Arrêté royal complétant les listes de pratiques du marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire | Koninklijk besluit tot aanvulling van de lijsten van oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen |
---|---|
4 JUILLET 2024. - Arrêté royal complétant les listes de pratiques du | 4 JULI 2024. - Koninklijk besluit tot aanvulling van de lijsten van |
marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la | oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en |
chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire | voedselvoorzieningsketen |
RAPPORT AU ROI | VERSLAG AAN DE KONING |
Sire, | Sire, |
Het voorgestelde besluit heeft tot doel om bij toepassing van artikel | |
L'arrêté proposé a pour but, en application de l'article VI.109/7, | VI.109/7, eerste lid, van het Wetboek van economisch recht (hierna |
alinéa 1er, du Code de droit économique (ci-après « CDE »), de | "WER"), de lijst met in alle gevallen oneerlijke beschouwde |
compléter la liste des pratiques du marché considérées comme déloyales | marktpraktijken (de zogenaamde "zwarte" lijst, artikel VI.109/5 van |
dans tous les cas (liste dite « noire », article VI.109/5 du CDE), | het WER), en de lijst van marktpraktijken die behoudens bewijs van het |
ainsi que la liste des pratiques du marché présumées déloyales sauf | tegendeel als oneerlijk beschouwd worden (de "grijze" lijst, artikel |
preuve du contraire (liste dite « grise », article VI.109/6 du CDE), | VI.109/6 van het WER), aan te vullen voor wat relaties tussen |
dans les relations interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire. | ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen betreft. |
Exposé général | Algemene toelichting |
Les relations commerciales et contractuelles au sein de la filière | De commerciële en contractuele relaties binnen de |
agroalimentaire sont complexes. Elles sont notamment caractérisées par | agrovoedingsindustrie zijn complex. Ze worden met name gekenmerkt door |
une intégration de plus en plus forte entre les activités agricoles et | een toenemende integratie tussen landbouwactiviteiten en activiteiten |
les activités en amont et en aval de la chaîne, mais aussi par la | stroomopwaarts en stroomafwaarts in de keten, en door een |
multiplication et la diversification des formes de contractualisation. | vermenigvuldiging en diversificatie van vormen van contractualisering. |
Dans un marché agricole et alimentaire mondialisé, caractérisé par une | In een geglobaliseerde landbouw- en voedselmarkt die gekenmerkt wordt |
grande volatilité des prix, le secteur agricole se trouve confronté à | door een hoge prijsvolatiliteit, wordt de landbouwsector |
des phénomènes d'instabilité, voire à de fortes perturbations | geconfronteerd met instabiliteit en zelfs ernstige verstoringen van de |
commerciales. | handel. |
Cette attention spécifique à un fonctionnement durable de la filière | Deze specifieke focus op de duurzame werking van de agrovoedingssector |
agroalimentaire répond aussi à la décision prise, tant au niveau | weerspiegelt ook de beslissing die zowel op Europees als op federaal |
européen qu'au niveau fédéral, de considérer le secteur | niveau werd genomen om de agrovoedingssector als een economisch |
agroalimentaire comme un écosystème économique : d'abord important | ecosysteem te beschouwen: ten eerste, economisch en strategisch |
économiquement et stratégiquement pour l'autonomie alimentaire du | belangrijk voor de voedselautonomie van het land; ten tweede, |
pays, ensuite essentiel ou critique dans les directives européennes | essentieel of kritiek in de zin van de Europese richtlijnen inzake |
relative à la sécurité informatique (NIS) ou des infrastructures (CER) | informatiebeveiliging (NIS) of infrastructuur (CER); en ten derde, |
et enfin vital dans les politiques de gestion de crise et de | vitaal in het beleid inzake crisisbeheer en weerbaarheid op het vlak |
résilience en matière d'approvisionnement alimentaire. | van voedselvoorziening. |
Dans le prolongement des crises successives récentes (COVID 19 en | In de nasleep van opeenvolgende recente crises (COVID-19 in 2020, post |
2020, inflation post COVID en 2021, conflit ukrainien en 2022), un | COVID inflatie in 2021, het Oekraïense conflict in 2022) begon begin |
mouvement de protestation du secteur agricole a démarré début février | februari 2024 een protestbeweging in de landbouwsector, met als doel |
2024, avec comme objectif de dénoncer des évolutions qui menacent | ontwikkelingen aan de kaak te stellen die een directe bedreiging |
directement sa rentabilité et sa pérennité. | vormen voor de winstgevendheid en duurzaamheid van de sector. |
Les préoccupations du secteur agricole font notamment référence aux | De bezorgdheden van de landbouwsector verwijzen in het bijzonder naar |
situations récurrentes de rentabilité faible, voire négative, pour un | terugkerende situaties van lage of zelfs negatieve winstgevendheid |
certain nombre d'agriculteurs, liées à la combinaison d'une grande | voor een aantal boeren, gekoppeld aan de combinatie van hoge |
volatilité des prix en agriculture et des relations contractuelles | prijsvolatiliteit in de landbouw en contractuele relaties met de |
avec les premiers acheteurs parfois peu transparentes et avec un | eerste kopers die soms niet erg transparant zijn en met een |
partage des risques déséquilibré. | onevenwichtige risicodeling. |
S'appuyant sur la conviction que la façon la plus efficace de répondre | Op basis van de overtuiging dat de meest doeltreffende manier om |
à l'inquiétude et aux revendications du secteur agricole est de | tegemoet te komen aan de bezorgdheden en eisen van de landbouwsector |
renforcer le dialogue entre les maillons de la chaîne | erin bestaat de dialoog tussen de verschillende schakels van de |
agro-alimentaire, tant en amont qu'en aval, une concertation importante avec les acteurs concernés a été mise en place. Celle-ci a, notamment, mis en évidence la nécessité et la valeur ajoutée d'adopter un cadre légal en vue d'interdire à l'acheteur d'acheter des produits au fournisseur à un prix inférieur à ses coûts de production, d'interdire le déréférencement déloyal des produits, d'appliquer le principe d'imprévision dans les contrats (interdiction de refus de renégociation en cas de circonstances imprévisibles) et d'interdire des pratiques du marché jugées déloyales (imposition de pénalités excessives ou non justifiées ou encore de compensations unilatérales automatiques). Commentaire des articles Article 1er.Champ d'application Tout comme les dispositions légales transposant la directive |
agrovoedingsketen, zowel naar boven als naar beneden toe, te versterken, is een grootschalig overleg met de betrokken spelers op touw gezet. Hieruit is de noodzaak en de toegevoegde waarde gebleken van een wettelijk kader dat de afnemer verbiedt om producten van de leverancier te kopen tegen een prijs die lager is dan de productiekosten, dat het oneerlijk schrappen van producten verbiedt, dat het beginsel van imprevisie toepast in contracten (verbod op weigering om opnieuw te onderhandelen in geval van onvoorspelbare omstandigheden) en dat marktpraktijken verbiedt die als oneerlijk worden beschouwd (opleggen van buitensporige of ongerechtvaardigde boetes of automatische eenzijdige compensatie). Artikelsgewijze bespreking Artikel 1.Toepassingsgebied Net zoals de wettelijke bepalingen ter omzetting van de Richtlijn |
2019/633/CE du Parlement européen et du Conseil du 17 avril 2019 sur | 2019/633/EG van het Europees Parlement en de Raad van 17 april 2019 |
les pratiques commerciales déloyales dans les relations | inzake oneerlijke handelspraktijken in de relaties tussen |
interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et | ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen (zie in het |
alimentaire (voir notamment l'article VI.109/4 du CDE), le présent | bijzonder artikel VI.109/4 van het WER), is dit koninklijk besluit van |
arrêté royal s'applique aux relations dans la chaîne | toepassing op de verhoudingen in de landbouw- en |
d'approvisionnement agricole et alimentaire entre, d'une part, les | voedselvoorzieningsketen, tussen enerzijds de afnemers en anderzijds |
acheteurs et, d'autre part, les fournisseurs dont le chiffre d'affaires annuel n'excède pas 350 000 000 euros. Comme l'a également relevé le Conseil d'Etat dans son avis, le champ d'application « ratione materiae » de cet arrêté royal est très large en ce sens qu'il couvre toutes les pratiques de marché dans la relation entre acheteurs et fournisseurs, et ne s'applique donc pas uniquement lorsqu'il existe un contrat de fourniture entre un acheteur et un fournisseur. Le terme « pratiques du marché » se réfère à tout acte, omission, comportement, démarche, et est donc plus large que le comportement dans le contexte d'une relation contractuelle. Cela peut prêter à confusion dans le cas des dispositions relatives à l'imputation ou à la compensation de dommages, intérêts, pénalités, où l'on pourrait s'attendre à ce qu'elles ne se réfèrent qu'aux relations contractuelles. Cependant, il faut voir les choses de manière plus large. Par exemple, il peut également s'agir de l'imputation automatique de dommages et intérêts si le fournisseur ne respecte pas d'autres accords ou s'il s'agit de la responsabilité extracontractuelle dans sa relation avec l'acheteur concerné. Article 2.Liste noire des pratiques du marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire La liste noire des pratiques du marché déloyales dans les relations |
