Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 116/2023 du 20 juillet 2023 Numéro du rôle : 7883 En cause : le recours en annulation des articles 2 et 15 de la loi du 1 er juin 2022 « modifiant la loi du 23 mars 1989 relative à l'élection du Parlement europ La Cour constitutionnelle, composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, et des juges T. Gie(...)"
Extrait de l'arrêt n° 116/2023 du 20 juillet 2023 Numéro du rôle : 7883 En cause : le recours en annulation des articles 2 et 15 de la loi du 1 er juin 2022 « modifiant la loi du 23 mars 1989 relative à l'élection du Parlement europ La Cour constitutionnelle, composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, et des juges T. Gie(...) Uittreksel uit arrest nr. 116/2023 van 20 juli 2023 Rolnummer 7883 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2 en 15 van de wet van 1 juni 2022 « tot wijziging van de wet van 23 maart 1989 betreffende de verkiezing van het Europe Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, en de rechters(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 116/2023 du 20 juillet 2023 Uittreksel uit arrest nr. 116/2023 van 20 juli 2023
Numéro du rôle : 7883 Rolnummer 7883
En cause : le recours en annulation des articles 2 et 15 de la loi du In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2 en 15 van de
1er juin 2022 « modifiant la loi du 23 mars 1989 relative à l'élection wet van 1 juni 2022 « tot wijziging van de wet van 23 maart 1989
du Parlement européen en vue d'offrir aux citoyens la faculté de voter betreffende de verkiezing van het Europees Parlement, teneinde de
dès l'âge de 16 ans », introduit par Mark Deweerdt. burgers vanaf de leeftijd van 16 jaar de mogelijkheid te geven om te
stemmen », ingesteld door Mark Deweerdt.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, et des juges T. samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, en de
Giet, J. Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache, T. Detienne, D. Pieters, S. rechters T. Giet, J. Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache, T. Detienne, D.
de Bethune, E. Bribosia, W. Verrijdt et K. Jadin, assistée du greffier Pieters, S. de Bethune, E. Bribosia, W. Verrijdt en K. Jadin,
N. Dupont, présidée par le président L. Lavrysen, bijgestaan door de griffier N. Dupont, onder voorzitterschap van voorzitter L. Lavrysen,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet du recours et procédure I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 4 Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 4 november
novembre 2022 et parvenue au greffe le 7 novembre 2022, Mark Deweerdt 2022 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 7
november 2022, heeft Mark Deweerdt beroep tot vernietiging ingesteld
a introduit un recours en annulation des articles 2 et 15 de la loi du van de artikelen 2 en 15 van de wet van 1 juni 2022 « tot wijziging
1er juin 2022 « modifiant la loi du 23 mars 1989 relative à l'élection van de wet van 23 maart 1989 betreffende de verkiezing van het
du Parlement européen en vue d'offrir aux citoyens la faculté de voter Europees Parlement, teneinde de burgers vanaf de leeftijd van 16 jaar
dès l'âge de 16 ans » (publiée au Moniteur belge du 28 juin 2022). de mogelijkheid te geven om te stemmen » (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 28 juni 2022).
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
Quant aux dispositions attaquées Ten aanzien van de bestreden bepalingen
B.1.1. La partie requérante demande l'annulation des articles 2 et 15 B.1.1. De verzoekende partij vordert de vernietiging van de artikelen
de la loi du 1er juin 2022 « modifiant la loi du 23 mars 1989 relative 2 en 15 de wet van 1 juni 2022 « tot wijziging van de wet van 23 maart
à l'élection du Parlement européen en vue d'offrir aux citoyens la 1989 betreffende de verkiezing van het Europees Parlement, teneinde de
faculté de voter dès l'âge de 16 ans » (ci-après : la loi du 1er juin burgers vanaf de leeftijd van 16 jaar de mogelijkheid te geven om te
2022). Ces dispositions instaurent à certaines conditions le droit de stemmen » (hierna : de wet van 1 juni 2022). Met die bepalingen wordt,
vote pour les jeunes de seize et dix-sept ans, en ce qui concerne les voor de verkiezing van de leden, voor België, van het Europees
élections des membres du Parlement européen pour la Belgique. Parlement, onder bepaalde voorwaarden het kiesrecht ingevoerd voor 16-
B.1.2. L'article 2 de la loi du 1er juin 2022 dispose : en 17-jarigen. B.1.2. Artikel 2 van de wet van 1 juni 2022 bepaalt :
« A l'article 1er de la loi du 23 mars 1989 relative à l'élection du « In artikel 1 van de wet van 23 maart 1989 betreffende de verkiezing
Parlement européen, modifié en dernier lieu par la loi du 17 novembre van het Europees Parlement, laatstelijk gewijzigd bij de wet van 17
2016, les modifications suivantes sont apportées : november 2016, worden de volgende wijzigingen aangebracht :
