Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest Van Het Grondwettelijk Hof van --
← Terug naar "Arrest nr. 80/98 van 7 juli 1998 Rolnummer 1204 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, gesteld door de Po Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters H. (...)"
Arrest nr. 80/98 van 7 juli 1998 Rolnummer 1204 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, gesteld door de Po Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters H. (...) Arrêt n° 80/98 du 7 juillet 1998 Numéro du rôle : 1204 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 4, § 1 er , de la loi du 21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véh La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. Boel, L(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Arrest nr. 80/98 van 7 juli 1998 Arrêt n° 80/98 du 7 juillet 1998
Rolnummer 1204 Numéro du rôle : 1204
In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 4, § 1, van de wet En cause : la question préjudicielle concernant l'article 4, § 1er, de
van 21 november 1989 betreffende de verplichte la loi du 21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la
aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, gesteld door de responsabilité en matière de véhicules automoteurs, posée par le
Politierechtbank te Verviers. Tribunal de police de Verviers.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H.
rechters H. Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe en R. Henneuse, Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe et R. Henneuse, assistée du
bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag I. Objet de la question préjudicielle
Bij vonnis van 24 november 1997 in zake M.-C. Dumont tegen de n.v. Par jugement du 24 novembre 1997 en cause de M.-C. Dumont contre la
A.G.F./De Schelde, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is s.a. A.G.F./L'Escaut, dont l'expédition est parvenue au greffe de la
ingekomen op 27 november 1997, heeft de Politierechtbank te Verviers Cour le 27 novembre 1997, le Tribunal de police de Verviers a posé la
de volgende prejudiciële vraag gesteld : question préjudicielle suivante :
« Schendt artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989, dat artikel « L'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989, insérant
7.2 van het type-verzekeringscontract burgerlijke aansprakelijkheid l'article 7.2 du contrat-type d'assurance responsabilité civile
motorrijtuigen invoert, de artikelen 6 en 6bis van de Grondwet (net automobile, viole-t-il les articles 6 et 6bis de la Constitution
zoals, volgens het arrest van [het Arbitragehof] van 21 maart 1995, (comme les violait, selon l'arrêt de [la Cour d'arbitrage] du 21 mars
artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 die artikelen schond) door 1995, l'article 4, § 1er, de la loi du 1er juillet 1956) en excluant
met name de echtgenoot van de bestuurder en van de verzekeringnemer
van het voordeel van de verzekering uit te sluiten, wanneer hij enkel du bénéfice de l'assurance, notamment le conjoint du conducteur et du
materiële schade heeft geleden ? » preneur d'assurance, lorsqu'il n'a subi que des dommages matériels ? »
II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil II. Les faits et la procédure antérieure
Son véhicule arrêté devant un feu rouge à Heusy ayant été heurté, le
Vermits op haar voor een rood licht te Heusy stilstaand voertuig op 16 16 mai 1996, par celui de son mari, M.-C. Dumont demanda à sa
mei 1996 werd ingereden door het voertuig van haar echtgenoot,
vorderde M.-C. Dumont van haar verzekeringsmaatschappij, de n.v. compagnie d'assurances, la s.a. A.G.F./L'Escaut, le remboursement des
A.G.F./De Schelde, de terugbetaling van de herstellingskosten. frais de réparation. Celle-ci refusa de couvrir le sinistre en
Laatstgenoemde weigerde het schadegeval te dekken door aan te voeren
dat het voordeel van de vergoeding van de materiële schade invoquant l'exclusion du bénéfice de l'indemnisation du dommage
teweeggebracht door de echtgenoot is uitgesloten op grond van artikel matériel provoqué par le conjoint visée à l'article 7.2 du
7.2 van het type-verzekeringscontract burgerlijke aansprakelijkheid contrat-type d'assurance responsabilité civile automobile.
motorrijtuigen.
