Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Protocole du --
← Retour vers "Protocole entre l'Etat fédéral, la Communauté flamande, la Communauté française, la Communauté germanophone, la Région wallonne, la Région de Bruxelles-Capitale, la Commission communautaire commune, la Commission communautaire française en faveur d Protocole relatif au concept d'aménagements raisonnables en Belgique en vertu de la loi du 25 févri(...)"
Protocole entre l'Etat fédéral, la Communauté flamande, la Communauté française, la Communauté germanophone, la Région wallonne, la Région de Bruxelles-Capitale, la Commission communautaire commune, la Commission communautaire française en faveur d Protocole relatif au concept d'aménagements raisonnables en Belgique en vertu de la loi du 25 févri(...) Protocol tussen de Federale Staat, de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap, de Duitstalige Gemeenschap, het Waals Gewest, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de Franse Gemeen-schapscommissie ten Protocol betreffende het begrip redelijke aanpassingen in België krachtens de wet van 25 februari 2(...)
SERVICE PUBLIC FEDERAL SECURITE SOCIALE Protocole entre l'Etat fédéral, la Communauté flamande, la Communauté française, la Communauté germanophone, la Région wallonne, la Région de Bruxelles-Capitale, la Commission communautaire commune, la Commission communautaire française en faveur des personnes en situation de handicap Protocole relatif au concept d'aménagements raisonnables en Belgique FEDERALE OVERHEIDSDIENST SOCIALE ZEKERHEID Protocol tussen de Federale Staat, de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap, de Duitstalige Gemeenschap, het Waals Gewest, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de Franse Gemeen-schapscommissie ten gunste van de personen met een handicap Protocol betreffende het begrip redelijke aanpassingen in België
en vertu de la loi du 25 février 2003 tendant à lutter contre la krachtens de wet van 25 februari 2003 ter bestrijding van
discrimination et modifiant la loi du 15 février 1993 créant un Centre discriminatie en tot wijziging van de wet van 15 februari 1993 tot
pour l'égalité des chances et de lutte contre le racisme oprichting van een Centrum voor gelijkheid van kansen en voor
Exposé des motifs racismebestrijding
Memorie van toelichting
Dans le présent protocole, l'Etat fédéral, les Régions et les In dit protocol streven de federale overheid en de gewesten en
Communautés qui partagent les compétences concernant les personnes en gemeenschappen die de bevoegdheid delen voor het beleid inzake
situation de handicap visent une inclusion sociale et professionnelle personen met een handicap naar de maatschappelijke en professionele
des personnes en situation de handicap. Cette inclusion se réalise inschakeling van personen met een handicap. Deze inschakeling gebeurt
entre autres par la mise en oeuvre d'aménagements raisonnables, exigés onder andere door redelijke aanpassingen aan te brengen, vereist door
par la directive 2000/78/CE du Conseil du 27 novembre 2000 portant de richtlijn 2000/78/EG van de Raad van 27 november 2000 tot
création d'un cadre général en faveur de l'égalité de traitement en instelling van een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid
matière d'emploi et de travail et la loi du 25 février 2003 tendant à en beroep en de wet van 25 februari 2003 ter bestrijding van
lutter contre la discrimination et modifiant la loi du 15 février 1993 discriminatie en tot wijziging van de wet van 15 februari 1993 tot
créant un centre pour l'égalité des chances et la lutte contre le oprichting van een Centrum voor gelijkheid van kansen en voor
racisme, le décret de la Communauté flamande du 8 mai 2002 relatif à racismebestrijding, van het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 8
la participation proportionnelle sur le marché de l'emploi, mei 2002 houdende evenredige participatie op de arbeidsmarkt, van de
l'ordonnance de la Région de Bruxelles-Capitale du 26 juin 2003 ordonnantie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 26 juni 2003
relative à la gestion mixte du marché de l'emploi dans la Région de betreffende het gemengd beheer van de arbeidsmarkt in het Brussels
Bruxelles-Capitale, le décret de la Communauté germanophone du 17 mai Hoofdstedelijk Gewest, van het decreet van de Duitstalige Gemeenschap van 17 mei 2004
houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling op de
arbeidsmarkt, van het decreet van de Franse Gemeenschap van 19 mei
2004 relatif à la garantie de l'égalité de traitement sur le marché du 2004 houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling, van
travail, le décret de la Communauté française du 19 mai 2004 relatif à
la mise en oeuvre du principe de l'égalité de traitement, le décret de
la Région wallonne du 27 mai 2004 relatif à l'égalité de traitement en het decreet van het Waals Gewest van 27 mei 2004 betreffende de
matière d'emploi et de formation professionnelle. gelijke behandeling inzake tewerkstelling en beroepsopleiding.
Le présent protocole tend à fixer entre l'Etat fédéral, les Dit protocol reikt de federale overheid en de gewesten en
Communautés et Régions des critères qui leur serviront de guide pour gemeenschappen de criteria aan waardoor zij zich zullen laten leiden
l'interprétation du concept d'aménagements raisonnables. bij de interpretatie van het begrip redelijke aanpassingen'.
La répartition actuelle des compétences en la matière est organisée de De huidige bevoegdheidsverdeling ter zake is zodanig georganiseerd dat
telle manière qu'une coopération est non seulement souhaitable mais een samenwerking niet alleen wenselijk maar zelfs noodzakelijk is om
même indispensable afin de garantir la réussite de la politique menée het welslagen van het gevoerde beleid te waarborgen en om
et d'éviter des dispositions et des interprétations divergentes dans uiteenlopende bepalingen en interpretaties in de wettelijke stelsels
les dispositions légales des différents niveaux de pouvoir. van de verschillende beleidsniveaus te voorkomen.
Commentaire des articles Toelichting bij de artikelen
Article 1er Artikel 1
Cet article décrit l'objectif de ce protocole. Dit artikel omschrijft het doel van het protocol.
Article 2 Artikel 2
L'article 2 décrit le concept "d'aménagement raisonnable". A cet Artikel 2 omschrijft het begrip "redelijke aanpassing". In de eerste
effet, le premier paragraphe décrit ce que l'on entend par paragraaf wordt daartoe omschreven wat met een "aanpassing" wordt
"aménagement". Le deuxième paragraphe donne une description des bedoeld. De tweede paragraaf geeft een beschrijving van de criteria
critères auxquels l'aménagement doit répondre. Le troisième paragraphe waaraan de aanpassing moet voldoen. De derde paragraaf geeft de
mentionne les indicateurs sur la base desquels entre autres le indicatoren aan op basis waarvan de redelijkheid onder meer beoordeeld
caractère raisonnable doit être évalué. dient te worden.
La description du concept d'aménagement au premier paragraphe de De omschrijving van het begrip aanpassing' in de eerste paragraaf van
l'article 2 se rapproche autant que possible d'un amendement du artikel 2 sluit zoveel mogelijk aan bij een amendement van de regering
gouvernement à la loi du 25 février 2003 et les travaux préparatoires bij de wet van 25 februari 2003 en de voorbereidende werkzaamheden van
de cette loi. deze wet.
Il s'agit de la référence aux « aménagements architecturaux Het betreft de verwijzing naar « de architecturale aanpassingen die
garantissant par exemple l'accès aux fauteuils roulants, les
dispositifs techniques permettant aux sourds et aux aveugles de bvb. de rolstoeltoegankelijkheid garanderen, de technische
communiquer, l'utilisation d'un langage simplifié pour les personnes hulpmiddelen die bvb. doven en blinden toelaten te communiceren, het
atteintes d'un handicap mental, la réorganisation de la répartition de gebruik van een vereenvoudigd taalgebruik voor mensen met mentale
tâches, l'octroi d'une assistance aux personnes handicapées, bref : beperkingen, de reorganisatie van taakverdelingen, het verlenen van
toutes les mesures concrètes nécessaires, susceptibles de contribuer assistentie aan de persoon met een handicap, kortom: alle nodige
de manière raisonnable à ce que les personnes handicapées ne soient concrete maatregelen, voor zover redelijk, die ertoe bijdragen dat de
pas lésées par des facteurs environnementaux. » (Doc. parl. Chambre persoon met een handicap geen schadelijke weerslag ondervindt van de
2001-2002, n° 1578/3,2) omgevingsfactoren. » (Parl. St. Kamer 2001-2002, nr. 1578/3,2.)