1° dans le paragraphe 2, alinéa 1er, 1°, les mots `, qui réunissent 1° in paragraaf 2, eerste lid, 1°, worden de woorden ` die voldoen aan
les conditions d'électorat visées au § 1er, alinéa 1er, 2° et 4° ' de kiesvoorwaarden bedoeld in § 1, eerste lid, 2° en 4° ' vervangen
sont remplacés par les mots `, qui, au jour de l'élection, ont atteint door de woorden ` die op de dag van de verkiezing de volle leeftijd
l'âge de seize ans accomplis et ne se trouvent pas dans un cas van 16 jaar bereikt hebben en die zich niet bevinden in een geval van
d'exclusion ou de suspension prévu par les articles 6 à 8 du Code uitsluiting of schorsing bedoeld in de artikelen 6 tot 8 van het
électoral '; Kieswetboek ';
2° dans le paragraphe 2, alinéa 1er, sont insérés les 1° /1 et 1° /2 2° in paragraaf 2, eerste lid worden de bepalingen onder 1° /1 en 1°
rédigés comme suit : /2 ingevoegd, luidende :
` 1° /1 les mineurs belges inscrits aux registres de population d'une ` 1° /1 de minderjarige Belgen die in de bevolkingsregisters van een
commune belge qui, au jour de l'élection, ont atteint l'âge de seize Belgische gemeente ingeschreven zijn, die op de dag van de verkiezing
ans accomplis et ne se trouvent pas dans un cas d'exclusion ou de de volle leeftijd van 16 jaar bereikt hebben en zich niet bevinden in
suspension prévu par les articles 6 à 8 du Code électoral, et qui en een geval van uitsluiting of schorsing bedoeld in de artikelen 6 tot 8
font la demande conformément au paragraphe 3/1 auprès de la commune où van het Kieswetboek, en die erom vragen overeenkomstig paragraaf 3/1,
ils sont inscrits aux registres de la population; bij de gemeente waar ze in de bevolkingsregisters ingeschreven zijn;
1° /2 les mineurs belges inscrits aux registres de la population tenus 1° /2 de minderjarige Belgen die in de bevolkingsregisters in de
dans les postes consulaires de carrière situés dans un Etat non membre consulaire beroepsposten in een niet-lidstaat van de Europese Unie
de l'Union européenne qui, au jour de l'élection, ont atteint l'âge de ingeschreven zijn, die op de dag van de verkiezing de volle leeftijd
seize ans accomplis et ne se trouvent pas dans un cas d'exclusion ou van 16 jaar bereikt hebben en zich niet bevinden in een geval van
de suspension prévu par les articles 6 à 8 du Code électoral, et qui uitsluiting of schorsing bedoeld in de artikelen 6 tot 8 van het
en font la demande conformément au chapitre II, section II, du présent Kieswetboek, en die erom vragen overeenkomstig hoofdstuk II, afdeling
titre, auprès du poste consulaire belge dont ils relèvent; '; II, van deze titel, bij de Belgische consulaire post waarvan ze
3° dans le paragraphe 2, alinéa 1er, 2°, les mots ` qui, hormis la afhangen; '; 3° in paragraaf 2, eerste lid, 2°, worden de woorden `, behalve wat
nationalité, réunissent les autres conditions visées au § 1er, et qui betreft de nationaliteit, voldoen aan de voorwaarden gesteld in § 1 en
ont manifesté, conformément au § 3, leur volonté d'exercer leur droit die overeenkomstig § 3, de wil te kennen gegeven hebben om hun
de vote en Belgique ' sont remplacés par les mots ` inscrits aux stemrecht in België uit te oefenen ' vervangen door de woorden ` in de
registres de la population d'une commune belge qui, au jour de bevolkingsregisters van een Belgische gemeente ingeschreven zijn, die
l'élection, ont atteint l'âge de seize ans accomplis et ne se trouvent op de dag van de verkiezing de volle leeftijd van 16 jaar hebben
pas dans un cas d'exclusion ou de suspension prévu par les articles 6 bereikt, die zich niet bevinden in een geval van uitsluiting of
à 8 du Code électoral, et qui en font la demande conformément au schorsing bedoeld in de artikelen 6 tot 8 van het Kieswetboek en die
paragraphe 3 '; erom vragen overeenkomstig paragraaf 3 ';
4° le paragraphe 2 est complété par un alinéa rédigé comme suit : 4° paragraaf 2 wordt aangevuld met een lid, luidende :
` Les mineurs ne peuvent introduire une demande visée à l'alinéa 1er, ` De minderjarigen kunnen slechts een aanvraag bedoeld in het eerste
1° à 2°, qu'à partir de l'âge de quatorze ans accomplis. '. lid, 1° tot 2°, indienen wanneer ze de volle leeftijd van veertien
jaar bereikt hebben. '.
5° il est inséré un paragraphe 3/1 rédigé comme suit : 5° er wordt een paragraaf 3/1 ingevoegd, luidende :
` § 3/1. Pour pouvoir être inscrits sur la liste des électeurs visée à ` § 3/1. Om op de kiezerslijst bedoeld in artikel 3 ingeschreven te
l'article 3, les mineurs visés au § 2, alinéa 1er, 1° /1, qui sont kunnen worden, moeten de minderjarigen bedoeld in § 2, eerste lid, 1°
inscrits aux registres de la population d'une commune belge, doivent /1, die in de bevolkingsregisters van een Belgische gemeente
introduire auprès de cette commune une demande écrite conforme au ingeschreven zijn, bij deze gemeente een schriftelijke aanvraag
modèle fixé par le ministre de l'Intérieur. indienen overeenkomstig het door de minister van Binnenlandse Zaken
vastgestelde model.
