← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 43/2022 du 17 mars 2022 Numéro du rôle : 7575 En cause : la
question préjudicielle relative aux articles 58, alinéa 2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 « sur les
jeux de hasard, les paris, les établissements de jeux de ha La Cour constitutionnelle, composée des présidents L. Lavrysen
et P. Nihoul, des juges J.-P. Moe(...)"
Extrait de l'arrêt n° 43/2022 du 17 mars 2022 Numéro du rôle : 7575 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 58, alinéa 2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 « sur les jeux de hasard, les paris, les établissements de jeux de ha La Cour constitutionnelle, composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, des juges J.-P. Moe(...) | Uittreksel uit arrest nr. 43/2022 van 17 maart 2022 Rolnummer 7575 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 58, tweede lid, en 43/8 van de wet van 7 mei 1999 « op de kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, de rechters J.(...) |
---|---|
COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
Extrait de l'arrêt n° 43/2022 du 17 mars 2022 | Uittreksel uit arrest nr. 43/2022 van 17 maart 2022 |
Numéro du rôle : 7575 | Rolnummer 7575 |
En cause : la question préjudicielle relative aux articles 58, alinéa | In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 58, tweede |
2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 « sur les jeux de hasard, les | lid, en 43/8 van de wet van 7 mei 1999 « op de kansspelen, de |
paris, les établissements de jeux de hasard et la protection des | weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de |
joueurs », posée par le Conseil d'Etat. | spelers », gesteld door de Raad van State. |
La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, des juges J.-P. | samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, de rechters |
Moerman, Y. Kherbache, T. Detienne et S. de Bethune, et, conformément | J.-P. Moerman, Y. Kherbache, T. Detienne en S. de Bethune, en, |
à l'article 60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour | overeenkomstig artikel 60bis van de bijzondere wet op het |
constitutionnelle, de la juge émérite R. Leysen, assistée du greffier | Grondwettelijk Hof, emeritus rechter R. Leysen, bijgestaan door de |
P.-Y. Dutilleux, présidée par le président L. Lavrysen, | griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter L. |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | Lavrysen, wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
Par arrêt n° 250.470 du 29 avril 2021, dont l'expédition est parvenue | Bij arrest nr. 250.470 van 29 april 2021, waarvan de expeditie ter |
au greffe de la Cour le 14 mai 2021, le Conseil d'Etat a posé la | griffie van het Hof is ingekomen op 14 mei 2021, heeft de Raad van |
question préjudicielle suivante : | State de volgende prejudiciële vraag gesteld : |
« L'article 58, alinéa 2, de la loi du 7 mai 1999 sur les jeux de | « Schenden artikel 58, tweede lid van de wet van 7 mei 1999 op de |
hasard, les paris, les établissements de jeux de hasard et la | kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de |
protection des joueurs, tel qu'il a été inséré par l'article 37 de la | bescherming van de spelers, zoals ingevoegd door artikel 37 van de wet |
loi du 10 janvier 2010 portant modification de la législation relative | van 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, |
aux jeux de hasard, et l'article 43/8 de la loi précitée, tel qu'il a | en artikel 43/8 van de voormelde wet, zoals ingevoegd bij artikel 25 |
été introduit par l'article 25 de la loi du 10 janvier 2010, | van de wet van 10 januari 2010, de artikelen 10, 11 en 23 van de |
violent-ils les articles 10, 11 et 23 de la Constitution ainsi que la | Grondwet en [...] de vrijheid van ondernemen, zoals gewaarborgd in de |
liberté d'entreprendre, garantie par les articles II.3 et II.4 du Code | artikelen II.3 en II.4 van het Wetboek van economisch recht, doordat |
de droit économique, en ce que l'article 58, alinéa 2, interdit les | artikel 58, tweede lid de betaling met kredietkaarten verbiedt voor |
paiements au moyen des cartes de crédit pour tous les jeux de hasard | alle kansspelen die worden geëxploiteerd via |
exploités par le biais d'instruments de la société d'information et en | informatiemaatschappij-instrumenten en doordat artikel 43/8 de Koning |
ce que l'article 43/8 n'habilite pas le Roi à opérer une distinction | niet machtigt om inzake de wijze van betaling een onderscheid te maken |
en matière de modes de paiement entre les titulaires d'une licence de | tussen houders van een vergunning klasse A+ en houders van een |
classe A+ et les titulaires d'une licence de classe B+ et F1+, alors | vergunning klasse B+ en F1+, terwijl volgens het eerste lid van |
que, selon le premier alinéa de l'article 58, l'utilisation des cartes | artikel 58 het gebruik van kredietkaarten in kansspelinrichtingen |
de crédit est autorisée dans les établissements de jeux de hasard de | klasse I is toegestaan, waardoor het een houder van een vergunning |
classe I, ce dont il résulte qu'il n'est pas permis à un titulaire | |
d'une licence de classe A qui dispose d'une licence de classe A+ | klasse A die beschikt over een vergunning klasse A+ niet is toegestaan |
d'autoriser l'utilisation des cartes de crédit en vue de proposer ses | om het gebruik van kredietkaarten toe te laten voor het aanbieden van |
jeux de hasard dans le monde virtuel ? ». | hun kansspelen in de virtuele wereld ? ». |
(...) | (...) |
III. En droit | III. In rechte |
(...) | (...) |
Quant aux dispositions en cause | Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen |
B.1.1. L'article 4 de la loi du 7 mai 1999 « sur les jeux de hasard, | B.1.1. Artikel 4 van de wet van 7 mei 1999 « op de kansspelen, de |
les paris, les établissements de jeux de hasard et la protection des | weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de |
joueurs » (ci-après : la loi du 7 mai 1999) interdit l'exploitation de | spelers » (hierna : de wet van 7 mei 1999) verbiedt de exploitatie van |
jeux de hasard sans licence préalablement octroyée par la Commission | kansspelen zonder voorafgaande vergunning van de Kansspelcommissie. |
des jeux de hasard. Cette disposition établit donc le principe selon | Die bepaling stelt dus het principe in volgens hetwelk het uitbaten |
lequel l'exploitation de jeux de hasard est a priori interdite, des | van kansspelen a priori verboden is, waarbij uitzonderingen echter |
exceptions pouvant toutefois être prévues par un système de licences | kunnen worden toegestaan via een stelsel van vergunningen (Parl. St., |
(Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. 4). | Kamer, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. 4). |
B.1.2. L'article 6 de la même loi répartit les établissements de jeux | B.1.2. Bij artikel 6 van dezelfde wet worden de kansspelinrichtingen |
de hasard en quatre classes : | in vier klassen ingedeeld : |
- la classe I regroupe les casinos, | - klasse I groepeert de casino's, |
- la classe II regroupe les salles de jeux automatiques, | - klasse II groepeert de speelautomatenhallen, |
- la classe III regroupe les débits de boissons, | - klasse III groepeert de drankgelegenheden, |
- la classe IV regroupe les endroits destinés à l'engagement de paris. | - klasse IV groepeert de plaatsen bestemd voor het aannemen van weddenschappen. |
B.1.3. En vertu de l'article 25 de la même loi, une licence A est | B.1.3. Krachtens artikel 25 van dezelfde wet is een vergunning A nodig |
nécessaire pour l'exploitation d'un établissement de classe I, une | voor de exploitatie van een inrichting klasse I, is een vergunning B |
licence B est nécessaire pour l'exploitation d'un établissement de | nodig voor de exploitatie van een inrichting klasse II en is een |
classe II et une licence F1 est nécessaire pour l'exploitation de | vergunning F1 nodig voor de exploitatie van de inrichting van |
l'organisation de paris. | weddenschappen. |
B.1.4. L'article 43/8 de la même loi, tel qu'il a été inséré par | B.1.4. Artikel 43/8 van dezelfde wet, zoals ingevoegd bij artikel 25 |
l'article 25 de la loi du 10 janvier 2010 « portant modification de la | van de wet van 10 januari 2010 « tot wijziging van de wetgeving inzake |
législation relative aux jeux de hasard » (ci-après : la loi du 10 | kansspelen » (hierna : de wet van 10 januari 2010) en zoals van |
janvier 2010) et tel qu'il est applicable devant le juge a quo, | |
dispose : « § 1er. La commission peut octroyer à un titulaire d'une licence de | toepassing voor de verwijzende rechter, bepaalt : |
classe A, B ou F1, au maximum une licence supplémentaire, | « § 1. De commissie kan, aan een vergunninghouder klasse A, B of F1 |
respectivement A+, B+ et F1+, pour l'exploitation de jeux de hasard | maximaal één aanvullende vergunning toekennen, respectievelijk A+, B+ |
via des instruments de la société de l'information. La licence | en F1+, voor het uitbaten van kansspelen via |
informatiemaatschappij-instrumenten. De aanvullende vergunning kan | |
supplémentaire ne peut porter que sur l'exploitation des jeux de même | enkel betrekking hebben op de uitbating van spelen van dezelfde aard |
nature que ceux offerts dans le monde réel. | als deze die in de reële wereld aangeboden worden. |
§ 2. Le Roi détermine par arrêté délibéré en Conseil des ministres : | § 2. De Koning bepaalt, bij besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad : |
[...] | [...] |
2° les conditions auxquelles les jeux peuvent être offerts et qui | 2° de voorwaarden waaronder de spelen kunnen worden aangeboden en |
portent au minimum sur l'enregistrement et l'identification du joueur, | welke minstens betrekking hebben op de registratie en identificatie |
le contrôle de l'âge, les jeux offerts, les règles de jeu, le mode de | van de speler, de controle van de leeftijd, de aangeboden spelen, de |
paiement et le mode de distribution des prix; | spelregels, de wijze van betaling en de wijze van verdeling van prijzen; |
[...] | [...] |
§ 3. La durée de validité des licences supplémentaires est liée à la | § 3. De geldigheidsduur van de aanvullende vergunningen is gekoppeld |
durée de validité respective de la licence de classe A, B ou F1 ». | aan de respectievelijke geldigheidsduur van de vergunningen klasse A, B of F1 ». |
B.2.1. Il résulte de l'article 43/8, § 1er, précité que les licences | B.2.1. Uit het voormelde artikel 43/8, § 1, volgt dat de aanvullende |
supplémentaires des classes A+, B+ et F1+, nécessaires pour | vergunningen A+, B+ en F1+, die nodig zijn om kansspelen via |
l'exploitation des jeux de hasard via des instruments de la société de | |
l'information (ci-après les jeux de hasard proposés via Internet), ne | informatiemaatschappij-instrumenten (hierna : kansspelen via internet) |
peuvent être octroyées qu'à des personnes qui sont déjà titulaires | uit te baten, slechts kunnen worden toegekend aan personen die reeds |
d'une licence de classe A, B ou F1, que ces personnes ne peuvent | vergunninghouder klasse A, B of F1 zijn, dat die personen slechts een |
obtenir qu'une seule licence supplémentaire et que cette licence ne | enkele aanvullende vergunning kunnen verkrijgen en dat die enkel |
peut porter que sur l'exploitation de jeux de même nature que ceux | betrekking kan hebben op de uitbating van spelen van dezelfde aard als |
qu'elles offrent déjà dans le monde réel. | die welke zij reeds in de reële wereld aanbieden. |
B.2.2. A cet égard, les travaux préparatoires de la loi du 10 janvier | B.2.2. De parlementaire voorbereiding van de wet van 10 januari 2010 |
2010 mentionnent : | vermeldt in dat verband : |
" De wet op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming | |
« La loi du 7 mai 1999 sur les jeux de hasard, les établissements de | van de spelers van 7 mei 1999 voorziet niet in een vergunning voor |
jeux de hasard et la protection des joueurs ne prévoit pas de licence | kansspelen via informatiemaatschappij-instrumenten waardoor deze |
pour les jeux de hasard offerts par le biais des instruments de la | |
société de l'information, ce qui a pour conséquence que ces jeux de | |
hasard sont interdits en vertu de l'article 4 de ladite loi. | kansspelen krachtens artikel 4 van dezelfde wet worden verboden. |
[...] | [...] |
L'avènement des moyens de communication électroniques, tels que le téléphone mobile, la télévision interactive et surtout l'Internet, a pour conséquence qu'on peut s'adonner beaucoup plus facilement aux jeux de hasard et aux paris. Grâce à ces nouveaux moyens de communication, l'offre de jeux de hasard et de paris s'est considérablement étendue. En effet, l'offre est accessible à tout moment et ne nécessite pas que le joueur se déplace. Il n'y a donc pas de barrière spatiale ou temporelle entre le joueur et l'offre de jeux. Qui plus est, Internet offre au joueur la possibilité de jouer en étant entièrement isolé, ce qui lui permet de céder plus rapidement à une impulsion de jouer. Les mesures d'interdiction destinées à protéger les mineurs ou les personnes vulnérables peuvent être contournées beaucoup plus facilement. Le risque de fraude est plus grand dans la mesure où la mise en place | De opkomst van de elektronische communicatiemiddelen, zoals de mobiele telefoon, interactieve televisie en vooral het internet, heeft tot gevolg dat het veel gemakkelijker geworden is om kans- en gokspelen te beoefenen. Dankzij deze nieuwe communicatiemiddelen wordt het aanbod van kans- en gokspelen aanzienlijk uitgebreid. Het aanbod is immers op elk ogenblik toegankelijk en de speler hoeft zich daarvoor niet te verplaatsen. Er is dus geen ruimtelijke of tijdsbarrière tussen de speler en het spelaanbod. Bovendien biedt het internet de speler de mogelijkheid om in volledige afzondering te spelen, zodat deze sneller kan toegeven aan een impuls om te spelen. De verbodsmaatregelen ter bescherming van minderjarigen of kwetsbare personen kunnen veel gemakkelijker worden omzeild. Het risico van fraude is groter doordat online-spelen zeer snel kunnen |
