangschikking van de kandidaten. Rekening houdend met de candidats. Compte tenu de l'effet dévolutif des votes de liste, limité
devolutieve werking van de lijststemmen, beperkt tot de helft van de à la moitié des votes de liste exprimés, le parti peut orienter
uitgebrachte lijststemmen, kan de partij enige sturing geven bij de quelque peu l'élection de candidats déterminés.
verkiezing van bepaalde kandidaten.
De lijststem biedt tevens de mogelijkheid voor de kiezer om zich Le vote en case de tête offre également la possibilité à l'électeur de
achter een bepaald ideeëngoed te scharen, veeleer dan achter deze of se rallier à une idéologie déterminée plutôt qu'à une personne ou à
gene persoon. Dat geldt des te meer wanneer de kiezer de kandidaten une autre. Il en est d'autant plus ainsi lorsque l'électeur ne connaît
van een partij niet persoonlijk kent. pas personnellement les candidats d'un parti.
A.8.2. P. D'Hoker repliceert dat er voor de partijen al een hele reeks A.8.2. P. D'Hoker réplique qu'il existe déjà toute une série de
mogelijkheden zijn om hun ideeëngoed te vertolken. possibilités pour les partis d'exprimer leur doctrine.
A.9.1. Volgens de Ministerraad draagt het gemaakte onderscheid op A.9.1. Selon le Conseil des ministres, la distinction instaurée
adequate wijze bij tot de voormelde doelstelling. In de praktijk contribue de manière adéquate à atteindre l'objectif précité. En
worden de eerste kandidaten op de lijst nagenoeg altijd verkozen. De pratique, les premiers candidats sur la liste sont quasiment toujours
partij heeft dus wel degelijk een zekere invloed op de samenstelling élus. Le parti a donc bien une certaine influence sur la composition
van haar toekomstige fractie doordat zij gedeeltelijk kan bepalen wie de son futur groupe, étant donné qu'il peut partiellement déterminer
er zal worden verkozen. qui sera élu.
A.9.2. De verzoeker wijst erop dat het toekennen van stemmen door A.9.2. Le requérant souligne que l'attribution de suffrages provenant
overdracht van de lijststem volgens de Ministerraad een effectief des votes de liste constitue, selon le Conseil des ministres, un moyen
middel is om de verkiezingen te beïnvloeden. « Een duidelijkere efficace pour influencer les élections. « On ne saurait imaginer
omschrijving van een overtreding van artikel 64 van de Grondwet is description plus claire d'une infraction à l'article 64 de la
haast niet te bedenken. Het is dan ook in tegenspraak met het Constitution. Il y a dès lors contradiction avec le principe d'égalité
gelijkheidsbeginsel zoals onder de artikelen 10 en 11 van de Grondwet ». tel qu'il figure aux articles 10 et 11 de la Constitution ».
A.10.1. De Ministerraad betoogt dat er een redelijke verhouding is A.10.1. Le Conseil des ministres affirme qu'il existe un rapport
tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. raisonnable entre les moyens utilisés et l'objectif poursuivi.
De kiezer kent de gevolgen van het uitbrengen van een lijststem en L'électeur connaît les effets du vote en case de tête et c'est donc
stemt aldus uit eigen wil uitdrukkelijk in met de volgorde van de volontairement qu'il adhère explicitement à l'ordre de présentation de
lijst. Hij is daartoe niet verplicht en kan integendeel de volgorde la liste. Il n'y est pas obligé et peut au contraire modifier l'ordre
wijzigen door het toekennen van voorkeurstemmen. Het feitelijk gewicht de présentation en attribuant des votes de préférence. Le poids
van de voorkeurstem is gerelateerd aan het aantal andere kiezers dat effectif de la voix de préférence est fonction du nombre d'autres
een lijststem uitbrengt. électeurs qui émettent un vote en case de tête.
De Ministerraad doet opmerken dat het Hof niet beoordeelt of de Le Conseil des ministres fait observer que la Cour ne juge pas si la
wetgevende maatregel opportuun of wenselijk is, noch nagaat of het mesure législative est opportune ou souhaitable ni ne vérifie si
nagestreefde doel door andere maatregelen kan worden bereikt. De door d'autres mesures permettraient d'atteindre l'objectif poursuivi. Les
de verzoeker voorgestelde alternatieve maatregelen, namelijk de mesures de rechange suggérées par le requérant, à savoir la
afschaffing van de devolutieve kracht van de lijststem of de suppression de l'effet dévolutif du vote de liste ou l'attribution des
toebedeling van lijststemmen nadat de kandidaten zijn gerangschikt votes de liste après que les candidats ont été classés suivant l'ordre
volgens het behaalde aantal voorkeurstemmen, maken niet het voorwerp du nombre de voix de préférence obtenues, sont sans objet pour la
uit van beoordeling door het Hof. décision de la Cour.