A titre d'exemples, certaines catégories d'aménagements possibles sont Ter illustratie worden hierna een aantal mogelijke categorieën van
énumérées ci-dessous : aanpassingen opgesomd :
- Aménagements matériels : adaptation du poste de travail, adaptations - Materiële aanpassingen : aanpassing van de arbeidsplaats,
architecturales, accessibilité pour les utilisateurs de fauteuils architecturale aanpassingen, toegankelijkheid voor rolstoelgebruikers,
roulants, acquisition de matériel technique pour la communication avec aankoop van technisch materiaal voor de communicatie met personen met
des personnes ayant une déficience sensorielle, emploi de symboles een zintuiglijke beperking, gebruik van eenvoudige symbolen voor
simples pour les personnes déficientes intellectuelles, etc. personen met een mentale beperking, enz.
- Aménagements non matériels : emploi d'une langue simplifiée pour les - Immateriële aanpassingen: vereenvoudigd taalgebruik voor personen
personnes ayant une déficience intellectuelle, accompagnement d'une met een mentale stoornis, begeleiding van een blinde persoon,
personne aveugle, modification d'un examen oral en examen écrit en cas vervanging van een mondeling examen door een schriftelijk examen voor
de déficience orale, possibilité pour une personne qui a du mal à personen met een spraakstoornis, mogelijkheid voor een persoon die
rester debout de s'asseoir en attendant son tour dans une file au moeilijk recht kan blijven staan om te gaan zitten wanneer hij of zij
guichet, traduction en langue des signes pour les personnes déficientes auditives, etc. - Aménagements collectifs : adaptation d'infrastructures sportives et culturelles, placement d'ascenseurs dans les gares de trains et de métro, isoloir électoral adapté aux électeurs en fauteuil roulant ou de petite taille, etc. - Aménagements individuels : adaptation d'un poste de travail pour un travailleur présentant un handicap spécifique comme un téléphone adapté, écran adapté, chaise adaptée, clavier adapté, sanitaires accessibles, travail à domicile, horaire adapté, etc. A ce sujet, il faut remarquer que le fait de prévoir des aménagements collectifs ne dispense pas de l'obligation de prévoir des aménagements individuels lorsque ceux-ci s'avèrent nécessaires afin de garantir la participation de la personne en situation de handicap. aanschuift aan een loket, vertaling in gebarentaal voor doven en slechthorenden, enz. - Collectieve aanpassingen: aanpassing van sport- en culturele infrastructuren, plaatsing van liften in trein- en metrostations, aangepast stemhokje voor rolstoelgebruikers of personen met een kleine gestalte, enz. - Individuele aanpassingen: aanpassing van een arbeidsplaats voor een werknemer met een specifieke handicap, zoals een aangepaste telefoon, een aangepast scherm, een aangepaste stoel, een aangepast toetsenbord, toegankelijke sanitaire voorzieningen, thuiswerk, aangepaste werktijdregeling, enz. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het voorzien in collectieve aanpassingen niet ontslaat van de verplichting in het voorzien van individuele aanpassingen wanneer dit bijkomend nodig is om de participatie van een persoon met een handicap te garanderen.
La description du concept d'aménagement au premier paragraphe de De omschrijving van het begrip aanpassing' in de eerste paragraaf van
l'article 2 contient la proposition "personne en situation de artikel 2 vermeldt de zinsnede "persoon met een handicap". Naar
handicap". Par analogie avec la loi anti-discrimination, il a été analogie met de antidiscriminatiewet wordt er uitdrukkelijk voor
choisi explicitement de ne pas reprendre de définition dans le
protocole même. Ainsi, on veut éviter une interprétation limitée de la gekozen geen definitie in het protocol zelf op te nemen. Op die manier
notion de handicap et rendre des évolutions dans la définition de wil men een beperkte opvatting van het begrip handicap vermijden en
"personne en situation de handicap" possibles. evoluties in de definitie van "persoon met een handicap" niet in de
En tout cas, il faut entendre par handicap toute limitation durable et weg te staan. In ieder geval wordt onder handicap elk langdurig en belangrijk
importante de la participation d'une personne, due à l'interaction participatieprobleem van een persoon verstaan dat te wijten is aan het
dynamique entre 1) des déficiences de nature mentale, physique, samenspel tussen 1) functiestoornissen van mentale, psychische,
psychique ou sensorielle, 2) des limitations lors de l'exécution lichamelijke of zintuiglijke aard, 2) beperkingen bij het uitvoeren
d'activités et 3) des facteurs contextuels personnels et van activiteiten en 3) persoonlijke en externe factoren. Hiermee wordt
environnementaux. Cette description fait référence à la Classification gerefereerd aan de internationale classificatie van het menselijk
internationale du fonctionnement, du handicap et de la santé (CIF), functioneren (ICF), bekrachtigd door de Wereldgezondheidsorganisatie
entérinée par l'Organisation Mondiale de la Santé le 22 mai 2001 lors op 22 mei 2001 tijdens de vierenvijftigste gezondheidsassemblee.
de la cinquante-quatrième assemblée mondiale de la santé.
Le handicap peut toucher la personne dès la naissance ou Een persoon kan geboren worden met een handicap of er later wegens
postérieurement, s'il est lié à une maladie, un accident ou un âge ziekte, een ongeval of ouderdom door worden getroffen.
avancé. Toute personne dont la participation à la vie sociale ou Iedere persoon wiens deelname aan het maatschappelijke of
professionnelle est limitée ou entravée, et pas seulement les professionele leven beperkt of belemmerd is, en niet alleen de
personnes reconnues comme étant handicapées par la loi, est considérée personen die door de wet worden erkend als zijnde gehandicapt, wordt
comme une personne en situation de handicap au sens du présent in de zin van het protocol beschouwd als een persoon met een
protocole. handicap'.
Le deuxième paragraphe de l'article 2 expose quatre critères auxquels De tweede paragraaf van artikel 2 geeft vier criteria aan waaraan de
doit répondre l'aménagement raisonnable : efficacité, égalité, aanpassing moet voldoen: doeltreffendheid, evenwaardigheid,
autonomie et sécurité. zelfstandigheid en veiligheid.
- efficacité : l'aménagement doit apporter une amélioration concrète, - doeltreffendheid: de aanpassing moet een concrete verbetering realiseren;
- égalité : la mise en place de l'aménagement doit permettre une - evenwaardigheid: de aanpassing moet een evenwaardig gebruik van
utilisation égale des facilités et services. Lorsque l'égalité n'est faciliteiten en diensten mogelijk maken; indien dit slechts
réalisée que partiellement, cela ne peut être un alibi pour la non gedeeltelijk wordt gerealiseerd mag dit echter geen beletsel zijn om
réalisation de l'aménagement raisonnable. de redelijke aanpassing toch uit te voeren;
- autonomie : dans la mesure du possible, l'aménagement doit permettre - zelfstandigheid: in de mate van het mogelijke, moet de aanpassing de
à la personne en situation de handicap d'effectuer une activité sans l'aide de tiers. - sécurité : l'installation et l'utilisation de l'aménagement doivent permettre d'assurer la sécurité de la personne en situation de handicap. Le troisième paragraphe énumère les indicateurs permettant concrètement d'évaluer si la mesure envisagée peut être considérée comme étant raisonnable. Cette liste d'indicateurs n'est pas limitative. De plus, ces indicateurs permettent d'évaluer le caractère raisonnable à la lumière du contexte complexe et individuel de la personne ayant demandé l'aménagement ainsi que de la personne devant le réaliser. persoon met een handicap de mogelijkheid bieden een activiteit uit te voeren zonder hulp van derden; - veiligheid: de installatie en het gebruik van de aanpassing mogen de veiligheid van de persoon met een handicap niet in gevaar brengen. De derde paragraaf somt de indicatoren op waarmee concreet kan worden nagegaan of een aanpassing als redelijk beschouwd kan worden. Deze lijst van indicatoren is niet limitatief. Deze indicatoren maken het bovendien mogelijk de redelijkheid' te beoordelen in het licht van de complexe en individuele context van diegene die de redelijke aanpassing vraagt en van diegene die ze moet realiseren.