de leveranciers waarvan de jaarlijkse omzet 350 000 000 euro niet overschrijdt. Zoals ook de Raad van State opmerkt in zijn advies, is het toepassingsgebied "ratione materiae" van dit koninklijk besluit heel ruim doordat het betrekking heeft op alle marktpraktijken in de verhouding tussen afnemers en leveranciers, en dus niet enkel geldt wanneer er een leveringsovereenkomst is tussen een afnemer en een leverancier. Het begrip "marktpraktijken" doelt op iedere handeling, omissie, gedraging, voorstelling van zaken en is dus ruimer dan de gedraging in het kader van een contractuele relatie. Dit kan verwarrend lijken bij de bepalingen inzake het aanrekenen of compenseren van schadevergoedingen, interesten, boetes, waar men zou kunnen verwachten dat het daar enkel om contractuele relaties gaat. Toch moet dit ruimer gezien worden. Het kan bijvoorbeeld ook gaan om het automatisch aanrekenen van schadevergoedingen en interesten indien de leverancier andere overeenkomsten niet naleeft of buitencontractueel aansprakelijk zou zijn in zijn verhouding met de betrokken afnemer. Artikel 2.Zwarte lijst van oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen De zwarte lijst met oneerlijke marktpraktijken in de relaties tussen |
interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et | ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen (artikel |
alimentaire (article VI.109/5 du CDE) est complétée avec les | VI.109/5 van het WER) wordt aangevuld met de volgende bepalingen: |
dispositions suivantes : | 1° : het verbod op het oneerlijk uit de rekken halen van producten en |
1° : l'interdiction du déréférencement déloyal des produits et du | het uit de rekken halen zonder voorafgaandelijke verantwoording noch |
déréférencement qui ne serait pas justifié et communiqué par écrit au préalable; | voorafgaandelijke schriftelijke mededeling; |
2°, 3°, et 4° : l'interdiction de l'imputation automatique par | 2°, 3°, en 4° : het verbod op het automatisch aanrekenen door de |
l'acheteur de dommages et intérêts, l'interdiction de compensation | afnemer van schadevergoedingen en interesten, het verbod op eenzijdige |
unilatérale par l'acheteur de pénalités non indemnitaires et | schuldvergelijking door de afnemer van boetebedingen zonder vergoedend |
l'interdiction de compensation unilatérale par l'acheteur de dommages | karakter en het verbod op de eenzijdige schuldvergelijking door de |
et intérêts indemnitaires sans justification écrite préalable. | afnemer van schadevergoedingen en interesten zonder voorafgaande |
schriftelijke verantwoording. | |
Art. 2, 1° : Interdiction du déréférencement déloyal des produits et | Art. 2, 1° : Verbod op het oneerlijk uit de rekken halen van producten |
obligation d'un écrit préalable annonçant et justifiant le | en verplichting tot een voorafgaandelijk geschrift dat de het uit de |
déréférencement | rekken halen aankondigt en verantwoordt |
Comme indiqué lors de l'examen du champ d'application (article 1er), | Zoals ook reeds bij de bespreking van het toepassingsgebied (artikel |
cette disposition doit être envisagée de manière plus large que les | 1) is gesteld, dient deze bepaling ruimer gezien te worden dan |
comportements dans le cadre d'un contrat de livraison. En effet, elle | gedragingen in het kader van een leveringsovereenkomst. Ze is immers |
s'applique à toutes les pratiques du marché dans la relation entre un | op alle marktpraktijken van toepassing in de relatie tussen een |
acheteur et un fournisseur, c'est-à-dire à tous les cas où un acheteur | afnemer en een leverancier, dus op alle gevallen waarin een afnemer |
cesse de proposer à la vente des produits fournis par un fournisseur. | producten geleverd door een leverancier niet langer te koop aanbiedt. |
La suppression abusive de produits de l'assortiment (en d'autres | Het op abusieve wijze verwijderen van producten uit het assortiment |
termes le déférencement déloyal des produits) était déjà mentionnée - | (met andere woorden de oneerlijke "delisting") was reeds vermeld - bij |
en tant qu'exemple de mesures de représailles interdites de la part de | wijze van voorbeeld van verboden vergeldingsmaatregelen in hoofde van |
l'acheteur - dans l'exposé des motifs de la loi du 28 novembre 2021 | de afnemer- in de memorie van toelichting op de wet van 28 november |
transposant la directive (UE) 2019/633 du Parlement européen et du | 2021 tot omzetting van Richtlijn (EU) 2019/633 van het Europees |
Conseil du 17 avril 2019 sur les pratiques commerciales déloyales dans | Parlement en de Raad van 17 april 2019 inzake oneerlijke |
les relations interentreprises au sein de la chaîne | handelspraktijken in de relaties tussen ondernemingen in de landbouw- |
d'approvisionnement agricole et alimentaire et modifiant le Code de | en voedselvoorzieningsketen en tot wijziging van het Wetboek van |
droit économique (voir Doc Parl., Chambre, Doc. 55 2177/001, p. 24-25). | economisch recht (zie Parl. St., Kamer, Doc. 55 2177/001, p. 24-25). |
Cette forme d'abus, qui découlait implicitement de l'interdiction de | Deze vorm van misbruik, die impliciet voortvloeide uit het verbod van |
l'article VI.109/5, 8°, du CDE, est dorénavant mentionnée | artikel VI.109/5, 8°, van het WER, wordt voortaan expliciet vermeld |
explicitement comme exemple de mesure de rétorsion. Il est à noter | als voorbeeld van een vergeldingsmaatregel. Voor de duidelijkheid gaat |
qu'il ne s'agit en aucun cas d'une interdiction de la possibilité de | het hier in geen geval om een verbod van de mogelijkheid om producten |
déréférencer des produits afin de s'adapter aux préférences des | uit de rekken te halen om zich aan te passen aan de voorkeuren van de |
consommateurs ou suite à une modification de l'offre proposée par le | consumenten of ten gevolge van een wijziging van het aanbod zoals dit |
distributeur. | door de distributeur wordt voorgesteld. |
La négociation entre fournisseurs et acheteurs de produits agricoles | Het behoort uiteraard tot de contractvrijheid om te onderhandelen over |
et alimentaires, de l'objet et du prix des produits fournis, fait en | het voorwerp en de prijs van leveringen tussen leveranciers en |
afnemers van landbouw- en voedingsproducten en het dreigen met of het | |
effet partie de la liberté contractuelle et la menace de ou le | uit de rekken halen blijft in dit kader een drukkingsmiddel dat niet |
déréférencement dans le cadre de celle-ci reste un moyen de pression | beoogd wordt door de voorgestelde bepaling. |
non visé par la disposition proposée. | Het dreigen van het uit de rekken halen van landbouw- en |
Cependant, la menace de retirer les produits agricoles et alimentaires | voedingsproducten kan echter niet worden gebruikt als drukkingsmiddel |
des rayons ne peut pas être utilisée comme moyen de pression contre le | tegen de leverancier wanneer deze zijn contractuele of wettelijke |
fournisseur lorsque celui-ci souhaite exercer ses droits contractuels | rechten wenst uit te oefenen en dit des te meer wanneer de "delisting" |
ou légaux et ce d'autant plus lorsque ce déréférencement n'est pas | niet wordt verantwoord door eerlijke marktpraktijken. |
justifié par les pratiques honnêtes du marché. | Een voorbeeld van het oneerlijk uit de rekken halen is het geval |
Un exemple de déréférencement déloyal est celui où l'acheteur agit | waarin de afnemer dit doet omdat hij, wegens het feit dat de prijs van |
ainsi parce que, en raison de la baisse du prix d'un produit | een concurrerend product is gedaald, een gelijkaardige daling aan de |
concurrent, il exige une baisse similaire de la part du fournisseur, | leverancier vraagt, dit in strijd met eerder gemaakte bindende |
contrairement aux accords contractuels contraignants conclus | contractuele afspraken. Daarentegen is het niet oneerlijk en dus |
antérieurement. En revanche, il n'est pas déloyal et donc autorisé de | toegelaten om producten uit de rekken te halen wanneer de afnemer |
retirer des produits des rayons lorsque l'acheteur est confronté à des | geconfronteerd wordt met prijsverhogingen, opgelegd door een |
augmentations de prix imposées par un fournisseur mais non justifiées | leverancier, maar niet verantwoord door de overeenkomst. Een voorbeeld |
par l'accord. Un exemple de déréférencement abusif lorsque le | van oneerlijk uit de rekken halen wanneer de leverancier zijn |
fournisseur souhaite exercer ses droits légaux est, par exemple, la | wettelijke rechten wenst uit te oefenen is het dreigen de producten te |
menace de retirer les produits si le fournisseur refuse d'effectuer | verwijderen indien de leverancier weigert betalingen te doen die geen |