Les articles 7bis et 13 du Code électoral s'appliquent. De artikelen 7bis en 13 van het Kieswetboek zijn van toepassing. De in
Toutefois, les notifications visées par l'article 13 du Code électoral artikel 13 van het Kieswetboek bedoelde kennisgevingen worden door de
sont faites par les parquets ou les greffes des cours et tribunaux betrokken parketten of griffies van de hoven en rechtbanken gedaan op
concernés à la demande expresse des autorités communales lorsque uitdrukkelijk verzoek van de gemeentelijke overheden, wanneer deze
celles-ci ont constaté que la personne qui a sollicité son inscription laatste hebben vastgesteld dat de persoon die om inschrijving op de
sur la liste des électeurs est susceptible de tomber sous kiezerslijst heeft gevraagd, onder de toepassing kan vallen van de
l'application des mesures d'exclusion ou de suspension visées par les articles 6 et 7 du Code électoral. Ces notifications sont transmises dans les dix jours de la réception de la demande des autorités communales. S'il n'y a pas lieu à notification, les autorités communales en sont avisées dans le même délai. En cas de notification après que la liste des électeurs a été établie, l'intéressé est rayé de ladite liste. Après avoir vérifié que les conditions d'électorat sont réunies dans son chef, le collège des bourgmestre et échevins de la commune de résidence notifie à l'intéressé, en la motivant, sa décision d'agréer ou non cette demande, conformément aux modèles fixés par le ministre de l'Intérieur. En cas de refus, la notification en est faite par envoi recommandé. Sont déclarées irrecevables, les demandes introduites durant la maatregelen van uitsluiting of schorsing bedoeld in de artikelen 6 en 7 van het Kieswetboek. Deze kennisgevingen worden binnen tien dagen na ontvangst van de aanvraag van de gemeentelijke overheden doorgestuurd. Indien er geen grond tot kennisgeving bestaat, worden de gemeentelijke overheden daarvan binnen dezelfde termijn in kennis gesteld. In geval van kennisgeving nadat de kiezerslijst is opgemaakt, wordt de betrokkene van deze lijst geschrapt. Na te hebben gecontroleerd dat de kiesvoorwaarden wat hem betreft zijn vervuld, geeft het College van burgemeester en schepenen van de gemeente van verblijf aan de betrokkene kennis van zijn gemotiveerde beslissing om deze aanvraag, overeenkomstig de door de minister van Binnenlandse Zaken vastgestelde modellen, al dan niet in te willigen. In geval van weigering geschiedt de kennisgeving bij een aangetekende zending. Onontvankelijk worden verklaard, de aanvragen die worden ingediend
période prenant cours le jour de l'établissement de la liste des tijdens de periode die begint op de datum van het opmaken van de
électeurs et expirant le jour de l'élection pour laquelle elle est kiezerslijst en afloopt op de datum van de verkiezing waarvoor ze werd
établie. opgemaakt.
En dehors de la période visée à l'alinéa 7, toute personne agréée en Buiten de in het zevende lid bedoelde periode kan iedereen die in de
qualité d'électeur peut solliciter le retrait de cet agrément auprès hoedanigheid van kiezer erkend is, om intrekking van deze erkenning
de la commune où elle a établi sa résidence principale. L'agrément vragen bij de gemeente waar hij zijn hoofdverblijfplaats heeft
visé à l'alinéa 6 reste valable jusqu'à l'âge de dix-huit ans aussi gevestigd. De in het zesde lid bedoelde erkenning blijft geldig tot de
longtemps que l'intéressé continue à réunir les conditions d'électorat leeftijd van achttien jaar, zolang de betrokkene blijft voldoen aan de
ou n'a pas sollicité le retrait de l'agrément qui lui a été octroyé. ' kiesvoorwaarden of niet om intrekking van de hem verleende erkenning
». gevraagd heeft. ' ».
B.1.3. L'article 15 de la loi du 1er juin 2022 dispose : B.1.3. Artikel 15 van de wet van 1 juni 2022 bepaalt :
« L'article 39, alinéa 1er, de la même loi, modifié en dernier lieu « Artikel 39, eerste lid, van dezelfde wet, laatstelijk gewijzigd bij
par la loi du 17 novembre 2016, est remplacé par ce qui suit : de wet van 17 november 2016, wordt vervangen als volgt :
` La participation au scrutin est obligatoire : ` De deelneming aan de stemming is verplicht :
1° pour les Belges majeurs inscrits au registre de la population d'une 1° voor de meerderjarige Belgen die in het bevolkingsregister van een
commune belge; Belgische gemeente ingeschreven zijn;
2° pour les Belges mineurs de plus de seize ans qui sont inscrits au 2° voor de minderjarige Belgen die ouder zijn dan 16 jaar, in het
registre de la population d'une commune belge et qui sont inscrits sur bevolkingsregister van een Belgische gemeente ingeschreven zijn en op
la liste des électeurs de la commune de leur résidence, en exécution de kiezerslijst van de gemeente van hun verblijfplaats ingeschreven
de l'article 3; zijn, in uitvoering van artikel 3;
3° pour les Belges majeurs qui résident sur le territoire d'un Etat 3° voor de meerderjarige Belgen die op het grondgebied van een Staat
non membre de l'Union européenne et qui sont inscrits dans les verblijven die geen lidstaat is van de Europese Unie en in de
registres de la population tenus dans les postes consulaires de carrière; bevolkingsregisters in de consulaire beroepsposten ingeschreven zijn;
4° pour les Belges mineurs de plus de seize ans qui résident sur le 4° voor de minderjarige Belgen die ouder zijn dan 16 jaar, op het
territoire d'un Etat non membre de l'Union européenne et qui sont grondgebied van een Staat verblijven die geen lidstaat is van de
Europese Unie en ingeschreven zijn op de kiezerslijst van de Belgische
inscrits sur la liste des électeurs du poste consulaire belge de consulaire beroepspost waarvan zij afhangen, in uitvoering van
carrière dont ils relèvent, en exécution des articles 5 à 7; artikelen 5 tot 7;
5° pour les Belges de plus de seize ans qui résident sur le territoire 5° voor de Belgen die ouder zijn dan 16 jaar, op het grondgebied van
d'un autre Etat membre de l'Union européenne et qui sont inscrits sur een andere lidstaat van de Europese Unie verblijven en ingeschreven
la liste des électeurs du poste consulaire belge de carrière dont ils zijn op de kiezerslijst van de Belgische consulaire beroepspost
relèvent, en exécution des articles 5 à 7; waarvan zij afhangen, in uitvoering van artikelen 5 tot 7;
6° pour les ressortissants des autres Etats membres de l'Union 6° voor de onderdanen van de andere lidstaten van de Europese Unie die
européenne de plus de seize ans inscrits sur la liste des électeurs de ouder zijn dan 16 jaar en ingeschreven zijn op de kiezerslijst van hun
la commune belge de leur résidence, en exécution de l'article 3. ' ». Belgische gemeente van inschrijving, in uitvoering van artikel 3. ' ».