En effet, le caractère raisonnable d'un aménagement doit au moins être De redelijkheid van een aanpassing dient minstens beoordeeld te worden
évalué à la lumière de l'impact financier de l'aménagement, de in het licht van de financiële impact van de aanpassing, de
l'impact organisationnel de l'aménagement, de la fréquence et la durée organisatorische impact van de aanpassing, de te verwachten frequentie
prévues de l'utilisation de l'aménagement par les personnes en en duur van het gebruik van de aanpassing door personen met een
situation de handicap, de l'impact de l'aménagement sur l'environnement et les autres utilisateurs et de l'absence ou non d'alternatives équivalentes. Il importe également de prendre en compte l'impact qualitatif sur la vie des personnes intéressées. Un impact quantitatif plutôt limité mais un impact qualitatif important fait basculer la balance vers le raisonnable. L'évaluation de l'impact financier de la mise en oeuvre d'un aménagement se fait à la lumière du point de départ que l'on ne peut exiger de la personne qui est obligée de réaliser des aménagements de faire des efforts financiers disproportionnés. Il faut donc tenir handicap, de impact van de aanpassing op de omgeving en op andere gebruikers en het al dan niet ontbreken van gelijkwaardige alternatieven. Belangrijk hierbij is ook de kwalitatieve impact op het leven van betrokkene(n) in rekening te brengen. Een eerder beperkte kwantitatieve maar grote kwalitatieve impact doet ook de balans naar het redelijke overslaan. De beoordeling van de financiële impact van het doorvoeren van een aanpassing gebeurt in het licht van het uitgangspunt dat van degene op wie de aanpassingsverplichting rust, geen onevenredige financiële
compte du coût financier de l'aménagement lors de l'évaluation de son inspanningen mogen geëist worden. Bij de beoordeling van de financiële
impact financier. Plus le coût est important, plus vite l'aménagement impact van de aanpassing wordt dan ook rekening gehouden met de
peut être considéré comme étant déraisonnable. Il faut toutefois kostprijs ervan. Hoe hoger die kostprijs, hoe sneller de aanpassing
prendre en compte les interventions financières éventuelles auxquelles als onredelijk' mag beschouwd worden. Hierbij dienen echter wel de
la personne à laquelle incombe la mise en oeuvre de l'aménagement peut eventuele financiële tegemoetkomingen waarop de aanpassingsplichtige
faire appel. Plus ces interventions sont importantes, plus le coût een beroep kan doen in rekening te worden gebracht. Hoe hoger deze
final sera réduit et plus vite l'aménagement devra être considéré tegemoetkomingen, hoe lager de uiteindelijke kostprijs voor de
comme étant raisonnable. Lorsque la réalisation d'un aménagement aanpassingsplichtige, hoe sneller de aanpassing als redelijk'
demande un effort financier à première vue déraisonnable de la part de beschouwd moet worden. Wanneer de realisatie van een aanpassing een op
la personne à laquelle incombe la mise en oeuvre de l'aménagement, het eerste zicht onredelijke financiële inspanning van de
l'aménagement peut être considéré comme étant raisonnable lorsque sa aanpassingsplichtige vergt, kan deze aanpassing toch als redelijk
réalisation peut être étalée dans le temps. beschouwd worden wanneer de realisatie ervan gespreid kan worden in de
Par ailleurs, l'évaluation de l'impact financier doit également tenir tijd. Daarnaast dient bij de beoordeling van de financiële impact rekening
compte de la capacité financière de la personne devant mettre en gehouden te worden met de financiële draagkracht van de
oeuvre l'aménagement. Plus sa capacité financière est importante, plus les efforts exigés au niveau de la réalisation des aménagements peuvent être importants. Le caractère raisonnable d'un aménagement peut également être évalué sur la base de l'impact organisationnel. Lorsque l'aménagement s'inscrit dans un cadre organisationnel normal, il doit être considéré comme étant raisonnable. De même, lorsqu'un aménagement ne perturbe pas l'organisation générale de manière durable, il doit être considéré comme étant raisonnable. La fréquence et la durée prévues de l'utilisation de l'aménagement jouent également un rôle dans l'évaluation du caractère raisonnable. Dans la mesure où un aménagement est plus fréquemment utilisé, il doit plus vite être considéré comme étant raisonnable. Dans la mesure où un aménagement est plus durable, il doit plus vite être considéré comme étant raisonnable. Et dans la mesure où plusieurs personnes en situation de handicap utilisent l'aménagement ou ont la possibilité d'utiliser l'aménagement, il doit plus vite être considéré comme étant raisonnable. Par ailleurs, il faut tenir compte de l'impact sur l'environnement et les éventuels autres utilisateurs. Ainsi, les aménagements peuvent avoir un effet positif sur la convivialité pour tous les utilisateurs (ou davantage d'utilisateurs). Plus il est question d'un effet positif, plus vite l'aménagement peut être considéré comme étant raisonnable. L'impact sur l'environnement peut parfois être considéré comme un impact négatif. Ainsi, la valeur culturelle et historique d'un bâtiment peut faire en sorte que l'aménagement sera moins vite considéré comme étant raisonnable. Lorsque la partie à laquelle incombe l'obligation de mettre en oeuvre un aménagement, a manqué de répondre aux normes préventives évidentes ou aux exigences légalement obligatoires, un aménagement important doit plus vite être considéré comme étant raisonnable. Enfin, l'absence ou non d'alternatives joue un rôle pour évaluer si un aménagement est raisonnable. Un aménagement sera plus vite considéré comme raisonnable lorsqu'il est inévitable pour cause d'absence d'alternatives équivalentes. Les indicateurs énumérés connaissent beaucoup d'illustrations dans la pratique. Ainsi, le coût d'un aménagement peut être déraisonnablement élevé car il demande des techniques ou des installations chères. La capacité financière d'une entreprise peut être limitée lorsqu'il s'agit d'une petite entreprise. La capacité financière d'une entreprise peut également être limitée si l'entreprise est engagée dans une procédure de concordat ou de faillite. L'argument même d'un mauvais contexte économique ou d'une crise économique ne suffit toutefois pas pour démontrer le caractère déraisonnable d'un aménagement. Lorsque le fonctionnement d'un service est mis en péril par l'introduction d'une mesure d'aménagement raisonnable, on peut évoquer que l'impact organisationnel de l'aménagement est disproportionné. Une aanpassingsplichtige. Hoe groter de financiële draagkracht, hoe meer inspanningen van de aanpassingsplichtige geëist mogen worden op het vlak van het realiseren van aanpassingen. Ook vanuit de organisatorische impact kan de redelijkheid van een aanpassing beoordeeld worden. Wanneer een aanpassing in een normaal organisatorisch kader past, dient ze als redelijk beschouwd te worden. Ook wanneer