M.-C. Dumont heeft de zaak aanhangig gemaakt bij de Politierechtbank M.-C. Dumont saisit le Tribunal de police de Verviers en soutenant
te Verviers en daarbij betoogd dat er aanleiding toe bestond te dezen qu'il y avait lieu d'appliquer en l'espèce le raisonnement tenu par la
de redenering toe te passen die het Hof in zijn arrest van 21 maart
1995 heeft gevolgd over artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956, de Cour dans son arrêt du 21 mars 1995 à propos de l'article 4, § 1er, de
vroegere wet betreffende de burgerlijke aansprakelijkheid la loi du 1er juillet 1956, ancienne loi relative à la responsabilité
motorrijtuigen, en dat het nieuwe artikel 4, tweede lid, van de wet civile automobile, et que le nouvel article 4, alinéa 2, de la loi du
van 21 november 1989, die de wet van 1 juli 1956 heeft vervangen, 21 novembre 1989, qui a remplacé la loi du 1er juillet 1956, est
evenmin in overeenstemming is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Die bepaling sluit immers de echtgenoten van de personen die aansprakelijk zijn voor ongevallen nog steeds systematisch uit van het voordeel van de verzekeringsdekking, alleen voor de materiële schade. Daarin zou, zoals het Hof heeft vastgesteld in het voormelde arrest, een onaanvaardbare onevenredigheid liggen tussen het nagestreefde doel (een heimelijke verstandhouding tussen de echtgenoten voorkomen) en het aangewende middel om dat doel te bereiken (de totale en onomkeerbare uitsluiting van de echtgenoot die iuris et de iure vermoed wordt bedrog te hebben gepleegd). Na te hebben vastgesteld dat er een verschil was ten opzichte van de vroegere wet (vermits voortaan enkel de materiële schade is uitgesloten), heeft de Politierechtbank te Verviers, van oordeel zijnde dat zij het reeds aangehaalde arrest van het Hof niet rechtstreeks vermocht toe te passen, aan het Hof de hiervoor weergegeven prejudiciële vraag gesteld. III. De rechtspleging voor het Hof Bij beschikking van 27 november 1997 heeft de voorzitter in functie de également non conforme aux articles 10 et 11 de la Constitution. Cette disposition exclut encore, en effet, de manière systématique du bénéfice de la couverture d'assurance, pour les dommages matériels uniquement, les conjoints des personnes responsables d'accidents. Il y aurait là, comme la Cour l'a constaté dans l'arrêt précité, une disproportion inacceptable entre le but poursuivi (éviter une collusion entre conjoints) et le moyen employé pour l'atteindre (exclusion totale et sans appel du conjoint présumé fraudeur, iuris et de iure). Après avoir constaté qu'il y avait une différence par rapport à la loi antérieure (les dommages matériels étant dorénavant seuls exclus), le Tribunal de police de Verviers, estimant qu'il ne pouvait appliquer directement l'arrêt évoqué de la Cour, adressa dès lors à la Cour la question préjudicielle reproduite ci-dessus. III. La procédure devant la Cour Par ordonnance du 27 novembre 1997, le président en exercice a désigné
rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59 les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi
van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof. spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage.
De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application
om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen. des articles 71 ou 72 de la loi organique.
Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la
77 van de organieke wet bij op 9 december 1997 ter post aangetekende brieven. loi organique, par lettres recommandées à la poste le 9 décembre 1997.
Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au
bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 17 december 1997. Moniteur belge du 17 décembre 1997.
Memories zijn ingediend door : Des mémoires ont été introduits par :
- de n.v. A.G.F./De Schelde, waarvan de maatschappelijke zetel is - la s.a. A.G.F./l'Escaut, dont le siège est établi à 1000 Bruxelles,
gevestigd te 1000 Brussel, Lakensestraat 35, bij op 19 januari 1998 rue de Laeken 35, par lettre recommandée à la poste le 19 janvier
ter post aangetekende brief; 1998;
- de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 26 januari 1998 - le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par
ter post aangetekende brief. lettre recommandée à la poste le 26 janvier 1998.
Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi
organieke wet bij op 17 maart 1998 ter post aangetekende brieven. organique, par lettres recommandées à la poste le 17 mars 1998.
