Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 6/2023 du 12 janvier 2023 Numéro du rôle : 7884 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 2 de la loi du 26 juin 1990 « relative à la protection de la personne des malades mentaux », posée par le Juge de La Cour constitutionnelle, composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges T. Gie(...)"
Extrait de l'arrêt n° 6/2023 du 12 janvier 2023 Numéro du rôle : 7884 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 2 de la loi du 26 juin 1990 « relative à la protection de la personne des malades mentaux », posée par le Juge de La Cour constitutionnelle, composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges T. Gie(...) Uittreksel uit arrest nr. 6/2023 van 12 januari 2023 Rolnummer 7884 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 2 van de wet van 26 juni 1990 « betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke », gesteld door de Vrederechter van Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de rechters(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 6/2023 du 12 janvier 2023 Uittreksel uit arrest nr. 6/2023 van 12 januari 2023
Numéro du rôle : 7884 Rolnummer 7884
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 2 de la loi In zake : de prejudiciële vraag over artikel 2 van de wet van 26 juni
du 26 juin 1990 « relative à la protection de la personne des malades 1990 « betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke
mentaux », posée par le Juge de paix du second canton de Namur. », gesteld door de Vrederechter van het tweede kanton Namen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges T. samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de
Giet, J. Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache et D. Pieters, assistée du rechters T. Giet, J. Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache en D. Pieters,
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président P. Nihoul, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter P. Nihoul,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 3 novembre 2022, dont l'expédition est parvenue au Bij vonnis van 3 november 2022, waarvan de expeditie ter griffie van
greffe de la Cour le 7 novembre 2022, le Juge de paix du second canton het Hof is ingekomen op 7 november 2022, heeft de Vrederechter van het
de Namur a posé la question préjudicielle suivante : tweede kanton Namen de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« Dans l'interprétation selon laquelle la mise en observation en
institution psychiatrique ne peut être confirmée dès lors que l'état
de l'intéressé résulte d'une assuétude éthylique, toxicologique ou
médicamenteuse, l'article 2 de la Loi du 26 juin 1990, respecte-t-il « Neemt artikel 2 van de wet van 26 juni 1990, in de interpretatie
volgens welke de opneming ter observatie in een psychiatrische
instelling niet kan worden bevestigd wanneer de toestand van de
betrokkene het gevolg is van een alcohol-, toxicologische of
le prescrit des articles 10 et 11 de la Constitution Belge ? ». medicijnverslaving, het bepaalde in de artikelen 10 en 11 van de
Belgische Grondwet in acht ? ».
Le 17 novembre 2022, en application de l'article 72, alinéa 1er, de la Op 17 november 2022 hebben de rechters-verslaggevers M. Pâques en Y.
Kherbache, met toepassing van artikel 72, eerste lid, van de
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, les bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, het Hof
juges-rapporteurs M. Pâques et Y. Kherbache ont informé la Cour qu'ils ervan in kennis gesteld dat zij ertoe zouden kunnen worden gebracht
pourraient être amenés à proposer de mettre fin à l'examen de voor te stellen het onderzoek van de zaak af te doen met een arrest
l'affaire par un arrêt rendu sur procédure préliminaire. gewezen op voorafgaande rechtspleging.
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. La question préjudicielle porte sur l'article 2 de la loi du 26 B.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 2 van de wet
juin 1990 « relative à la protection de la personne des malades van 26 juni 1990 « betreffende de bescherming van de persoon van de
mentaux » (ci-après : la loi du 26 juin 1990), qui dispose : geesteszieke » (hierna : de wet van 26 juni 1990), dat bepaalt :
« Les mesures de protection ne peuvent être prises, à défaut de tout « De beschermingsmaatregelen mogen, bij gebreke van enige andere
autre traitement approprié, à l'égard d'un malade mental, que si son geschikte behandeling, alleen getroffen worden ten aanzien van een
geesteszieke indien zijn toestand zulks vereist, hetzij omdat hij zijn
état le requiert, soit qu'il mette gravement en péril sa santé et sa gezondheid en zijn veiligheid ernstig in gevaar brengt, hetzij omdat
sécurité, soit qu'il constitue une menace grave pour la vie ou hij een ernstige bedreiging vormt voor andermans leven of integriteit.
l'intégrité d'autrui. De onaangepastheid aan de zedelijke, maatschappelijke, religieuze,
L'inadaptation aux valeurs morales, sociales, religieuses, politiques politieke of andere waarden mag op zichzelf niet als een geestesziekte
ou autres, ne peut être en soi considérée comme une maladie mentale ». worden beschouwd ».