B.1.4. Dans les travaux préparatoires, les dispositions attaquées sont B.1.4. In de parlementaire voorbereiding worden de bestreden
commentées comme suit : bepalingen als volgt toegelicht :
« Dans son accord du 30 septembre 2020, le gouvernement fédéral entend « In het regeerakkoord van 30 september 2020 stelt de federale
renforcer la confiance des citoyens dans la politique en tant que regering het vertrouwen van de burgers in de politiek als positieve
force positive, en faisant du renouveau démocratique une priorité. A kracht te willen versterken door van democratische vernieuwing een
cet effet, le fonctionnement démocratique doit être modernisé dans le prioriteit te maken. Daartoe moet de democratische werking worden
sens notamment d'une ouverture à de nouvelles formes de participation. gemoderniseerd door met name te streven naar een opening voor nieuwe
En ce sens, il est prévu dans l'accord de gouvernement d'abaisser participatievormen. In die zin voorziet het regeerakkoord in de verlaging van de
l'âge de vote aux élections européennes à 16 ans: le jeune qui stemgerechtigde leeftijd bij de Europese verkiezingen tot 16 jaar:
souhaitera voter dans ce cadre devra s'inscrire au registre des jongeren die Europees willen stemmen, kunnen zich in het kiesregister
électeurs de sa commune et, dès lors qu'il se sera inscrit, il sera van hun gemeente inschrijven en zijn, zodra ze geregistreerd zijn,
soumis à l'obligation de voter. onderworpen aan de verplichting om te stemmen.
Cette volonté du gouvernement s'inscrit pleinement dans la résolution Deze wens van de regering kadert volledig binnen de resolutie van het
du Parlement européen du 11 novembre 2015 sur la réforme de la loi Europees Parlement van 11 november 2015 over de hervorming van de
électorale de l'Union européenne (2015/2035(INL)), dans laquelle il kieswet van de Europese Unie (2015/2035(INL)), waarin aan de lidstaten
wordt aanbevolen om, als een volgende stap, na te denken over manieren
est recommandé aux Etats membres, pour l'avenir, d'envisager om te komen tot een geharmoniseerde minimumleeftijd voor de kiezers
d'harmoniser l'âge minimal des électeurs à 16 ans afin de garantir une van 16 jaar, teneinde de electorale gelijkheid van de burgers van de
plus grande égalité aux citoyens de l'Union lors des élections. Unie verder te vergroten.
Actuellement, l'Autriche (16 ans), Malte (16 ans) et la Grèce (17 ans) Momenteel geven Oostenrijk (16 jaar), Malta (16 jaar) en Griekenland
permettent le vote des jeunes lors de l'élection du Parlement (17 jaar) jongeren de mogelijkheid om te stemmen bij de verkiezing van
européen. het Europees Parlement.
Sur la base de cette recommandation du Parlement européen et afin de Op basis van deze aanbeveling van het Europees Parlement en met het
mettre en place une réciprocité du droit de vote pour les électeurs de oog op het creëren van een wederkerigheid van het stemrecht voor
16 ans, la présente proposition de loi vise à répondre à la volonté kiezers van 16 jaar, strekt dit wetsontwerp ertoe te beantwoorden aan
exprimée dans l'accord de gouvernement » (Doc. parl., Chambre, de in het regeerakkoord geformuleerde wens » (Parl. St., Kamer,
2021-2022, DOC 55-2373/001, p. 3). 2021-2022, DOC 55-2373/001, p. 3).
Quant à l'intérêt Ten aanzien van het belang
B.2.1. Le Conseil des ministres conteste l'intérêt de la partie B.2.1. De Ministerraad betwist het belang van de verzoekende partij
requérante à l'annulation des dispositions attaquées. bij de vernietiging van de bestreden bepalingen.