Par ordonnance du 29 avril 1998, la Cour a prorogé jusqu'au 27
Bij beschikking van 29 april 1998 heeft het Hof de termijn waarbinnen novembre 1998 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu.
het arrest moet worden gewezen, verlengd tot 27 november 1998. Par ordonnance du 27 mai 1998, la Cour a déclaré l'affaire en état et
Bij beschikking van 27 mei 1998 heeft het Hof de zaak in gereedheid
verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 17 juni 1998. fixé l'audience au 17 juin 1998.
Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats
bij op 28 mei 1998 ter post aangetekende brieven. par lettres recommandées à la poste le 28 mai 1998.
Op de openbare terechtzitting van 17 juni 1998 : A l'audience publique du 17 juin 1998 :
- zijn verschenen : - ont comparu :
. Mr. J.-M. Géradin, advocaat bij de balie te Luik, voor de n.v. . Me J.-M. Géradin, avocat au barreau de Liège, pour la s.a.
A.G.F./De Schelde; A.G.F./l'Escaut;
. Mr. R. Ergec loco Mr. P. Traest, advocaten bij de balie te Brussel, . Me R. Ergec loco Me P. Traest, avocats au barreau de Bruxelles, pour
voor de Ministerraad; le Conseil des ministres;
- hebben de rechters-verslaggevers E. Cerexhe en H. Boel verslag - les juges-rapporteurs E. Cerexhe et H. Boel ont fait rapport;
uitgebracht;
- zijn de voornoemde advocaten gehoord; - les avocats précités ont été entendus;
- is de zaak in beraad genomen. l'affaire a été mise en délibéré.
De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants
van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour.
talen voor het Hof. IV. Objet des dispositions en cause
IV. Onderwerp van de in het geding zijnde bepalingen L'article 4, § 1er, de la loi du 1er juillet 1956 relative à
Artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 betreffende de verplichte l'assurance obligatoire de la responsabilité civile en matière de
aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen bepaalde : véhicules automoteurs disposait :
«

Art. 4.§ 1. Van het recht op een uitkering kunnen worden uitgesloten : 1. De bestuurder van het motorrijtuig dat het ongeval veroorzaakt, alsmede de verzekeringnemer en zij wier burgerrechtelijke aansprakelijkheid door de polis is gedekt; 2. De echtgenoot van de personen bedoeld in het vorige nummer, alsmede hun bloed- en aanverwanten in de rechte linie, mits dezen bij hen inwonen en door hen worden onderhouden; 3. Zij, die gerechtigd zijn tot een uitkering uit hoofde van bijzondere wetten in zake schadevergoeding voor arbeidsongevallen, behalve voor zover zij tegen de verzekerde een op burgerrechtelijke

 «

Art. 4.§ 1er. Peuvent être exclus du bénéfice de l'assurance : 1. Le conducteur du véhicule ayant occasionné le dommage, ainsi que le preneur d'assurance et tous ceux dont la responsabilité civile est couverte par la police; 2. Le conjoint des personnes visées au numéro précédent, ainsi que leurs parents et alliés en ligne directe, à la condition qu'ils habitent sous leur toit et soient entretenus de leurs deniers; 3. Les personnes bénéficiant de lois spéciales sur la réparation des dommages résultant d'accidents du travail, sauf dans la mesure où ces personnes conservent une action en responsabilité civile contre
aansprakelijkheid berustende vordering behouden. » l'assuré. »
Artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 betreffende de L'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989 relative à
verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen bepaalt l'assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véhicules
: automoteurs dispose :
« Niemand kan van het voordeel van de vergoeding uitgesloten worden om « Nul ne peut être exclu du bénéfice de l'indemnisation en raison de
reden van zijn hoedanigheid van verzekerde, met uitzondering van sa qualité d'assuré, à l'exception de celui qui est exonéré de toute
diegene die van alle aansprakelijkheid ontheven is krachtens artikel
18 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten. responsabilité en vertu de l'article 18 de la loi du 3 juillet 1978
Van het voordeel van de vergoeding kunnen nochtans worden uitgesloten, relative aux contrats de travail. Peuvent toutefois être exclus du bénéfice de l'indemnisation
