Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest Van Het Grondwettelijk Hof van --
← Terug naar "Arrest nr. 81/2000 van 21 juni 2000 Rolnummer 1707 In zake : het beroep tot vernietiging van de wet van 18 december 1998 tot regeling van de gelijktijdige of kort opeenvolgende verkiezingen voor de federale Wetgevende Kamers, het Europees Par Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en G. De Baets, en de rechters P. (...)"
Arrest nr. 81/2000 van 21 juni 2000 Rolnummer 1707 In zake : het beroep tot vernietiging van de wet van 18 december 1998 tot regeling van de gelijktijdige of kort opeenvolgende verkiezingen voor de federale Wetgevende Kamers, het Europees Par Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en G. De Baets, en de rechters P. (...) Arrêt n° 81/2000 du 21 juin 2000 Numéro du rôle : 1707 En cause : le recours en annulation de la loi du 18 décembre 1998 réglant les élections simultanées ou rapprochées pour les Chambres législatives fédérales, le Parlement européen et les C La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et G. De Baets, et des juges P. Martens(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Arrest nr. 81/2000 van 21 juni 2000 Arrêt n° 81/2000 du 21 juin 2000
Rolnummer 1707 Numéro du rôle : 1707
In zake : het beroep tot vernietiging van de wet van 18 december 1998 En cause : le recours en annulation de la loi du 18 décembre 1998
tot regeling van de gelijktijdige of kort opeenvolgende verkiezingen réglant les élections simultanées ou rapprochées pour les Chambres
voor de federale Wetgevende Kamers, het Europees Parlement en de législatives fédérales, le Parlement européen et les Conseils de
Gewest- en Gemeenschapsraden en van de wet van 18 december 1998 tot région et de communauté et de la loi du 18 décembre 1998 organisant le
organisatie van de geautomatiseerde stemopneming door middel van een dépouillement des votes automatisés au moyen d'un système de lecture
systeem voor optische lezing en tot wijziging van de wet van 11 april
1994 tot organisatie van de geautomatiseerde stemming, ingesteld door optique et modifiant la loi du 11 avril 1994 organisant le vote
L. Michel en anderen. automatisé, introduit par L. Michel et autres.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en G. De Baets, en de composée des présidents M. Melchior et G. De Baets, et des juges P.
rechters P. Martens, E. Cerexhe, A. Arts, M. Bossuyt en E. De Groot, Martens, E. Cerexhe, A. Arts, M. Bossuyt et E. De Groot, assistée du
bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van het beroep I. Objet du recours
Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 17 juni 1999 Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 17
ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 18 juni juin 1999 et parvenue au greffe le 18 juin 1999, L. Michel, demeurant
1999 hebben L. Michel, wonende te 6061 Charleroi, rue Saint-Charles à 6061 Charleroi, rue Saint-Charles 65, RCH 2/2, L. Mommaerts,
65, RCH 2/2, L. Mommaerts, wonende te 4000 Luik, En Neuvice 59, bus demeurant à 4000 Liège, En Neuvice 59, boîte 52, et F. Kisters,
52, en F. Kisters, wonende te 1060 Brussel, Praagstraat 32, beroep tot demeurant à 1060 Bruxelles, rue de Prague 32, ont introduit un recours
vernietiging ingesteld van de wet van 18 december 1998 tot regeling en annulation de la loi du 18 décembre 1998 réglant les élections
van de gelijktijdige of kort opeenvolgende verkiezingen voor de simultanées ou rapprochées pour les Chambres législatives fédérales,
federale Wetgevende Kamers, het Europees Parlement en de Gewest- en le Parlement européen et les Conseils de région et de communauté et de
Gemeenschapsraden en van de wet van 18 december 1998 tot organisatie la loi du 18 décembre 1998 organisant le dépouillement des votes
van de geautomatiseerde stemopneming door middel van een systeem voor automatisés au moyen d'un système de lecture optique et modifiant la
optische lezing en tot wijziging van de wet van 11 april 1994 tot loi du 11 avril 1994 organisant le vote automatisé (publiées au
organisatie van de geautomatiseerde stemming (bekendgemaakt in het
Belgisch Staatsblad van 31 december 1998, tweede editie). Moniteur belge du 31 décembre 1998, deuxième édition).
II. De rechtspleging II. La procédure
Bij beschikking van 18 juni 1999 heeft de voorzitter in functie de Par ordonnance du 18 juin 1999, le président en exercice a désigné les
rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59 juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi spéciale
van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof. du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage.
De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application
om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen. des articles 71 ou 72 de la loi organique.
Van het beroep is kennisgegeven overeenkomstig artikel 76 van de Le recours a été notifié conformément à l'article 76 de la loi
organieke wet bij op 6 augustus 1999 ter post aangetekende brieven. organique, par lettres recommandées à la poste le 6 août 1999.
Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au
bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 11 augustus 1999. Moniteur belge du 11 août 1999.
Memories zijn ingediend door : Des mémoires ont été introduits par :
- de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 17 september
1999 ter post aangetekende brief;
- De Franse Gemeenschapsregering, Surlet de Chokierplein 15-17, 1000 - le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par
lettre recommandée à la poste le 17 septembre 1999;
- le Gouvernement de la Communauté française, place Surlet de Chokier
Brussel, bij op 22 september 1999 ter post aangetekende brief. 15-17, 1000 Bruxelles, par lettre recommandée à la poste le 22
Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de septembre 1999. Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi
organieke wet bij op 27 oktober 1999 ter post aangetekende brieven. organique, par lettres recommandées à la poste le 27 octobre 1999.
De verzoekende partijen hebben een memorie van antwoord ingediend bij Les parties requérantes ont introduit un mémoire en réponse, par
op 17 december 1999 ter post aangetekende brief. lettre recommandée à la poste le 17 décembre 1999.