B.2.2. La Constitution et la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle imposent à toute personne physique ou morale qui introduit un recours en annulation de justifier d'un intérêt. Ne justifient de l'intérêt requis que les personnes dont la situation pourrait être affectée directement et défavorablement par la norme attaquée; il s'ensuit que l'action populaire n'est pas admissible. B.2.3. La partie requérante, qui se prévaut de sa qualité d'électeur, estime que les dispositions attaquées sont d'une nature telle qu'elles sont susceptibles de porter atteinte à son droit de vote, puisqu'elles auraient pour effet de réduire le poids du vote exprimé par la partie requérante. B.2.4. Les dispositions attaquées concernent le droit de vote. Le B.2.2. De Grondwet en de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof vereisen dat elke natuurlijke persoon of rechtspersoon die een beroep tot vernietiging instelt, doet blijken van een belang. Van het vereiste belang doen slechts blijken de personen wier situatie door de bestreden norm rechtstreeks en ongunstig zou kunnen worden geraakt; bijgevolg is de actio popularis niet toelaatbaar. B.2.3. De verzoekende partij die zich beroept op haar hoedanigheid van kiezer, is van oordeel dat de bestreden bepalingen van dien aard zijn dat zij haar recht om te kiezen kunnen aantasten, daar zij zouden leiden tot het verminderen van het gewicht van de door de verzoekende partij uitgebrachte stem. B.2.4. De bestreden bepalingen hebben betrekking op het kiesrecht. Het
droit de vote est un aspect de l'Etat de droit démocratique qui est à kiesrecht is een aspect van de democratische rechtsstaat dat dermate
ce point essentiel que sa protection intéresse tous les citoyens. essentieel is dat de vrijwaring ervan alle burgers aanbelangt.
L'exception est rejetée. De exceptie wordt verworpen.
Quant au fond Ten gronde
En ce qui concerne le troisième moyen Wat betreft het derde middel
B.3.1. Le troisième moyen est pris de la violation, par les B.3.1. Het derde middel is afgeleid uit een schending, door de
dispositions attaquées, des articles 10 et 11 de la Constitution, lus bestreden bepalingen, van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
en combinaison avec l'article 25, b), du Pacte international relatif samenhang gelezen met artikel 25, b), van het Internationaal Verdrag
aux droits civils et politiques. La partie requérante dénonce le fait inzake burgerrechten en politieke rechten. De verzoekende partij
que les dispositions attaquées étendent de manière injustifiée le klaagt aan dat de bestreden bepalingen op onverantwoorde wijze het
droit de vote aux mineurs qui n'ont pas la maturité politique requise kiesrecht uitbreiden naar minderjarigen die daartoe niet de vereiste
et qui ne sont pas en état de porter un jugement en connaissance de politieke rijpheid hebben en die niet in staat zijn met kennis van
cause. Elle fait valoir que les mineurs sont considérés comme zaken te oordelen. Zij klaagt aan dat minderjarigen onvoldoende
insuffisamment capables de voter aux élections fédérales et aux bekwaam worden geacht om te stemmen bij de federale verkiezingen en de
élections des entités fédérées, mais qu'ils sont par contre jugés verkiezingen van de deelentiteiten, maar wel bekwaam worden geacht om
aptes à participer aux élections européennes. deel te nemen aan de Europese verkiezing.
B.3.2. La partie requérante critique en substance le fait que le droit B.3.2. In essentie klaagt de verzoekende partij aan dat het kiesrecht
de vote, dans le cadre des élections européennes, est étendu aux in het kader van de Europese verkiezing wordt uitgebreid naar 16- en
jeunes de seize et dix-sept ans, ce qui implique selon elle un 17-jarigen, wat volgens haar een onverantwoorde gelijke behandeling
traitement égal injustifié par rapport aux Belges majeurs qui résident inhoudt ten aanzien van de meerderjarige Belgen die in België
en Belgique. verblijven.
B.4.1. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas B.4.1. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet
qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen
personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium
qu'elle soit raisonnablement justifiée. Ce principe s'oppose, par berust en het redelijk verantwoord is. Dat beginsel verzet er zich
ailleurs, à ce que soient traitées de manière identique, sans overigens tegen dat categorieën van personen, die zich ten aanzien van
qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de de betwiste maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden,
personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke
critiquée, sont essentiellement différentes. verantwoording bestaat.
L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld
compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel
nature des principes en cause; le principe d'égalité et de en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van
non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat
de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende
et le but visé. middelen en het beoogde doel.
B.4.2. L'article 25 du Pacte international relatif aux droits civils B.4.2. Artikel 25 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten
et politiques dispose : en politieke rechten bepaalt :
« Tout citoyen a le droit et la possibilité, sans aucune des « Elke burger heeft het recht en dient in de gelegenheid te worden
discriminations visées à l'article 2 et sans restrictions gesteld, zonder dat het onderscheid bedoeld in artikel 2 wordt gemaakt
déraisonnables : a) de prendre part à la direction des affaires publiques, soit directement, soit par l'intermédiaire de représentants librement choisis; b) de voter et d'être élu, au cours d'élections périodiques, honnêtes, au suffrage universel et égal et au scrutin secret, assurant l'expression libre de la volonté des électeurs; c) d'accéder, dans des conditions générales d'égalité, aux fonctions publiques de son pays ». B.4.3. Il appartient au Constituant et au législateur de décider si et à quelles conditions est exercé le droit de vote, un droit dont on en zonder onredelijke beperkingen : a) deel te nemen aan de behandeling van openbare aangelegenheden, hetzij rechtstreeks of door middel van vrijelijk gekozen vertegenwoordigers; b) te stemmen en gekozen te worden door middel van betrouwbare periodieke verkiezingen die gehouden worden krachtens algemeen en gelijkwaardig kiesrecht en bij geheime stemming, waardoor het vrijelijk tot uitdrukking brengen van de wil van de kiezers wordt verzekerd; c) op algemene voet van gelijkheid te worden toegelaten tot de overheidsdiensten van zijn land ». B.4.3. Het komt de Grondwetgever en de wetgever toe te bepalen of en onder welke voorwaarden het recht tot stemmen wordt uitgeoefend, een
trouve également l'expression, notamment, dans l'article 25 du Pacte recht waaraan met name artikel 25 van het Internationaal Verdrag
international relatif aux droits civils et politiques. inzake burgerrechten en politieke rechten eveneens uitdrukking geeft.