wanneer ze geen lichamelijke letsels hebben opgelopen : lorsqu'ils n'ont pas subi de lésions corporelles :
- de bestuurder van het motorrijtuig; - le conducteur du véhicule;
- de verzekeringnemer; - le preneur d'assurance;
- de eigenaar en de houder van het verzekerd motorrijtuig; - le propriétaire et le détenteur du véhicule assuré;
- de echtgenoot van de bestuurder, van de verzekeringnemer, van de - le conjoint du conducteur, du preneur d'assurance, du propriétaire
eigenaar of van de houder van dat motorrijtuig; ou du détenteur de ce véhicule;
- de bloed- of aanverwanten in rechte lijn van een van de voornoemde - pour autant qu'ils habitent sous son toit et soient entretenus de
personen, wanneer deze bij hem inwonen en door hem onderhouden worden. ses derniers [lire : deniers], les parents ou alliés en ligne directe
» de l'une des personnes précitées. »
V. In rechte V. En droit
- A - - A -
Memorie van de n.v. A.G.F./De Schelde Mémoire de la s.a. A.G.F./L'Escaut
A.1. Artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 schendt de A.1. L'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989 ne viole pas
artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet, vermits de uitsluiting van de les articles 10 et 11 de la Constitution, l'exclusion des différentes
verschillende categorieën van personen steunt op objectieve en catégories de personnes reposant sur des critères de justification
redelijke criteria van verantwoording en het nagestreefde doel, zoals objectifs et raisonnables et le but poursuivi étant, comme la Cour l'a
het Hof in zijn arrest nr. 26/95 van 21 maart 1995 heeft erkend, volstrekt legitiem is. Zelfs als men oordeelt dat voor de uitsluitend materiële schade buiten ieder lichamelijk letsel of gebrek aan het voertuig een onweerlegbaar vermoeden blijft voortbestaan, moet worden vastgesteld dat het door de wetgever aangewende middel om zijn doel te bereiken uiteraard zijn « klaarblijkelijk onevenredig » karakter op grond waarvan het Hof tot niet-overeenstemming van artikel 4 van de wet van 1 juli 1956 besloot, heeft verloren. De Belgische wetgever was in ieder geval verplicht om de wetgeving op het stuk van de burgerlijke aansprakelijkheid inzake motorrijtuigen reconnu dans son arrêt n° 26/95 du 21 mars 1995, parfaitement légitime. Même si l'on considère qu'il subsiste une présomption irréfragable pour les dommages exclusivement matériels en dehors de toute lésion corporelle ou de vice du véhicule, il faut constater que le moyen utilisé par le législateur pour arriver à son but a évidemment perdu son caractère « manifestement disproportionné » auquel la Cour soumettait la non-conformité de l'article 4 de la loi du 1er juillet 1956. Le législateur belge était en tout état de cause obligé d'adapter la
aan te passen met het oog op een harmonisering van de uiteenlopende législation en matière de responsabilité civile automobile en vue
wetgevingen : hij diende bijgevolg noodzakelijkerwijze die wetgeving d'une harmonisation des législations divergentes : il devait dès lors
in overeenstemming te brengen met de Europese richtlijn van de Raad nécessairement rendre cette législation conforme à la directive du
van 30 december 1983 (richtlijn 84/5/EEG), die in artikel 3 ervan Conseil européen du 30 décembre 1983 (directive 84/5/CEE) qui prévoit
bepaalt dat er aanleiding toe bestaat aan alle derden die het en son article 3 qu'il y a lieu d'accorder à tous les tiers victimes
slachtoffer zijn van een verkeersongeval een vergelijkbare bescherming d'un accident de la circulation une protection comparable en ce qui
te verlenen op het stuk van de lichamelijke schade. In die richtlijn concerne les dommages corporels. Implicitement, cette directive admet
wordt impliciet erkend dat het perfect legitiem en aanvaardbaar is met qu'il est parfaitement légitime et admissible, en vue d'une
het oog op een harmonisering van de Europese wetgevingen om voor harmonisation des législations européennes, de prévoir une exclusion
sommige categorieën van personen te voorzien in een uitsluiting van de d'indemnisation du dommage matériel pour certaines catégories de
vergoeding van de materiële schade. personnes.