een aanpassing de algemene organisatie niet op duurzame wijze verstoort, dient ze als redelijk bestempeld te worden. Ook de te verwachten frequentie en duur van het gebruik van de aanpassing speelt een rol bij het beoordelen van de redelijkheid. Naarmate een aanpassing vaker gebruikt wordt, dient zij sneller als redelijk beschouwd te worden. Naarmate een aanpassing duurzamer is, dient zij sneller als redelijk beschouwd te worden. Ook naarmate meerdere personen met een handicap van een aanpassing gebruik maken of potentieel gebruik zullen maken, dient zij sneller als redelijk beschouwd te worden. Verder dient ook rekening gehouden te worden met de impact op de omgeving en op eventuele andere gebruikers. Zo kunnen aanpassingen een positief effect hebben op de gebruiksvriendelijkheid voor alle (of meer) gebruikers. Hoe meer er sprake is van een dergelijk positief effect, hoe sneller een aanpassing als redelijk dient beschouwd te worden. De impact op de omgeving kan soms ook als negatief beschouwd worden. Zo kan de cultuur-historische waarde van een gebouw er soms toe leiden dat een aanpassing minder snel als redelijk wordt beschouwd. Ook indien de partij die tot een aanpassing verplicht is, heeft nagelaten om voor de hand liggende preventieve maatregelen of wettelijk verplichte vereisten na te komen, dient een zware aanpassing sneller als redelijk beschouwd te worden. Ten slotte speelt het al dan niet ontbreken van alternatieven een rol bij de beoordeling of een aanpassing redelijk is. Een aanpassing zal sneller als redelijk beschouwd worden als zij onvermijdelijk is omdat evenwaardige alternatieven ontbreken. De opgesomde indicatoren kennen in de praktijk vele illustraties. Zo kan de kostprijs van een aanpassing onredelijk hoog zijn omdat ze dure technieken of installaties vergt. De financiële draagkracht van een onderneming kan beperkt zijn omdat het om een kleine onderneming gaat. De financiële draagkracht van een onderneming kan ook beperkt zijn wanneer een onderneming verwikkeld is in een procedure van gerechtelijk akkoord of in een faillissementsprocedure. Het loutere argument van een zwakke economische context of van een economische crisis kan echter niet volstaan om de onredelijkheid van een aanpassing aan te tonen. Wanneer de werking van een dienst in het gedrang zou komen door de invoering van een aanpassingsmaatregel kan gesteld worden dat de organisatorische impact van de aanpassing onevenredig groot is. Een
autre illustration d'un impact organisationnel disproportionné est le andere illustratie van een onevenredig grote organisatorische impact
constat que pour certaines fonctions un aménagement des horaires est is de vaststelling dat voor sommige functies een aanpassing van de
impossible. Si la personne en situation de handicap doit être suivie médicalement ou est susceptible périodiquement d'être empêchée de travailler, cela peut dans certains cas être incompatible avec certains types d'organisation du travail comme par exemple un poste d'ouvrier à la chaîne avec des horaires variables. Dans cette hypothèse, l'employeur devra vérifier si un autre emploi est disponible dans un autre service. Lorsque l'utilisation de l'aménagement est mineure, par exemple lorsqu'une seule personne en situation de handicap en bénéficie, il peut être déraisonnable d'exiger cet aménagement lorsque la personne en question est un travailleur intérimaire. Une illustration d'un impact négatif sur l'environnement est la situation dans laquelle un aménagement porterait atteinte de manière inacceptable à des sites naturels ou historiques. Il est par exemple question d'un impact positif sur l'environnement lorsqu'un bâtiment est rendu accessible moyennant une pente douce : les parents avec une poussette ou un landau, les personnes âgées, les femmes sur le point d'accoucher et les personnes dont la mobilité est réduite en général peuvent également bénéficier d'un tel aménagement. Un ascenseur accessible peut être utilisé par toutes les personnes utilisant le werktijdregeling onmogelijk is. Een persoon met een handicap die medisch moet worden gevolgd of op bepaalde tijdstippen niet kan werken, zal niet in aanmerking kunnen komen voor sommige vormen van arbeidsorganisatie, zoals een job als bandarbeider met een wisselend werkrooster. In deze veronderstelling, zal de werkgever moeten nagaan of er een andere job beschikbaar is in een andere dienst. Wanneer een aanpassing slechts zeer beperkt gebruikt kan worden, bijvoorbeeld enkel door één individu met een handicap, kan het onredelijk zijn om deze aanpassing te eisen wanneer de persoon in kwestie slechts tijdelijk voor de aanpassingsplichtige werkt. Een illustratie van een negatieve impact op de omgeving is de situatie waarbij een aanpassing tot een onaanvaardbare beschadiging van een historische of natuursite zou leiden. Er is bijvoorbeeld sprake van een positieve impact op de omgeving wanneer een gebouw met een lichthellend vlak toegankelijk gemaakt wordt: ook ouders met een buggy of kinderwagen, oudere mensen, hoogzwangere vrouwen en in het algemeen mensen met mobiliteitsbeperkingen hebben baat bij een dergelijke aanpassing. Een toegankelijke lift kan door alle personen die gebruik
bâtiment - d'autres employés, des clients ou des patients, etc. maken van het gebouw - andere werknemers, klanten of patiënten, etc. -
gebruikt worden.
Article 3 Artikel 3
Cet article décrit les modalités de la mise en oeuvre du protocole. Dit artikel beschrijft de toepassing van het protocol. Alle
Chaque autorité rassemble régulièrement des informations relatives aux deeloverheden verzamelen op regelmatige basis informatie aangaande
aménagements raisonnables : les meilleures pratiques au niveau des aménagements raisonnables, la façon dont des aménagements raisonnables sont stimulés (primes, sensibilisation, recommandations,...), la façon dont le concept d'aménagements raisonnables est ancré dans la réglementation. De façon biennale, ces informations sont transmises par toutes les autorités au ministre en charge du secrétariat de la Conférence interministérielle au sein de laquelle la politique relative aux personnes en situation de handicap est traitée. Le ministre en question rassemble ces informations dans un rapport qui sera adressé à tous les participants de la Conférence interministérielle. redelijke aanpassingen: beste praktijken op het vlak van redelijke aanpassingen, wijze waarop redelijke aanpassingen worden gestimuleerd (financiële incentives, sensibilisering, adviesverstrekking, ...), wijze waarop redelijke aanpassingen in de regelgeving verankerd wordt. Tweejaarlijks wordt deze informatie door alle overheden overgemaakt aan de minister die instaat voor het secretariaat van de Interministeriële Conferentie waarin het beleid inzake personen met een handicap behandeld wordt. De minister in kwestie bundelt deze informatie in een rapport dat aan alle deelnemers van de Interministeriële Conferentie bezorgd wordt.