Bij beschikkingen van 30 november 1999 en 31 mei 2000 heeft het Hof de Par ordonnances du 30 novembre 1999 et du 31 mai 2000, la Cour a
termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot respectievelijk 17 juni 2000 en 17 december 2000. prorogé respectivement jusqu'aux 17 juin 2000 et 17 décembre 2000 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu.
Bij beschikking van 10 mei 2000 heeft het Hof de zaak in gereedheid Par ordonnance du 10 mai 2000, la Cour a déclaré l'affaire en état et
verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 30 mei 2000. fixé l'audience au 30 mai 2000.
Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats
bij op 11 mei 2000 ter post aangetekende brieven. par lettres recommandées à la poste le 11 mai 2000.
Op de openbare terechtzitting van 30 mei 2000 : A l'audience publique du 30 mai 2000 :
- is verschenen : Mr. M. Mahieu, advocaat bij het Hof van Cassatie, - a comparu Me M. Mahieu, avocat à la Cour de cassation, pour le
voor de Ministerraad en de Franse Gemeenschapsregering; Conseil des ministres et pour le Gouvernement de la Communauté
- hebben de rechters-verslaggevers P. Martens en E. De Groot verslag uitgebracht; française; - les juges-rapporteurs P. Martens et E. De Groot ont fait rapport;
- is de voornoemde advocaat gehoord; - l'avocat précité a été entendu;
- is de zaak in beraad genomen. - l'affaire a été mise en délibéré.
De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants
van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof. de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour.
III. In rechte III. En droit
- A - - A -
Standpunt van de verzoekers Position des requérants
A.1. De verzoekers willen hun belang om in rechte te treden
verantwoorden in hun hoedanigheid van kiezers en kandidaten bij de A.1. Les requérants entendent justifier leur intérêt à agir en leur
verkiezingen van 13 juni 1999. Zij vorderen de vernietiging van de qualité d'électeurs et de candidats aux élections du 13 juin 1999. Ils
beide voormelde wetten van 18 december 1998 « en bijgevolg van de demandent l'annulation des deux lois précitées du 18 décembre 1998 «
verkiezingen zelf ». Zij formuleren acht middelen. et, par conséquent, des élections elles-mêmes ». Ils formulent huit
A.2. Het eerste middel is afgeleid uit de schending van de artikelen moyens.
10 en 11 van de Grondwet in zoverre de aangevochten wetten twee A.2. Le premier moyen est pris de la violation des articles 10 et 11
de la Constitution en ce que les lois attaquées déterminent deux
categorieën van kiezers vaststellen : diegenen die « op traditionele catégories d'électeurs : ceux qui votent « traditionnellement avec
wijze stemmen met papieren stembiljetten en manuele stemopneming, bulletins sur papier et dépouillement manuel, contrôlé par des
gecontroleerd door willekeurig gekozen, neutrale en onpartijdige électeurs neutres et impartiaux, choisis au hasard, et recomptage
kiezers, en met mogelijke hertelling op verschillende niveaus, en die possible à divers niveaux, [qui disposent] de toutes leurs
over al hun grondwettelijke prerogatieven beschikken in burgerlijke en prérogatives constitutionnelles en matière civique et électorale »;
kiesaangelegenheden »; diegenen die « op elektronische wijze stemmen ceux qui votent « électroniquement avec carte magnétique, bulletin de
met een magnetische kaart, een virtueel stembiljet en eenmalige vote virtuel et contrôle unique de la part du Ministère de
controle vanwege het Ministerie van Binnenlandse Zaken via zijn l'intérieur, via ses informaticiens, ceux des sociétés mercenaires
informatici, de informatici van de ingehuurde bedrijven die belast chargées de la maintenance, et ceux du Collège de neuf experts
zijn met het onderhoud, en die van het college van negen deskundigen
die door de vergaderingen zijn aangewezen », die niet dezelfde désignés par les assemblées », qui ne jouissent pas des mêmes
prerogatieven genieten vermits zij overgeleverd zijn « aan een anoniem prérogatives puisqu'ils sont livrés à « un système anonyme, virtuel et
virtueel systeem dat niet door de kiezer kan worden gecontroleerd, met incontrôlable par l'électeur, notamment au niveau de la confirmation
name wat betreft de bevestiging van de stem zelf maar ook in geval van
fraude of hertelling ».
A.3. Het tweede middel is afgeleid uit de schending van de artikelen du vote lui-même, mais aussi en cas de fraudes ou de recomptages ».
10 en 11 van de Grondwet in zoverre de aangevochten wetten « op A.3. Le deuxième moyen est pris de la violation des articles 10 et 11
de la Constitution en ce que les lois attaquées « rétablissent
hypocriete wijze opnieuw een vorm van capaciteitenstelsel invoeren » hypocritement une forme de suffrage capacitaire » puisque seule une
vermits enkel een elite van ambtenaren en consultants bekwaam zal zijn élite de fonctionnaires et de consultants sera capable d'exercer un
een controle uit te oefenen waarvan de werkelijke uitoefening toekomt contrôle qu'il appartient au peuple et à ses représentants d'exercer
aan het volk en zijn vertegenwoordigers. véritablement.
A.4. Het derde middel is afgeleid uit de schending van de artikelen 10 A.4. Le troisième moyen est pris de la violation des articles 10 et 11
en 11 alsmede van artikel 62, § 3, van de Grondwet, in zoverre de ainsi que de l'article 62, § 3, de la Constitution en ce que le vote
geïnformatiseerde stemming, die in bepaalde gevallen de verplichting
oplegt een beroep te doen op externe hulp, op discriminerende wijze informatisé, qui impose dans certains cas le recours à une aide
het geheim van de stemming miskent en eveneens een discriminatie in extérieure, méconnaît de manière discriminatoire le secret des votes,
het leven roept « tussen de generaties die niet opgeleid zijn in en de même qu'il crée une discrimination « entre les générations non
niet vertrouwd zijn met de informatica, met name wegens hun leeftijd, formées et non habituées à l'informatique, en raison de leur âge
en de jongeren ». notamment, et les plus jeunes ».