de jeux en ligne peut se faire très rapidement et où des exploitants | worden opgezet en oneerlijke exploitanten in enkele minuten kunnen |
malhonnêtes peuvent se manifester et disparaître en quelques minutes. | opduiken en weer verdwijnen. |
[...] | [...] |
Vu la prolifération des jeux de hasard proposés via Internet et le | Gelet op de wildgroei aan kansspelen die aangeboden worden via |
fait que la répression se révèle inefficace, une initiative | internet en het feit dat de repressie haar efficiëntie mist, is een |
législative s'impose d'urgence. | wetgevend ingrijpen dringend noodzakelijk. |
Une politique cohérente et correctement contrôlée de licences suppose | Een coherent en correct gecontroleerd vergunningsbeleid veronderstelt |
la canalisation des jeux interdits vers des établissements autorisés | het kanaliseren van de verboden spelen naar vergunde inrichtingen |
où le contrôle est garanti. Pour réaliser cette politique, les jeux de | waarbij controle gegarandeerd wordt. Om dit beleid te realiseren |
hasard via Internet et, par extension, via le réseau de communication | moeten de kansspelen via internet, en bij uitbreiding via het |
électronique, doivent être réservés à ceux qui exploitent les jeux de | elektronisch communicatienetwerk worden voorbehouden aan zij die ook |
hasard dans le monde réel également. | in de reële wereld de kansspelen uitbaten. |
Comme c'était le cas dans la loi sur les jeux de hasard de 1999, | Zoals in de kansspelwet van 1999 wordt in het voorontwerp van wet |
l'avant-projet de loi entend ancrer les jeux de hasard dans un cadre | geopteerd om de kansspelen in een wettelijk kader in te bedden |
légal de manière à en confiner l'offre dans des limites définies pour | teneinde het aanbod ter bescherming van de speler binnen bepaalde |
protéger le joueur et à réaliser le contrôle des jeux de hasard et des | perken te houden en de controle op de kansspelen en de organisatoren |
organisateurs de jeux de hasard. | van de kansspelen te realiseren. |
[...] | [...] |
Une telle politique de contrôle efficace n'est possible que si l'on | Dergelijk doeltreffend controlebeleid is enkel mogelijk door de online |
réserve les jeux en ligne à ceux qui exploitent les jeux de hasard | spelen voor te behouden aan zij die ook in de reële wereld de |
dans le monde réel également, ce qui évite la création d'une offre | kansspelen uitbaten waarbij de creatie van een extra aanbod aan online |
supplémentaire de jeux en ligne. | spelen wordt vermeden. |
Seules les entités qui disposent d'une licence A, B ou F1 dans le | Enkel de entiteiten die in de reële wereld over een vergunning A, B of |
monde réel peuvent offrir ce type d'activité dans le monde virtuel. | F1 beschikken, kunnen deze zelfde activiteiten aanbieden in de virtuele wereld. |
Les jeux qu'ils offrent via Internet doivent être de même nature que | De spelen die zij via internet aanbieden moeten van dezelfde aard zijn |
ceux qui sont offerts dans le monde réel. Ainsi, un exploitant de | als deze die in de reële wereld aangeboden worden. Zo zal een |
casino qui dispose d'une licence supplémentaire ne pourra offrir que | casinouitbater met een aanvullende vergunning enkel casinospelen via |
des jeux de casino via Internet et non des paris, par exemple. | internet mogen aanbieden en bijvoorbeeld geen weddenschappen. |
[...] | [...] |
[...] Le fait que ces organisateurs possèdent déjà d'une licence pour | [...] Het feit dat deze aanbieders reeds vergund zijn voor de |
offrir des jeux réels donne une garantie supplémentaire sur le | aanbieding van de reële spelen biedt een extra garantie voor de |
caractère correct du jeu en ligne, l'organisation de ce jeu et la | correctheid van het online-spel, de organisatie van dit spel en de |
protection du joueur. Ils ne peuvent pas se permettre de faux pas | bescherming van de speler. Een misstap kunnen zij zich niet |
veroorloven gelet op de band die zij hebben met het aanbod van de | |
étant donné le lien qu'ils ont avec l'offre de jeux dans le monde réel | spelen in de reële wereld » (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC |
» (Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/001, pp. 8-11). | 52-1992/001, pp. 8-11). |
B.2.3. L'article 43/8, § 2, de la loi du 7 mai 1999 a été exécuté par | B.2.3. Artikel 43/8, § 2, van de wet van 7 mei 1999 werd ten uitvoer |
l'arrêté royal du 25 octobre 2018 « relatif aux modalités | gelegd bij het koninklijk besluit van 25 oktober 2018 « betreffende de |
d'exploitation des jeux de hasard et des paris exploités au moyen des | voorwaarden voor het uitbaten van kansspelen en weddenschappen via |
instruments de la société de l'information », qui fait l'objet de la | informatiemaatschappij-instrumenten », dat het voorwerp uitmaakt van |
procédure devant le juge a quo. Le chapitre II de cet arrêté royal, | de procedure voor de verwijzende rechter. Hoofdstuk II van dat |
qui comprend les articles 6 à 11, contient les règles générales | koninklijk besluit, dat de artikelen 6 tot 11 omvat, bevat de algemene |
relatives aux jeux de hasard et paris pouvant être proposés via | regels omtrent de kansspelen en weddenschappen die via internet mogen |
Internet et définit les conditions dans lesquelles ceux-ci peuvent | worden aangeboden en bepaalt de voorwaarden waaronder die mogen worden |
être proposés. | aangeboden. |
B.2.4. L'article 58 de la loi du 7 mai 1999, tel qu'il a été modifié | B.2.4. Artikel 58 van de wet van 7 mei 1999, zoals gewijzigd bij |
par l'article 37 de la loi, précitée, du 10 janvier 2010, dispose : | artikel 37 van de voormelde wet van 10 januari 2010, bepaalt : |