A.10.2. De verzoeker antwoordt dat het te dezen niet gaat over de A.10.2. Le requérant répond qu'il ne s'agit pas en l'espèce
beoordeling van de opportuniteit of wenselijkheid, maar enkel over de d'apprécier le caractère opportun ou souhaitable mais seulement de
vaststelling dat een wettekst niet conform is met de artikelen 10 en constater qu'un texte de loi n'est pas conforme aux articles 10 et 11
11 van de Grondwet. De wetgever moet handelen in het kader van de de la Constitution. Le législateur doit agir dans le cadre des règles
bestaande grondwettelijke regels. Afwijkingen die enkel de versterking constitutionnelles existantes. Des dérogations qui visent uniquement à
van de partijen beogen in plaats van het algemeen belang, moeten renforcer les partis au lieu de l'intérêt général doivent être
worden afgekeurd. réprouvées.
A.11.1. De Ministerraad wijst erop dat de procedure voor de overdracht A.11.1. Le Conseil des ministres souligne que la procédure
van de lijststemmen behouden blijft, maar dat de lijststemmen nog d'attribution des votes de liste est maintenue, mais que ces votes ne
slechts tot beloop van de helft worden toebedeeld. Hij wijst er ook op sont plus attribués qu'à concurrence de la moitié. Il souligne
dat wanneer de kiezer op eenzelfde lijst zowel een lijststem als également que lorsque l'électeur exprime, sur une même liste, un vote
voorkeurstemmen uitbrengt, het stembiljet niet ongeldig is, maar dat de liste et des votes de préférence, le bulletin de vote n'est pas nul
alsdan voorrang wordt gegeven aan de voorkeurstemmen. mais il est alors donné priorité aux voix de préférence.
De Ministerraad doet voorts opmerken dat uit een recente studie blijkt Le Conseil des ministres fait encore observer qu'il ressort d'une
dat de kiezers naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen étude récente que les électeurs, lors des élections communales, usent
voornamelijk gebruik maken van voorkeurstemmen en dat dit wellicht nog principalement du vote de préférence et que ceci sera probablement
meer het geval zal zijn als gevolg van de halvering van de devolutieve encore davantage le cas, suite à la réduction de moitié de l'effet
werking van de lijststem. dévolutif du vote de liste.
A.11.2. De verzoeker stelt vast dat bij de gemeenteraadsverkiezingen A.11.2. Le requérant constate que davantage de votes de préférence
sont exprimés, lors des élections communales, en raison de la plus
meer voorkeurstemmen worden uitgebracht vanwege de kleinere sociale petite distance sociale entre l'électeur et les candidats. Pour lui,
afstand tussen de kiezer en de kandidaten. Voor hem is de overdracht l'attribution des votes de liste est en fait superflue. Les partis
van lijststemmen in wezen overbodig. De taak van de politieke partijen politiques ont pour mission de réduire la distance sociale ou
is het verkleinen van de sociale afstand of het vergroten van de d'accroître la participation de l'électeur, au lieu de maintenir cette
betrokkenheid van de kiezer, in plaats van de grote sociale afstand te grande distance sociale par des manipulations inconstitutionnelles des
handhaven door ongrondwettige manipulatie van de lijststemmen. votes de liste.
A.12.1. In uiterst ondergeschikte orde vraagt de Ministerraad dat het A.12.1. En ordre extrêmement subsidiaire, le Conseil des ministres
Hof rekening zou houden met het evolutieve karakter van de demande à la Cour de tenir compte du caractère évolutif de la
aangevochten wetgeving. législation attaquée.
Hij verwijst naar het regeerakkoord van 7 juli 1999, waarin is gesteld Il renvoie à l'accord de gouvernement du 7 juillet 1999, dans lequel
: « In het huidig kiesstelsel bevoordeelt de lijststem de meest batig il est dit : « Dans le système électoral actuel, le vote en case de
gerangschikte kandidaten op de lijst. Deze devolutieve werking van de tête privilégie les candidats qui occupent les meilleures places sur
lijststem ontneemt de burger een deel van zijn keuzemogelijkheid en la liste. Cet effet dévolutif du vote en case de tête enlève au
controlemacht ». De Ministerraad doet opmerken dat de devolutieve werking van de citoyen une part de sa faculté de choix et de son pouvoir de contrôle.
lijststem reeds bestaat sedert de inwerkingtreding van de provincie- » Le Conseil des ministres fait observer que l'effet dévolutif du vote
en gemeentekieswet en dat de wetgever van oordeel was dat het niet en case de tête existe déjà depuis l'entrée en vigueur de la loi
électorale provinciale et communale et que le législateur était d'avis
verkieslijk was de beperkte invloed die de partijen nog hebben op de qu'il n'était pas souhaitable de supprimer d'un seul coup l'influence
aanwijzing van de (waarschijnlijk) verkozenen in één keer af te limitée que les partis ont encore sur la désignation des élus
schaffen. Een amendement om de overdracht van de lijststem af te (probables). Un amendement visant à supprimer l'attribution des votes
schaffen werd niet aanvaard. de liste n'a pas été accepté.