des paiements qui ne sont pas en lien avec la vente de produits agricoles et alimentaires du fournisseur. Par ailleurs, afin de clarifier les motifs du déréférencement et d'aider à l'appréciation de son caractère loyal ou non, il est nécessaire que l'acheteur informe son fournisseur au préalable et par écrit. La pratique consistant à retirer ou à menacer de retirer les produits agricoles et alimentaires des rayons, sans en informer au préalable le fournisseur par écrit, doit dès lors être considérée comme une pratique de marché agressive, interdite en toutes circonstances. Désormais, l'acheteur doit toujours avertir le fournisseur au préalable, en indiquant la raison pour laquelle il procède au déréférencement des produits. En effet, dans le cas d'un tel acte unilatéral entre partenaires commerciaux, le fournisseur devrait au moins pouvoir réagir. La formulation du texte néerlandais de cette disposition a d'ailleurs été clarifiée, suite à la suggestion du Conseil d'Etat, afin de préciser que la justification doit également être communiquée par écrit à l'avance. | verband houden met de verkoop van de landbouw- en voedingsproducten van de leverancier. Het is, om de motieven van het uit de rekken halen te verduidelijken en de beoordeling te helpen maken van het al dan niet oneerlijke karakter ervan, trouwens noodzakelijk dat de afnemer zijn leverancier voorafgaandelijk en schriftelijk informeert. De praktijk die erin bestaat om landbouw- en voedingsproducten uit de rekken te halen of hiermee te dreigen, zonder de leverancier hierover voorafgaandelijk schriftelijk te informeren, moet bijgevolg als een in alle omstandigheden verboden agressieve marktpraktijk beschouwd worden. De afnemer moet dus voortaan de leverancier altijd voorafgaandelijk verwittigen, en de reden opgeven waarom hij overgaat tot het uit de rekken halen van de producten. Immers, bij een dergelijke eenzijdige handeling tussen handelspartners moet de leverancier kunnen reageren. De formulering van de Nederlandse tekst van deze bepaling is, op aangeven van de Raad van State, trouwens verduidelijkt om duidelijk te maken dat ook de motivering voorafgaandelijk schriftelijk moet worden medegedeeld. |
Article 2, 2° : Interdiction de l'imputation automatique par | Art. 2, 2° : Verbod tot het automatisch aanrekenen door de afnemer van |
l'acheteur de dommages et intérêts | schadevergoedingen en interesten. |
Les acheteurs plus forts économiquement facturent parfois | |
automatiquement des montants supplémentaires au titre de dommages et | Economisch sterkere kopers factureren soms automatisch extra bedragen |
intérêts pour non-respect des engagements convenus, tels que, par | als schadevergoeding voor het niet nakomen van overeengekomen |
exemple, l'heure de livraison, une qualité de la marchandise | verplichtingen, zoals de levertijd, onvoldoende kwaliteit van de |
insuffisante, ou encore des dégâts survenus pendant le transport, sans | goederen of schade tijdens het transport, zonder hun leverancier de |
donner à leur fournisseur la possibilité de réagir. Il ne s'agit pas | kans te geven om te reageren. Het gaat hier niet om het compenseren |
ici de la compensation de montants réciproquement dus. Cette dernière | van wederzijds verschuldigde bedragen. Deze laatste hypothese wordt |
hypothèse est visée par les points 3° et 4° ci-après. De tels montants imputés automatiquement découlent des conditions contractuelles qui ont été convenues entre les parties, ou dans beaucoup de cas imposées par la partie économiquement plus forte. Il va sans dire que le respect des conditions convenues est essentiel. Le Conseil d'Etat s'est demandé s'il s'agissait uniquement de dommages, d'intérêts et d'amendes dans le cadre d'un contrat de fourniture. Etant donné qu'il peut également d'agir d'une pratique commerciale déloyale dans la relation entre un acheteur et un fournisseur, il ne s'agit pas seulement d'un cas d'inexécution d'un contrat de fourniture. Cela peut également impliquer la facturation automatique de dommages et intérêts si le fournisseur ne respecte pas d'autres contrats ou s'il est prétendument responsable sur le plan extracontractuel. Dans la pratique, des frais continuent d'être facturés automatiquement, sans motif ni fondement. De telles pratiques doivent être interdites, d'où ce champ d'application étendu. L'article 5.88 du Code Civil encadre strictement les clauses indemnitaires. Il est question d'une clause indemnitaire lorsque les parties estiment à l'avance le dommage potentiel qui pourrait résulter de la non-exécution d'un contrat (article 5.88, § 1er, première phrase, du Code civil). En toute hypothèse, les clauses indemnitaires ne peuvent pas être excessives et ne peuvent pas manifestement dépasser l'étendue du préjudice susceptible d'être subi par | behandeld in punten 3° en 4° ° hieronder. Dergelijke automatisch aangerekende bedragen volgen uit de contractvoorwaarden die werden overeengekomen tussen de partijen, of in veel gevallen opgelegd door de economisch sterkere partij. Het spreekt voor zich dat de naleving van de overeengekomen voorwaarden essentieel is. De Raad van State vroeg zich af of het enkel om schadevergoedingen, interesten, boetes in het kader van een leveringsovereenkomst gaat. Aangezien het ook hier om oneerlijke marktpraktijken kan gaan in de relatie tussen de afnemer en de leverancier, gaat het hier niet enkel om een tekortkoming aan een leveringsovereenkomst. Het kan hier ook gaan om het automatisch aanrekenen van schadevergoedingen en interesten indien de leverancier andere overeenkomsten niet naleeft of buitencontractueel aansprakelijk zou zijn. In de praktijk worden verder automatisch vergoedingen aangerekend, zonder enige reden of grondslag. Dergelijke praktijken dienen verboden te worden, vandaar dit ruime toepassingsgebied. Artikel 5.88 van het Burgerlijk Wetboek regelt de schadebedingen. Er is dus sprake van een schadebeding wanneer de partijen op voorhand de potentiële schade ramen die uit de niet-uitvoering van de overeenkomst zou kunnen voortvloeien (artikel 5.88, § 1, eerste zin, van het Burgerlijk Wetboek). In elk geval mogen schadebedingen niet buitensporig zijn en mogen ze niet kennelijk onevenredig zijn aan het nadeel dat door de onderneming kan worden geleden, zoals artikel |
l'entreprise, comme le prévoit l'article VI.91/5, 8°, du CDE. En | VI.91/5, 8°, van het WER het voorziet. Bovendien moeten ze aan de |
outre, elles doivent respecter l'exigence de transparence. Cela | transparantievereiste voldoen. Dit wil zeggen dat duidelijk moet |
signifie qu'il doit être clairement stipulé quels dommages et intérêts | bedongen worden welke schadevergoeding en interesten verschuldigd |
sont dus et à partir de quel moment. | zijn, vanaf welk moment. |
Dans son avis du 17 novembre 2022 « sur certaines clauses dans la | De brc Onrechtmatige Bedingen stelde in een advies van 17 november |
chaîne agricole et alimentaire à la suite de la crise en Ukraine » | 2022 "inzake bepaalde clausules in de agro-voedingsketen naar |
(voir les pages 15 à 17 de cet avis, consultable sur le site web du | aanleiding van de Oekraïnecrisis" (zie de pagina's 16 en 17 van dit |
Conseil Central de l'Economie), la ccs Clauses abusives a constaté que | advies, te raadplegen via de website van de Centrale Raad voor het |
des clauses indemnitaires dont la transparence et le caractère | Bedrijfsleven) vast dat schadebedingen, waarvan de transparantie en |
indemnitaire pouvaient souvent être remis en cause, étaient appliquées | het vergoedend karakter vaak in vraag konden worden gesteld, in veel |
automatiquement dans beaucoup de cas. | gevallen automatisch werden toegepast. |
Bien qu'il soit correct d'affirmer que l'objectif des clauses | Hoewel het correct is dat de bedoeling van schadebedingen er juist in |
indemnitaires est de convenir à l'avance de l'indemnité qui sera payée | bestaat om op voorhand overeen te komen welke schadevergoeding in |
dans une circonstance donnée, il convient d'apporter une nuance | welke omstandigheden verschuldigd zal zijn, dient er een belangrijke |
importante à cette affirmation : les clauses indemnitaires ne peuvent | nuance aangebracht te worden: schadebedingen kunnen enkel |
raisonnablement être réclamées à l'autre partie que lorsqu'un | redelijkerwijs gevorderd worden van de tegenpartij indien een |
manquement contractuel est imputable au cocontractant. Dans des | contractuele tekortkoming toerekenbaar is aan deze medecontractant. In |