« Hormis l'utilisation des cartes de crédit et des cartes de débit dans les établissements de jeux de hasard de classe I, il est interdit à quiconque de consentir aux joueurs ou aux parieurs toute forme de prêt ou de crédit, de conclure avec eux une transaction matérielle ou financière en vue de payer un enjeu ou une perte. Une opération dont la somme s'élève à 10 000 euros ou plus doit être effectuée au moyen d'une carte de crédit ou d'une carte de débit. Le paiement au moyen de cartes de crédit est interdit dans les établissements de jeux de hasard des classe[s] II, III et IV et pour les jeux de hasard exploités par le biais d'instruments de la société de l'information. | « Behoudens het gebruik van kredietkaarten en debetkaarten in kansspelinrichtingen klasse I mag niemand aan de spelers en de gokkers enige vorm van lening of krediet toestaan of met hen een geldelijke of materiële transactie aangaan ter betaling van een inzet of een verlies. Een verrichting waarvan de som 10.000 euro of meer bedraagt, moet gebeuren door middel van een kredietkaart of debetkaart. De betaling met kredietkaarten is verboden in de kansspelinrichtingen klasse II, III en IV en voor de kansspelen die worden geëxploiteerd via informatiemaatschappij-instrumenten. |
[...] ». | [...] ». |
B.2.5. Il résulte de ce qui précède que l'article 43/8 de la loi du 7 | B.2.5. Uit het voorgaande volgt dat artikel 43/8 van de wet van 7 mei |
mai 1999 habilite certes le Roi à déterminer les conditions auxquelles | 1999 de Koning weliswaar machtigt om de voorwaarden te bepalen |
les jeux de hasard et paris peuvent être proposés via Internet, mais | waaronder kansspelen en weddenschappen kunnen worden aangeboden via |
que cette habilitation ne s'étend en tout état de cause pas au point | internet, maar dat die machtiging hoe dan ook niet zo ver gaat dat aan |
que les titulaires d'une licence supplémentaire des classes A+, B+ et | houders van aanvullende vergunningen klasse A+, B+ en F1+ de toelating |
F1+ puissent être autorisés à accepter l'utilisation de cartes de | mag worden gegeven om het gebruik van kredietkaarten als betaalmiddel |
crédit comme moyen de paiement pour les jeux de hasard proposés via | voor kansspelen via internet te aanvaarden, aangezien artikel 58, |
Internet, étant donné que l'article 58, alinéa 2, de la loi du 7 mai | tweede lid, van de voormelde wet de betaling met kredietkaarten op |
1999 prévoit une interdiction générale du paiement par cartes de | algemene wijze verbiedt voor dergelijke kansspelen. Enkel in casino's |
crédit pour de tels jeux de hasard. L'utilisation de cartes de crédit | uitgebaat in de reële wereld (kansspelinrichtingen klasse I) is het |
n'est autorisée que dans les casinos exploités dans le monde réel | |
(établissements de jeux de hasard de classe I), et ce, par l'effet de | gebruik van kredietkaarten toegelaten, en dit ingevolge artikel 58, |
l'article 58, alinéa 1er, de la loi du 7 mai 1999. | eerste lid, van de voormelde wet. |
B.3. Les dispositions précitées ont dès lors pour conséquence qu'un | B.3. De voormelde bepalingen hebben derhalve tot gevolg dat een houder |
titulaire d'une licence de classe A qui dispose également d'une | van een vergunning klasse A die tevens beschikt over een vergunning |
licence de classe A+ peut accepter le paiement par cartes de crédit | klasse A+ de betaling met kredietkaarten mag aanvaarden voor de |
pour les jeux de casino qu'il propose dans le monde réel, mais pas | casinospelen die hij aanbiedt in de reële wereld, maar niet voor het |
pour les jeux de casino qu'il propose via Internet. C'est cette | aanbieden van casinospelen via internet. Het is die situatie waarop de |
situation qui est visée dans la question préjudicielle. | prejudiciële vraag betrekking heeft. |
Quant au fond | Ten gronde |
B.4.1. Le juge a quo interroge la Cour sur la compatibilité des | B.4.1. De verwijzende rechter ondervraagt het Hof over de |
articles 58, alinéa 2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 avec les | bestaanbaarheid van artikel 58, tweede lid, en artikel 43/8 van de wet |
articles 10, 11 et 23 de la Constitution, ainsi qu'avec la liberté | van 7 mei 1999 met de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, alsook |
d'entreprendre, garantie par les articles II.3 et II.4 du Code de | met de vrijheid van ondernemen, zoals gewaarborgd bij de artikelen |
droit économique, en ce que ces dispositions traitent de la même | II.3 en II.4 van het Wetboek van economisch recht, in zoverre die |
manière les titulaires d'une licence de classe A+ et les titulaires | bepalingen de houders van een vergunning klasse A+ en de houders van |
d'une licence de classe B+ et F1+, en ce qui concerne le paiement par | een vergunning klasse B+ en F1+, wat de betaling met kredietkaarten |
cartes de crédit pour les jeux de hasard qu'ils proposent via | voor kansspelen via internet betreft, op een identieke wijze |
Internet, alors que, selon l'article 58, alinéa 1er, l'utilisation de | behandelen, terwijl volgens artikel 58, eerste lid, het gebruik van |
cartes de crédit dans des établissements de jeux de hasard de classe I | kredietkaarten in kansspelinrichtingen klasse I is toegestaan, |
est autorisée, de sorte qu'un titulaire d'une licence de classe A qui | waardoor het een houder van een vergunning klasse A die beschikt over |
dispose d'une licence de classe A+ n'est pas autorisé à accepter | een vergunning klasse A+ niet is toegestaan het gebruik van |
l'utilisation de cartes de crédit pour les jeux de hasard qu'il | kredietkaarten toe te laten voor het aanbieden van zijn kansspelen in |
propose dans le monde virtuel. | de virtuele wereld. |
B.4.2. La partie intervenante ajoute, dans ses mémoires, que la | B.4.2. De tussenkomende partij voert in haar memories bijkomend aan |
différence de traitement qui découle de l'article 58 de la loi du 7 | dat het verschil in behandeling dat voortvloeit uit artikel 58 van de |
mai 1999 entre les titulaires d'une licence de classe A et les | wet van 7 mei 1999, tussen vergunninghouders klasse A en |
titulaires d'une licence des classes B, B+, C, F1+ et F2, en ce qui concerne l'utilisation de cartes de crédit dans le monde réel, ne se justifie plus. Dès lors que les parties devant la Cour ne peuvent modifier, faire modifier ou étendre la portée de la question préjudicielle, la Cour n'a pas à examiner les arguments développés par la partie intervenante. B.5. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. Ce principe s'oppose, par ailleurs, à ce que soient traitées de manière identique, sans qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure critiquée, sont essentiellement différentes. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant | vergunninghouders klasse B, B+, C, F1+ en F2, voor wat betreft het gebruik van kredietkaarten in de reële wereld, niet langer verantwoord is. Nu de partijen voor het Hof de draagwijdte van de prejudiciële vraag niet kunnen wijzigen, doen wijzigen of uitbreiden, vermag het Hof niet in te gaan op de door de tussenkomende partij ontwikkelde argumenten. B.5. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Dat beginsel verzet er zich overigens tegen dat categorieën van personen, die zich ten aanzien van de betwiste maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden, op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke verantwoording bestaat. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld |
compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la | rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel |
nature des principes en cause; le principe d'égalité et de | en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van |
non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas | gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat |
de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés | geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende |
et le but visé. | middelen en het beoogde doel. |
B.6.1. L'article 23, alinéa 3, 1°, de la Constitution dispose : | B.6.1. Artikel 23, derde lid, 1°, van de Grondwet bepaalt : |
« Ces droits comprennent notamment : | « Die rechten omvatten inzonderheid : |
1° le droit au travail et au libre choix d'une activité | 1° het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het |
professionnelle dans le cadre d'une politique générale de l'emploi, | raam van een algemeen werkgelegenheidsbeleid dat onder meer gericht is |
visant entre autres à assurer un niveau d'emploi aussi stable et élevé | op het waarborgen van een zo hoog en stabiel mogelijk |
que possible, le droit à des conditions de travail et à une | werkgelegenheidspeil, het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een |
rémunération équitables, ainsi que le droit d'information, de | billijke beloning, alsmede het recht op informatie, overleg en |
consultation et de négociation collective ». | collectief onderhandelen ». |
Cette disposition inclut le droit au libre choix d'une activité | Die bepaling vermeldt het recht op de vrije keuze van beroepsarbeid |
professionnelle parmi les droits économiques, sociaux et culturels. | onder de economische, sociale en culturele rechten. |
B.6.2. La décision de renvoi ne permet pas de déduire en quoi les | B.6.2. Uit de verwijzingsbeslissing kan niet worden afgeleid in welk |
dispositions en cause seraient incompatibles avec le droit au libre | opzicht de in het geding zijnde bepalingen onbestaanbaar zouden zijn |
choix d'une activité professionnelle, garanti par l'article 23, alinéa | met het recht op de vrije keuze van beroepsarbeid, zoals gewaarborgd |
3, 1°, de la Constitution. Dans les mémoires qu'elle a transmis à la | bij artikel 23, derde lid, 1°, van de Grondwet. In haar memories voor |
Cour, la partie requérante devant le juge a quo mentionne cette | het Hof vermeldt de verzoekende partij voor de verwijzende rechter die |
disposition constitutionnelle en combinaison avec les articles II.3 et | grondwetsbepaling in samenhang met de artikelen II.3 en II.4 van het |
II.4 du Code de droit économique, qui garantissent la liberté | Wetboek van economisch recht, die de vrijheid van ondernemen |
d'entreprendre. | waarborgen. |
B.6.3. Il ressort des travaux préparatoires de l'article 23 de la | B.6.3. Uit de parlementaire voorbereiding van artikel 23 van de |
Constitution que le Constituant n'a pas entendu consacrer la liberté | Grondwet blijkt dat de Grondwetgever de vrijheid van handel en |
de commerce et d'industrie ou la liberté d'entreprendre dans les | nijverheid of de vrijheid van ondernemen niet heeft willen verankeren |
notions de « droit au travail » et de « libre choix d'une activité | in de begrippen « recht op arbeid » en « vrije keuze van beroepsarbeid |
professionnelle » (Doc. parl., Sénat, SE 1991-1992, n° 100-2/3°, p. | » (Parl. St., Senaat, BZ 1991-1992, nr. 100-2/3°, p. 15; nr. 100-2/4°, |
15; n° 100-2/4°, pp. 93 à 99; n° 100-2/9°, pp. 3 à 10). Une telle | pp. 93 tot 99; nr. 100-2/9°, pp. 3 tot 10). Eenzelfde benadering |
approche découle également du dépôt de différentes propositions de « | blijkt eveneens uit de indiening van verschillende voorstellen tot « |
révision de l'article 23, alinéa 3, de la Constitution, en vue de le | herziening van artikel 23, derde lid, van de Grondwet, teneinde het |
compléter par un 6° garantissant la liberté de commerce et d'industrie | aan te vullen met een 6°, ter vrijwaring van de vrijheid van handel en |
» (Doc. parl., Sénat, 2006-2007, n° 3-1930/1; Sénat, SE 2010, n° | nijverheid » (Parl. St., Senaat, 2006-2007, nr. 3-1930/1; Senaat, BZ |
5-19/1; Chambre, 2014-2015, DOC 54-0581/001). | 2010, nr. 5-19/1; Kamer, 2014-2015, DOC 54-0581/001). |
B.7.1. La loi du 28 février 2013, qui a introduit l'article II.3 du | B.7.1. De wet van 28 februari 2013 die artikel II.3 van het Wetboek |
Code de droit économique, a abrogé le décret dit d'Allarde des 2-17 | van economisch recht heeft ingevoerd, heeft het zogenaamde decreet |
mars 1791. Ce décret, qui garantissait la liberté de commerce et | d'Allarde van 2-17 maart 1791 opgeheven. Dat decreet, dat de vrijheid |
d'industrie, a régulièrement servi de norme de référence à la Cour | van handel en nijverheid waarborgde, heeft het Hof meermaals in zijn |
dans son contrôle du respect des articles 10 et 11 de la Constitution. | toetsing aan de artikelen 10 en 11 van de Grondwet betrokken. |
B.7.2. La liberté d'entreprendre, visée à l'article II.3 du Code de | B.7.2. De vrijheid van ondernemen, bedoeld in artikel II.3 van het |
droit économique, doit s'exercer « dans le respect des traités | Wetboek van economisch recht, moet worden uitgeoefend « met |
inachtneming van de in België van kracht zijnde internationale | |
internationaux en vigueur en Belgique, du cadre normatif général de | verdragen, van het algemeen normatief kader van de economische unie en |
l'union économique et de l'unité monétaire tel qu'établi par ou en | de monetaire eenheid zoals vastgesteld door of krachtens de |
vertu des traités internationaux et de la loi » (article II.4 du même | internationale verdragen en de wet » (artikel II.4 van hetzelfde |
Code). | Wetboek). |
La liberté d'entreprendre doit par conséquent être lue en combinaison | De vrijheid van ondernemen dient derhalve in samenhang te worden |
avec les dispositions de droit de l'Union européenne applicables, | gelezen met de toepasselijke bepalingen van het Europees Unierecht, |
ainsi qu'avec l'article 6, § 1er, VI, alinéa 3, de la loi spéciale du | alsook met artikel 6, § 1, VI, derde lid, van de bijzondere wet van 8 |