A.12.2. De verzoeker stelt dat de Ministerraad met de hiervoor A.12.2. Le requérant constate que le Conseil des ministres, en citant
weergegeven passage uit het regeerakkoord onomstotelijk toegeeft dat le passage précité de l'accord de gouvernement, reconnaît
het devolutief toepassen van de lijststem in strijd is met de incontestablement que l'effet dévolutif du vote de liste est contraire
Grondwet. Uit het regeerakkoord blijkt dat de wil om die à la Constitution. Il ressort de l'accord de gouvernement que la
ongrondwettigheid op te heffen aanwezig is. volonté de supprimer cette inconstitutionnalité est présente.
- B - - B -
Onderwerp van het beroep Objet du recours
B.1. De verzoeker vordert de gedeeltelijke vernietiging van de B.1. Le requérant demande l'annulation partielle des articles 3, 7 et
artikelen 3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de 9 de la loi du 26 juin 2000 visant à réduire de moitié l'effet
helft van de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing dévolutif des votes exprimés en case de tête et à supprimer la
van het onderscheid tussen kandidaat-titularissen en distinction entre candidats titulaires et candidats suppléants pour
kandidaat-opvolgers voor de verkiezing van de provincie- en l'élection des conseils provinciaux et communaux et du Parlement
gemeenteraden en het Europees Parlement. européen.
Artikel 3 maakt deel uit van hoofdstuk II van die wet, dat de L'article 3 fait partie du chapitre II de cette loi, qui contient les
wijzigingen van de wet van 19 oktober 1921 tot regeling van de modifications apportées à la loi du 19 octobre 1921 organique des
provincieraadsverkiezingen bevat. élections provinciales.
Artikel 3 van de wet van 26 juni 2000 bepaalt (de bepalingen die L'article 3 de la loi du 26 juin 2000 dispose (les dispositions
worden bestreden, zijn cursief weergegeven) : attaquées figurent en italiques) :
« In artikel 21 van dezelfde wet, vervangen door de gewone wet van 16 « A l'article 21 de la même loi, remplacé par la loi ordinaire du 16
juli 1993, worden de volgende wijzigingen aangebracht : juillet 1993, sont apportées les modifications suivantes :
1° § 1 wordt vervangen als volgt : 1° le § 1er est remplacé par la disposition suivante :
' § 1. Wanneer het aantal kandidaten van een lijst gelijk is aan het ` § 1er. Lorsque le nombre des candidats d'une liste est égal à celui
aantal zetels dat aan die lijst toekomt, zijn al die kandidaten des sièges revenant à la liste, ces candidats sont tous élus.
gekozen. Is het eerste van die aantallen groter dan het tweede, dan worden de Lorsque le premier de ces nombres est supérieur au second, les sièges
zetels toegekend aan de kandidaten in afnemende grootte van het aantal sont conférés aux candidats dans l'ordre décroissant du nombre de voix
stemmen dat zij hebben behaald. Bij gelijk stemmenaantal is de qu'ils ont obtenues. En cas de parité de voix, l'ordre de présentation
volgorde van voordracht op de lijst beslissend. Alvorens de gekozenen prévaut. Préalablement à la désignation des élus, le bureau principal
aan te wijzen, kent het districthoofdbureau aan de kandidaten de district procède à l'attribution individuelle aux candidats de la
individueel de helft van het aantal stemmen toe ten gunste van de moitié du nombre des votes favorables à l'ordre de présentation. Cette
volgorde van voordracht. Deze helft wordt vastgesteld door het product moitié s'établit en divisant par deux le produit résultant de la
van de vermenigvuldiging van het aantal stembiljetten met een multiplication du nombre des bulletins marqués en tête de liste, visés
lijststem, bedoeld in artikel 9quinquies, § 3, tweede lid, 1°, en het à l'article 9quinquies, § 3, alinéa 2, 1°, par le nombre des sièges
obtenus par cette liste.