A.5. Het vierde middel is afgeleid uit « de schending van de artikelen A.5. Le quatrième moyen est pris de la « violation des articles 25 à
25 tot 30 van de vroegere Grondwet en 62, § 3, van de Grondwet », in 30 de l'ancienne Constitution et 62, § 3, de la Constitution » en ce
zoverre twee categorieën van burgers in het leven worden geroepen : de qu'il est créé deux catégories de citoyens : l'électeur qui vote
kiezer die op traditionele wijze stemt en een controle uitoefent via traditionnellement et exerce un contrôle par le biais d'assesseurs
bijzitters met mogelijkheid tot manuele hertelling en de kiezer die op avec possibilité de recomptage manuel et l'électeur qui vote
geïnformatiseerde wijze stemt en geen enkele controle uitoefent op informatiquement et n'exerce aucun contrôle sur son vote et sur
zijn stem en op de verkiezing. l'élection.
A.6. Het vijfde middel is afgeleid uit de schending van artikel 62, § A.6. Le cinquième moyen est pris de la violation de l'article 62, § 3,
3, van de Grondwet, in zoverre de magnetische kaart en de registratie de la Constitution, en ce que la carte magnétique et l'enregistrement
van de gegevens de kiezer identificeren en het absolute geheim van de des données identifient l'électeur et méconnaissent le secret absolu
stemming miskennen. du vote.
A.7. Het zesde middel is afgeleid uit de schending van de scheiding A.7. Le sixième moyen est pris de la violation de la séparation des
der machten en van de artikelen 25 tot 30 van de « vroegere Grondwet pouvoirs et des articles 25 à 30 de la « Constitution ancienne », en
», in zoverre de geïnformatiseerde stemming enkel de controle van het ce que le vote informatique ne permet le contrôle que du ministère de
Ministerie van Binnenlandse Zaken mogelijk maakt, dat « tegelijk rechter en partij is ». l'Intérieur, qui est « à la fois juge et partie ».
A.8. Het zevende middel is afgeleid uit de schending van de artikelen
10 en 11 van de Grondwet, in zoverre de aangevochten wetten twee A.8. Le septième moyen est pris de la violation des articles 10 et 11
categorieën van kandidaten invoeren : diegenen die over wettelijke de la Constitution en ce que les lois attaquées instaurent deux
waarborgen beschikken, namelijk de aanwezigheid van getuigen in de catégories de candidats : ceux qui disposent des garanties légales, à
stembureaus en de mogelijkheid tot hertelling in geval van betwisting savoir la présence de témoins dans les bureaux de vote et la
en diegenen die, aangezien ze onder de geautomatiseerde stemming possibilité de recomptage en cas de contestation et ceux qui, relevant
vallen, die controle niet meer kunnen uitoefenen. du vote automatisé, ne peuvent plus exercer ce contrôle.
A.9. Het achtste middel is afgeleid uit de schending van de A.9. Le huitième moyen est pris de la violation de l'indépendance du
onafhankelijkheid van de wetgevende macht en van de artikelen 25 tot pouvoir législatif et des articles 25 à 30 de l'« ancienne
30 van de « vroegere Grondwet », in zoverre de omvang van het Constitution », en ce que l'ampleur du système informatique implique
informaticasysteem impliceert dat een beroep wordt gedaan op private le recours à des firmes multinationales privées.
multinationale firma's. A.10. De verzoekers vragen tevens aan het Hof, met toepassing van A.10. Les requérants demandent également à la Cour, en application de
artikel 177, onder b), van het Verdrag van Rome, aan het Hof van l'article 177, point b), du Traité de Rome, de poser à la Cour de
Justitie van de Europese Gemeenschappen de volgende prejudiciële vraag justice des Communautés européennes la question préjudicielle suivante
te stellen : :
« Schenden de bovengenoemde wetten en de bepalingen ervan die voor het « Les lois susdites et leurs dispositions attaquées devant la Cour
Arbitragehof zijn aangevochten met het oog op de vernietiging ervan, d'arbitrage en vue de leur annulation violent-elles ou non les droits
al dan niet de meest elementaire democratische rechten van de démocratiques les plus élémentaires du citoyen électeur ou candidat de
burger-kiezer of -kandidaat van lijsten die in de kiescolleges van het listes présentées au suffrage des électeurs dans les collèges
Rijk worden voorgedragen ? électoraux du royaume ?
Zijn de aangevochten bepalingen van de genoemde wetten, op het gebied Les dispositions attaquées desdites lois sont-elles en concordance
van rechtsvergelijking, gelijk aan of vertonen zij overeenkomst met soit en valeur soit en relation semblable avec d'autres dispositions
andere bepalingen van de andere Lid-Staten en zijn zij in en droit comparé des autres Etats membres et sont-elles en respect des
overeenstemming met de democratische rechten van de kiezer of van de droits démocratiques de l'électeur ou du candidat se présentant aux
kandidaat die bij de als dusdanig georganiseerde verkiezingen opkomt ? élections telles qu'organisées ?