8 août 1980 de réformes institutionnelles, au regard duquel la Cour | augustus 1980 tot hervorming der instellingen, waaraan, als |
peut effectuer directement un contrôle, en tant que règle répartitrice | bevoegdheidverdelende regel, het Hof rechtstreeks vermag te toetsen. |
de compétences. Enfin, la liberté d'entreprendre est également garantie par l'article | Ten slotte wordt de vrijheid van ondernemen eveneens gewaarborgd door |
16 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne. | artikel 16 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. |
B.7.3. Par conséquent, la Cour doit contrôler la disposition attaquée | B.7.3. Het Hof dient de bestreden bepaling derhalve te toetsen aan de |
au regard des articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec la | artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de |
liberté d'entreprendre. | vrijheid van ondernemen. |
B.8. La liberté d'entreprendre ne peut être conçue comme une liberté | B.8. De vrijheid van ondernemen kan niet als een absolute vrijheid |
absolue. Elle ne fait pas obstacle à ce que le législateur compétent | worden opgevat. Zij belet niet dat de bevoegde wetgever de economische |
règle l'activité économique des personnes et des entreprises. Le | bedrijvigheid van personen en ondernemingen regelt. De wetgever zou |
législateur n'interviendrait de manière déraisonnable que s'il | pas onredelijk optreden indien hij de vrijheid van ondernemen zou |
limitait la liberté d'entreprendre sans aucune nécessité ou si cette | beperken zonder dat daartoe enige noodzaak bestaat of indien die |
limitation était disproportionnée au but poursuivi. | beperking onevenredig zou zijn met het nagestreefde doel. |
B.9. Ainsi qu'il ressort des travaux préparatoires mentionnés en | B.9. Zoals blijkt uit de in B.2.2 vermelde parlementaire |
B.2.2, la loi du 10 janvier 2010 vise à créer un cadre juridique pour | voorbereiding, strekt de wet van 10 januari 2010 ertoe een wettelijk |
les jeux de hasard proposés via Internet, afin de limiter l'offre et | kader te scheppen voor de kansspelen via internet, teneinde, ter |
de contrôler les jeux de hasard et les organisateurs des jeux de | bescherming van de speler, het aanbod te beperken en de kansspelen en |
hasard, en vue de protéger le joueur. Ces objectifs sont légitimes. | de organisatoren van de kansspelen te controleren. Die doelstellingen |
B.10. L'identité de traitement entre les titulaires d'une licence de | zijn legitiem. B.10. De identieke behandeling van de houders van een vergunning |
classe A+ et les titulaires d'une licence des classes B+ et F1+, en ce | klasse A+ en de houders van een vergunning klasse B+ en F1+, voor wat |
qui concerne l'utilisation de cartes de crédit, repose sur le fait de | het gebruik van kredietkaarten betreft, steunt op het aanbieden van |
proposer des jeux de hasard via Internet. | kansspelen via internet. |
B.11.1. Il découle de la jurisprudence de la Cour de justice de l'Union européenne que les Etats membres sont en droit d'apporter des restrictions à l'exploitation des jeux de hasard sur leur territoire. En effet, les jeux de hasard constituent une activité économique qui peut avoir des conséquences très dommageables tant pour la société, en raison du risque d'appauvrissement des joueurs auquel peut conduire une pratique excessive du jeu, que pour l'ordre public en général, compte tenu notamment des revenus importants qu'ils génèrent. Des libertés économiques telles que la libre prestation des services et la liberté d'entreprendre peuvent donc faire l'objet de restrictions, pour des motifs d'ordre public, de sécurité publique ou de santé publique, ou pour des raisons impérieuses d'intérêt général, telles que la prévention de la fraude, la protection des consommateurs contre une incitation à des dépenses excessives liées au jeu et la prévention | B.11.1. Uit de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie volgt dat de lidstaten aan de exploitatie van kansspelen op hun grondgebied beperkingen mogen stellen. Kansspelen zijn immers een economische activiteit die zeer schadelijke gevolgen kan hebben, zowel voor de samenleving wegens het gevaar van verarming van de spelers bij overmatig gokgedrag, als voor de openbare orde in het algemeen, gelet in het bijzonder op de aanzienlijke inkomsten die bij kansspelen worden gegenereerd. Economische vrijheden zoals het vrij verrichten van diensten en de vrijheid van ondernemen kunnen derhalve worden beperkt om redenen van openbare orde, openbare veiligheid en volksgezondheid, of om dwingende redenen van algemeen belang, zoals het doel de consument te beschermen, fraude te bestrijden, te voorkomen dat burgers tot geldverkwisting door gokken worden aangespoord, en maatschappelijke problemen in het algemeen te |
de troubles de l'ordre social en général (CJCE, 8 septembre 2009, | vermijden (HvJ, 8 september 2009, C-42/07, Liga Portuguesa de Futebol |
C-42/07, Liga Portuguesa de Futebol Profissional et Bwin International, point 56). | Profissional en Bwin International, punt 56). |
B.11.2. Selon la Cour de justice, les particularités d'ordre moral, | B.11.2. Volgens het Hof van Justitie kunnen de bijzonderheden van |
religieux ou culturel ainsi que les conséquences moralement et | morele, religieuze of culturele aard en de aan kansspelen en |
financièrement préjudiciables pour l'individu et la société qui | weddenschappen verbonden moreel en financieel schadelijke gevolgen |
entourent les jeux et les paris peuvent être de nature à justifier | voor het individu en de samenleving rechtvaardigen dat de nationale |
l'existence, au profit des autorités nationales, d'un pouvoir | autoriteiten over voldoende beoordelingsvrijheid beschikken om te |
d'appréciation suffisant pour déterminer les exigences que comporte la | bepalen wat noodzakelijk is voor de bescherming van de consument en |
protection du consommateur et de l'ordre social (CJUE, 3 juin 2010, | van de maatschappelijke orde (HvJ, 3 juni 2010, C-258/08, Ladbrokes |
C-258/08, Ladbrokes Betting & Gaming Ltd et Ladbrokes International | Betting & Gaming Ltd en Ladbrokes International Ltd, punt 19). |
Ltd, point 19). B.11.3. La restriction apportée à la libre prestation des services, | B.11.3. De ter bescherming van die belangen opgelegde beperking van de |
imposée en vue de protéger ces intérêts, doit toutefois être propre à | economische vrijheden moet evenwel geschikt zijn om de verwezenlijking |
garantir la réalisation du ou des objectifs poursuivis, ce qui | van het doel of de doeleinden die hiermee worden nagestreefd, te |