aantal door die lijst behaalde zetels, te delen door twee. L'attribution visée à l'alinéa précédent se fait d'après un mode
De in het vorige lid bedoelde toekenning gebeurt door overdracht. De dévolutif. Les bulletins à attribuer sont ajoutés aux suffrages
toe te kennen stembiljetten worden toegevoegd aan de naamstemmen die nominatifs obtenus par le premier candidat de la liste, à concurrence
de eerste kandidaat van de lijst heeft behaald, voor wat nodig is om het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, te bereiken. Is er een overschot, dan wordt het op gelijkaardige wijze toegekend aan de tweede kandidaat, vervolgens aan de derde en zo verder, totdat de helft van het aantal gunstige stemmen voor de volgorde van voordracht, zoals die bepaald is in het vorige lid, uitgeput is. Het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, wordt bereikt door het product van de vermenigvuldiging van het verkiezingscijfer van de lijst zoals het bepaald is in artikel 18bis, en het aantal zetels dat aan die lijst toegekend is, te delen door het aantal zetels dat toekomt aan die lijst, vermeerderd met een eenheid. Wanneer het aantal kandidaten van een lijst lager is dan dat van de aan de lijst toekomende zetels, zijn die kandidaten allemaal gekozen en worden de overblijvende zetels toegekend overeenkomstig artikel 19, § 2, vierde lid. ', de ce qui est nécessaire pour atteindre le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste. L'excédent, s'il y en a, est attribué dans une mesure semblable, au deuxième candidat, puis au troisième, et ainsi de suite, jusqu'à ce que la moitié du nombre des votes favorables à l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée à l'alinéa précédent, soit épuisée. Le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste s'obtient en divisant par le nombre des sièges revenant à la liste, majoré d'une unité, le produit résultant de la multiplication du chiffre électoral de la liste, tel qu'il est déterminé à l'article 18bis, par le nombre des sièges attribués à celle-ci. Lorsque le nombre des candidats d'une liste est inférieur à celui des sièges qui lui reviennent, ces candidats sont tous élus et les sièges en surplus sont attribués conformément à l'article 19, § 2, alinéa 4. ';
2° er wordt een nieuwe § 1bis toegevoegd, luidende : 2° il est inséré un § 1erbis (nouveau), rédigé comme suit :
' § 1bis. De eventuele decimalen van het quotiënt dat verkregen wordt ` § 1erbis. Les éventuelles décimales du quotient que l'on obtient
enerzijds door de in § 1, tweede lid, bedoelde verrichting uit te d'une part, en effectuant l'opération visée au § 1er, alinéa 2, et
voeren, en anderzijds door de in § 1, vierde lid, bedoelde verrichting d'autre part, en effectuant l'opération visée au § 1er, alinéa 4, sont
uit te voeren, worden afgerond naar de hogere eenheid, ongeacht het feit of zij al dan niet 0,50 bereiken. '; arrondies à l'unité supérieure, qu'elles atteignent ou non 0,50. ';
3° § 2 wordt vervangen als volgt : 3° le § 2 est remplacé par la disposition suivante :
' § 2. Voor elke lijst waarop een of meer kandidaten gekozen zijn ` § 2. Dans chaque liste dont un ou plusieurs candidats sont élus
overeenkomstig § 1, worden de niet gekozen kandidaten die het grootste conformément au § 1er, les candidats non élus qui ont obtenu le plus
aantal stemmen hebben behaald, of bij gelijk stemmenaantal, in de grand nombre de voix, ou, en cas de parité de voix, dans l'ordre
volgorde van inschrijving op het stembiljet, eerste, tweede, derde d'inscription au bulletin de vote, sont déclarés premier, deuxième,
enz. opvolger verklaard. troisième suppléant et ainsi de suite.
Voorafgaandelijk aan hun aanwijzing gaat het districthoofdbureau, Préalablement à leur désignation, le bureau principal de district,
nadat het de verkozenen heeft aangewezen, over tot een nieuwe ayant désigné les élus, procède à une nouvelle attribution
individuele toekenning aan de niet-gekozen kandidaten, van de helft individuelle aux candidats non élus de la moitié du nombre des votes
van het aantal stemmen die gunstig zijn voor de volgorde van favorables à l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée au
voordracht, zoals bepaald is in § 1, tweede lid, waarbij die
toekenning op dezelfde manier gebeurt als voor de aanwijzing van de § 1er, alinéa 2, cette attribution se faisant de la même manière que
verkozenen, maar beginnende bij de eerste niet-gekozen kandidaat, in pour la désignation des élus, mais en commençant par le premier des
de volgorde van inschrijving op het stembiljet. ' ». candidats non élus, dans l'ordre d'inscription au bulletin de vote. '
De artikelen 7 en 9 maken deel uit van hoofdstuk III van de wet, ». Les articles 7 et 9 figurent au chapitre III de la loi, lequel
houdende de wijzigingen van de gemeentekieswet, gecoördineerd op 4 augustus 1932. contient des modifications à la loi électorale communale coordonnée le 4 août 1932.
Artikel 7 bepaalt (de bepalingen die worden bestreden, zijn cursief L'article 7 dispose (les dispositions attaquées figurent en italiques)
weergegeven) : :
« Artikel 57 van dezelfde wet, gewijzigd bij de wet van 5 juli 1976, « L'article 57 de la même loi, modifié par la loi du 5 juillet 1976,
wordt vervangen als volgt : est remplacé par la disposition suivante :
'

Art. 57.- Wanneer het aantal kandidaten van een lijst gelijk is aan

`

Art. 57.Lorsque le nombre des candidats d'une liste est égal à

het aantal zetels dat aan die lijst toekomt, zijn al die kandidaten celui des sièges revenant à la liste, ces candidats sont tous élus.