B.2. Il ressort du libellé de la question préjudicielle et des motifs B.2. Uit de formulering van de prejudiciële vraag en uit de motieven
de la décision de renvoi que la Cour est invitée à comparer, d'une van de verwijzingsbeslissing blijkt dat het Hof wordt verzocht om,
part, les personnes atteintes d'une maladie mentale au sens de enerzijds, de personen met een geestesziekte in de zin van artikel 2
l'article 2 de la loi du 26 juin 1990 et, d'autre part, les personnes van de wet van 26 juni 1990 en, anderzijds, de personen met een
atteintes d'une assuétude éthylique, toxicologique ou médicamenteuse. alcohol-, toxicologische of medicijnverslaving te vergelijken. In de
Dans l'interprétation du juge a quo, les personnes relevant de la interpretatie van de verwijzende rechter kunnen de personen die tot de
seconde catégorie ne peuvent jamais être considérées comme malades beschreven tweede categorie behoren nooit als geesteszieken in de zin
mentales au sens de la disposition en cause, de sorte que les mesures van de in het geding zijnde bepaling worden beschouwd, zodat de
de protection prévues par la loi du 26 juin 1990 ne peuvent jamais beschermingsmaatregelen waarin is voorzien bij de wet van 26 juni 1990
être prises à leur égard. La Cour est interrogée sur la compatibilité nooit ten aanzien van hen kunnen worden genomen. Aan het Hof wordt een
de cette différence de traitement avec les articles 10 et 11 de la Constitution. vraag gesteld over de bestaanbaarheid van dat verschil in behandeling met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
B.3.1. Les articles 10 et 11 de la Constitution garantissent le B.3.1. De artikelen 10 en 11 van de Grondwet waarborgen het beginsel
principe d'égalité et de non-discrimination. van gelijkheid en niet-discriminatie.
B.3.2. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas B.3.2. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet
qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen
personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium
qu'elle soit raisonnablement justifiée. berust en het redelijk verantwoord is.
L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld
compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel
nature des principes en cause; le principe d'égalité et de en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van
non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat
de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de
et le but visé. aangewende middelen en het beoogde doel.
B.4. Il ressort tant du texte de la loi du 26 juin 1990 lui-même que B.4. Zowel uit de tekst zelf van de wet van 26 juni 1990 als uit de
des travaux préparatoires que le législateur a entendu conférer à la parlementaire voorbereiding ervan, blijkt dat de wetgever aan de
maladie mentale un caractère prépondérant pour justifier l'adoption de geestesziekte een doorslaggevend karakter heeft willen toekennen om
het aannemen van maatregelen die in het kader van een therapeutische
mesures qui s'inscrivent dans une logique thérapeutique (Doc. parl., logica passen, te verantwoorden (Parl. St., Senaat, 1988-1989, nr.
Sénat, 1988-1989, n° 733-2, p. 9). Les travaux préparatoires relatifs à la disposition en cause indiquent : « En outre, les mesures visées dans le projet ne s'appliquent qu'à un malade mental. Les commissaires n'ont pas voulu définir ce qu'il convenait d'entendre par malade mental. Au cours de la discussion, certaines indications ont bien été fournies, mais celles-ci ne peuvent avoir qu'une valeur d'exemple. Ainsi, l'on a souligné que le projet ne concernait que les personnes touchées par une maladie mentale grave, et donc pas celles qui souffrent d'un trouble mental quelconque, lequel peut d'ailleurs n'être que passager. Le texte ne vise pas non plus les personnes souffrant d'une simple sénilité. Un membre a rappelé que les mesures à prendre s'accompagnent d'une privation de liberté, laquelle doit rester l'exception. Le projet ne vise donc pas les personnes souffrant simplement de troubles mentaux, car cela donnerait un sens par trop large au champ d'application. A un certain moment, un membre a proposé que les mesures de protection en question ne puissent être appliquées qu'au malade mental incapable de juger par lui-même. Cette proposition n'a pas été adoptée, parce que cette spécification, qui est inhérente à l'état d'un malade mental, n'aurait rien apporté au texte et qu'elle est, en outre, difficile à définir. L'état d'un malade mental est, en effet, sujet à des variations. Il pourrait donc arriver que le simple défaut de consentement de sa part soit déjà en soi interprété comme un signe que la