Article 4 Artikel 4
Dispositions finales Slotbepalingen
Protocole relatif au concept d'aménagements raisonnables en Belgique Protocol betreffende het begrip redelijke aanpassingen in België
en vertu de la loi du 25 février 2003 tendant à lutter contre la krachtens de wet van 25 februari 2003 ter bestrijding van
discrimination et modifiant la loi du 15 février 1993 créant un Centre discriminatie en tot wijziging van de wet van 15 februari 1993 tot
pour l'égalité des chances et de lutte contre le racisme oprichting van een Centrum voor gelijkheid van kansen en voor
racismebestrijding
Vu l'article 35 de la Constitution; Gelet op artikel 35 van de Grondwet;
Vu la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles, Gelet op de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der
notamment l'article 5, § 1, II, 4°; instellingen, meer bepaald op artikel 5, § 1, II, 4°;
Vu le Titre IV bis de la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes Gelet op Titel IV van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot
institutionnelles inséré par la loi du 8 août 1988; hervorming der instellingen, ingevoegd door de wet van 8 augustus 1988;
Vu la loi spéciale du 12 janvier 1989 relative aux institutions Gelet op op artikel 42 van de bijzondere wet van 12 januari 1989 met
bruxelloises, notamment l'article 42; betrekking tot de Brusselse instellingen;
Vu la loi du 31 décembre 1983 de réformes institutionnelles pour la Gelet op artikel 55bis van de wet van 31 december 1983 tot hervorming
Communauté germanophone, notamment l'article 55bis; der instellingen voor de Duitstalige Gemeenschap;
Gelet op artikel 3, 7° van het decreet van de Raad van de Franse
Vu le décret du Conseil de la communauté française du 19 juillet 1993 Gemeenschap van 19 juli 1993 tot toekenning van de uitoefening van
attribuant l'exercice de certaines compétences de la Communauté sommige bevoegdheden van de Franse Gemeenschap aan het Waalse Gewest
française à la Région wallonne et à la Commission communautaire
française, en particulier l'article 3, 7°; en de Franse Gemeenschapscommissie;
Vu les compétences respectives de l'Etat fédéral et des autorités Gelet op de respectieve bevoegdheden van de Federale Staat en van de
visées par les articles 127 à 140 de la Constitution ci-après overheden bedoeld bij artikelen 127 tot 140 van de Grondwet, hierna
dénommées Communautés/Régions, dans le cadre de la loi contre la Gemeenschappen/Gewesten genoemd in het kader van de wet tegen
discrimination du 25 février 2003; discriminatie van 25 februari 2003;
Vu la Déclaration universelle des droits de l'Homme; Gelet op de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens;
Vu le Traité d'Amsterdam; Gelet op het Verdrag van Amsterdam;
Vu le principe relatif à la participation égale de tous les citoyens
inscrit dans la Charte Sociale Européenne à l'article 15 qui prescrit Gelet op het beginsel vervat in artikel 15 van het Europees Sociaal
qu'en vue de garantir aux personnes en situation de handicap, quel que Handvest over de gelijke deelneming van alle burgers, dat bepaalt dat
soit leur âge, la nature et l'origine de leur handicap, l'exercice de Staten zich ertoe verbinden, met het oog op het waarborgen van de
doeltreffende uitvoering van het recht van personen met een handicap
effectif du droit à l'autonomie, à l'intégration sociale et à la op zelfredzaamheid, sociale integratie en participatie in het
participation à la vie de la communauté, les Etats s'engagent gemeenschapsleven, ongeacht hun leeftijd en de aard en oorsprong van
notamment : hun handicap :
1. à prendre les mesures nécessaires pour fournir aux personnes en 1. de nodige maatregelen te nemen om personen met een handicap
situation de handicap une orientation, une éducation et une formation begeleiding, onderwijs en vakopleiding te geven waar mogelijk binnen
professionnelle dans le cadre du droit commun chaque fois que possible het kader van algemene stelsels, of, waar dit niet mogelijk is,
ou, si tel n'est pas le cas, par le biais d'institutions spécialisées middels gespecialiseerde openbare of particuliere instellingen;
publiques ou privées; 2. à favoriser leur accès à l'emploi par toute mesure susceptible 2. hun toegang tot werk te bevorderen door alle maatregelen te treffen
d'encourager les employeurs à embaucher et à maintenir en activité des die beogen werkgevers aan te moedigen personen met een handicap in een
personnes en situation de handicap dans le milieu ordinaire de travail normale werkomgeving in dienst te nemen en in dienst te houden en de
et à adapter les conditions de travail aux besoins de ces personnes ou, en cas d'impossibilité en raison du handicap, par l'aménagement ou la création d'emplois protégés en fonction du degré d'incapacité. Ces mesures peuvent justifier, le cas échéant, le recours à des services spécialisés de placement et d'accompagnement; 3. à favoriser leur pleine intégration et participation à la vie sociale, notamment par des mesures, y compris des aides techniques, visant à surmonter des obstacles à la communication et à la mobilité et à leur permettre d'accéder aux transports, au logement, aux activités culturelles et aux loisirs; arbeidsomstandigheden aan te passen aan de behoeften van de personen met een handicap, of, waar dat vanwege de handicap niet mogelijk is, zorg te dragen voor beschutte arbeid die is aangepast aan het niveau van de handicap. In bepaalde gevallen kunnen dergelijke maatregelen inschakeling van gespecialiseerde bemiddelingsbureaus inhouden; 3. hun volledige sociale integratie en participatie in het gemeenschapsleven te bevorderen door in het bijzonder maatregelen te treffen, met inbegrip van technische hulpmiddelen, die gericht zijn op het overwinnen van belemmeringen met betrekking tot communicatie en mobiliteit en op het toegang verschaffen tot vervoer, huisvesting, culturele activiteiten en vrijetijdsbesteding;
Vu l'article 26 de la Charte des Droits Fondamentaux de l'Union Gelet op artikel 26 van het Handvest van de Grondrechten van de
européenne signée et proclamée par les Présidents du Parlement Europese Unie, ondertekend en afgekondigd door de voorzitters van het
européen, du Conseil et de la Commission lors du Conseil européen de Europees Parlement, de Raad en de Commissie tijdens de Europese Raad
Nice le 7 décembre 2000 (J.O.C.E. C-364/1, 18 décembre 2000) dont le van Nice op 7 december 2000 (J.O.C.E. C-364/1, 18 december 2000)
texte est intégré au Traité établissant une Constitution pour l'Europe waarvan de tekst is opgenomen in het Verdrag tot vaststelling van een
à l'article II-86 Intégration des personnes handicapées qui prescrit Grondwet voor Europa in artikel II-86 Integratie van personen met een
que l'Union reconnaît et respecte le droit des personnes en situation handicap, dat bepaalt dat de Unie het recht van personen met een
de handicap à bénéficier de mesures visant à assurer leur autonomie, handicap op maatregelen die beogen hun zelfstandigheid, hun
maatschappelijke en beroepsintegratie en hun deelname aan het
leur intégration sociale et professionnelle et la participation à la gemeenschapsleven te bewerkstelligen, erkent en eerbiedigt (J.O.C.E.