De bedoeling van de Belgische wetgever om het risico van bedrog en L'intention du législateur belge d'éviter le risque de fraude et de
heimelijke verstandhouding te voorkomen wordt op het Europese niveau collusion se trouve d'ailleurs confirmée au niveau européen, puisque
trouwens bevestigd, aangezien dezelfde richtlijn van de Raad van 30 la même directive du Conseil du 30 décembre 1983 prévoit la même
december 1983 voorziet in dezelfde mogelijkheid van uitsluiting van de possibilité d'exclusion d'indemnisation des dommages matériels par
vergoeding van de materiële schade door het tussenkomend orgaan l'organisme intervenant (Fonds commun de garantie automobile) en cas
(Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds) ingeval het ongeval is d'accident causé par un véhicule non assuré ou non identifié, avec une
veroorzaakt door een niet-verzekerd of niet-geïdentificeerd voertuig,
met een uitdrukkelijke verwijzing naar de mogelijkheid van bedrog (zie allusion expresse au risque de fraude (voy. directive du Conseil du 30
richtlijn van de Raad van 30 december 1983, 84/5/EEG, PB L 8 van 11 décembre 1983, 84/5/CEE, J.O. L. 8 du 11 janvier 1984).
januari 1984).
De differentiëring van de slachtoffers waarin in artikel 4 van de wet La différenciation des victimes prévue à l'article 4 de la loi de 1989
van 1989 is voorzien is bijgevolg geenszins discriminerend en kan de n'est dès lors nullement discriminatoire ni susceptible de rompre
gelijkheid onder gebruikers die in dezelfde situatie zijn geplaatst l'égalité entre usagers qui sont placés dans la même situation
ten opzichte van de verzekeraar van de burgerlijke aansprakelijkheid vis-à-vis de l'assureur responsabilité civile automobile.
motorrijtuigen bijgevolg niet verbreken.
Memorie van de Ministerraad Mémoire du Conseil des ministres
A.2. In het arrest nr. 26/95 van 21 maart 1995 heeft het Hof A.2. Dans l'arrêt n° 26/95 du 21 mars 1995, la Cour a répondu à une
geantwoord op een prejudiciële vraag over het vroegere artikel 4, § 1, question préjudicielle concernant l'ancien article 4, § 1er, de la loi
van de wet van 1 juli 1956 betreffende de verplichte du 1er juillet 1956 relative à l'assurance obligatoire de la
aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen. Het Hof heeft responsabilité civile en matière de véhicules automoteurs. La Cour a
artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 ongrondwettig bevonden in jugé inconstitutionnel l'article 4, § 1er, de la loi du 1er juillet
zoverre het de personen die op grond van dat artikel van het voordeel 1956 dans la mesure où, en aucun cas, il n'autorisait les personnes
van de verplichte verzekering konden worden uitgesloten niet toestond qu'il permettait d'exclure du bénéfice de l'assurance obligatoire à
het vermoeden van heimelijke verstandhouding waarop het is gebaseerd renverser la présomption de collusion sur laquelle il est fondé. La
om te keren. Het Hof heeft geoordeeld dat de doelstelling van de Cour a considéré que l'objectif de la disposition - le risque de
bepaling - het gevaar van heimelijke verstandhouding en het voorkomen collusion et l'empêchement des fraudes à l'assurance - était légitime.
van bedrog bij de verzekering - legitiem was. De ongrondwettigheid
vloeide voort uit de onevenredigheid tussen dat legitieme doel en de L'inconstitutionnalité résultait de la disproportion entre ce but
middelen die werden aangewend om het te bereiken. Het is duidelijk dat légitime et les moyens employés pour l'atteindre. Il est clair que la
het vermoeden zelf niet strijdig was met de artikelen 10 en 11 van de présomption elle-même n'était pas contraire aux articles 10 et 11 de
Grondwet. Het nieuwe artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 la Constitution. Le nouvel article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre
beoogt datzelfde legitieme doel. De ongrondwettigheid kan enkel liggen 1989 vise ce même but légitime. L'inconstitutionnalité ne peut résider
in de onmogelijkheid om dat legitieme vermoeden om te keren. que dans l'impossibilité de renverser cette présomption légitime.