personne intéressée dispose d'une capacité suffisante de juger par elle-même. Un membre en a conclu que le malade mental est celui qui n'est pas capable de juger par lui-même. Le juge est tenu, en tout cas, de fonder sa décision sur une motivation suffisante, laquelle devra faire apparaître cet élément. Au cours d'une discussion ultérieure, un membre a remarqué que la notion de malade mental ne pouvait être définie de manière trop restrictive. Il pense notamment à certains troubles qui ne relèvent pas de la pathologie d'une maladie, mais plutôt de la pathologie des traumatismes, provoqués surtout par des accidents. D'une part, il est exact qu'assez fréquemment, certains cas urgents de traumatologie se produisent sans qu'il se justifie de prendre des mesures de protection, sauf éventuellement des mesures temporaires en vue d'assurer la sécurité des biens. D'autre part, il est tout aussi exact que ces personnes peuvent être affectées de troubles psychiques permanents. Les membres ont été d'accord pour considérer que la disposition de 733-2, p. 9). In de parlementaire voorbereiding van de in het geding zijnde bepaling wordt aangegeven : « De in het ontwerp bepaalde maatregelen gelden bovendien enkel voor de geesteszieke. De leden hebben geen definitie willen geven van wat onder een geesteszieke moet worden verstaan. In de loop van de bespreking is er wel aanleiding toe geweest om enkele aanduidingen te verstrekken die uiteraard slechts een exemplatieve waarde hebben. Aldus werd er de aandacht op gevestigd dat het ontwerp enkel betrekking kan hebben op personen die getroffen zijn door een ernstige geestesziekte en dus niet op degenen die lijden aan om het even welke geestesstoornis die trouwens van voorbijgaande aard kan zijn. De tekst is evenmin bedoeld voor degenen die lijden aan een eenvoudige seniliteit. Een lid legde er de nadruk op dat de te nemen maatregelen gepaard gaan met een vrijheidsberoving, die de uitzondering moet blijven. Een eenvoudige geestesgestoorde wordt hier dus niet bedoeld vermits het toepassingsgebied daardoor een al te ruime betekenis zou krijgen. Op een bepaald ogenblik werd door een lid voorgesteld dat bedoelde beschermingsmaatregelen enkel zouden mogen worden toegepast op de geesteszieke die onbekwaam is zelfstandig te oordelen. Dit voorstel werd niet aangenomen omdat deze specificatie, die inherent is aan de toestand van een geesteszieke, aan de tekst niets zou bijbrengen, en bovendien moeilijk te omschrijven is. De toestand van een geesteszieke is immers voor wisseling vatbaar. Meteen bestaat het gevaar dat het eenvoudig ontbreken van instemming vanwege de geesteszieke op zichzelf reeds in die zin zou worden geïnterpreteerd dat de betrokken persoon beschikt over een afdoend zelfstandig beoordelingsvermogen. Een lid concludeerde hieruit dat de geesteszieke deze is die niet over een zelfstandig beoordelingsvermogen beschikt. De rechter is er in elk geval toe gehouden zijn beslissing afdoende te motiveren en dit element zal daaruit moeten blijken. Tijdens een latere bespreking liet een lid opmerken dat het begrip ` geesteszieke ' niet restrictief mag worden omschreven. Zulks geldt inzonderheid t.a.v. bepaalde toestanden van stoornissen die niet thuishoren in de pathologie van een ziekte, maar eerder in de pathologie van de trauma's, die vooral ontstaan ingevolge accidenten. Enerzijds is het juist dat bepaalde dringende gevallen van traumatologie vrij vaak voorkomen, waarvoor het niet verantwoord is beschermingsmaatregelen te treffen, behalve eventueel tijdelijke maatregelen met het oog op de bescherming van de goederen. Anderzijds is het eveneens juist dat deze personen kunnen getroffen zijn door blijvende psychische stoornissen.
l'article 2 peut s'appliquer dès qu'une personne manifeste une De leden waren het erover eens dat het bepaalde in artikel 2 kan
worden toegepast zodra een persoon blijk geeft van een
psycho-pathologie répondant aux conditions posées par cet article, ce psycho-pathologie die beantwoordt aan de door dat artikel vereiste
voorwaarden, hetgeen dus eveneens kan gelden zowel voor
qui peut donc être le cas pour des états post-traumatiques comme pour post-traumatische toestanden als voor mentaal minder-validen. Wanneer
des handicapés mentaux. Lorsque les conditions prévues à l'article 2 de in artikel 2 bepaalde voorwaarden aanwezig zijn, kan de wet
sont réunies, la loi peut par conséquent s'appliquer à tous les
malades mentaux, indépendamment des causes qui donnent lieu à cette bijgevolg van toepassing zijn op alle geesteszieken, afgezien van de
application » (ibid., pp. 12-13). oorzaken die daartoe aanleiding geven » (ibid., pp. 12-13).