B.4.4. Il ressort des travaux préparatoires que les dispositions B.4.4. Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat de bestreden
attaquées cadrent avec l'objectif du législateur consistant à procéder bepalingen kaderen in de doelstelling van de wetgever om te streven
à un renouveau démocratique, afin de moderniser le fonctionnement naar democratische vernieuwing, waartoe de democratische werking wordt
démocratique grâce, notamment, à la recherche d'une ouverture à de gemoderniseerd door met name te streven naar een opening voor nieuwe
nouvelles formes de participation : participatievormen :
« En ce sens, il est prévu dans l'accord de gouvernement d'abaisser « In die zin voorziet het regeerakkoord in de verlaging van de
l'âge de vote aux élections européennes à 16 ans : le jeune qui stemgerechtigde leeftijd bij de Europese verkiezingen tot 16 jaar :
souhaitera voter dans ce cadre devra s'inscrire au registre des jongeren die Europees willen stemmen, kunnen zich in het kiesregister
électeurs de sa commune et, dès lors qu'il se sera inscrit, il sera van hun gemeente inschrijven en zijn, zodra ze geregistreerd zijn,
soumis à l'obligation de voter. onderworpen aan de verplichting om te stemmen.
Cette volonté du gouvernement s'inscrit pleinement dans la résolution Deze wens van de regering kadert volledig binnen de resolutie van het
du Parlement européen du 11 novembre 2015 sur la réforme de la loi Europees Parlement van 11 november 2015 over de hervorming van de
électorale de l'Union européenne (2015/2035(INL)), dans laquelle il kieswet van de Europese Unie (2015/2035(INL)), waarin aan de lidstaten
wordt aanbevolen om, als een volgende stap, na te denken over manieren
est recommandé aux Etats membres, pour l'avenir, d'envisager om te komen tot een geharmoniseerde minimumleeftijd voor de kiezers
d'harmoniser l'âge minimal des électeurs à 16 ans afin de garantir une van 16 jaar, teneinde de electorale gelijkheid van de burgers van de
plus grande égalité aux citoyens de l'Union lors des élections. Unie verder te vergroten.
Actuellement, l'Autriche (16 ans), Malte (16 ans) et la Grèce (17 ans) Momenteel geven Oostenrijk (16 jaar), Malta (16 jaar) en Griekenland
permettent le vote des jeunes lors de l'élection du Parlement (17 jaar) jongeren de mogelijkheid om te stemmen bij de verkiezing van
européen. het Europees Parlement.
Sur la base de cette recommandation du Parlement européen et afin de Op basis van deze aanbeveling van het Europees Parlement en met het
mettre en place une réciprocité du droit de vote pour les électeurs de oog op het creëren van een wederkerigheid van het stemrecht voor
16 ans, la présente proposition de loi vise à répondre à la volonté kiezers van 16 jaar, strekt dit wetsontwerp ertoe te beantwoorden aan
exprimée dans l'accord de gouvernement » (Doc. parl., Chambre, de in het regeerakkoord geformuleerde wens » (Parl. St. Kamer,
2021-2022, DOC 55-2373/001, p. 3). 2021-2022, DOC 55-2373/001, p. 3).
Dans la résolution du Parlement européen du 11 novembre 2015 « sur la In de resolutie van het Europees Parlement van 11 november 2015 « over
réforme de la loi électorale de l'Union européenne » (2015/2035(INL)), de hervorming van de kieswet van de Europese Unie » (2015/2035(INL))
le Parlement européen recommande aux Etats membres « d'envisager beveelt het Europees Parlement de lidstaten aan om « na te denken over
manieren om te komen tot een geharmoniseerde minimumleeftijd voor de
d'harmoniser l'âge minimal des électeurs à 16 ans afin de garantir une kiezers van 16 jaar, teneinde de electorale gelijkheid van de burgers
plus grande égalité aux citoyens de l'Union lors des élections » van de Unie verder te vergroten » (punt 15). Die aanbeveling kadert in
(point 15). Cette recommandation s'inscrit dans l'idée que « la de overweging « dat de hervorming van de verkiezingsprocedure van het
réforme de la procédure électorale du Parlement européen devrait viser Europees Parlement gericht moet zijn op het versterken van de
à renforcer la dimension démocratique et transnationale des élections democratische en transnationale dimensie van de Europese verkiezingen
européennes et la légitimité démocratique du processus décisionnel de en de democratische legitimiteit van het besluitvormingsproces van de
l'Union, à renforcer le concept de citoyenneté de l'Union, à améliorer Unie, het bevorderen van het concept burgerschap van de Unie, het
le fonctionnement du Parlement européen et la gouvernance de l'Union, verbeteren van de werking van het Europees Parlement en het bestuur
van de Unie, het legitiemer maken van de werkzaamheden van het
à conférer aux travaux du Parlement européen plus de légitimité, à Europees Parlement, het versterken van de beginselen van electorale
consolider les principes d'égalité électorale et d'égalité des gelijkheid en gelijke kansen, het vergroten van de doeltreffendheid
chances, à accroître l'efficacité du mode d'organisation des élections van het systeem voor de organisatie van Europese verkiezingen, alsook
européennes et à rapprocher les députés au Parlement européen de leurs moet voorzien in een grotere nabijheid van de leden van het Europees
électeurs, notamment les plus jeunes » (considérant B). Il est ensuite Parlement bij hun kiezers, met name de jongeren » (overweging B).