contrats entre entreprises, il arrive souvent que les circonstances peuvent avoir pour conséquence que la mauvaise exécution ou le manquement dans l'exécution ne soient pas imputables au débiteur de l'obligation et qu'il ne dispose pas du tout de la maîtrise sur le risque qui constitue, par exemple, la cause du retard. Il ressort ainsi des exigences minimales du droit commun qu'un créancier ne puisse pas imputer automatiquement une clause indemnitaire à son cocontractant, mais qu'il doive tout d'abord donner une justification écrite préalable du manquement et du dommage qui justifient le montant demandé. Il ne peut dès lors pas être possible pour une entreprise d'imputer automatiquement à son cocontractant une défaillance qui ne lui est pas nécessairement imputable. Celui-ci doit toujours être informé de la raison pour laquelle des dommages et intérêts lui sont facturés ou pour laquelle la clause indemnitaire prévue au contrat est activée. Il est ainsi imposé qu'une justification écrite préalable du manquement et du dommage soit transmise au fournisseur avant que l'acheteur puisse imputer les dommages et intérêts. L'insertion de la disposition | overeenkomsten tussen ondernemingen is het vaak het geval dat de omstandigheden tot gevolg kunnen hebben dat de wanprestatie of gebrekkige prestatie niet toerekenbaar zijn aan de schuldenaar van de prestatie, en hij dat risico dat de oorzaak was van bijvoorbeeld de oorzaak van de vertraging ook totaal niet bemeesterde. Het behoort dan ook tot de gemeenrechtelijke minimale vereisten dat een schuldeiser niet automatisch een schadebeding mag aanrekenen aan zijn tegenpartij, maar dat hij eerst een voorafgaande schriftelijke rechtvaardiging moet geven van de inbreuk en de schade die het gevorderde bedrag rechtvaardigt. Het kan dus niet zo zijn dat een onderneming automatisch een tekortkoming aan zijn medecontractant toerekent die niet noodzakelijkerwijs aan hem te wijten is. De andere partij moet altijd op de hoogte worden gebracht van de reden waarom hem schadevergoeding wordt aangerekend of waarom het schadebeding dat in het contract is opgenomen, wordt geactiveerd. Om die reden wordt een voorafgaande schriftelijke verantwoording van de inbreuk en van de schade opgelegd, die overgemaakt moet worden aan de leverancier voordat de afnemer de schadevergoeding en interest kan aanrekenen. De invoeging van de |
sous l'article 2, 2°, de l'arrêté proposé vise donc à lever tout | bepaling onder artikel 2, 2°, van het voorgestelde besluit wil dan ook |
risque d'ambiguïté à cet égard et à préciser les modalités de mise en | iedere mogelijke onduidelijkheid hierover wegnemen en de |
oeuvre de ces clauses. | toepassingsvoorwaarden van deze bedingen verduidelijken. |
Il s'agit ici, ainsi que pour les dispositions de l'article 2, 3°, et | Het gaat hier, en in de bepalingen onder artikel 2, 3°, en 2, 4°, van |
2, 4°, de l'arrêté proposé, de clarifier les principes relatifs aux | het voorgestelde besluit, om verduidelijkingen van de principes inzake |
clauses d'indemnisation (article 5.88, § 1er, du Code civil) et à leur | schadebedingen (artikel 5.88, § 1, van het Burgerlijk Wetboek) en de |
mise en demeure (article 5.231 du Code civil). Il n'est pas question | ingebrekestelling (artikel 5.231 van het Burgerlijk Wetboek). Het is |
de déroger à l'article 5.88, § 1er, du Code civil. | niet de bedoeling om af te wijken van artikel 5.88, § 1, van het |
En effet, on parle de clause indemnitaire lorsqu'on estime à l'avance | Burgerlijk Wetboek. Er is immers sprake van een schadebeding wanneer men op voorhand de |
le dommage potentiel qui pourrait résulter de l'inexécution du | potentiële schade raamt die uit de niet-uitvoering van de overeenkomst |
contrat, de sorte qu'il n'est pas nécessaire de prouver le dommage | zou kunnen voortvloeien, zodat geen bewijs nodig is van de geleden |
subi. Il résulte par ailleurs également de l'article 5.231 du Code civil que toute sanction de l'inexécution doit être précédée d'une mise en demeure. En outre, il est d'ordre public que les clauses indemnitaires doivent avoir un caractère réparatoire et ne peuvent être des clauses pénales (voir l'article 5.88, § 2, du Code civil). Par l'obligation préalable de justifier le dommage, une sorte de contrôle de ce caractère réparatoire est introduit, ce qui confirme l'article 5.88 du Code civil. Enfin, bien qu'une clause indemnitaire doive toujours être déterminable, dans la pratique, elle sera généralement calculée concrètement en fonction du manquement et, par exemple, du délai de la livraison tardive. Ces dispositions ne constituent donc pas une dérogation ou une érosion de l'article 5.88, § 1er, du Code civil, mais visent plutôt à les clarifier. Afin de ne laisser aucune ambiguïté à cet égard, il a été expressément énoncé, sur proposition du Conseil d'Etat, que ces | schade. Maar daarnaast volgt ook uit artikel 5.231 van het Burgerlijk Wetboek dat aan iedere sanctie wegens niet-nakoming een ingebrekestelling moet voorafgaan. Het is verder een principe van openbare orde dat schadebedingen een vergoedend karakter moeten hebben, en dat het niet om strafbedingen mag gaan (zie artikel 5.88, § 2, van het Burgerlijk Wetboek). Door deze voorafgaande verplichting tot rechtvaardiging van de schade wordt een soort controle op dit vergoedend karakter ingevoerd, wat dan een bevestiging van artikel 5.88 van het Burgerlijk Wetboek inhoudt. Tenslotte, hoewel een schadebeding altijd bepaalbaar moet zijn, zal ze in de praktijk veelal concreet berekend worden in functie van de tekortkoming en bijvoorbeeld de termijn van niet-tijdige levering. Deze bepalingen betekenen dus geen afwijking of uitholling van artikel 5.88, § 1, van het Burgerlijk Wetboek, maar willen het juist verduidelijken. Om daarover geen onduidelijkheid te laten bestaan, is op suggestie van de Raad van State uitdrukkelijk bepaald dat deze |
dispositions s'appliquent sans préjudice de l'application de l'article | bepalingen gelden onverminderd de toepassing van artikel 5.88 van het |
5.88 du Code civil. | Burgerlijk Wetboek. |
Art. 2, 3° : Interdiction de compensation unilatérale par l'acheteur | Art. 2, 3° : Verbod tot eenzijdige schuldvergelijking door de afnemer |
de montants indemnitaires sans justification écrite préalable | van vergoedende bedragen zonder voorafgaandelijke schriftelijke |
verantwoording | |
On notera tout d'abord que, comme à l'article 2, 4°, de l'arrêté | Er kan vooreerst opgemerkt worden dat het bij deze praktijk, net zoals |
proposé cette pratique ne vise pas seulement la compensation | in artikel 2, 4°, van het voorgestelde besluit niet enkel gaat om |
unilatérale dans le cadre d'un accord de fourniture, mais toute | eenzijdige schuldvergelijking in het kader van een |
pratique de compensation unilatérale dans les relations entre, d'une | leveringsovereenkomst, maar om iedere praktijk van eenzijdige |
part, les clients et, d'autre part, les fournisseurs dont le chiffre | schuldvergelijking in de verhoudingen tussen enerzijds de afnemers en |
d'affaires annuel n'excède pas 350 000 000 euros dans la chaîne | anderzijds de leveranciers waarvan de jaarlijkse omzet 350 000 000 |
d'approvisionnement agricole et alimentaire. | euro niet overschrijdt in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen. |
Comme déjà indiqué à plusieurs reprises, les parties peuvent fixer des | Zoals reeds herhaaldelijk aan bod is gekomen, kunnen partijen |
clauses indemnitaires et celles-ci sont en principe admissibles si | schadebedingen vaststellen en zijn deze in principe rechtmatig indien |
elles satisfont aux exigences minimales en matière de licéité de | zij beantwoorden aan de minimale vereisten inzake de geoorloofdheid |
telles clauses, en particulier à celle de transparence et de caractère | van dergelijke bedingen, in het bijzonder transparantie en overwegend |
principalement indemnitaire. A cet égard, outre les dispositions du | vergoedend karakter. Er kan, naast de bepalingen van het Burgerlijk |
Code civil (article 5.88 du Code civil), il peut être renvoyé à | Wetboek (artikel 5.88 van het Burgerlijk Wetboek), in dat opzicht |
l'article VI.91/2 du CDE (transparence) et à l'article VI.91/5, 8°, du | gewezen worden op artikel VI.91/2 van het WER (transparantie) en |
CDE (liste grise, disposition concernant les clauses indemnitaires). | artikel VI.91/5, 8°, van het WER (grijze lijst, bepaling inzake schadebedingen). |
Afin de protéger les fournisseurs contre les compensations | Om de afnemers te beschermen tegen eenzijdige niet verantwoorde |
unilatérales et non justifiées par l'acheteur de dommages et intérêts, | schuldvergelijking door de afnemer van schadevergoeding en interesten, |
il est décidé d'interdire la compensation lorsqu'elle est faite de | is er beslist om de schuldvergelijking te verbieden die eenzijdig en |
manière unilatérale et sans justification écrite préalable. Il y a | zonder voorafgaande schriftelijke verantwoording is verwezenlijkt. Er |
compensation lorsque des obligations réciproques s'éteignent à | is sprake van schuldvergelijking wanneer de wederzijdse verplichtingen |
tenietgaan ten belope van het laagste bedrag of de laagste | |
concurrence du montant ou de la quantité la plus faible. Il peut à cet | hoeveelheid. Er kan in dit opzicht verwezen worden naar de regeling |
égard être renvoyé à la réglementation de la compensation dans le Code | van schuldvergelijking in het Burgerlijk Wetboek, namelijk de |
civil, à savoir aux articles 5.254 et suivants du Code civil. | artikelen 5.254 en volgende van het Burgerlijk Wetboek. |
L'imposition d'un écrit préalable de la part de l'acheteur permettra | Het opleggen van een voorafgaandelijk geschrift in hoofde van de |
par ailleurs au fournisseur, le cas échéant, de contester la | afnemer zal de leverancier overigens toelaten om desgevallend de |
compensation. Le même raisonnement que celui concernant l'article 2, | schuldvergelijking te betwisten. Dezelfde redenering kan hier gemaakt |