A propos du second alinéa de la disposition en cause, il a été exposé : Met betrekking tot het tweede lid van de in het geding zijnde
« Un autre membre a souligné que, dans tous les cas, il devait s'agir bepaling, werd uiteengezet :
d'un malade mental. Strictement parlant, le premier alinéa de « Een ander lid onderstreepte dat het in elk geval moet gaan om een
l'article 2 pourrait suffire. Toutefois, étant donné qu'il peut geesteszieke. Strikt genomen zou het eerste lid van artikel 2 kunnen
exister en psychiatrie certaines tendances qui considèrent un comportement inadapté comme étant le symptôme d'une maladie mentale, il est bon que le deuxième alinéa exclue une telle possibilité afin d'éviter des diagnostics un peu trop faciles qui seraient fondés sur une telle inadaptation. Il peut malgré tout arriver que l'inadaptation soit considérée comme le signe d'une maladie mentale, mais uniquement lorsqu'elle est associée à de nombreux autres symptômes. En l'absence de ceux-ci, elle ne pourra jamais être la cause d'une privation liberté au sens de la loi. Il faut au moins - et nécessairement - qu'il y ait un lien entre l'inadaptation et la maladie mentale. volstaan, doch vermits er in de psychiatrie bepaalde strekkingen kunnen bestaan die een onaangepast gedrag als een symptoom van een geestesziekte beschouwen, wordt zulks door het tweede lid uitgesloten ten einde een al te gemakkelijke diagnose op grond van bedoelde onaangepastheid te voorkomen. Wel kan het gebeuren dat de onaangepastheid als symptoom kan gelden van een geestesziekte, doch enkel naast vele andere ziekteverschijnselen, zoniet kan ze nooit in aanmerking komen voor een vrijheidsberoving bepaald in de wet. Er moet minstens en noodzakelijkerwijze een verband bestaan tussen de onaangepastheid en de geestesziekte.
Tous les membres ont souscrit à ce point de vue » (ibid., p. 16). Alle leden traden deze zienswijze bij » (ibid., p. 16).
Lors de discussions antérieures dans le cadre de l'élaboration de la Tijdens voorgaande discussies in het kader van de uitwerking van de
loi du 26 juin 1990, il a aussi été exposé : wet van 26 juni 1990, werd ook uiteengezet :
« La notion de ` malade mental ' a d'abord été examinée par la « Vooreerst heeft de commissie het over het begrip ` geesteszieke '.
commission. Plusieurs membres ont demandé quand une personne doit être Meerdere leden stellen de vraag : wanneer dient iemand als
considérée comme un malade mental. Qu'en est-il par exemple des geesteszieke aangezien te worden ? Wat bv. met chronische
alcooliques chroniques et des toxicomanes ? S'agit-il de malades alcoholisten, druggebruikers ? Zijn dit geesteszieken ?
mentaux ? Selon le représentant du département de la Santé publique, certaines Volgens de vertegenwoordiger van het departement van Volksgezondheid
personnes atteintes d'alcoolisme ou de toxicomanie graves peuvent être kunnen sommige zware alcoholisten en druggebruikers als geesteszieken
considérées comme des malades mentaux » (Doc. parl., Chambre, 1974-1975, n° 279/8, p. 5). aangezien worden » (Parl. St., Kamer, 1974-1975, nr. 279/8, p. 5).
B.5. Il ressort de ce qui précède qu'il ne peut pas être exclu qu'une B.5. Uit het voorgaande volgt dat niet kan worden uitgesloten dat een
personne atteinte d'une assuétude éthylique, toxicologique ou persoon met een alcohol-, toxicologische of medicijnverslaving,
médicamenteuse, lorsque celle-ci est grave, puisse, le cas échéant, wanneer die ernstig is, in voorkomend geval, kan worden beschouwd als
être considérée comme une personne malade mentale au sens de la een geestesziek persoon in de zin van de in het geding zijnde
disposition en cause, ce qu'il appartient au juge compétent bepaling; het is aan de bevoegde rechter om hierover in concreto te
d'apprécier in concreto. oordelen.
B.6. Il s'ensuit que la différence de traitement en cause est B.6. Daaruit volgt dat het in het geding zijnde verschil in
inexistante. behandeling onbestaande is.
B.7. L'article 2 de la loi du 26 juin 1990 est compatible avec les B.7. Artikel 2 van de wet van 26 juni 1990 is bestaanbaar met de
articles 10 et 11 de la Constitution. artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 2 de la loi du 26 juin 1990 « relative à la protection de la Artikel 2 van de wet van 26 juni 1990 « betreffende de bescherming van
personne des malades mentaux » ne viole pas les articles 10 et 11 de de persoon van de geesteszieke » schendt de artikelen 10 en 11 van de
la Constitution. Grondwet niet.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 12 janvier 2023. op 12 januari 2023.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
P. Nihoul P. Nihoul
^