De aandacht van het Hof moet worden gevestigd op het feit dat een
arrest waarbij de ongrondwettigheid van de betwiste wettelijke Il faut attirer l'attention de la Cour sur le fait qu'un arrêt
bepaling wordt vastgesteld een ernstige weerslag zal hebben op de constatant l'inconstitutionnalité de la disposition légale litigieuse
verzekeringsmaatschappijen. De verzekeringspremies werden immers aura une incidence grave sur les compagnies d'assurances. En effet,
berekend op grond van de risico's die de verzekeraar kon voorzien les primes d'assurance ont été calculées sur la base des risques que
rekening houdend met de bestaande wetgeving. De mogelijkheid voor de l'assureur pouvait prévoir en tenant compte de la législation
verzekerden om het vermoeden van heimelijke verstandhouding om te existante. La possibilité pour les assurés de renverser la présomption
keren zal de verplichtingen van de verzekeringsmaatschappijen doen de collusion augmentera les obligations des compagnies d'assurances,
toenemen, zonder dat zij door de premies worden gedekt. Om de sans qu'elles soient couvertes par les primes. Afin de ne pas remettre
rechtstoestanden van vóór het te wijzen arrest niet opnieuw aan de en cause les situations juridiques antérieures à l'arrêt à intervenir,
orde te stellen, verdient het de voorkeur de werking van het arrest in il est recommandable de limiter les effets de l'arrêt dans le temps.
de tijd te beperken.
Dat is de reden waarom, ingeval het Hof zou vaststellen dat artikel 4, C'est pourquoi, au cas où la Cour constaterait que l'article 4, § 1er,
§ 1, van de wet van 21 november 1989 betreffende de verplichte de la loi du 21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la
aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen de artikelen 10 en responsabilité civile en matière de véhicules automoteurs viole les
11 van de Grondwet zou schenden, het voor recht zou moeten zeggen dat articles 10 et 11 de la Constitution, il faudrait qu'elle dise pour
die schending enkel geldt in zoverre de voormelde wettelijke bepaling droit que cette violation ne vaut que dans la mesure où, en aucun cas,
de personen van wie zij de uitsluiting van het voordeel van de la disposition légale précitée n'autorise les personnes qu'elle permet
verplichte vergoeding toestaat niet de mogelijkheid biedt het d'exclure du bénéfice de l'indemnisation obligatoire à renverser la
vermoeden van de heimelijke verstandhouding waarop die bepaling is présomption de collusion sur laquelle elle est fondée.
gebaseerd om te keren.
- B - - B -
B.1. Artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 handhaaft het B.1. L'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989 maintient la
onweerlegbare vermoeden van bedrog door de echtgenoot vastgesteld bij présomption irréfragable de fraude dans le chef du conjoint établie
artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 wanneer het de bedoeling is par l'article 4, § 1er, de la loi du 1er juillet 1956, lorsqu'il
de materiële schade geleden door de echtgenoot van de bestuurder, van s'agit d'exclure du bénéfice d'une indemnisation obligatoire les
de verzekeringnemer, van de eigenaar of van de houder van het voertuig dommages matériels subis par le conjoint du conducteur, du preneur
uit te sluiten van het voordeel van een verplichte vergoeding. d'assurance, du propriétaire ou du détenteur du véhicule.
B.2. De verwijzende rechter vraagt zich af of de vaststelling van B.2. Le juge a quo s'interroge sur la question de savoir si le constat
ongrondwettigheid in het arrest nr. 26/95 van het Hof te dezen geldt d'inconstitutionnalité formulé dans l'arrêt n° 26/95 de la Cour vaut
nu de betrokken bepaling enkel nog de materiële schade uitsluit van en l'espèce, étant donné que la disposition en cause n'exclut plus du
het voordeel van de verplichte vergoeding. bénéfice de l'indemnité obligatoire que les dommages matériels.