vie de la communauté (J.O.C.E., C-310/1, 16 décembre 2004); C-310/1, 16 december 2004);
Vu la Directive européenne 2000/78/CE du 27 novembre 2000 (J.O.C.E., Gelet op de Europese richtlijn 2000/78/EG van 27 november 2000
L-303, 2 décembre 2000) qui précise en son article 5 que le fait de ne (J.O.C.E, L-303, 2 december 2000) die in haar artikel 5 verduidelijkt
pas prévoir d'aménagements raisonnables viole le principe de l'égalité dat het beginsel van gelijke behandeling met betrekking tot personen
de traitement à l'égard des personnes en situation de handicap; met een handicap wordt geschonden, wanneer niet wordt voorzien in
redelijke aanpassingen;
Vu l'article 21 de la Charte des Droits Fondamentaux de l'Union Gelet op artikel 21 van het Handvest van de Grondrechten van de
européenne incluant l'interdiction de toute discrimination fondée sur Europese Unie waarin staat dat elke discriminatie op grond van
le handicap, vu l'article II-81, 1 Non-discrimination du Traité handicap verboden is, gelet op artikel II-81, 1 Non-discriminatie van
établissant une Constitution pour l'Europe qui prescrit qu'est het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor de Europese Unie
interdite toute discrimination fondée notamment sur le sexe, la race, waarin staat dat iedere discriminatie, met name op grond van geslacht,
la couleur, les origines ethniques ou sociales, les caractéristiques ras, kleur, etnische of sociale afkomst, genetische kenmerken, taal,
génétiques, la langue, la religion ou les convictions, les opinions godsdienst of overtuiging, politieke of andere denkbeelden, het
politiques ou toute autre opinion, l'appartenance à une minorité behoren tot een nationale minderheid, vermogen, geboorte, een
nationale, la fortune, la naissance, un handicap, l'âge ou handicap, leeftijd of seksuele gerichtheid, verboden is;
l'orientation sexuelle;
Vu la Loi du 25 février 2003 tendant à lutter contre la discrimination Gelet op de wet van 25 februari 2003 ter bestrijding van discriminatie
et modifiant la loi du 15 février 1993 créant un Centre pour l'égalité en tot wijziging van de wet van 15 februari 1993 tot oprichting van
des chances et la lutte contre le racisme, dénommée ci-après la loi een Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding,
contre la discrimination, qui précise à l'article 2, § 3, que hierna de wet tegen discriminatie genoemd, die in artikel 2 § 3
l'absence d'aménagements raisonnables pour la personne en situation de bepaalt dat het ontbreken van redelijke aanpassingen voor de persoon
handicap constitue une discrimination au sens de la présente loi. Est met een handicap een discriminatie vormt in de zin van deze wet. Onder
considéré comme aménagement raisonnable l'aménagement qui ne redelijke aanpassing wordt een aanpassing verstaan die geen
représente pas une charge disproportionnée, ou dont la charge est onevenredige belasting betekent, of waarvan de belasting in voldoende
compensée de façon suffisante par des mesures existantes; mate gecompenseerd wordt door bestaande maatregelen;
Vu le décret de la Communauté flamande du 8 mai 2002 relatif à la Gelet op het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 8 mei 2002
participation proportionnelle sur le marché de l'emploi; houdende evenredige participatie op de arbeidsmarkt;
Vu l'ordonnance de la Région de Bruxelles-Capitale du 26 juin 2003 Gelet op de ordonnantie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 26
relative à la gestion mixte du marché de l'emploi dans la Région de juni 2003 betreffende het gemengd beheer van de arbeidsmarkt in het
Bruxelles-Capitale; Brussels Hoofdstedelijk Gewest;
Vu le décret de la Communauté germanophone du 17 mai 2004 relatif à la Gelet op het decreet van de Duitstalige Gemeenschap van 17 mei 2004
garantie de l'égalité de traitement sur le marché du travail; houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling op de
Vu le décret de la Communauté française du 19 mai 2004 relatif à la arbeidsmarkt; Gelet op het decreet van de Franse Gemeenschap van 19 mei 2004
mise en oeuvre du principe de l'égalité de traitement; houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling;
Vu le décret de la Région wallonne du 27 mai 2004 relatif à l'égalité Gelet op het decreet van het Waals Gewest van 27 mei 2004 betreffende
de traitement en matière d'emploi et de formation professionnelle; de gelijke behandeling inzake tewerkstelling en beroepsopleiding;
Vu la déclaration politique des 7-8 mai 2003 adoptée à Malaga sous Gelet op de beleidsverklaring van 7-8 mei 2003, aangenomen in Malaga
l'égide du Conseil de l'Europe par laquelle les Etats confirment que onder de auspiciën van de Raad van Europa waarin de Staten bevestigen
la promotion de la citoyenneté et de la pleine participation des dat het aanmoedigen van het burgerschap en de volwaardige participatie
personnes en situation de handicap requiert l'amélioration de van personen met een handicap een toename van de zelfredzaamheid van
l'autonomie de l'individu de manière à ce qu'il puisse maîtriser sa het individu vergt zodat hij zijn eigen leven kan leiden, wat
propre vie, ce qui peut nécessiter des mesures de soutien spécifiques bijzondere steunmaatregelen kan noodzaken, en menen dat vooruitgang
et estiment que des progrès sont nécessaires en ce qui concerne moet worden geboekt bij het elimineren van hinderpalen op het vlak van
l'élimination des obstacles d'accès et l'adoption du principe de de toegankelijkheid en bij de aanneming van het beginsel van
conception universelle afin d'empêcher la création de nouveaux universeel ontwerp om te voorkomen dat nieuwe hinderpalen opduiken;
obstacles; que les Etats s'engagent à promouvoir la possibilité pour waarin de Staten zich verbinden ervoor te ijveren dat personen met een
les personnes en situation de handicap de mener une vie indépendante handicap een zelfstandig leven kunnen leiden in de maatschappij
au sein de la communauté grâce à l'application progressive des dankzij de progressieve toepassing van integratiebevorderende
principes de technologies intégratives et de conception universelle technologieën en van een universeel ontwerp, meer bepaald met
notamment aux environnement bâtis, aux lieux et services publics, aux betrekking tot de bebouwde omgeving, de openbare plaatsen en diensten,
systèmes de communication et aux logements; de communicatiesystemen en de huisvesting;
Vu la communication du 30 octobre 2003 de la Commission au Conseil, au Gelet op de mededeling van 30 oktober 2003 van de Commissie aan de
Parlement européen, au Comité économique et social européen et au Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal
Comité des régions concernant le plan d'action de l'Union européenne Comité en het Comité van de Regio's omtrent het actieplan van de
en faveur des personnes en situation de handicap; Europese Unie voor personen met een handicap;
Considérant que les mesures d'aménagements raisonnables sont Overwegende dat de maatregelen inzake redelijke aanpassingen
indispensables afin d'assurer également le droit à la sécurité des onontbeerlijk zijn om ook het recht op veiligheid van personen met een
personnes en situation de handicap, que la sécurité, selon handicap te waarborgen, dat de Wereldgezondheidsorganisatie veiligheid
l'Organisation Mondiale de la Santé, est un état où les dangers, et les conditions pouvant provoquer des dommages d'ordre physique, psychologique ou matériel sont contrôlés de manière à préserver la santé et le bien-être des individus et de la communauté. C'est une ressource indispensable à la vie quotidienne qui permet à l'individu et à la communauté de réaliser ses aspirations. La sécurité est considérée comme un état résultant d'un équilibre dynamique qui s'établit entre les différentes composantes d'un milieu de vie donné. Elle est le résultat d'un processus complexe où l'être humain interagit avec son environnement. Par environnement, il faut entendre non seulement l'environnement physique mais également les environnements culturel, technologique, politique, sociale, économique et organisationnel; Considérant la nécessité d'un contenu et d'une signification uniformes du concept des aménagements raisonnables à tous les niveaux de pouvoir en Belgique, L'Etat fédéral, représenté par le Premier Ministre, le Ministre des Affaires sociales et de la Santé publique, le Ministre de la Fonction publique, de l'Intégration sociale, de la Politique des grandes villes et de l'Egalité des chances, le Ministre de l'Emploi chargé de la Protection de la consommation et la Secrétaire d'Etat aux Familles et aux Personnes handicapées; omschrijft als een toestand waarin de gevaren, en de omstandigheden die fysieke, psychische of materiële schade kunnen berokkenen, worden beheerst om de gezondheid en het welzijn van de individuen en van de gemeenschap in stand te houden. Veiligheid is een onmisbaar onderdeel van het dagelijks leven waardoor individuen en de gemeenschap hun ambities kunnen waarmaken. Veiligheid wordt beschouwd als een toestand die voortvloeit uit een dynamisch evenwicht tussen de verschillende componenten van een bepaalde leefomgeving. Veiligheid is het resultaat van een complex proces waarin de mens en zijn omgeving elkaar beïnvloeden. Onder omgeving wordt niet alleen de fysische omgeving verstaan, maar ook de culturele, technologische, politieke, sociale, economische en organisatorische omgeving; Overwegende de noodzaak van een uniforme inhoud en betekenis van het begrip redelijke aanpassingen op alle beleidsniveaus in België; De Federale Staat, vertegenwoordigd door de Eerste Minister, de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, de minister van Ambtenarenzaken, Maatschappelijke Integratie, Grootstedenbeleid en Gelijke kansen, de Minister van Werk en Consumentenzaken en de staatssecretaris voor het Gezin en Personen met een handicap;