considéré que « parmi les 28 Etats membres, l'âge minimal Daarbij wordt benadrukt « dat de minimumleeftijd in de 28 lidstaten
d'éligibilité pour se présenter aux élections varie entre 18 et 25 varieert van 18 tot 25 jaar voor het passief kiesrecht en van 16 tot
ans, et que l'âge requis pour avoir le droit de vote s'étend de 16 à
18 ans, en raison des traditions constitutionnelles et électorales 18 jaar voor het actief kiesrecht, vanwege de verschillende
divergentes dans les Etats membres; que l'harmonisation de la majorité constitutionele en electorale tradities in de lidstaten; [...] dat de
électorale et de l'âge minimum pour les candidats serait hautement harmonisatie van de kiesgerechtigde leeftijd en de minimumleeftijd
voor kandidaten uiterst wenselijk is, met het oog op werkelijke
souhaitable pour fournir aux citoyens de l'Union une réelle égalité de electorale gelijkheid voor de burgers van de Unie en het voorkomen van
vote, et permettrait d'éviter la discrimination dans le domaine le discriminatie met betrekking tot het meest fundamentele aspect van
plus fondamental de la citoyenneté, à savoir le droit de participer au burgerschap, namelijk het recht op deelneming aan het democratisch
processus démocratique » (considérant AC). proces » (overweging AC).
B.4.5. Le choix de permettre aux jeunes de seize et dix-sept ans de voter aux élections européennes relève du pouvoir d'appréciation du législateur. Il n'appartient pas à la Cour de substituer son appréciation à celle du législateur alors que rien ne révèle qu'elle serait manifestement déraisonnable. B.4.6. A la lumière des objectifs poursuivis consistant à contribuer à une harmonisation progressive des conditions de participation aux élections européennes et à éveiller l'intérêt pour ces élections, chez les jeunes aussi, le législateur a pu raisonnablement, sans violer le principe d'égalité et de non-discrimination, étendre aux jeunes de B.4.5. De keuze om 16- en 17-jarigen de mogelijkheid te geven om te stemmen bij de Europese verkiezing, valt onder de beoordelingsbevoegdheid van de wetgever. Het staat niet aan het Hof zijn beoordeling in de plaats te stellen van die van de wetgever, terwijl uit niets blijkt dat die kennelijk onredelijk zou zijn. B.4.6. In het licht van de beoogde doelstellingen om bij te dragen aan een geleidelijke harmonisatie van de voorwaarden van de deelname aan de Europese verkiezing en om de interesse voor die verkiezing, ook bij jongeren, aan te wakkeren, kon de wetgever, zonder het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie te schenden, in redelijkheid het
seize et dix-sept ans le droit de vote à ces élections. stemrecht voor die verkiezing uitbreiden naar 16- en 17-jarigen.
B.4.7. Le troisième moyen n'est pas fondé. B.4.7. Het derde middel is niet gegrond.
En ce qui concerne le deuxième moyen Wat betreft het tweede middel
B.5.1. Le deuxième moyen est pris de la violation, par l'article 2 de B.5.1. Het tweede middel is afgeleid uit de schending, door artikel 2
la loi du 1er juin 2022, des articles 10 et 11 de la Constitution, lus van de wet van 1 juni 2022, van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet,
en combinaison avec l'article 25, b) du Pacte international relatif in samenhang gelezen met artikel 25, b), van het Internationaal
aux droits civils et politiques. La partie requérante fait valoir que Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. De verzoekende
l'élection des députés du Parlement de l'Etat fédéral et des partij klaagt aan dat de verkiezing van de parlementsleden van de
Parlements des entités fédérées est réservée aux Belges majeurs, alors federale Staat en de deelentiteiten is voorbehouden aan meerderjarige
que la disposition attaquée permet aux mineurs de participer à Belgen, terwijl de bestreden bepaling het mogelijk maakt dat
l'élection des membres du Parlement européen pour la Belgique. minderjarigen deelnemen aan de verkiezing van de leden, voor België,
van het Europees Parlement.