B.3. De wet van 1 juli 1956, aangenomen ter uitvoering van het B.3. La loi du 1er juillet 1956, adoptée en exécution du Traité
Benelux-Verdrag betreffende de verplichte verzekering van de Benelux relatif à l'assurance obligatoire de la responsabilité civile
burgerlijke aansprakelijkheid in verband met motorvoertuigen, strekte en matière de véhicules automoteurs, visait à « assurer à toutes les
ertoe « aan al de slachtoffers van ongevallen, veroorzaakt door middel victimes d'accidents occasionnés au moyen de véhicules automoteurs la
van motorrijtuigen, een snel en zeker herstel van de geleden schade te réparation rapide et sûre du préjudice subi » (Doc. parl., Chambre,
waarborgen » (Gedr. St., Kamer, 1953-1954, nr. 379, p. 3). Daartoe 1953-1954, n° 379, p. 3). A cette fin, une assurance obligatoire est
wordt een verplichte verzekering ingesteld en wordt aan de benadeelde instaurée et un droit propre est attribué au préjudicié vis-à-vis de
een eigen recht tegen de verzekeraar toegekend. l'assureur.
Op grond van artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 konden met L'article 4, § 1er, de la loi du 1er juillet 1956 permettait d'exclure
name de echtgenoot van de bestuurder van het voertuig dat de schade du bénéfice de l'assurance notamment le conjoint du conducteur du
had veroorzaakt, de echtgenoot van de verzekeringnemer en de véhicule ayant occasionné le dommage, le conjoint du preneur
echtgenoot van degenen wier burgerlijke aansprakelijkheid door de d'assurance et le conjoint de ceux dont la responsabilité civile est
polis werd gedekt, van het voordeel van de verzekering worden couverte par la police. Il permettait également d'exclure les parents
uitgesloten. Op grond van hetzelfde artikel konden ook de bloed- en et alliés en ligne directe de ces personnes, à condition qu'ils
aanverwanten in rechte lijn van die personen worden uitgesloten op habitent sous leur toit et soient entretenus de leurs deniers.
voorwaarde dat zij bij hen inwoonden en door hen werden onderhouden.
De interpretatie van het voormelde artikel 4, § 1, volgens welke die L'interprétation de l'article 4, § 1er, précité, selon laquelle cette
voorwaarde enkel van toepassing was op de bloed- en aanverwanten in condition ne s'appliquait qu'aux parents et alliés en ligne directe et
rechte lijn en niet op de echtgenoten, is die welke door het non aux conjoints est celle qui en a été donnée par la Cour de justice
Benelux-Gerechtshof eraan is gegeven in zijn arrest van 16 april 1980 Benelux dans son arrêt du 16 avril 1980 (Journal des tribunaux, 1980,
(Rechtskundig Weekblad, 1980-1981, kol. 167; Journal des Tribunaux, p. 358, Rechtskundig Weekblad, 1980-1981, col. 167).
1980, p. 358). Door toe te staan de echtgenoot van het voordeel van de verzekering En permettant d'exclure le conjoint du bénéfice de l'assurance, le
uit te sluiten, wilde de wetgever het gevaar van heimelijke législateur entendait prévenir le danger de collusion entre l'assuré
verstandhouding tussen de verzekerde en het slachtoffer die zijn et la victime qui serait son conjoint en les empêchant de faire passer
echtgenoot zou zijn, voorkomen door hen te verhinderen schade van een pour des dommages causés par le véhicule assuré des dommages ayant une
andere oorsprong te doen doorgaan voor schade veroorzaakt door het autre origine, ainsi qu'il résulte de la référence, dans les travaux
verzekerde voertuig, zoals blijkt uit de verwijzing in de préparatoires de la loi du 1er juillet 1956, au Commentaire des
parlementaire voorbereiding van de wet van 1 juli 1956 naar de articles des dispositions communes annexées au traité entre le Royaume
Commentaar op de artikelen van de gemeenschappelijke bepalingen de Belgique, le Grand-Duché de Luxembourg et le Royaume des Pays-Bas,
gevoegd bij het Benelux-Verdrag tussen het Koninkrijk België, het
Groothertogdom Luxemburg en het Koninkrijk der Nederlanden betreffende
de verplichte verzekering van de burgerlijke aansprakelijkheid in relatif à l'assurance obligatoire de la responsabilité civile en
verband met motorvoertuigen (Gedr. St., Kamer, 1954-1955, nr. 351/1, matière de véhicules automoteurs (Doc. parl., Chambre, 1954-1955, n°
p. 3, en nr. 351/4, p. 28). 351/1, p. 3, et n° 351/4, p. 28).