2°, de l'arrêté proposé peut ici être opéré : c'est uniquement | worden als bij artikel 2, 2°, van het voorgestelde besluit : enkel als |
lorsqu'il est question d'un manquement imputable au débiteur de l'obligation qu'une clause indemnitaire peut être appliquée et il convient au minimum d'informer tout d'abord le cocontractant du manquement et de lui donner la justification de l'application de la clause indemnitaire et de la compensation qui sera appliquée. Une compensation automatique n'est dès lors pas possible. Cette disposition vise uniquement la compensation faite avec des clauses indemnitaires. Des mécanismes qui prévoient l'adaptation du prix selon, par exemple, la qualité lors de l'achat de lait cru, qui sont d'ailleurs réglés légalement, ne tombent pas dans ce champ d'application. | het om een aan de schuldenaar toerekenbare tekortkoming gaat, kan een schadebeding toegepast worden, en het is een minimumvereiste om de tegenpartij eerst te informeren over de tekortkoming en de verantwoording te geven van de toepassing van een schadebeding en van de compensatie die zal worden verricht. Automatische compensatie is dus niet mogelijk. Het gaat in deze bepaling enkel om de schuldvergelijking met schadebedingen. Mechanismen waarbij de prijs wordt aangepast naar gelang van bijvoorbeeld de kwaliteit bij de aankoop van rauwe melk, welke bovendien wettelijk zijn, vallen hier niet onder. |
Art. 2, 4° : Interdiction de compensation unilatérale par l'acheteur | Art. 2, 4° : Verbod van eenzijdige schuldvergelijking van niet |
de pénalités non indemnitaires | vergoedende boetebedingen door de afnemer |
L'article 5.88 du Code Civil encadre strictement les clauses | Artikel 5.88 van het Burgerlijk Wetboek omkadert op strikte wijze de |
indemnitaires et interdit les clauses purement pénales. Ceci résulte | schadebedingen en verbiedt pure "boeteclausules". Dit is het gevolg |
d'un arrêt de principe de la Cour de Cassation du 17 avril 1970, | van een principearrest van het Hof van Cassatie van 17 april 1970 |
(Cass. 17 avril 1970, Arr. Cass., 1970, 954), dans lequel il a été | (Cass. 17 april 1970, Arr. Cass., 1970, 954) waar werd geoordeeld dat |
jugé qu' « une clause qui ne vise pas à compenser le dommage | "een beding dat geen vergoeding beoogt van de schade die |
raisonnablement prévisible en cas de mauvaise exécution, est contraire | redelijkerwijze verwacht mocht worden bij wanprestatie, in strijd is |
à l'ordre public et est par conséquent nulle ». Il peut également être | met de openbare orde en derhalve nietig is". Er kan ook verwezen |
renvoyé à l'article VI.91/5, 8°, du CDE, qui dispose que « sont | worden naar artikel VI.91/5, 8°, van het WER, dat stelt dat "behoudens |
présumées abusives sauf preuve contraire, les clauses qui ont pour | bewijs van het tegendeel vermoed onrechtmatig te zijn de bedingen die |
objet de fixer des montants de dommages et intérêts réclamés en cas | ertoe strekken in geval van niet-uitvoering of vertraging in de |
d'inexécution ou de retard dans l'exécution des obligations de l'autre | uitvoering van de verbintenissen van de andere partij, |
partie qui dépassent manifestement l'étendue du préjudice susceptible | schadevergoedingsbedragen vast te stellen die kennelijk niet evenredig |
d'être subi par l'entreprise ». | zijn aan het nadeel dat door de onderneming kan worden geleden". |
Dans son avis du 17 novembre 2022 « sur certaines clauses dans la | In haar advies van 17 november 2022 "inzake bepaalde clausules in de |
chaîne agricole et alimentaire à la suite de la crise en Ukraine » | agro-voedingsketen naar aanleiding van de Oekraïnecrisis" (hoger |
(cité plus haut), la ccs Clauses abusives a souligné en priorité que | geciteerd), heeft de brc Onrechtmatige Bedingen in de eerste plaats |
les montants imputés peuvent uniquement avoir un caractère | onderlijnd dat aangerekende bedragen enkel een schadevergoedend |
indemnitaire mais aussi qu'une partie ne peut pas imputer une peine | karakter mogen hebben, maar ook dat een partij geen private straffen, |
privée, autrement dit des pénalités non indemnitaires, à son | met name boetes zonder vergoedend karakter, mag aanrekenen aan de |
cocontractant. Les clauses purement pénales, càd sans lien avec un | tegenpartij. Zuivere boetebedingen, m.a.w. zonder band met een zelfs |
dommage même potentiel, sont donc contraires à l'ordre public. | potentiële schade zijn dus in strijd met de openbare orde. |
Malgré le fait que les clauses non indemnitaires ne sont pas | Ondanks het feit dat niet vergoedende bedingen niet toegelaten zijn, |
autorisées, la compensation automatique de pénalités non indemnitaires est parfois pratiquée dans le secteur agricole. Afin de protéger les fournisseurs, il est décidé d'interdire expressément la compensation automatique de pénalités qui n'ont pas un caractère indemnitaire pour les contrats dans la chaîne agro-alimentaire et à lever toute ambiguïté à ce sujet. Article 3.Liste grise des pratiques du marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire La liste grise des pratiques du marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire (article VI.109/6 du CDE) est complétée par les dispositions suivantes : 1° l'interdiction à l'acheteur d'acheter des produits au fournisseur à un prix inférieur à ses coûts de production ; 2° l'application du principe d'imprévision dans les contrats (interdiction du refus de renégociation en cas de circonstances imprévisibles) 1° L'interdiction à l'acheteur d'acheter des produits au fournisseur à un prix inférieur à ses coûts de production L'article VI.116 du CDE interdit la vente « à un prix qui n'est pas au moins égal au prix auquel l'entreprise a acheté le bien ou que l'entreprise devrait payer en cas de réapprovisionnement » tenant compte des éventuelles réductions acquises ou accordées par le cocontractant. Cette disposition n'est pas applicable aux producteurs de denrées alimentaires, puisque ceux-ci ne disposent pas d'un prix d'approvisionnement ou de réapprovisionnement auquel se référer pour déterminer l'existence d'une vente à perte. Aucun acteur économique ne peut être contraint d'exercer une activité économique dans laquelle il ne récupère pas ses coûts. Toutefois, particulièrement dans le secteur agricole, on constate une grande volatilité du prix de revient, en fonction de très nombreux facteurs, dont il pourrait être tenu compte dans le développement d'indicateurs de coûts de production tels le type de produits, les méthodes d'exploitation, les conditions climatiques, les éléments de fixation |
komt de automatische schuldvergelijking van niet-vergoedende straffen soms in de praktijk voor in de landbouwsector. Om de leveranciers te beschermen, is besloten om de schuldvergelijking met boetes die geen automatisch vergoedend karakter hebben uitdrukkelijk te verbieden voor de overeenkomsten in de agrovoedingsketen, en om iedere dubbelzinnigheid hieromtrent weg te nemen. Artikel 3.Grijze lijst van oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen De grijze lijst van oneerlijke marktpraktijken in de relaties tussen ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen (artikel VI.109/6 van het WER) wordt aangevuld met de volgende bepalingen: 1° het verbod in hoofde van de afnemer om producten van de leverancier te kopen tegen een prijs die lager ligt dan zijn productiekosten; 2° de toepassing van de imprevisieleer in de overeenkomsten (verbod tot het weigeren van heronderhandeling in geval van onvoorzienbare omstandigheden). 1° Het verbod voor de afnemer om producten te kopen tegen een prijs lager dan zijn productiekost Artikel VI.116 van het WER verbiedt verkoop "tegen een prijs die niet ten minste gelijk is aan de prijs waartegen de onderneming het goed heeft gekocht of die de onderneming zou moeten betalen in geval van herbevoorrading", rekening houdend met eventuele kortingen die de medecontractant heeft verkregen of toegekend. Deze bepaling is niet van toepassing op voedselproducenten, aangezien zij geen leverings- of bevoorradingsprijs hebben waarnaar kan worden verwezen om te bepalen of een verkoop met verlies heeft plaatsgevonden. Geen enkele marktdeelnemer kan worden gedwongen een economische activiteit uit te oefenen waarbij hij zijn kosten niet terugverdient. Vooral in de landbouwsector zijn de kostprijzen echter zeer volatiel en afhankelijk van een groot aantal factoren waarmee rekening zou kunnen worden gehouden bij het ontwikkelen van indicatoren van kosten van productie, zoals het type product, landbouwmethoden, klimatologische omstandigheden, prijsbepalende factoren, enz. De |