De verzoekers voegen aan hun vraag de verwijten toe die ze ten aanzien Les requérants incluent dans leur question les reproches faits aux
van de bepalingen van de aangevochten wetten hebben geformuleerd in de dispositions des lois attaquées, tels qu'énoncés dans leurs huit
acht middelen die in dit verzoekschrift zijn uiteengezet ». moyens développés dans la présente requête. »
Memorie van de Ministerraad en van de Franse Gemeenschapsregering Mémoire du Conseil des ministres et du Gouvernement de la Communauté
A.11. De Ministerraad en de Franse Gemeenschapsregering betogen dat française A.11. Le Conseil des ministres et le Gouvernement de la Communauté
het beroep onontvankelijk is, in zoverre het geen enkele precisering
bevat omtrent de aard van de aangevoerde schendingen en in zoverre de française soutiennent que le recours est irrecevable en ce qu'il ne
verzoekers een geautomatiseerd stemsysteem bekritiseren dat, niet bij contient aucune précision sur la nature des violations alléguées et en
de aangevochten wetten, maar bij de wet van 11 april 1994 wordt ce que les requérants critiquent un système de vote automatisé
georganiseerd, waarbij de eerste van de twee aangevochten wetten die organisé, non par les lois attaquées, mais par la loi du 11 avril
wet enkel wijzigt in verband met minder belangrijke punten in de 1994, la première des deux lois attaquées ne modifiant celle-ci que
artikelen 40 tot 47 van de wet. De tweede aangevochten wet heeft harerzijds tot doel een geautomatiseerde stemopneming te organiseren door middel van een systeem voor optische lezing en een college van deskundigen op te richten dat de verzoekers niet bekritiseren. A.12. Ten aanzien van het eerste middel wordt geantwoord dat het onnauwkeurig is en dat het het Hof verzoekt zich uit te spreken over de opportuniteit om een geautomatiseerd systeem van stemopneming in te voeren, wat niet onder zijn bevoegdheid valt. A.13. In het tweede middel wordt het verweten dat het onnauwkeurig is in zoverre de aangevochten normen niet gepreciseerd zijn, terwijl enkel artikel 8 van de wet van 18 december 1998 tot organisatie van de geautomatiseerde stemopneming zou kunnen worden beoogd. Ten aanzien van de invoering van het college waarin dat artikel voorziet, ziet men niet in hoe het discriminerend zou zijn. A.14. Wat betreft het derde middel wordt opgemerkt dat het slechts ontvankelijk is in zoverre het de schending aanvoert van de artikelen sur des points mineurs figurant aux articles 40 à 47 de la loi. Quant à la seconde loi attaquée, elle a pour objet d'organiser un dépouillement automatisé des votes au moyen du système de lecture optique et de créer un collège d'experts que les requérants ne critiquent pas. A.12. Au premier moyen, il est répondu qu'il est imprécis et qu'il invite la Cour à se prononcer sur l'opportunité d'instaurer un système de vote automatique, ce qui ne relève pas de sa compétence. A.13. Au deuxième moyen, il est reproché d'être imprécis en ce que les normes attaquées ne sont pas précisées, alors que seul l'article 8 de la loi du 18 décembre 1998 organisant le dépouillement automatisé des votes pourrait être visé. Quant à l'instauration du collège que cet article prévoit, on n'aperçoit pas en quoi elle serait discriminatoire. A.14. Au sujet du troisième moyen, il est observé qu'il n'est
10 en 11 - en niet van artikel 62, derde lid - van de Grondwet en dat recevable qu'en ce qu'il allègue la violation des articles 10 et 11 et
bovendien de eventuele moeilijkheden die sommige kiezers zouden hebben non de l'article 62, alinéa 3 - de la Constitution et qu'au surplus,
ondervonden, met name bejaarde kiezers, niet zo kunnen worden les éventuelles difficultés qu'auraient rencontrées certains
beschouwd dat zij discriminaties in het leven roepen naar gelang van électeurs, notamment âgés, ne peuvent être considérées comme créant
de leeftijd van de kiezers. Voor het overige wordt in het verslag van des discriminations selon l'âge des électeurs. Au demeurant, le
het college van deskundigen betreffende de verkiezingen van 13 juni 1999 geen gewag gemaakt van bijzondere moeilijkheden, ook al bevat het aanbevelingen die het bestaande systeem kunnen verbeteren. A.15. Ten aanzien van het vierde middel wordt tegengeworpen dat het onontvankelijk zou zijn, vermits het de schending aanvoert van artikelen van de Grondwet waarvan het Hof de inachtneming niet kan toetsen. In ondergeschikte orde wordt hetzelfde antwoord gegeven als op het tweede middel. A.16. In verband met het vijfde middel wordt gesteld dat het onontvankelijk is omdat daarin geen schending van grondwetsartikelen wordt aangevoerd die het Hof bevoegd zou maken, dat het onnauwkeurig is en dat het in feite verkeerd is, aangezien geen enkel gegeven in verband met de kiezers, en meer in het bijzonder met hun identiteit op de diskettes is geregistreerd. A.17. Het zesde middel zou onontvankelijk zijn om dezelfde redenen, aangezien het college van deskundigen niet door de uitvoerende macht maar door de wetgevende vergaderingen is aangewezen. A.18. Het zevende middel zou onjuist zijn, in zoverre de geautomatiseerde stemopneming niet de verweten tekortkomingen zou vertonen, zoals het college van deskundigen in zijn verslag heeft vastgesteld. A.19. Het achtste middel zou onontvankelijk zijn, in zoverre het gebaseerd is op andere artikelen van de Grondwet dan diegene waarvan het Hof de schending kan afkeuren. rapport du collège d'experts concernant les élections du 13 juin 1999 n'a pas fait état de difficultés particulières, même s'il contient des recommandations permettant d'améliorer le système existant. A.15. Au quatrième moyen, il est opposé qu'il serait irrecevable puisqu'il invoque la violation d'articles de la Constitution dont la Cour ne peut contrôler le respect. A titre subsidiaire, la réponse se confond avec celle qui concerne le deuxième moyen. A.16. A propos du cinquième moyen, il est affirmé qu'il est irrecevable faute d'invoquer une violation des articles de la Constitution qui rendrait la Cour compétente, qu'il est imprécis et qu'il est erroné en fait, aucune donnée relative aux électeurs, et spécialement à leur identité, n'étant enregistrée sur les disquettes. A.17. Le sixième moyen serait irrecevable pour les mêmes motifs, le collège d'expert étant désigné, non par le pouvoir exécutif mais par les assemblées législatives. A.18. Le septième moyen serait inexact en ce que le dépouillement automatisé ne présenterait pas les manquements reprochés, ainsi que l'a constaté le collège des experts dans son rapport. A.19. Le huitième moyen serait irrecevable en ce qu'il se fonde sur des articles de la Constitution autres que ceux dont la Cour peut censurer la violation.