B.4. De wetgever kon oordelen dat een band zoals die welke tussen B.4. Le législateur a pu considérer qu'un lien tel que celui existant
echtgenoten bestaat, van die aard kon zijn dat hij het risico van
bedrog bij de verzekering zou kunnen vergroten. Ongetwijfeld zijn er entre des conjoints pouvait être de nature à accroître le risque de
andere situaties waarin dat risico verhoogd is, maar zij lenen zich fraude à l'assurance. Sans doute existe-t-il d'autres situations qui
veel minder dan een huwelijks- of een verwantschapsband tot een aggravent ce risque, mais elles se prêtent beaucoup moins qu'un lien
wettelijke definitie. d'alliance ou de parenté à une définition légale.
Het middel dat is aangewend om die doelstelling te bereiken en dat is Toutefois, le moyen utilisé pour atteindre cet objectif et qui est
gehandhaafd in artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989, is maintenu dans l'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989 est
evenwel onevenredig : de bepaling die het middel in werking stelt, disproportionné : la disposition qui le met en oeuvre permet de
maakt het mogelijk elke vergoeding aan de echtgenoten te weigeren, refuser toute indemnisation aux époux en se fondant sur une
steunend op een vermoeden dat zij in geen geval mogen weerleggen. Er présomption qu'elle ne les autorise en aucun cas à renverser. Or, il
zijn echter gevallen waarin de hypothese van heimelijke est des situations où l'hypothèse de la collusion est improbable,
verstandhouding onwaarschijnlijk, zelfs uitgesloten is, om reden voire exclue, en raison notamment de témoignages ou de constats de
inzonderheid van getuigenissen of van vaststellingen door politie of
rijkswacht. police ou de gendarmerie.
B.5. Het door artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 reeds B.5. Le moyen déjà utilisé par l'article 4, § 1er, de la loi du 1er
aangewende en door de in het geding zijnde bepaling gehandhaafde juillet 1956 et maintenu par la disposition en cause pour empêcher une
middel om bedrog bij de verzekering te verhinderen dat voortvloeit uit fraude à l'assurance résultant d'une collusion entre l'assuré et ses
een heimelijke verstandhouding tussen de verzekerde en zijn bloed- en parents et alliés en ligne directe, à condition qu'ils habitent sous
aanverwanten in rechte lijn, op voorwaarde dat zij bij hem inwonen en son toit et soient entretenus de ses deniers, repose sur la même
door hem worden onderhouden, berust op hetzelfde vermoeden. Ondanks présomption. Nonobstant cette condition restrictive, il est, quoique
die beperkende voorwaarde is het, hoewel in een mindere mate, dans une moindre mesure, disproportionné pour le même motif que celui
onevenredig om dezelfde reden als die vermeld in B.4. énoncé sub B.4.
B.6. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord. B.6. La question préjudicielle appelle une réponse positive.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 betreffende de L'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989 relative à
verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen schendt l'assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véhicules
de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, doordat het de personen die van automoteurs viole les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce
het voordeel van de verplichte verzekering mogen worden uitgesloten, qu'il n'autorise, en aucun cas, les personnes qu'il permet d'exclure
in geen enkel geval toestaat het vermoeden van heimelijke du bénéfice de l'assurance obligatoire à renverser la présomption de
verstandhouding waarop het is gegrond, te weerleggen. collusion sur laquelle il est fondé.
Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 7 juli 1998. la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 7 juillet 1998.
De griffier, Le greffier,
L. Potoms. L. Potoms.
De voorzitter, Le président,
M. Melchior. M. Melchior.
^