gekozen. Is het eerste van die aantallen groter dan het tweede, dan worden de Lorsque le premier de ces nombres est supérieur au second, les sièges
zetels toegekend aan de kandidaten in afnemende grootte van het aantal sont conférés aux candidats dans l'ordre décroissant du nombre de voix
stemmen dat zij hebben behaald. Bij gelijk stemmenaantal is de qu'ils ont obtenues. En cas de parité de voix, l'ordre de présentation
volgorde van voordracht op de lijst beslissend. Alvorens de gekozenen prévaut. Préalablement à la désignation des élus, le bureau principal
aan te wijzen, kent het hoofdbureau aan de kandidaten individueel de procède à l'attribution individuelle aux candidats de la moitié du
helft van het aantal stemmen toe ten gunste van de volgorde van nombre des votes favorables à l'ordre de présentation. Cette moitié
voordracht. Deze helft wordt vastgesteld door het product van de s'établit en divisant par deux le produit résultant de la
vermenigvuldiging van het aantal stembiljetten met een lijststem, multiplication du nombre des bulletins marqués en tête de liste, visés
bedoeld in artikel 50, § 1, tweede lid, 1°, en het aantal door deze lijst behaalde zetels, te delen door twee. De in het vorige lid bedoelde toekenning gebeurt door overdracht. De toe te kennen stembiljetten worden toegevoegd aan de naamstemmen die de eerste kandidaat van de lijst heeft behaald, voor wat nodig is om het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, te bereiken. Is er een overschot, dan wordt het op gelijkaardige wijze toegekend aan de tweede kandidaat, vervolgens aan de derde en zo verder, totdat de helft van het aantal gunstige stemmen voor de volgorde van voordracht, zoals die bepaald is in het vorige lid, uitgeput is. Het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, wordt bereikt door het product van de vermenigvuldiging van het verkiezingscijfer van de lijst zoals het bepaald is in artikel 55, en het aantal zetels dat aan die lijst toegekend is, te delen door het aantal zetels dat toekomt aan die lijst, vermeerderd met een eenheid. Wanneer het aantal kandidaten van een lijst lager is dan dat van de aan de lijst toekomende zetels, zijn die kandidaten allemaal gekozen en worden de overblijvende zetels toegekend overeenkomstig artikel 56, derde lid. ' ». à l'article 50, § 1er, alinéa 2, 1°, par le nombre des sièges obtenus par cette liste. L'attribution visée à l'alinéa précédent se fait d'après un mode dévolutif. Les bulletins à attribuer sont ajoutés aux suffrages nominatifs obtenus par le premier candidat de la liste, à concurrence de ce qui est nécessaire pour atteindre le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste. L'excédent, s'il y en a, est attribué dans une mesure semblable, au deuxième candidat, puis au troisième, et ainsi de suite, jusqu'à ce que la moitié du nombre des votes favorables à l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée à l'alinéa précédent, soit épuisée. Le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste s'obtient en divisant par le nombre des sièges attribués à la liste, majoré d'une unité, le produit résultant de la multiplication du chiffre électoral de la liste, tel qu'il est déterminé à l'article 55, par le nombre des sièges attribués à celle-ci. Lorsque le nombre de candidats d'une liste est inférieur à celui des sièges qui lui reviennent, ces candidats sont tous élus et les sièges en surplus sont attribués conformément à l'article 56, alinéa 3. ' ».
Artikel 9 bepaalt (de bepalingen die worden bestreden, zijn cursief L'article 9 dispose (les dispositions attaquées figurent en italiques)
weergegeven) : :
« Artikel 58 van dezelfde wet, gewijzigd door de gewone wet van 16 « L'article 58 de la même loi, modifié par la loi ordinaire du 16
juli 1993, wordt vervangen als volgt : juillet 1993, est remplacé par la disposition suivante :
'

Art. 58.- Voor elke lijst waarop een of meer kandidaten gekozen

`

Art. 58.Dans chaque liste dont un ou plusieurs candidats sont élus

zijn overeenkomstig artikel 57, worden de niet gekozen kandidaten die conformément à l'article 57, les candidats non élus qui ont obtenu le
het grootste aantal stemmen hebben behaald, of bij gelijk plus grand nombre de voix, ou en cas de parité de voix, dans l'ordre
stemmenaantal, in de volgorde van inschrijving op het stembiljet, d'inscription au bulletin de vote, sont déclarés premier, deuxième,
eerste, tweede, derde enz. opvolger verklaard.
Voorafgaandelijk aan hun aanwijzing gaat het hoofdbureau, nadat het de troisième suppléant et ainsi de suite.
verkozenen heeft aangewezen, over tot een nieuwe individuele Préalablement à leur désignation, le bureau principal, ayant désigné
toekenning aan de niet-gekozen kandidaten, van de helft van het aantal les élus, procède à une nouvelle attribution individuelle aux
stemmen die gunstig zijn voor de volgorde van voordracht, zoals candidats non élus de la moitié du nombre des votes favorables à
bepaald is in artikel 57, tweede lid, waarbij die toekenning op l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée à l'article 57,
dezelfde manier gebeurt als voor de aanwijzing van de verkozenen, maar alinéa 2, cette attribution se faisant de la même manière que pour la
beginnende bij de eerste niet-gekozen kandidaat, in de volgorde van désignation des élus, mais en commençant par le premier des candidats
inschrijving op het stembiljet. ' » non élus, dans l'ordre d'inscription au bulletin de vote. ' ».