A.20. Ten slotte doen de Ministerraad en de Franse A.20. Enfin, le Conseil des ministres et le Gouvernement de la
Gemeenschapsregering opmerken dat de door de verzoekers gesuggereerde Communauté française font remarquer que la question préjudicielle
prejudiciële vraag vreemd is aan de bevoegdheid van het Hof van suggérée par les requérants est étrangère à la compétence de la Cour
Justitie van de Europese Gemeenschappen zoals die is bepaald in de justice des Communautés européennes, telle qu'elle est définie par
artikel 177 van het E.G.-Verdrag. l'article 177 du Traité C.E.
Antwoord van de verzoekers A.21. De verzoekers herinneren eraan dat het het volk is en niet een college van technocraten dat het volledige verkiezingsproces moet controleren. Zij voegen eraan toe dat het aan het Hof toekomt uitspraak te doen wanneer de in de Grondwet geboden garanties op de helling worden gezet, ook al werd aan het Hof die bevoegdheid niet uitdrukkelijk toegekend, dit naar het voorbeeld van wat andere Europese grondwettelijke hoven doen en wat het Hof zelf heeft gedaan door meermaals te wijzen op zijn zorg om de rechten te vrijwaren van de burger die wordt geconfronteerd met een machtige en goed uitgeruste uitvoerende macht. A.22. De verzoekers klagen het gebrek aan neutraliteit aan van het college van deskundigen, dat de kiezer noch kan bestraffen noch controleren, aangezien niet in een jurisdictioneel beroep is voorzien, en zij onderstrepen dat in het verslag van dat college niets wordt gezegd met betrekking tot de klachten van de kiezers. A.23. De verzoekers maken gewag van een hangende procedure voor de Raad van State waarin het hoofdprobleem van het geheim van de stemming wordt opgeworpen, en zij geven een gedetailleerd relaas van de wederwaardigheden ervan. Zij verzoeken het Hof daarvan kennis te nemen, de stukken ervan mede te delen aan de partijen bij onderhavig geding en uitspraak te doen over de noodzaak om de te nemen beslissing af te wachten. Réponse des requérants A.21. Les requérants rappellent que c'est le Peuple et non un collège de technocrates qui doit contrôler l'ensemble du processus électoral. Ils ajoutent qu'il appartient à la Cour de statuer lorsque des garanties offertes par la Constitution sont remises en cause, même lorsque la compétence ne lui en a pas été formellement donnée, à l'instar de ce qu'ont fait d'autres juridictions constitutionnelles européennes et de ce qu'a fait la Cour elle-même en démontrant à maintes reprises son souci de préserver les droits du citoyen confronté à un pouvoir exécutif puissant et outillé. A.22. Les requérants dénoncent le manque de neutralité du collège d'experts que l'électeur ne peut ni censurer ni contrôler, faute d'un recours juridictionnel organisé, et soulignent que son rapport est muet au sujet des plaintes d'électeurs. A.23. Les requérants font état d'une procédure pendante devant le Conseil d'Etat dans laquelle est soulevé le problème majeur du secret des votes et ils en détaillent les péripéties. Ils invitent la Cour à en prendre connaissance, à en communiquer les pièces aux parties à la présente cause et à statuer sur la nécessité d'attendre la décision à intervenir.
A.24. Wat betreft de wijze van aanwijzing van de deskundigen schrijven A.24. Au sujet du mode de désignation des experts, les requérants
de verzoekers, in antwoord op de exceptie van onontvankelijkheid, dat écrivent, en réponse à l'exception d'irrecevabilité, qu'ils ont saisi
zij zich « in rem » tot het Hof hebben gewend en dat niets eraan in de la Cour « in rem » et qu'il n'y a aucun empêchement à ce que la Cour «
weg staat dat het Hof « op zijn minst hetzij een eenvormig advies, émette à tout le moins un avis soit conforme, soit de nature
hetzij een advies van consultatieve aard ten aanzien en ter attentie consultative à l'égard et l'attention du législateur pour quant à lui
van de wetgever zou uitbrengen opdat hij daaromtrent zou beschikken, disposer quant à ce, mais ici par obligation constitutionnelle de
maar hier uit een grondwettelijke verplichting tot correctheid ». correction ».
Zij bekritiseren de wijze van benoeming van de deskundigen en de Ils critiquent le mode de nomination des experts et la composition du
samenstelling van het college, en de door de vergaderingen collège, la fonction juridique de contrôle exercée par les assemblées.
uitgeoefende juridische controlefunctie. Zij bekritiseren tevens het Ils critiquent également le recours à ce collège et son mode de
beroep op dat college en de werkwijze ervan. fonctionnement.
A.25. In verband met hun zevende middel zijn de verzoekers van mening A.25. Au sujet de leur septième moyen, les requérants estiment que «
dat « het bestaan van twee verkiezingswijzen naar gelang van de l'existence de deux modes d'élection, suivant les régions,
gewesten, arrondissementen of kantons, zonder dat de kiezer de keuze arrondissements ou cantons, sans que l'électeur ait le choix, suscite
heeft, onverdedigbare verschillen van situatie veroorzaakt ». des différences de situations indéfendables ».