des prix, etc. Par exemple, le prix de revient dans la production animale dépend beaucoup du prix des aliments pour animaux, qui peut fluctuer d'un mois à l'autre. De même, certaines matières premières sont vendues par référence au prix du marché à terme (sucre, céréales, etc.), qui n'est donc pas connu au moment de la conclusion du contrat, plusieurs mois avant la livraison. Il arrive régulièrement que le prix ainsi convenu ne couvre plus les coûts réels de production. Ainsi, les pertes d'une année sont souvent compensées par les gains de l'année suivante. Dans certains cas, il peut être économiquement intéressant pour le fournisseur de vendre à perte sa production, | kostprijs van de veeteelt is bijvoorbeeld sterk afhankelijk van de voederprijs, die van maand tot maand kan schommelen. Evenzo worden sommige grondstoffen verkocht op basis van de prijs op de termijnmarkt (suiker, granen, enz.), die dus niet bekend is op het moment dat het contract wordt afgesloten, enkele maanden voor de levering. Het komt regelmatig voor dat de overeengekomen prijs de werkelijke productiekosten niet meer dekt. Hierdoor wordt het verlies van het ene jaar vaak gecompenseerd door de winst van het volgende jaar. In sommige gevallen kan het voor de leverancier economisch zinvol zijn om zijn productie met verlies te verkopen in plaats van deze te vernietigen. Door deze |
plutôt que de la détruire. En ajoutant cette pratique/clause à la | praktijk/bepaling toe te voegen aan de grijze lijst in artikel |
liste grise de l'article VI.109/6 le fournisseur garde cette faculté de choix de vendre ses produits à perte et sa position de négociation sera renforcée vis-à-vis de son acheteur. Il appartiendra au fournisseur de démontrer au regard de ses coûts de production, l'existence de cette pratique/clause abusive. Le Conseil d'Etat a recommandé de préciser la notion de « coût de production ». Les coûts de production comprennent tous les coûts liés à la production du produit en question, qu'ils soient variables (aliments pour animaux, engrais, semences, etc.) ou fixes (travail de tiers, amortissements, salaires, etc.). Ils doivent également prendre en compte les coûts imputés (rémunération du travail familial, terre et capital) puisqu'il s'agit d'évaluer la rentabilité globale d'une activité agricole. Comme il apparaît de cette description, il s'agit de coûts directs et indirects. Les coûts directs comprennent tous les coûts directement liés à la production du produit agricole et alimentaire en question. Les coûts indirects comprennent tous les frais généraux de fonctionnement que l'entreprise doit supporter à cette fin. Toutefois, la recommandation du Conseil d'Etat de préciser explicitement cette notion dans le dispositif de l'arrêté proposé ne peut être suivie. La notion de « coût de production » est avant tout un concept économique, qu'il est difficile de définir de manière exhaustive dans un texte réglementaire. De plus, il convient de prendre en compte la nécessaire flexibilité par organisation de branche. La détermination d'indices de coûts de production spécifiques à chaque | VI.109/6, behoudt de leverancier het recht om ervoor te kiezen zijn producten met verlies te verkopen en wordt zijn onderhandelingspositie ten opzichte van zijn koper versterkt. Het is aan de leverancier om het bestaan van deze onrechtmatige praktijk/beding aan te tonen in het licht van zijn productiekosten. De Raad van State heeft aanbevolen om het begrip "productiekost" te verduidelijken. De productiekosten omvatten alle kosten die verbonden zijn aan de productie van het betrokken product, zowel variabel (voeding voor de dieren, meststoffen, zaden, ...) als vast (werken door derden, afschrijvingen, salarissen, ...). Ze zouden ook rekening moeten houden met de geïmputeerde kosten (beloning van het familiale werk, van de aarde en van het kapitaal) aangezien het erom gaat de globale rentabiliteit van een landbouwactiviteit te beoordelen. Zoals uit deze beschrijving naar voor komt, gaat het hierbij zowel om directe als indirecte kosten. De directe kosten betreffen alle kosten die rechtstreeks verband houden met het produceren van het betrokken landbouw- en voedingsproduct. De indirecte kosten omvatten alle algemene werkingskosten die de onderneming moet dragen hiertoe. De aanbeveling van de Raad van State om dit begrip uitdrukkelijk in het dispositief van het voorgestelde besluit te definiëren kan evenwel niet worden gevolgd. Het begrip "productiekost" is vooral een economisch begrip, welke moeilijk op exhaustieve wijze te definiëren is in een reglementaire tekst. Bovendien moet de nodige flexibiliteit per brancheorganisatie in acht worden genomen. De bepaling van indices voor productiekosten specifiek aan iedere |
filière est en cours au sein d'un groupe de travail rassemblant les | filière wordt momenteel verricht door een werkgroep bestaande uit de |
représentants des secteurs concernés et des économistes. Il s'agit de | vertegenwoordigers van de betrokken sectoren en economisten. Dit omvat |
la mise en place de « tunnels de prix » par filière (animale et | de invoering van "prijzentunnels" per sector (dierlijk en |
végétale), basés sur des indices de rentabilité plus transparents, | plantaardig), gebaseerd op transparantere rentabiliteitsindexen, |
élaborés en collaboration avec les administrations régionales et avec | opgesteld in samenwerking met de regionale overheden en het |
la Concertation de Chaîne. Une fois que ceux-ci auront fait l'objet | Ketenoverleg. Eenmaal deze indices het voorwerp uitmaken van een |
d'un accord au sein d'une organisation de branche, ces indices | akkoord binnen een brancheorganisatie, zullen ze de referentie zijn om |
constitueront la référence pour déterminer si une vente est faite en | te bepalen of een verkoop is verricht beneden de productiekost. In elk |
dessous des coûts de production. En tout état de cause, ces indices | geval zijn die indices gemiddelden waarnaar de landbouwers die geen |
seront des moyennes auxquelles les agriculteurs qui ne sont pas | |
membres des organisations de branche concernées pourront se référer | lid zijn van de betrokken brancheorganisaties kunnen verwijzen indien |
lorsqu'ils estiment vendre leurs produits à des coûts inférieurs à | ze van mening zijn dat ze hun producten verkopen aan lagere kosten dan |
leurs coûts de production réels. | hun reële productiekosten. |
L'organisation de branche dans le domaine agricole peut être définie | De brancheorganisatie in de landbouw kan gedefinieerd worden als een |
comme une organisation interprofessionnelle réunissant tous les | interprofessionele organisatie die alle schakels van een gegeven |
maillons d'une filière agricole donnée (viande bovine, viande porcine, | landbouwfilière verenigt (rundvlees, varkensvlees, pluimvee, granen, |
volaille, céréales, sucre, pomme de terre, légumes, fruits...). La | suiker, aardappel, groenten, fruit...). De officiële erkenning van de |
reconnaissance officielle des organisations interprofessionnelles | interprofessionele landbouworganisaties valt onder de bevoegdheid van |
agricoles est de compétence régionale. | de gewesten. |
Il s'agit de l'organisation interprofessionnelle visée à l'article 157 | Het gaat hier om de brancheorganisatie zoals bedoeld in artikel 157 |
du règlement (EE) n° 1308/2013 du Parlement européen et du Conseil du | van Verordening (EG) nr. 1308/2013 van het Europees Parlement en de |
17 décembre 2013 portant organisation commune des marchés des produits | Raad van 17 december 2013 tot vaststelling van een gemeenschappelijke |
ordening van de markten voor landbouwproducten (de zogenaamde | |
agricoles (règlement dit « OCM »). | "GMO"-Verordening). |
Cette disposition s'applique sans préjudice de dispositions du droit | Deze bepaling geldt onverminderd bepalingen uit het recht van de |
de l'Union européenne, comme par exemple le Règlement (UE) n° | Europese Unie, zoals bijvoorbeeld Verordening (EU) nr. 1308/2013 van |
1308/2013 du Parlement européen et du Conseil du 17 décembre 2013 | het Europees Parlement en de Raad van 17 december 2013 tot |
portant organisation commune des marchés des produits agricoles, qui | vaststelling van een gemeenschappelijke ordening van de markten voor |
oblige le secteur du sucre à travailler avec des accords | landbouwproducten, waarin de sector van de suiker wordt verplicht om |
interprofessionnels comme cadre pour les contrats individuels. | met interprofessionele akkoorden te werken die als kader dienen voor |
individuele overeenkomsten. | |
Le terme fournisseur vise tant l'agriculteur que l'intermédiaire qui | De term leverancier beoogt zowel de landbouwer als tussenpersonen die |
transforme des produits agroalimentaires. | agrovoedingsproducten verwerken. |
Il convient de préciser que l'interdiction à l'acheteur d'acheter des | Er kan verduidelijkt worden dat het verbod in hoofde van de afnemer om |
produits au fournisseur à un prix inférieur à ses coûts de production | producten van de leverancier te kopen aan een prijs beneden zijn |
doit être appréciée au moment de la conclusion du contrat. C'est à cet | productiekosten op het moment van de contractsluiting beoordeeld moet |
instant que l'estimation des coûts de production doit avoir lieu. | worden. Het is op dat ogenblik dat de schatting van de productiekosten |
Ainsi même si durant le contrat, les coûts de production évoluent à la | plaats moet vinden. Zo zal, zelfs indien gedurende de overeenkomst, de |
hausse ou à la baisse et que le prix préalablement payé par l'acheteur | productiekosten naar boven of naar beneden evolueren en de door de |
afnemer vooraf bepaalde prijs of overeengekomen prijsformule voortaan | |