signifie que cette restriction doit être cohérente, systématique et | waarborgen, hetgeen betekent dat die beperking coherent en |
proportionnée (CJCE, 8 septembre 2009, C-42/07, Liga Portuguesa de | systematisch en evenredig moet zijn (HvJ, 8 september 2009, C-42/07, |
Futebol Profissional et Bwin International, points 60 et 61). | Liga Portuguesa de Futebol Profissional en Bwin International, punten 60 en 61). |
B.11.4. Concernant le contrôle de proportionnalité, la Cour de justice | B.11.4. Bij de controle van de evenredigheid heeft het Hof van |
a reconnu que les caractéristiques propres à l'offre de jeux de hasard | |
via Internet comportent des risques de nature différente et d'une | Justitie erkend dat de specifieke kenmerken van het aanbieden van |
importance accrue en ce qui concerne d'éventuelles fraudes commises | kansspelen via internet andere en ernstigere risico's op fraude door |
par les opérateurs et des risques de nature différente et d'une | marktdeelnemers en andere en ernstigere risico's voor de bescherming |
importance accrue en matière de protection des consommateurs et | van de consument - in het bijzonder van minderjarigen en personen met |
singulièrement des jeunes et des personnes ayant une propension | een bijzondere goklust of personen die een dergelijke lust kunnen |
particulière au jeu ou susceptibles de développer une telle | ontwikkelen - met zich meebrengen dan op de traditionele markten |
propension, par rapport aux marchés traditionnels de tels jeux : | aangeboden kansspelen : |
« Outre le manque de contact direct entre le consommateur et | « Naast het reeds genoemde feit dat er geen direct contact is tussen |
l'opérateur, précédemment mentionné, la facilité toute particulière et | |
la permanence de l'accès aux jeux proposés sur Internet ainsi que le | de consument en de marktdeelnemer, vormen de zeer gemakkelijke en |
volume et la fréquence potentiellement élevés d'une telle offre à | permanente toegang tot kansspelen die op internet worden aangeboden, |
caractère international, dans un environnement qui est en outre | alsook de potentieel grote omvang en hoge frequentie van het betrokken |
caractérisé par un isolement du joueur, un anonymat et une absence de | internationale aanbod, in een omgeving die bovendien wordt gekenmerkt |
contrôle social, constituent autant de facteurs de nature à favoriser | door het isolement van de speler, een klimaat van anonimiteit en het |
un développement de l'assuétude au jeu et des dépenses excessives | ontbreken van sociale controle, evenzoveel factoren die een toename |
liées à celui-ci ainsi que, partant, à accroître les conséquences | van gokverslaving en geldverkwisting door gokken en dus ook van de |
sociales et morales négatives qui s'y attachent, telles qu'elles ont | negatieve sociale en morele gevolgen daarvan, zoals deze door vaste |
été mises en exergue par une jurisprudence constante » (CJUE, 8 | rechtspraak in het licht zijn gesteld, in de hand werken » (HvJ, 8 |
septembre 2010, C-46/08, Carmen Media Group, point 103). | september 2010, C-46/08, Carmen Media Group, punt 103). |
B.12.1. Il ressort des travaux préparatoires mentionnés en B.2.2 que | B.12.1. Uit de in B.2.2 vermelde parlementaire voorbereiding blijkt |
le législateur, lorsqu'il a régulé l'offre de jeux de hasard via | dat de wetgever zich voor de regulering van de kansspelen via internet |
Internet, a pris en considération les risques accrus que de tels jeux | eveneens heeft laten leiden door de ernstigere risico's die dergelijke |
représentent pour les joueurs et pour l'ordre social. | spelen voor de spelers en de maatschappelijke orde inhouden. |
B.12.2. Le législateur a également tenu compte de ces risques accrus | B.12.2. Die ernstigere risico's had de wetgever ook voor ogen bij zijn |
lorsqu'il a déclaré une interdiction générale des cartes de crédit | beslissing om het verbod op het gebruik van kredietkaarten op algemene |
applicable aux jeux de hasard proposés via Internet. Interrogé par un | wijze van toepassing te verklaren op kansspelen via internet. Op een |
parlementaire quant à savoir pourquoi, dans le projet de loi, il | vraag van een parlementslid waarom in het wetsontwerp niet werd |
n'avait pas été opté pour une interdiction générale des jeux de hasard | geopteerd voor een algemeen verbod op kansspelen via internet, |
proposés via Internet, le secrétaire d'Etat compétent a répondu, au | verklaarde de bevoegde staatssecretaris tijdens de behandeling van het |
cours du débat relatif au projet de loi en séance plénière : | wetsontwerp in de plenaire vergadering : |
« Monsieur [...], deux remarques. Voici ma réponse à votre première | « Mijnheer [...], twee bemerkingen. Wat uw eerste opmerking betreft, |
observation. Je ne me pencherai pas sur les détails techniques, mais | het volgende. Ik zal niet op de technische details ingaan, maar het is |
il est tout de même très important que l'utilisation de cartes de | toch zeer belangrijk dat het gebruik van kredietkaarten in de toekomst |
crédit sur internet soit dorénavant interdite pour les jeux de hasard. | wordt verboden op internet wat de kansspelen betreft. Kredietkaarten |
Les cartes de crédit resteront uniquement utilisables dans les | |
casinos, comme c'est le cas aujourd'hui, en raison de la modification | zullen alleen toegestaan blijven, zoals dat thans het geval is, door |
législative de 2003. En dehors de ceux-ci, les cartes de crédit ne | een wetswijziging van 2003, in casino's. Daarbuiten zijn de |
sont pas autorisées. J'insiste sur l'importance de cette mesure. | kredietkaarten niet toegestaan. Ik meen dat dit zeer belangrijk is. |
Celle-ci va d'ailleurs dans le sens de l'avis du Parlement européen » | Het gaat ook in de richting van het advies van het Europees Parlement |
(Ann., Chambre, 2008-2009, CRIV 52 PLEN 109, p. 40). | » (Hand., Kamer, 2008-2009, 15 juli 2009, CRIV 52 PLEN 109, p. 40). |
Avant cela, lors de la discussion du projet de loi au sein de la | Eerder had de staatssecretaris er tijdens de bespreking van het |
commission compétente de la Chambre, le secrétaire d'Etat avait | wetsontwerp in de bevoegde Kamercommissie op gewezen dat « het gebruik |
indiqué que « l'usage de cartes de crédit présente un risque | van kredietkaarten een bijkomend risico inhoudt voor de spelers en zo |
supplémentaire pour les joueurs et doit être évité autant que possible | veel mogelijk vermeden moet worden » (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC |
» (Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/006, p. 95). | 52-1992/006, p. 95). |
B.12.3. En renvoyant à « l'avis du Parlement européen », le secrétaire | B.12.3. De verwijzing door de bevoegde staatssecretaris naar « het |