Le Gouvernement flamand, en la personne de son ministre-président, de De Vlaamse Regering, in de persoon van haar minister-voorzitter, haar
son ministre des Affaires administratives, de la Politique étrangère, minister van Bestuurszaken, Buitenlands Beleid, Media en Toerisme,
des Médias, du Tourisme, du ministre de l'Emploi, de l'Enseignement et haar minister van Werk, Onderwijs en Vorming, haar minister van
de la Formation, du ministre de la Mobilité, de l'Economie sociale et Mobiliteit, Sociale Economie en Gelijke Kansen en in de persoon van de
de l'Egalité des chances et en la personne de la Ministre flamande du Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin;
Bien-être, de la Santé et de la Famille; De Franse Gemeenschap, vertegenwoordigd door de regering van de Franse
La Communauté française, représentée par le Gouvernement de la Gemeenschap, in de persoon van haar minister-voorzitter, van haar
Communauté française, en la personne de sa ministre-présidente, de son minister van Ambtenarenzaken en Sport en in de persoon van de minister
van Gezondheid, Kind en Jeugdhulp;
ministre de la Fonction publique et des Sports et de sa Ministre de la De Duitstalige Gemeenschap, vertegenwoordigd door de regering van de
Santé, de l'Enfance et de l'Aide à la jeunesse; Duitstalige Gemeenschap, in de persoon van haar minister-voorzitter,
La Communauté germanophone, représentée par le Gouvernement de la minister van Plaatselijke Besturen en in de persoon van haar
Communauté germanophone, en la personne de son Ministre-Président, vice-minister-voorzitter, minister van Vorming en Werkgelegenheid,
Ministre des Pouvoirs locaux et en la personne de son Sociale Aangelegenheden en Toerisme;
Vice-Ministre-Président, Ministre de la Formation et de l'Emploi, des Het Waals Gewest, vertegenwoordigd door de Waalse Regering, in de
Affaires sociales et du Tourisme; persoon van haar minister-voorzitter, haar minister van Binnenlandse
La Région wallonne, représentée par le Gouvernement wallon, en la Zaken en Ambtenarenzaken, van haar minister van Economie, Werk en
personne de son Ministre-Président, de son ministre des Affaires Buitenlandse Handel en in de persoon van de minister van Gezondheid,
intérieures et de la Fonction publique, de son ministre de l'Economie,
de l'Emploi et du Commerce extérieur en la personne de la Ministre de Sociale Actie en Gelijke Kansen;
la Santé, de l'Action sociale et de l'Egalité des chances; Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, vertegenwoordigd door de Brusselse
La Région de Bruxelles-capitale, représentée par le Gouvernement de la Hoofdstedelijke Regering, in de persoon van haar minister-voorzitter
Région de Bruxelles-capitale, en la personne de son en in de persoon van de minister van economie en werkgelegenheid,
Ministre-Président, et en la personne de son Ministre de l'Economie et de l'Emploi; De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, vertegenwoordigd door
La Commission communautaire commune, représentée par son collège
réuni, en la personne de son Président, en la personne de la Membre haar verenigd college, in de persoon van haar voorzitter, en in de
chargée de l'Aide aux personnes, et en la personne du Membre compétent pour la Politique d'aide aux personnes et la Fonction publique; La Commission communautaire française, représentée par son collège, en la personne de son Ministre-Président et en la personne de la Membre chargée de la politique d'Aide aux personnes handicapées, Ont convenu ce qui suit : Objectif du protocole

Article 1er.Pour l'interprétation du concept des aménagements raisonnables l'Etat fédéral et les Communautés et les Régions se

 persoon van het lid belast met Bijstand aan Personen, en in de persoon van het lid bevoegd voor het beleid inzake Bijstand aan Personen en het Openbaar Ambt; De Franse Gemeenschapscommissie, vertegenwoordigd door haar college, in de persoon van haar minister-voorzitter en in de persoon van het lid belast met het beleid inzake Bijstand aan Personen met een Handicap, Werd het volgende overeengekomen : Doel van het protocol

Artikel 1.Bij de interpretatie van het begrip redelijke aanpassingen' zullen de Federale Staat en de Gewesten en Gemeenschappen zich laten
laisseront guider par les principes et les indicateurs décrits dans le leiden door de in dit protocol omschreven principes en indicatoren.
présent protocole.
Description du concept des aménagements raisonnables Beschrijving van het begrip redelijke aanpassingen

Art. 2.§ 1er. Un aménagement est une mesure concrète pouvant

Art. 2.§ 1. Een aanpassing is een concrete maatregel die de
neutraliser l'impact limitatif d'un environnement non adapté sur la beperkende invloed van een onaangepaste omgeving op de participatie
participation d'une personne handicapée. van een persoon met een handicap kan neutraliseren.
§ 2. L'aménagement doit : § 2. De aanpassing moet :
- être efficace afin de permettre à la personne en situation de - doeltreffend zijn, zodat de persoon met een handicap daadwerkelijk
handicap de participer effectivement à une activité; kan participeren;
- permettre une participation égale de la personne en situation de - een evenwaardige participatie van de persoon met een handicap
handicap; mogelijk maken;
- permettre une participation autonome de la personne en situation de - ervoor zorgen dat de persoon met een handicap zelfstandig kan
handicap; participeren;
- assurer la sécurité de la personne en situation de handicap. - de veiligheid van de persoon met een handicap waarborgen.
Une réalisation uniquement partielle au niveau de la participation Een slechts gedeeltelijke realisatie op het vlak van de evenwaardige
égale ou autonome ne peut être un alibi pour la non réalisation de of autonome participatie mag evenwel geen alibi zijn voor het niet
l'aménagement raisonnable. realiseren van de redelijke aanpassing.
§ 3. Le caractère raisonnable de l'aménagement est évalué à la lumière § 3. De redelijkheid van de aanpassing wordt beoordeeld in het licht
des indicateurs suivants entre autres : van onder meer volgende indicatoren:
- l'impact financier de l'aménagement, compte tenu : - de financiële impact van de aanpassing, waarbij rekening wordt gehouden met
* d'éventuelles interventions financières de soutien; * eventuele ondersteunende financiële tegemoetkomingen;
* de la capacité financière de celui qui est obligé de réaliser * de financiële draagkracht van degene op wie de aanpassingsplicht
l'aménagement; rust;
- l'impact organisationnel de l'aménagement; - de organisatorische impact van de aanpassing;
- la fréquence et la durée prévues de l'utilisation de l'aménagement - de te verwachten frequentie en duur van het gebruik van de
par la personne handicapée; aanpassing door personen met een handicap;
- l'impact de l'aménagement sur la qualité de vie d'un (des) - de impact van de aanpassing op de levenskwaliteit van (een)
utilisateur(s) effectif(s) ou potentiel(s) handicapé(s); daadwerkelijke of potentiële gebruiker(s) met een handicap;
- l'impact de l'aménagement sur l'environnement et sur d'autres - de impact van de aanpassing op de omgeving en op andere gebruikers;
utilisateurs; - l'absence d'alternatives équivalentes; - het ontbreken van gelijkwaardige alternatieven;
- la négligence de normes évidentes ou légalement obligatoires. - het verzuim van voor de hand liggende of wettelijk verplichte normen.
Mise en oeuvre du protocole Toepassing van het protocol

Art. 3.§ 1er. Dans le cadre de la réalisation de l'objectif visé au

Art. 3.§ 1. In het kader van de verwezenlijking van de in dit
présent protocole, chaque autorité rassemble régulièrement des protocol beoogde doelstelling, wordt door elke overheid op regelmatige
informations sur : basis informatie verzameld over :
- les meilleures pratiques au niveau des aménagements raisonnables; - beste praktijken op het vlak van redelijke aanpassingen
- la façon dont des aménagements raisonnables sont stimulés (primes, - wijze waarop redelijke aanpassingen worden gestimuleerd (financiële
sensibilisation, recommandations,...); incentives, sensibilisering, adviesverstrekking, ...)