ou la formule de prix convenue est désormais inférieur aux nouveaux | lager liggen dan de nieuwe productiekosten, de leverancier niet kunnen |
coûts de production, le fournisseur ne peut pas invoquer que | inroepen dat de afnemer zijn producten gekocht heeft aan een prijs die |
l'acheteur a acheté ses produits à un prix inférieur à ses nouveaux | lager is dan zijn nieuwe productiekosten. Niettemin behoudt de |
coûts de production. Cependant, le fournisseur conserve le droit de | leverancier het recht om van de afnemer te vragen om de overeenkomst |
demander à l'acheteur de renégocier le contrat étant donné que les | te heronderhandelen indien de voorwaarden van uitvoering zo veranderd |
conditions de son exécution ont changé, de manière telle que celle-ci | zijn dat deze buitensporig bezwarend is geworden en dermate dat de |
est devenue excessivement onéreuse et qu'elle ne peut être | uitvoering ervan redelijkerwijze niet langer kan worden geëist. Om |
raisonnablement exigée. Afin d'assurer que cette possibilité soit | zich ervan te verzekeren dat deze mogelijkheid kan ingeroepen worden, |
invocable, il est décidé de rajouter un point 8° (cfr. infra) à | is er beslist om een punt 8) (cfr. infra) toe te voegen aan artikel |
l'article VI.109/6, alinéa 1er, du CDE. | VI.109/6, eerste lid, van het WER. |
Article 3, 2° : Application du principe d'imprévision dans les | Artikel 3, 2° : Toepassing van de imprevisieleer in overeenkomsten |
contrats (interdiction du refus de renégociation par une des parties | (verbod van het weigeren tot heronderhandeling door één van de |
partijen in geval van verandering van omstandigheden ) | |
en cas de changement de circonstances) | Het gaat er hier om, om aan de lijst van praktijken die verondersteld |
Il s'agit ici d'ajouter à la liste des pratiques présumées déloyales | worden oneerlijk te zijn, de weigering door één van de partijen toe te |
le refus par une des parties de renégocier le contrat lorsque les | voegen om opnieuw over het contract te onderhandelen wanneer de |
conditions de son exécution ont changé, de manière telle que celle-ci | voorwaarden voor de uitvoering ervan zodanig zijn gewijzigd dat de |
est devenue excessivement onéreuse et qu'elle ne peut être | uitvoering buitensporig bezwarend is geworden en redelijkerwijs niet |
raisonnablement exigée. | kan worden geëist. |
Het doel van deze toevoeging is om ervoor te zorgen dat de partijen | |
L'objectif de cet ajout est de s'assurer que les parties renégocient | opnieuw over het contract onderhandelen wanneer voldaan is aan de |
le contrat lorsque les conditions pour l'application de la théorie de | voorwaarden voor de toepassing van de theorie van onvoorzienbaarheid, |
l'imprévision, telle que reprise à l'article 5.74 du Code Civil sont | zoals uiteengezet in artikel 5.74 van het Burgerlijk Wetboek. Deze |
réunies. Ces conditions, énumérées par cet article, sont les suivantes : | voorwaarden, opgesomd in dit artikel, zijn de volgende: |
1° un changement de circonstances rend excessivement onéreuse | 1° een wijziging in de omstandigheden maakt de uitvoering van de |
l'exécution du contrat de sorte qu'on ne puisse raisonnablement | overeenkomst buitensporig bezwarend, zodat zij redelijkerwijs niet kan |
l'exiger; | worden gevergd; |
2° ce changement était imprévisible lors de la conclusion du contrat; | 2° de wijziging was bij het sluiten van de overeenkomst niet te voorzien; |
3° ce changement n'est pas imputable au débiteur, au sens de l'article | 3° de wijziging niet te wijten is aan de schuldenaar in de zin van |
5.225 du Code civil; | artikel 5.225 van het Burgerlijk Wetboek; |
4° le débiteur n'a pas assumé ce risque. | 4° de schuldenaar heeft dit risico niet op zich genomen. |
Lorsque ces conditions sont réunies, les parties ne peuvent pas | Wanneer aan deze voorwaarden is voldaan, mogen de partijen niet |
refuser de renégocier le contrat ou reporter le processus de | weigeren om opnieuw over de overeenkomst te onderhandelen of het |
négociation. Dès le moment où une des parties a introduit une demande | onderhandelingsproces uitstellen. Vanaf het moment waarop een partij |
de renégociation des conditions de l'accord a été introduite, l'autre | een verzoek tot heronderhandeling van de voorwaarden van een |
doit y répondre dans un délai raisonnable. De même, il importe de | overeenkomst heeft ingeleid, moet de andere hierop binnen een |
souligner qu'il n'existe pas d'obligation de résultat dans le chef des | redelijke termijn antwoorden. Er mag wel onderlijnd worden dat er geen |
parties. Autrement dit, les parties ne doivent pas forcément aboutir à un accord. | resultaatsverbintenis op de partijen rust. Met andere woorden, de |
Comme le Conseil d'Etat le remarque à juste titre, il ne s'agit pas | partijen hoeven niet noodzakelijk tot een akkoord komen. |
d'une disposition impérative, mais d'une disposition de la liste grise | Zoals de Raad van State terecht opmerkt, gaat het niet om een |
de pratiques présumées déloyales sauf preuve du contraire. La | dwingende regel, maar om een bepaling van de grijze lijst, van |
praktijken die vermoed worden oneerlijk te zijn behoudens tegenbewijs. | |
présomption que le refus de renégociation en cas d'imprévision soit | Het vermoeden dat de weigering tot heronderhandeling bij imprevisie |
une pratique du marché déloyal peut donc être réfutée s'il peut être | een oneerlijke marktpraktijk is, kan dus worden weerlegd indien kan |
démontré qu'il y a eu un accord préalable à cet égard en termes clairs | aangetoond worden dat daaromtrent eerder op duidelijke en |
et dépourvus d'ambiguïté entre le fournisseur et l'acheteur. Cette | ondubbelzinnige wijze werd overeengekomen tussen de leverancier en de |
disposition ne constitue pas une dérogation de l'article 5.74 du Code | afnemer. Deze bepaling betekent dus geen afwijking van artikel 5.74 |
civil mais offre au contraire également la possibilité de déroger de | van het Burgerlijk Wetboek maar biedt evenzeer de mogelijkheid om bij |
ceci par accord. | akkoord hiervan af te wijken. |
Articles 4 et 5. | Artikelen 4 en 5. |
Afin de donner suffisamment de temps au secteur pour se conformer aux | Om de sector voldoende tijd te gunnen om zich aan deze nieuwe |
nouvelles exigences, l'arrêté proposé entre en vigueur le premier jour | vereisten te conformeren, treedt het voorgestelde besluit in werking |
du troisième mois qui suit celui de sa publication au Moniteur belge | op de eerste dag van de derde maand na die waarin het is bekendgemaakt |
pour les accords de fourniture conclus, renouvelés ou modifiés après | in het Belgisch Staatsblad voor de leveringsovereenkomsten gesloten, |
hernieuwd of gewijzigd na deze datum (artikel 4). Er wordt in een | |
cette date (article 4). Une période transitoire de six mois est prévue | overgangstermijn van zes maanden voor de bestaande overeenkomsten |
pour les accords existants (article 5). | voorzien (artikel 5). |
Article 6. | Artikel 6. |
Cet article ne requiert pas de commentaire particulier. | Dit artikel behoeft geen bijzondere commentaar. |
Nous avons l'honneur d'être, | Wij hebben de eer te zijn, |
Sire, | Sire, |
de Votre Majesté | Van Uwe Majesteit, |
les très respectueux et très fidèles serviteurs, | de zeer eerbiedige en zeer getrouwe dienaars, |
Le Ministre de l'Economie, | De Minister van Economie, |
P.-Y. DERMAGNE | P.-Y. DERMAGNE |
Le Ministre des Classes moyennes et de l'Agriculture, | De Minister van Middenstand en Landbouw, |
D. CLARINVAL | D. CLARINVAL |
Voor de raadpleging van de tabel, zie beeld | |
4 JUILLET 2024. - Arrêté royal complétant les listes de pratiques du | 4 JULI 2024. - Koninklijk besluit tot aanvulling van de lijsten van |
marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la | oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en |
chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire PHILIPPE, Roi des Belges, A tous, présents et à venir, Salut. Vu le Code de droit économique, l'article VI.109/7, alinéa 1er, inséré par la loi du 28 novembre 2021 ; Vu l'avis du Conseil central de l'Economie, donné le 29 mars 2024 ; Vu l'avis du Conseil supérieur des Indépendants et des P.M.E., donné le 2 avril 2024 ; Vu l'avis de l'Inspecteur des Finances, donné le 10 avril 2024 ; | voedselvoorzieningsketen FILIP, Koning der Belgen, Aan allen die nu zijn en hierna wezen zullen, Onze Groet. Gelet op het Wetboek van economisch recht, artikel VI.109/7, eerste lid, ingevoegd bij de wet van 28 november 2021; Gelet op het advies van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven, gegeven op 29 maart 2024; Gelet op het advies van de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de K.M.O., gegeven op 2 april 2024; Gelet op het advies van de inspecteur van Financiën, gegeven op 10 april 2024; |
Vu l'analyse d'impact de la réglementation réalisée conformément à | Gelet op de impactanalyse van de regelgeving, uitgevoerd |
l'article 6, § 1er, de la loi du 15 décembre 2013 portant des | overeenkomstig artikel 6, § 1, van de wet van 15 december 2013 |
dispositions diverses en matière de simplification administrative ; | houdende diverse bepalingen inzake administratieve vereenvoudiging; |