A.26. De verzoekers bekritiseren opnieuw het feit dat een beroep wordt A.26. Les requérants critiquent à nouveau le recours à des
gedaan op multinationale ondernemingen waarvan, volgens hen, « de multinationales dont, selon eux, « la nocivité et l'ingérence dans les
schadelijkheid en de inmenging in de politieke zaken van de Staat affaires politiques des Etats de par le monde est bien connue ».
wereldwijd welbekend is ».
A.27. De verzoekers zetten uiteen in hoeverre hun prejudiciële vraag A.27. Les requérants exposent en quoi leur question préjudicielle est
ontvankelijk is, in het bijzonder op basis van de doelstellingen van recevable, spécialement en fonction des objectifs du Traité de
het Verdrag van Maastricht, en zij handhaven hun vordering tot Maastricht et ils maintiennent leur demande d'annulation des élections
vernietiging van de verkiezingen van 13 juni 1999. du 13 juin 1999.
- B - - B -
B.1. De wet van 18 december 1998 tot regeling van de gelijktijdige of B.1. La loi du 18 décembre 1998 réglant les élections simultanées ou
kort opeenvolgende verkiezingen voor de federale Wetgevende Kamers,
het Europees Parlement en de Gewest- en Gemeenschapsraden handelt over rapprochées pour les Chambres législatives fédérales, le Parlement
de geautomatiseerde stemming enkel in de artikelen 40 tot 43 ervan, européen et les Conseils de région et de communauté ne traite du vote
die de wet van 11 april 1994 tot organisatie van de geautomatiseerde
stemming wijzigen. B.2. Artikel 40 heeft tot doel de bepalingen van de wet van 11 april automatisé qu'en ses articles 40 à 43, lesquels modifient la loi du 11
1994 van toepassing te maken op « de rechtstreekse verkiezing van de avril 1994 organisant le vote automatisé.
leden van de raad voor maatschappelijk welzijn en van het vast bureau B.2. L'article 40 a pour objet de rendre les dispositions de la loi du
11 avril 1994 applicables à « l'élection directe des membres du
van de raad voor maatschappelijk welzijn van de randgemeenten bedoeld conseil de l'aide sociale et du bureau permanent du conseil de l'aide
in artikel 7 van de wetten op het gebruik van de talen in sociale des communes visées à l'article 7 des lois sur l'emploi des
bestuurszaken, gecoördineerd op 18 juli 1966, en van de gemeente langues en matière administrative, coordonnées le 18 juillet 1966, et
Komen-Waasten en Voeren ». des communes de Comines-Warneton et de Fourons ».
Het blijkt niet dat de verzoekers bij die verkiezingen betrokken Il n'apparaît pas que les requérants pourraient être concernés par ces
zouden kunnen worden als kiezers of kandidaten. Hun beroep is élections en qualité d'électeurs ou de candidats. Leur recours est
onontvankelijk in zoverre het tegen dat artikel is gericht. irrecevable en ce qu'il est dirigé contre cet article.
B.3. De artikelen 41, 42 en 43 regelen kwesties die vreemd zijn aan de B.3. Les articles 41, 42 et 43 règlent des questions qui sont
grieven van de verzoekers. Die grieven zijn in werkelijkheid gericht étrangères aux griefs des requérants. Ces griefs sont, en réalité,
tegen de voormelde wet van 11 april 1994, die de door de verzoekers dirigés contre la loi précitée du 11 avril 1994, qui a organisé le
bekritiseerde geautomatiseerde stemming heeft georganiseerd. vote automatisé que critiquent les requérants.
Een beroep ingediend na een termijn van zes maanden vanaf de datum van Un recours introduit au-delà d'un délai de six mois, à dater de la
bekendmaking van de aangevochten wet in het Belgisch Staatsblad, is publication de la loi attaquée au Moniteur belge, est irrecevable.
onontvankelijk.
B.4. Daaruit volgt dat het beroep zonder voorwerp is in zoverre het B.4. Il s'ensuit que le recours est sans objet en ce qu'il s'en prend
gericht is tegen de voormelde wet van 18 december 1998 en dat het à la loi précitée du 18 décembre 1998 et qu'il est tardif s'il doit
laattijdig is indien het zo moet worden begrepen dat het de wet van 11
april 1994 tot organisatie van de geautomatiseerde stemming s'entendre comme critiquant la loi du 11 avril 1994 organisant le vote
bekritiseert. automatisé.
B.5. De wet van 18 december 1998 tot organisatie van de B.5. La loi du 18 décembre 1998, organisant le dépouillement des votes
geautomatiseerde stemopneming door middel van een systeem voor automatisés au moyen d'un système de lecture optique et modifiant la
optische lezing en tot wijziging van de wet van 11 april 1994 tot loi du 11 avril 1994 organisant le vote automatisé, n'a pas davantage
organisatie van de geautomatiseerde stemming heeft die evenmin instauré celui-ci. Elle traite essentiellement de la manière de
ingevoerd. Zij handelt hoofdzakelijk over de wijze van stemopneming dépouiller un tel vote. Bien que ce dépouillement soit la conséquence
bij een dergelijke stemming. Hoewel die stemopneming het gevolg is van
de wijze van stemming georganiseerd in de wet van 11 april 1994, is du mode de vote organisé par la loi du 11 avril 1994, le recours, en
het beroep, in zoverre het tevens de wijze bekritiseert waarop de ce qu'il critique également la manière dont le dépouillement est
stemopneming wordt georganiseerd, ontvankelijk maar uitsluitend ten organisé, est recevable mais uniquement à l'égard des dispositions de
aanzien van de bepalingen van de aangevochten wet maatregelen bevatten la loi attaquée qui contiennent des mesures critiquées par les
welke door de verzoekers worden bekritiseerd. De enige bepaling die requérants. La seule disposition qui comprend de telles mesures est
dergelijke maatregelen bevat is artikel 8, dat luidt : l'article 8, qui énonce :
«

Art. 8.In de wet van 11 april 1994 tot organisatie van de

«

Art. 8.Dans la loi du 11 avril 1994 organisant le vote automatisé

geautomatiseerde stemming, gewijzigd bij de wet van 5 april 1995, modifiée par la loi du 5 avril 1995, il est inséré sous le chapitre Ier
wordt onder hoofdstuk I een artikel 5bis ingevoegd, luidend als volgt un article 5bis rédigé comme suit :
: '

Art. 5bis.§ 1. Bij de verkiezingen van de leden van de Kamer van

'

Art. 5bis.§ 1er. Lors de l'élection des membres de la Chambre des

volksvertegenwoordigers en de Senaat, alsook van de leden van de représentants et du Sénat ainsi que des conseils de région et de
gewest- en de gemeenschapsraden : communauté :
1° kunnen de Kamer van volksvertegenwoordigers en de Senaat, alsook de 1° la Chambre des représentants et le Sénat ainsi que le Conseil de la
Brusselse Hoofdstedelijke Raad, elk twee deskundigen aanwijzen; Région de Bruxelles-Capitale peuvent désigner chacun deux experts;
2° kunnen de Vlaamse Raad, de Waalse Gewestraad en de Raad van de 2° le Conseil régional wallon, le Conseil flamand et le Conseil de la
Duitstalige Gemeenschap elk één deskundige aanwijzen. Communauté germanophone peuvent désigner chacun un expert.