- la façon dont le concept des aménagements raisonnables est ancré - wijze waarop redelijke aanpassingen in de regelgeving verankerd is
dans la réglementation. of wordt.
§ 2. Chaque autorité transmet régulièrement les informations visées au § 2. De in paragraaf 1 bedoelde informatie wordt op regelmatige basis
§1er à la Conférence interministérielle au sein de laquelle la door elke overheid overgemaakt aan de Interministeriële Conferentie
politique en matière des personnes handicapées est traitée. Elles waarin het beleid inzake personen met een handicap behandeld wordt.
feront l'objet d'un rapport bisannuel, rédigé par les services du Zij zijn het onderwerp van een tweejaarlijks rapport, dat opgesteld
ministre en charge du secrétariat de ladite Conférence wordt door de diensten van de minister die het secretariaat van de
interministérielle et présenté à tous les membres de cette Conférence betrokken Interministeriële Conferentie verzorgt en voorgesteld wordt
interministérielle. aan alle leden van de betrokken Interministeriële Conferentie.
Dispositions finales Slotbepalingen

Art. 4.Le présent protocole entre en vigueur pour chaque partie dès

Art. 4.Dit protocol wordt voor iedere partij van kracht vanaf de
approbation par son Gouvernement. goedkeuring ervan door haar regering.
Ainsi conclu à Bruxelles, le 19 juillet 2007. Aldus opgemaakt te Brussel, op 19 juli 2007.
Pour le Gouvernement fédéral : Voor de Federale Regering :
G. VERHOFSTADT, G. VERHOFSTADT,
Premier Ministre. Eerste minister.
R. DEMOTTE, R. DEMOTTE,
Ministre des Affaires sociales et de la Santé publique. Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid.
C. DUPONT, C. DUPONT,
Ministre de la Fonction publique, de l'Intégration sociale, de la Minister van Ambtenarenzaken, Maatschappelijke Integratie,
Politique des grandes villes et de l'Egalité des chances. Grootstedenbeleid en Gelijke Kansen
P. VANVELTHOVEN, P. VANVELTHOVEN
Ministre de l'Emploi chargé de la Protection de la consommation. Minister van Werk en Consumentenzaken.
G. MANDAILA MALAMBA, G. MANDAILA MALAMBA,
Secrétaire d'Etat aux Familles et aux Personnes handicapées. Staatssecretaris voor het Gezin en Personen met een Handicap.
Pour le Gouvernement flamand : Voor de Vlaamse Regering :
Y. LETERME, Y. LETERME,
Ministre-Président du Gouvernement flamand. Minister-Voorzitter van de Vlaamse Regering.
G. BOURGEOIS, G. BOURGEOIS,
Ministre des Affaires administratives, de la Politique étrangère, des Minister van Bestuurszaken, Buitenlands Beleid, Media en Toerisme.
Médias, du Tourisme.
F. VANDENBROUCKE, F. VANDENBROUCKE,
Ministre de l'Emploi, de l'Enseignement et de la Formation. Minister van Werk, Onderwijs en Vorming.
K. VAN BREMPT K. VAN BREMPT,
Ministre de la Mobilité, de l'Economie sociale et de l'Egalité des Minister van Mobiliteit, Sociale Economie
chances. en Gelijke Kansen.
I. VERVOTTE, I. VERVOTTE,
Ministre du Bien-être, de la Santé et de la famille. Minister van Welzijn, Gezondheid en Gezin. Voor de Regering
Pour le Gouvernement de la Communauté française : van de Franse Gemeenschap :
M. ARENA, M. ARENA,
Ministre Présidente du Gouvernement de la Communauté Minister-Voorzitter van de regering van de Gemeenschap
Wallonie-Bruxelles. Brussel-Wallonië.
C. EEREDEKENS, C. EEREDEKENS,
Ministre de la Fonction publique et des Sports. Minister van Ambtenarenzaken en Sport
C. FONCK, C. FONCK,
Minister van Gezondheid, Kind
Ministre de la Santé, de l'Enfance et de l'Aide à la jeunesse. en Jeugdhulp. Voor de Regering
Pour le Gouvernement de la Communauté germanophone : van de Duitstalige Gemeenschap :
K.-H. LAMBERTZ, K.-H. LAMBERTZ,
Ministre Président du Gouvernement de la Communauté germanophone, Minister-Voorzitter van de Regering van de Duitstalige Gemeenschap,
Ministre des Pouvoirs locaux. minister van Plaatselijke Besturen.
B. GENTGES, B. GENTGES,
Vice-Ministre-Président du Gouvernement de la Communauté germanophone, Vice-Minister-Voorzitter van de Regering van de Duitstalige
Ministre de la Formation et de l'Emploi, des Affaires sociales et du Gemeenschap, minister van Vorming en Werkgelegenheid, Sociale
Tourisme. Aangelegenheden en Toerisme.
Pour le Gouvernement Wallon : Voor de Waalse Regering :
E. DI RUPO, E. DI RUPO,
Ministre-Président du Gouvernement wallon. Minister-Voorzitter van de Waalse Regering.
Ph. COURARD, Ph. COURARD,
Ministre des Affaires intérieures et de la Fonction publique. Minister van Binnenlandse Zaken en Ambtenarenzaken.
J.-Cl. MARCOURT, J.-Cl. MARCOURT,
Ministre de l'Economie, de l'Emploi et du Commerce extérieur. Minister van Economie, Werk en Buitenlandse handel.
C. VIENNE, C. VIENNE,
Ministre de la Santé, de l'Action sociale et de l'Egalité des chances. Minister van Gezondheid, Sociale Actie en Gelijke Kansen.
Pour le Gouvernement de la Région de Bruxelles-Capitale : Voor de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest :
Ch. PICQUE, Ch. PICQUE,
Ministre-Président du Gouvernement de la Région de Bruxelles-Capitale, Minister-Voorzitter van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast
chargé des Pouvoirs locaux. met Plaatselijke Besturen.
B. CEREXHE, B. CEREXHE,
Ministre du Gouvernement de la Région de Bruxelles-Capitale, chargé de Minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Economie en Tewerkstelling.
l'Economie et de l'Emploi. Voor het Verenigd College van de Gemeenschappelijke
Pour le Collège réuni de la Commission communautaire commune : Gemeenschapscommissie :
Ch. PICQUE, Ch. PICQUE,
Président du Collège réuni de la Commission communautaire commune. Voorzitter van het Verenigd College van de Gemeenschappelijke
Gemeenschapscommissie.
E. HUYTEBROECK, E. HUYTEBROECK,
Membre du Collège réuni de la Commission communautaire commune chargée Lid van het Verenigd College van de Gemeenschappelijke
de l'Aide aux personnes. Gemeenschapscommissie, belast met Bijstand aan Personen.
P. SMET, P. SMET,
Membre du Collège réuni de la Commission communautaire commune, Lid van het Verenigd College van de Gemeenschappelijke
compétent pour la Politique d'aide aux personnes et la Fonction Gemeenschapscommissie, bevoegd voor het beleid inzake Bijstand aan
publique. Personen en het Openbaar Ambt.
Pour le Collège de la Commission communautaire française : Voor het College van de Franse Gemeenschapscommissie :
B. CEREXHE, B. CEREXHE,
Ministre-Président du Collège de la Commission Communautaire Minister-Voorzitter van het College van de Franse
française, chargé de la Santé, de la Fonction publique. Gemeenschapscommissie, belast met Gezondheid, Openbaar Ambt.
E. HUYTEBROECK, E. HUYTEBROECK,
Membre du Collège de la Commission communautaire française chargée du Lid van het College van de Franse Gemeenschapscommissie belast met
Budget, des Personnes handicapées et du Tourisme. Begroting, Personen met een Handicap en Toerisme.
^