De wet van 27 december 2000 « tot aanvulling van de wet van 26 juni La loi du 27 décembre 2000 « complétant la loi du 26 juin 2000 visant
2000 tot beperking met de helft van de devolutieve kracht van de à réduire de moitié l'effet dévolutif des votes exprimés en case de
lijststemmen en tot afschaffing van het onderscheid tussen tête et à supprimer la distinction entre candidats titulaires et
kandidaat-titularissen en kandidaat-opvolgers voor de verkiezing van candidats suppléants pour l'élection des conseils provinciaux et
de provincie- en gemeenteraden en het Europees Parlement » (Belgisch communaux et du Parlement européen » (Moniteur belge, 24 janvier 2001,
Staatsblad, 24 januari 2001, en erratum, 3 februari 2001) houdt geen errata, 3 février 2001) ne contient aucune modification des
wijzigingen in van de thans bestreden bepalingen en heeft geen dispositions présentement attaquées et n'a pas d'incidence sur
weerslag op het huidige beroep. l'actuel recours.
Ten aanzien van de ontvankelijkheid Quant à la recevabilité
B.2.1. De verzoeker klaagt in zijn hoedanigheid van Belgisch B.2.1. Le requérant se plaint, en sa qualité de citoyen belge, de ce
staatsburger aan dat het gewicht van zijn stem wordt beïnvloed door de que le poids de son vote est influencé par l'attribution des votes de
toekenning van lijststemmen aan de kandidaten die daartoe in nuttige liste aux candidats qui figurent en ordre utile à cette fin sur la
volgorde voorkomen op de lijst van de partij waarvoor zij kandidaat liste du parti pour lequel ils sont candidats aux élections
zijn voor de provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen. provinciales et communales.
B.2.2. De Ministerraad voert als exceptie van niet-ontvankelijkheid B.2.2. Le Conseil des ministres excipe de l'irrecevabilité du recours
aan dat de verzoeker geen belang heeft bij zijn beroep. De au motif que le requérant n'a aucun intérêt à celui-ci. Le Conseil des
Ministerraad doet opmerken dat in geval van vernietiging van de ministres fait observer qu'en cas d'annulation des dispositions
bestreden bepalingen de voorheen bestaande regeling terug van kracht attaquées, le régime qui existait antérieurement sera à nouveau en
wordt, waarbij de werking van de lijststemmen ten volle geldt en dus vigueur, et qu'en vertu de ce régime, l'effet dévolutif des votes de
niet beperkt is tot de helft, wat vanuit het standpunt van de liste joue pleinement et n'est donc pas réduit de moitié, ce qui, du
verzoeker nadeliger zou zijn. point de vue du requérant, serait plus défavorable.
B.2.3. De bestreden wet heeft betrekking op het kiesrecht. Het B.2.3. La loi attaquée se rapporte au droit de vote. Le droit de vote
kiesrecht is het fundamenteel politiek recht in de representatieve est le droit politique fondamental de la démocratie représentative.
democratie. Elke kiezer heeft er belang bij de vernietiging te Tout électeur a un intérêt à demander l'annulation des dispositions de
vorderen van die bepalingen van de bedoelde kieswet die het gewicht ladite loi électorale susceptibles d'affecter le poids de son vote.
van zijn stem kunnen beïnvloeden.
Het gegeven dat de devolutieve kracht van de lijststemmen wordt La circonstance que l'effet dévolutif des votes de liste soit réduit
teruggebracht tot de helft en dat die devolutieve kracht opnieuw ten de moitié et que celui-ci s'appliquerait à nouveau pleinement dans le
volle zou gelden bij een eventuele vernietiging, doet geen afbreuk aan cas d'une éventuelle annulation n'enlève rien à l'intérêt du
het belang van de verzoeker, die kan hopen dat hij alsdan een nieuwe requérant, qui peut espérer obtenir ainsi une nouvelle chance de voir
kans verkrijgt om de aangeklaagde situatie gunstiger geregeld te zien. réglée plus favorablement la situation qu'il dénonce.
B.2.4. De verzoeker doet blijken van het vereiste belang. B.2.4. La partie requérante justifie de l'intérêt requis.
Ten gronde Quant au fond
B.3.1. De verzoeker voert de schending aan van de artikelen 10 en 11 B.3.1. Le requérant invoque la violation des articles 10 et 11 de la
van de Grondwet, al dan niet gelezen in samenhang met andere Constitution, combinés ou non avec d'autres dispositions
grondwetsbepalingen die op het kiesrecht betrekking hebben, constitutionnelles relatives au droit de vote et en particulier avec
inzonderheid de artikelen 61, 64, 67, §§ 1 en 2, 116 en 162 ervan. les articles 61, 64, 67, §§ 1er et 2, 116 et 162.