Aan de stemming voor de aanwijzing van die deskundigen mogen alleen de Seuls peuvent prendre part au vote pour la désignation de ces experts,
leden van die assemblees deelnemen, die werden verkozen op de lijsten les membres de ces assemblées élus sur les listes d'un parti politique
van een politieke partij als omschreven in artikel 1, 1°, van de wet
van 4 juli 1989 betreffende de beperking en de controle van de tel que défini à l'article 1er, 1°, de la loi du 4 juillet 1989
relative à la limitation et au contrôle des dépenses électorales
verkiezingsuitgaven voor de verkiezingen van de federale Kamers, de engagées pour les élections des Chambres fédérales, ainsi qu'au
financiering en de open boekhouding van de politieke partijen. financement et à la comptabilité ouverte des partis politiques.
§ 2. De aanwijzing van die deskundigen geschiedt bij een tweederde § 2. Ces experts sont désignés à la majorité des deux tiers dans
meerderheid in elke assemblee uiterlijk 30 dagen vóór de verkiezing chaque assemblée, au plus tard 30 jours avant l'élection des membres
van de leden van de Kamer van volksvertegenwoordigers, de Senaat en de de la Chambre des représentants, du Sénat et des Conseils de région et
gewest- en de gemeenschapsraden. de communauté.
§ 3. Tijdens de verkiezingen zien die deskundigen toe op het gebruik § 3. Ces experts contrôlent lors des élections l'utilisation et le bon
en de goede werking van alle geautomatiseerde stem- en stemopnemingssystemen. Tijdens de verkiezingen voor het Europees Parlement, alsook voor de provincieraden, de gemeenteraden en de raden voor maatschappelijk welzijn, worden de deskundigen die, overeenkomstig § 1, eerste lid, 1°, in de laatste instantie door de Kamer van volksvertegenwoordigers en de Senaat zijn verkozen, belast met de controle bedoeld in het eerste lid van deze paragraaf. De deskundigen als bedoeld in het eerste en het tweede lid, ontvangen van het ministerie van Binnenlandse Zaken het materieel, alsook alle gegevens, inlichtingen en informatie die nodig zijn voor het uitoefenen van controle op de geautomatiseerde stem- en stemopnemingssystemen. Met behulp van de controlesoftware die het Ministerie van Binnenlandse Zaken hen ter beschikking heeft gesteld, kunnen zij met name de betrouwbaarheid controleren van de software in de stemmachines, alsook nagaan of de uitgebrachte stemmen correct werden overgeschreven op de magneetkaart, of zij correct werden overgeschreven door de elektronische stembus alsook werden getotaliseerd, en of de optische lezing van de uitgebrachte stemmen naar behoren verliep. Zij verrichten die controle op de dag vóór de verkiezingen, alsook op de verkiezingsdag zelf, vóór de opening van de stembureaus en vóór de fonctionnement de l'ensemble des systèmes de vote et de dépouillement automatisé. Lors des élections du Parlement européen ainsi que des conseils provinciaux, communaux et de l'aide sociale, les experts désignés en dernier lieu conformément au § 1er, alinéa 1er, 1°, par la Chambre des représentants et le Sénat sont chargés du contrôle visé à l'alinéa 1er du présent paragraphe. Les experts visés aux alinéas 1er et 2 reçoivent du ministère de l'Intérieur le matériel ainsi que l'ensemble des données, renseignements et informations utiles pour exercer un contrôle sur les systèmes de vote et de dépouillement automatisé. Ils peuvent notamment, grâce aux logiciels de contrôle mis à leur disposition par le Ministère de l'Intérieur, vérifier la fiabilité des logiciels des machines à voter, la transcription exacte du vote émis sur la carte magnétique, la transcription exacte par l'urne électronique des suffrages exprimés ainsi que leur totalisation et la lecture optique des votes exprimés. Ils effectuent ce contrôle la veille de l'élection ainsi que le jour même de l'élection avant l'ouverture des bureaux de vote et avant le
aanvang van de stemopneming. début des opérations de dépouillement.