Vu l'avis 76.469/1 du Conseil d'Etat, donné le 6 juin 2024, en | Gelet op advies 76.469/1 van de Raad van State, gegeven op 6 juni |
application de l'article 84, § 1er, alinéa 1er, 2°, des lois sur le | 2024, met toepassing van artikel 84, § 1, eerste lid, 2°, van de |
Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973 ; | wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973; |
Sur la proposition du Ministre de l'Economie, du Ministre des Classes | Op de voordracht van de Minister van Economie, de Minister van |
moyennes et de l'Agriculture et de l'avis des Ministres qui en ont | Middenstand en Landbouw en op het advies van de in Raad vergaderde |
délibéré en Conseil, | Ministers, |
Nous avons arrêté et arrêtons : | Hebben Wij besloten en besluiten Wij : |
Article 1er.Cet arrêté s'applique aux relations, au sein de la chaîne |
Artikel 1.Dit besluit is van toepassing op de verhoudingen in de |
d'approvisionnement agricole et alimentaire, entre les acheteurs d'une | landbouw- en voedselvoorzieningsketen, tussen enerzijds de afnemers en |
part et les fournisseurs dont le chiffre d'affaires annuel ne dépasse | |
pas 350 000 000 euros d'autre part, au sens de l'article VI.109/4 du | anderzijds de leveranciers waarvan de jaarlijkse omzet 350 000 000 |
Code de droit économique. | euro niet overschrijdt, in de zin van artikel VI.109/4 van het Wetboek |
van economisch recht. | |
Art. 2.Sans préjudice de l'article VI.109/5 du Code de droit |
Art. 2.Onverminderd artikel VI.109/5 van het Wetboek van economisch |
économique, sont également considérées comme déloyales et interdites | recht, worden eveneens als oneerlijk beschouwd en verboden |
conformément à l'article VI.109/8 du Code de droit économique, les | overeenkomstig artikel VI.109/8 van het Wetboek van economisch recht, |
pratiques de marché suivantes : | de volgende marktpraktijken: |
1° l'acheteur menace de procéder ou procède à l'encontre du | 1° de afnemer dreigt met het oneerlijk uit de rekken halen van de |
fournisseur à un déréférencement déloyal de ses produits si le | producten van de leverancier, of haalt producten uit de rekken indien |
fournisseur exerce ses droits contractuels ou légaux, et l'acheteur | de leverancier zijn contractuele of wettelijke rechten uitoefent, en |
procède à un déréférencement qui ne serait pas justifié et communiqué | de afnemer haalt producten uit de rekken zonder voorafgaande |
par écrit au préalable ; | schriftelijke verantwoording noch mededeling; |
2° l'imputation automatique par l'acheteur de dommages et intérêts, | 2° het automatisch aanrekenen door de afnemer van schadevergoedingen |
sans justification écrite préalable du manquement et du dommage qui | en interesten, zonder voorafgaande schriftelijke rechtvaardiging van |
justifie la somme réclamée, sans préjudice de l'application de | de tekortkoming en de schade die het gevorderde bedrag rechtvaardigt, |
l'article 5.88, § 1er, du Code civil ; | onverminderd de toepassing van artikel 5.88, § 1, van het Burgerlijk |
3° la compensation unilatérale par l'acheteur de dommages et intérêts | Wetboek; 3° de eenzijdige schuldvergelijking door de afnemer van |
sans justification écrite préalable du manquement et du dommage qui | schadevergoedingen en interesten zonder voorafgaande schriftelijke |
justifie la somme réclamée, sans préjudice de l'application de | rechtvaardiging van de tekortkoming en de schade die het gevorderde |
l'article 5.88, § 1er, du Code civil ; | bedrag rechtvaardigt, onverminderd de toepassing van artikel 5.88, § |
1, van het Burgerlijk Wetboek; | |
4° la compensation unilatérale par l'acheteur de pénalités non | 4° de eenzijdige schuldvergelijking door de afnemer van boetes zonder |
indemnitaires, sans préjudice de l'application de l'article 5.88, § 1er, | vergoedend karakter, onverminderd de toepassing van artikel 5.88, § 1, |
du Code civil. | van het Burgerlijk Wetboek. |
Art. 3.Sans préjudice de l'article VI.109/6, alinéa 1er, du même |
Art. 3.Onverminderd VI.109/6, eerste lid, van hetzelfde Wetboek, |
Code, sont également présumées déloyales, à moins qu'elles n'aient été | worden eveneens als oneerlijk beschouwd, tenzij zij eerder op |
préalablement convenues en termes clairs et dépourvus d'ambiguïté dans | duidelijke en ondubbelzinnige wijze zijn overeengekomen in de |
l'accord de fourniture ou dans tout accord ultérieur entre le | leveringsovereenkomst of in een daaropvolgende overeenkomst tussen de |
fournisseur et l'acheteur, les pratiques du marché suivantes : | leverancier en de afnemer, de volgende marktpraktijken: |
1° l'acheteur achète ses produits au fournisseur à un prix inférieur à | 1° de afnemer koopt zijn producten van de leverancier tegen een prijs |
die lager ligt dan zijn productiekosten. Voor de toepassing van dit | |
ses coûts de production. Pour l'application de ce point, sont pris en | punt worden de productiekosten in rekening genomen op het moment van |
compte les coûts de production au moment de l'achat des produits. | de aankoop van de producten. |
Lorsque la vente porte sur un produit pour lequel un indice de coûts | Wanneer de verkoop betrekking heeft op een product waarvoor een index |
de production a été validé au sein d'une organisation de branche | voor productiekosten werd gevalideerd binnen een erkende |
reconnue au sens de l'article 157 du règlement (UE) n° 1308/2013 du | brancheorganisatie in de zin van artikel 157 van Verordening (EU) nr. |
Parlement européen et du Conseil du 17 décembre 2013 portant | 1308/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 17 december 2013 |
organisation commune des marchés dans le secteur des produits | tot vaststelling van een gemeenschappelijke ordening van de markten |
agricoles et abrogeant les règlements (CEE) n° 922/72, (CEE) n° | voor landbouwproducten en tot intrekking van de Verordeningen (EEG) |
234/79, (CE) n° 1037/2001 et (CE) n° 1234/2007, à laquelle l'acheteur | nr. 922/72, (EEG) nr. 234/79, (EG) nr. 1037/2001 en (EG) nr. 1234/2007 |
et le vendeur sont affiliés, cet indice sert de référence pour établir | van de Raad, waarbij zowel de afnemer als de verkoper aangesloten |
les coûts de production. | zijn, dient die index als referentie om de productiekosten te bepalen. |
Lorsqu'aucun indice de coûts de production n'a été validé au sein | Wanneer geen index voor productiekosten werd gevalideerd binnen een |
d'une organisation de branche reconnue ou lorsque soit l'acheteur, | erkende brancheorganisatie of wanneer de afnemer, de leverancier, of |
soit le fournisseur, soit les deux ne sont pas affiliés à une | allebei niet aangesloten zijn bij een erkende brancheorganisatie, |
organisation de branche reconnue, les coûts de production sont | worden de productiekosten op individuele basis vastgesteld. |
déterminés sur une base individuelle. | 2° de weigering door één van de partijen om het contract opnieuw te |
2° le refus par une des parties de renégocier le contrat lorsqu'un | onderhandelen wanneer een verandering van omstandigheden zich |
changement de circonstances qui n'est pas imputable aux parties au | voordoet, die ontoerekenbaar is aan de partijen bij het contract en |
contrat et qui était imprévisible lors de la conclusion du contrat | die onvoorzienbaar was bij het sluiten van het contract, die de |
rend excessivement onéreuse l'exécution du contrat de sorte qu'elle ne | uitvoering van het contract buitensporig bezwarend maakt zodat de |
peut être raisonnablement exigée. | uitvoering ervan redelijkerwijze niet langer kan worden geëist. |
Art. 4.Le présent arrêté entre en vigueur le premier jour du |
Art. 4.Dit besluit treedt in werking op de eerste dag van de derde |
troisième mois qui suit celui de sa publication au Moniteur belge pour | maand na die waarin het is bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad |
les accords de fourniture conclus, renouvelés ou modifiés après cette | voor de leveringsovereenkomsten gesloten, hernieuwd of gewijzigd na |
date. | deze datum. |
Art. 5.Les accords de fourniture conclus avant la date d'entrée en |
Art. 5.De leveringsovereenkomsten die vóór de datum van bekendmaking |
vigueur du présent arrêté, sont mis en conformité avec le présent | van dit besluit zijn gesloten, moeten binnen zes maanden na deze datum |
royal dans un délai de six mois à compter de cette date. | in overeenstemming worden gebracht met dit besluit. |
Art. 6.Le ministre qui a l'Economie dans ses attributions, le |
Art. 6.De minister bevoegd voor Economie, de minister bevoegd voor |
ministre qui a les Classes moyennes dans ses attributions et le | |
ministre qui a l'Agriculture dans ses attributions sont chargés, | Middenstand en de minister bevoegd voor Landbouw zijn, ieder wat hem |
chacun en ce qui le concerne, de l'exécution du présent arrêté. | betreft, belast met de uitvoering van dit besluit. |
Donné à Bruxelles, le 4 juillet 2024. | Gegeven te Brussel, 4 juli 2024. |
PHILIPPE | FILIP |
Par le Roi : | Van Koningswege : |
Le Ministre de l'Economie, | De Minister van Economie, |
P.-Y. DERMAGNE | P.-Y. DERMAGNE |
Le Ministre des Classes moyennes et de l'Agriculture, | De Minister van Middenstand en Landbouw, |
D. CLARINVAL | D. CLARINVAL |