B.5.2. Le Conseil des ministres conteste la recevabilité du deuxième B.5.2. De Ministerraad betwist de ontvankelijkheid van het tweede
moyen en ce qu'il est dirigé contre la condition d'âge pour le droit middel in zoverre het is gericht tegen de leeftijdsvereiste voor het
de vote aux élections du Parlement fédéral et aux élections des stemrecht bij de federale parlementsverkiezing en de verkiezing van de
Parlements des entités fédérées. En effet, ces conditions sont parlementen van de deelentiteiten. Die vereisten zijn immers
contenues dans des dispositions qui ne font pas l'objet du recours présentement examiné. B.5.3. En ce que le deuxième moyen doit être interprété en ce sens qu'il est dirigé contre les conditions d'âge pour voter à d'autres élections que les élections du Parlement européen, la différence de traitement ne trouve pas sa source dans les dispositions attaquées et le moyen est irrecevable. B.5.4. Si le deuxième moyen doit être interprété en ce sens qu'il est dirigé contre la condition d'âge pour les élections du Parlement européen, il est renvoyé à ce qui est dit en B.4.1 à B.4.6. B.5.5. Le deuxième moyen, pour autant qu'il soit recevable, n'est pas fondé. En ce qui concerne le premier moyen vastgelegd in bepalingen die niet het voorwerp uitmaken van het onderhavige beroep. B.5.3. In zoverre het tweede middel zo moet worden begrepen dat het gericht is tegen de leeftijdsvoorwaarden van andere verkiezingen dan de verkiezing van het Europees Parlement, vindt het verschil in behandeling zijn oorsprong niet in de bestreden bepalingen en is het middel onontvankelijk. B.5.4. In zoverre het tweede middel zo moet worden begrepen dat het gericht is tegen de leeftijdsvoorwaarde voor de verkiezing voor het Europees Parlement, wordt verwezen naar hetgeen is vermeld in B.4.1. tot B.4.6. B.5.5. Het tweede middel, voor zover het ontvankelijk is, is niet gegrond. Wat betreft het eerste middel
B.6. Le premier moyen est pris de la violation, par l'article 2, 2°, B.6. Het eerste middel is afgeleid uit een schending, door artikel 2,
de la loi du 1er juin 2022, des articles 10 et 11 de la Constitution, 2°, van de wet van 1 juni 2022, van de artikelen 10 en 11 van de
lus en combinaison avec l'article 25, b) du Pacte international Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 25, b), van het
relatif aux droits civils et politiques. La partie requérante critique Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. De
le fait que la disposition attaquée instaure une nouvelle catégorie verzoekende partij klaagt aan dat de bestreden bepaling een nieuwe
d'électeurs, les Belges de seize et dix-sept ans, qui, contrairement categorie van kiezers invoert, de 16- en 17-jarige Belgen, die, in
aux Belges majeurs, ne sont soumis au vote obligatoire que s'ils se tegenstelling tot de meerderjarige Belgen, enkel onder de
sont inscrits sur la liste des électeurs. opkomstplicht vallen als ze zich hebben ingeschreven op de
B.7.1. En ce que l'élargissement du droit de vote pour ces élections kiezerslijst. B.7.1. In de mate dat de uitbreiding van het stemrecht voor die
aux jeunes de seize et dix-sept ans repose sur le constat que les verkiezing naar 16- en 17-jarigen is ingegeven door de vaststelling
jeunes, tout comme les adultes, sont en mesure de se faire une opinion dat jongeren, net als meerderjarigen, in staat zijn om zich een
politique et de voter pour le parti ou le candidat qui représente le politieke mening te vormen en te kiezen voor de partij of de kandidaat
mieux leur opinion (Doc. parl., Chambre, 2021-2022, DOC 55-2373/004, die hun mening het best vertegenwoordigt (Parl. St., Kamer, 2021-2022,
pp. 27 et 50), il n'est pas raisonnablement justifié de subordonner DOC 55-2373/004, pp. 27 en 50), is het niet redelijk verantwoord om
l'exercice de ce droit de vote, pour les Belges de seize et dix-sept voor de 16- en 17-jarige Belgen de uitoefening van dat recht
ans, à la condition qu'ils demandent à être inscrits sur la liste des afhankelijk te maken van de vereiste om een aanvraag in te dienen om
électeurs. Comme il est dit en B.2.4, le droit de vote constitue un ingeschreven te worden op de kiezerslijst. Immers, zoals is vermeld in
droit politique fondamental dans une démocratie représentative. B.2.4, is het kiesrecht een fundamenteel politiek recht in een
representatieve democratie.
B.7.2. Le premier moyen est fondé. La loi du 1er juin 2022 doit être B.7.2. Het eerste middel is gegrond. De wet van 1 juni 2022 dient te
annulée en ce qu'elle subordonne le droit de vote pour les jeunes de worden vernietigd in zoverre zij het stemrecht voor 16- en 17-jarigen
seize et dix-sept ans à la condition qu'ils demandent à être inscrits afhankelijk maakt van de vereiste om een aanvraag in te dienen om
sur la liste des électeurs. ingeschreven te worden op de kiezerslijst.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
- annule la loi du 1er juin 2022 « modifiant la loi du 23 mars 1989 - vernietigt de wet van 1 juni 2022 « tot wijziging van de wet van 23
relative à l'élection du Parlement européen en vue d'offrir aux maart 1989 betreffende de verkiezing van het Europees Parlement,
citoyens la faculté de voter dès l'âge de 16 ans », en ce qu'elle subordonne le droit de vote pour les jeunes de seize et dix-sept ans à la condition qu'ils demandent à être inscrits sur la liste des électeurs; - rejette le recours pour le surplus. Ainsi rendu en langue néerlandaise, en langue française et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 20 juillet 2023. Le greffier, N. Dupont Le président, teneinde de burgers vanaf de leeftijd van 16 jaar de mogelijkheid te geven om te stemmen », in zoverre zij het stemrecht voor 16- en 17-jarigen afhankelijk maakt van de vereiste om een aanvraag in te dienen om ingeschreven te worden op de kiezerslijst; - verwerpt het beroep voor het overige. Aldus gewezen in het Nederlands, het Frans en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 20 juli 2023. De griffier, N. Dupont De voorzitter,
L. Lavrysen L. Lavrysen
^