§ 4. Uiterlijk vijftien dagen na de sluiting van de stemming bezorgen § 4. Au plus tard 15 jours après la clôture des scrutins, les experts
de deskundigen een verslag aan de Minister van Binnenlandse Zaken, aan remettent un rapport au Ministre de l'Intérieur ainsi qu'aux
de federale wetgevende assemblees, de gewest- en gemeenschapsraden, assemblées législatives fédérales, régionales et communautaires ainsi
alsmede aan de provincie- en gemeenteraden en de raden voor qu'aux conseils provinciaux, communaux et de l'aide sociale concernés
maatschappelijk welzijn waarop hun vaststellingen betrekking hebben. par leurs constatations. Leur rapport peut comprendre des
Hun verslag kan aanbevelingen bevatten in verband met het materieel en recommandations relatives au matériel et aux logiciels utilisés.
de software die werden gebruikt.
§ 5. De deskundigen zijn tot geheimhouding verplicht. Elke schending § 5. Les experts sont tenus au secret. Toute violation de ce secret
van die geheimhoudingsplicht wordt bestraft overeenkomstig artikel 458 sera sanctionnée conformément à l'article 458 du Code pénal. ' »
van het Strafwetboek. ' »
B.6. Artikel 48 van de Grondwet bepaalt : B.6. L'article 48 de la Constitution dispose :
« Elke Kamer onderzoekt de geloofsbrieven van haar leden en beslecht « Chaque Chambre vérifie les pouvoirs de ses membres et juge les
de geschillen die hieromtrent rijzen. » contestations qui s'élèvent à ce sujet. »
De toewijzing aan de federale wetgevende vergaderingen van een controle waartegen geen beroep kan worden ingesteld is een optie van de Grondwetgever waarbij het niet aan het Hof toekomt die te beoordelen. De toekenning, bij de wet, van diezelfde toetsingsbevoegdheid aan andere wetgevende vergaderingen kan niet als discriminerend worden beschouwd. B.7. In tegenstelling tot de door de verzoekers geciteerde buitenlandse rechtscolleges, kreeg het Hof van de Grondwetgever niet de bevoegdheid toegewezen om een toetsing uit te oefenen op de verkiezingen of om beroepen ontvankelijk te verklaren die zijn gericht tegen mogelijke onregelmatigheden ervan. Het Hof kan dus enkel een toetsing uitoefenen op de inhoud van de aangevochten wet, zonder die toetsing uit te breiden tot de manier waarop de wet wordt uitgevoerd. L'attribution d'un contrôle insusceptible de recours aux assemblées législatives fédérales relève d'une option du Constituant qu'il n'appartient pas à la Cour d'apprécier. L'attribution, par la loi, du même pouvoir de contrôle aux autres assemblées législatives ne peut être considérée comme discriminatoire. B.7. Contrairement aux juridictions étrangères citées par les requérants, la Cour ne s'est pas vu confier par le Constituant la compétence d'exercer un contrôle sur les élections ou de recevoir les recours dirigés contre leurs éventuelles irrégularités. La Cour ne peut donc qu'exercer un contrôle sur le contenu de la loi attaquée, sans étendre ce contrôle à la manière dont elle a été exécutée. B.8. En ce qu'il permet aux assemblées législatives de désigner des experts, en ce qu'il précise qui prend part au vote pour faire cette désignation, en ce qu'il fixe la majorité qualifiée requise pour ce
B.8. In zoverre artikel 8 van de aangevochten wet de wetgevende vergaderingen toestaat deskundigen aan te wijzen, in zoverre het preciseert wie deelneemt aan de stemming om tot die aanwijzing over te gaan, in zoverre het de voor die stemming vereiste gekwalificeerde meerderheid vaststelt en in zoverre het de opdracht van die deskundigen vaststelt, houdt het geen verschil in behandeling in. Het Hof is niet bevoegd om de wijze te onderzoeken waarop de deskundigen zijn aangewezen, noch om te beoordelen of zij de vereiste onafhankelijkheid hadden of nog of zij hun opdracht correct hebben uitgevoerd. B.9. Daaruit volgt dat, in zoverre het ontvankelijk is, het beroep niet gegrond is. B.10. Het Hof is niet bevoegd om de geldigheid te onderzoeken van de vote et en ce qu'il détermine la mission des experts, l'article 8 de la loi attaquée ne crée aucune différence de traitement. La Cour n'est compétente ni pour examiner la manière dont les experts ont été désignés, ni pour apprécier s'ils avaient l'indépendance requise ou s'ils ont correctement exécuté leur mission. B.9. Il s'ensuit que, dans la mesure où il est recevable, le recours n'est pas fondé. B.10. La Cour est sans compétence pour examiner la validité des
verkiezingen van 13 juni 1999. élections du 13 juin 1999.
B.11. Luidens artikel 234 van het E.G.-Verdrag (vroeger artikel 177), kan het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen ondervraagd worden om bij wijze van prejudiciële beslissing uitspraak te doen : « a) over de uitlegging van dit Verdrag, b) over de geldigheid en de uitlegging van de handelingen van de instellingen van de Gemeenschap en van de ECB, c) over de uitlegging van de statuten van bij besluit van de Raad ingestelde organen, wanneer die statuten daarin voorzien ». B.12. De door de verzoekers gesuggereerde vraag is vreemd aan die drie onderwerpen. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus uitgesproken in het Frans, het Nederlands en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 21 juni 2000. De griffier, L. Potoms De voorzitter, B.11. Aux termes de l'article 234 du Traité C.E. (ancien article 177), la Cour de justice des Communautés européennes peut être interrogée pour statuer à titre préjudiciel : « a) sur l'interprétation du présent traité; b) sur la validité et l'interprétation des actes pris par les institutions de la Communauté et pris par la BCE; c) sur l'interprétation des statuts des organismes créés par un acte du Conseil, lorsque ces statuts le prévoient. » B.12. La question suggérée par les requérants est étrangère à ces trois objets. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi prononcé en langue française, en langue néerlandaise et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 21 juin 2000. Le greffier, L. Potoms Le président,
M. Melchior M. Melchior
^