B.3.2. In zoverre het middel een rechtstreekse toetsing vergt aan de B.3.2. En tant que le moyen invite à un contrôle direct au regard des
artikelen 61, 64, 67, §§ 1 en 2, 116 en 162 van de Grondwet, los van articles 61, 64, 67, §§ 1er et 2, 116 et 162 de la Constitution,
de vraag naar de bestaanbaarheid met de artikelen 10 en 11 ervan, is indépendamment de la question de la compatibilité avec les articles 10
het Hof niet bevoegd om erop in te gaan. et 11 de celle-ci, la Cour n'est pas compétente pour en connaître.
B.3.3. Zelfs in samenhang met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet is B.3.3. Même combiné avec l'allégation d'une violation des articles 10
het aanvoeren van de schending van de artikelen 61, 64, 67, §§ 1 en 2, et 11 de la Constitution, l'argument pris de la violation des articles
en 116 ervan niet ter zake dienend, nu de laatstgenoemde artikelen 61, 64, 67, §§ 1er et 2, et 116 de la Constitution n'est pas pertinent
geen betrekking hebben op de provincieraads- en en l'espèce, étant donné que ces derniers articles ne concernent pas
gemeenteraadsverkiezingen waarover de bestreden bepalingen handelen. les élections provinciales et communales dont traitent les dispositions attaquées.
Voorts wordt niet uiteengezet in welk opzicht de aangevochten regeling Par ailleurs, il n'est pas expliqué en quoi la réglementation attaquée
een schending zou kunnen uitmaken van de artikelen 10 en 11 van de pourrait violer les articles 10 et 11 de la Constitution lus
Grondwet gelezen in samenhang met artikel 162 ervan, dat bepaalt dat conjointement avec l'article 162 de celle-ci, lequel dispose que le
de wetgever de toepassing van het beginsel van de rechtstreekse législateur doit consacrer l'application du principe de l'élection
verkiezing van de leden van de provincieraden en de gemeenteraden directe des membres des conseils provinciaux et communaux.
dient te verzekeren.
B.3.4. Het Hof beperkt zich derhalve tot een toetsing aan de artikelen B.3.4. La Cour se limite par conséquent à un contrôle au regard des
10 en 11 van de Grondwet. articles 10 et 11 de la Constitution.
B.4. De verzoeker betoogt dat de bestreden bepalingen het B.4. Le requérant soutient que les dispositions attaquées violent le
grondwettelijk beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie schenden principe constitutionnel d'égalité et de non-discrimination en ce que
doordat kandidaten die door hun plaats op de lijst niet in aanmerking les candidats qui ne peuvent bénéficier de l'effet dévolutif des votes
komen voor de devolutieve werking van de lijststem, geen gelijke kans de liste, en raison de leur place sur la liste, n'ont pas les mêmes
krijgen om te worden verkozen. chances d'être élus.
B.5. De devolutieve werking van de lijststemmen leidt tot een verschil B.5. L'effet dévolutif des votes de liste conduit à une différence de
traitement des candidats et, partant, des électeurs favorables à des
in behandeling van de kandidaten en bijgevolg van de kiezers die voor candidats déterminés, en fonction de leur ordre de présentation sur la
liste : leurs chances d'être élus ne dépendent pas uniquement du
bepaalde kandidaten stemmen naar gelang van de volgorde van hun nombre de votes de préférence exprimés directement en leur faveur
voordracht op de lijst : hun kansen op verkiezing hangen niet enkel af mais, le cas échéant, de leur place sur la liste.
van het aantal naamstemmen dat rechtstreeks op hen is uitgebracht, B.6. En adoptant les dispositions attaquées, le législateur visait à «
maar in voorkomend geval van hun plaats op de lijst. accorder plus de pouvoir au citoyen qui sera en mesure, mieux que ce
B.6. Met de bestreden bepalingen heeft de wetgever beoogd « de burger n'est le cas actuellement, de déterminer qui le représentera pour
meer dan nu het geval is [te betrekken] bij het bepalen van wie zijn assumer la défense de ses intérêts » (Doc. parl., Chambre, 1999-2000,
belangen zal verdedigen » (Parl. St., Kamer, 1999-2000, Doc. 50 Doc. 50 0666/003, p. 3). Tout comme le projet d'un système similaire
0666/003, p. 3). Evenzeer als met het ontwerp van een soortgelijke pour les élections des Chambres législatives fédérales et du Conseil
regeling ten aanzien van de verkiezingen van de federale Wetgevende de la Communauté germanophone, le projet qui est devenu le régime
Kamers en de Raad van de Duitstalige Gemeenschap strekte het ontwerp
van de thans bestreden regeling ertoe : présentement attaqué tendait à :
« de impact van de lijststemmen met de helft te verminderen zodat de « réduire de moitié l'impact des votes exprimés en case de tête en
devolutie van de zetels binnen eenzelfde lijst zal gebeuren door meer manière telle que la dévolution des sièges au sein d'une même liste se
rekening te houden met het aantal voorkeurstemmen dat de verschillende fera en tenant compte davantage du nombre de voix de préférence
kandidaten van de lijst behaald hebben. Een grotere gelijkheid van obtenues par les divers candidats de la liste. Une plus grande égalité
kansen tussen de kandidaten zal daaruit voortvloeien en zal bijdragen de chances entre candidats en résultera et contribuera à réactiver le
tot het weer aanwakkeren van het ideeëndebat waarnaar de burger zo débat d'idées auquel aspire le citoyen. Suivant le système proposé,
sterk verlangt. Volgens het voorgestelde systeem blijven de les votes de liste favorables à l'ordre de présentation continuent à
lijststemmen die gunstig zijn voor de volgorde van voordracht, meegeteld worden voor de berekening van het kiescijfer van de lijst, maar worden zij slechts voor de helft in aanmerking genomen voor de verrichtingen inzake devolutie van de zetels tussen de kandidaten van de lijst » (ibid., Doc. 50 0666/001, pp. 3-4, en Doc. 50 0667/001, p. 3). Uit de parlementaire voorbereiding blijkt voorts dat de aangenomen regeling berust op een compromis tussen de voor- en tegenstanders van het systeem van de devolutieve werking van de lijststemmen (ibid., Doc. 50 0666/003, pp. 8-11). B.7. Enerzijds, kan de logica van een systeem dat opteert voor het algemeen kiesrecht de wetgever ertoe aanzetten aan elke kiezer een maximale invloed te geven. Anderzijds, kan het onderschrijven van het programma van een lijst worden beschouwd als een teken van bijzondere aandacht voor de politieke problemen die de inzet vormen van de verkiezingen. Het komt de wetgever toe, binnen de door de Grondwet bepaalde grenzen, te bepalen wanneer en hoe verkiezingen worden georganiseerd. Het komt het Hof enkel toe na te gaan of de door de wetgever gemaakte keuze al dan niet discriminatoir is. B.8. Het aangeklaagde verschil in behandeling berust op een objectief criterium : de plaats van de kandidaten op de lijst en de toekenning van de helft van de lijststemmen rekening houdend met het verkiesbaarheidscijfer naar gelang van het aantal zetels dat die lijst behaalt en met het aantal overdraagbare lijststemmen dat elk van de effectieve kandidaten en opvolgers nodig heeft om in aanmerking te komen. Dat criterium van onderscheid is pertinent ten aanzien van de doelstelling van de wetgever om de impact van de partijen op de kansen van de kandidaten te verminderen. Ten slotte heeft de maatregel voor de kiezer geen onevenredige gevolgen, daar hij in ieder geval over de mogelijkheid beschikt om naamstemmen uit te brengen. B.9. Het middel is niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus uitgesproken in het Nederlands, het Frans en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 30 januari 2002. De griffier, De voorzitter, être comptabilisés pour le calcul du chiffre électoral de la liste mais ne sont pris en considération qu'à concurrence de la moitié pour les opérations de dévolution des sièges entre les candidats de la liste » (ibid., Doc. 50 0666/001, pp. 3-4, et Doc. 50 0667/001, p. 3). Il ressort en outre des travaux préparatoires que la règle adoptée repose sur un compromis entre les partisans et les adversaires du système de dévolution des votes de liste (ibid., Doc. 50 0666/003, pp. 8-11). B.7. D'une part, la logique d'un système qui opte pour le suffrage universel peut inciter le législateur à donner un maximum d'influence à chaque électeur. D'autre part, l'adhésion au programme d'une liste peut être considérée comme un signe d'attention particulière aux problèmes politiques qui forment l'enjeu des élections. Il appartient au législateur, dans les limites définies par la Constitution, de déterminer quand et comment les élections seront organisées. Il appartient seulement à la Cour de vérifier si le choix opéré par le législateur est ou non discriminatoire. B.8. La différence de traitement dénoncée repose sur un critère objectif : la place occupée par les candidats sur la liste et l'attribution de la moitié des votes de liste, compte tenu du chiffre d'éligibilité en fonction du nombre de sièges obtenus par cette liste et compte tenu du nombre de votes de liste attribuables dont chaque candidat effectif et suppléant a besoin pour être élu. Ce critère de distinction est pertinent au regard de l'objectif du législateur de diminuer l'influence des partis sur les chances des candidats. Enfin, la mesure n'a pas d'effets disproportionnés pour l'électeur car celui-ci a, en tout état de cause, la possibilité de s'exprimer par des votes nominatifs. B.9. Le moyen n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi prononcé en langue néerlandaise, en langue française et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 30 janvier 2002. Le greffier, Le président,
P.-Y. Dutilleux. H. Boel. P.-Y. Dutilleux. H. Boel.
^