d'Etat compétent fait référence à la résolution du Parlement européen | advies van het Europees Parlement » heeft betrekking op de resolutie |
du 10 mars 2009 « sur l'intégrité des jeux d'argent en ligne » | van het Europees Parlement van 10 maart 2009 « over de integriteit van |
(2008/2215(INI)) (Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/006, p. | online gokken » (2008/2215(INI)) (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC |
30). Dans cette résolution, il est souligné que « les jeux d'argent en | 52-1992/006, p. 30). In die resolutie wordt benadrukt dat « online |
ligne cumulent plusieurs facteurs de risque associés à la dépendance, | gokken verschillende risico's voor probleemgokken met zich meebrengt, |
comme, entre autres, la facilité d'accès, la disponibilité d'un large | zoals onder meer laagdrempelige toegang, de brede keuze uit spellen en |
éventail de jeux et le peu de contraintes sociales » (considérant J de | minder sociale controle » (overweging J van de voormelde resolutie) en |
la résolution précitée), raison pour laquelle le Parlement soutient | steunt het Parlement om die reden de totstandkoming van normen die die |
l'élaboration de normes susceptibles de réduire ces risques, telles | risico's kunnen inperken, zoals onder meer « een verbod op |
que, notamment, « l'interdiction du crédit et des systèmes de primes | kredietregelingen en bonussen om kwetsbare gokkers te beschermen » |
afin de protéger les joueurs vulnérables » (point 19 de la résolution | (punt 19 van de voormelde resolutie). Tijdens de bespreking van het |
précitée). Lors de la discussion du projet relatif à la résolution | ontwerp van de voormelde resolutie in het Europees Parlement werd |
précitée au sein du Parlement européen, il a été renvoyé aux | |
conclusions de l'avocat général Y. Bot dans l'affaire Liga Portuguesa | verwezen naar de conclusie van advocaat-generaal Y. Bot in de reeds |
de Futebol Profissional et Bwin International (C-42/07), précitée, | vermelde zaak Liga Portuguesa de Futebol Profissional en Bwin |
dans lesquelles celui-ci avait noté que les risques de dépenses | International (C-42/07), waarin deze opmerkte dat het risico van |
excessives et d'une véritable addiction aux jeux sont, d'une manière | geldverkwisting en pure gokverslaving over het algemeen wordt vergroot |
générale, aggravés par de nombreux facteurs, notamment par « la | door talrijke factoren, waarbij hij onder meer verwees naar « de |
faculté de disposer d'un crédit pour jouer » (point 267). Enfin, on | mogelijkheid om over een spelkrediet te beschikken » (punt 267). Ten |
retrouve également ces préoccupations dans la résolution, plus | slotte zijn die bekommernissen eveneens terug te vinden in de meer |
récente, du Parlement européen du 10 septembre 2013 « sur les jeux | recente resolutie van het Europees Parlement van 10 september 2013 « |
d'argent et de hasard en ligne dans le marché intérieur » | over onlinegokken op de interne markt » (2012/2322(INI)) en de |
(2012/2322(INI)) et dans la recommandation de la Commission du 14 | aanbeveling van de Commissie van 14 juli 2014 « betreffende beginselen |
juillet 2014 « relative à des principes pour la protection des | |
consommateurs et des joueurs dans le cadre des services de jeux | |
d'argent et de hasard en ligne et pour la prévention des jeux d'argent | ter bescherming van consumenten en gebruikers van onlinegokdiensten en |
et de hasard en ligne chez les mineurs » (2014/478/UE). | ter voorkoming van onlinegokken door minderjarigen » (2014/478/EU). |
B.13.1. A l'origine, l'article 58 de la loi du 7 mai 1999 prévoyait | B.13.1. Bij de totstandkoming ervan voorzag artikel 58 van de wet van |
une interdiction absolue de recours au crédit pour les jeux de hasard, | 7 mei 1999 in een absoluut verbod van kredietverlening bij kansspelen, |
afin de protéger les joueurs. La loi-programme du 8 avril 2003 a prévu | teneinde de spelers te beschermen. Op dat verbod werd in een |
une exception à cette interdiction, mais exclusivement pour les | uitzondering voorzien bij de programmawet van 8 april 2003, doch |
établissements de jeux de hasard de classe I, à savoir les casinos. Le | uitsluitend voor kansspelinrichtingen van klasse I, namelijk de |
législateur a jugé que cette exception était nécessaire, sans quoi il | casino's. Die uitzondering werd door de wetgever nodig geacht omdat |
aurait été impossible de garantir une exploitation normale des | anders geen normale uitbating van de casino's kon worden gewaarborgd. |
casinos. B.13.2. Compte tenu de ce qui est dit en B.11 et en B.12, le | B.13.2. Rekening houdend met hetgeen is vermeld in B.11 en B.12 kon de |
législateur a pu raisonnablement considérer que la protection des | wetgever redelijkerwijze van oordeel zijn dat de bescherming van de |
joueurs et de l'ordre social nécessite l'interdiction de l'utilisation | spelers en van de maatschappelijke orde vereist dat het gebruik van |
de cartes de crédit pour tous les jeux de hasard proposés via | kredietkaarten wordt verboden voor alle kansspelen via internet, |
Internet, de quelque type qu'ils soient. Les risques accrus, précités, que de tels jeux de hasard comportent se manifestent en effet à l'égard de tous les types de jeux de hasard proposés via Internet, quels que soient leur nature et le type de licence nécessaire pour leur exploitation. B.13.3. Une carte de crédit constitue une forme d'octroi de crédit, qui permet aux joueurs de dépenser plus d'argent que ce dont ils disposent en réalité à ce moment et qui peut donc les amener à contracter des dettes. Les risques susmentionnés qui sont liés à la possibilité pour les joueurs de disposer d'un crédit de jeu valent dès lors tant en ce qui concerne l'interdiction, contenue dans l'article | ongeacht het type kansspel. De hiervoor vermelde ernstigere risico's die dergelijke kansspelen inhouden, manifesteren zich immers ten aanzien van elk type onlinekansspel, ongeacht hun aard en het type van hun vergunning noodzakelijk voor hun uitbating. B.13.3. Een kredietkaart houdt een vorm van kredietverlening in, die spelers toelaat om meer geld te spenderen dan waarover zij op dat ogenblik werkelijk beschikken, en die hen er dus toe kan brengen schulden aan te gaan. De hiervoor vermelde risico's die verbonden zijn aan de mogelijkheid voor spelers om over een spelkrediet te beschikken, gelden dan ook zowel voor het in artikel 58, eerste lid, |
58, alinéa 1er, de la loi du 7 mai 1999, de consentir aux joueurs | van de wet van 7 mei 1999 opgenomen verbod om aan spelers enige vorm |
toute forme de prêt ou de crédit qu'en ce qui concerne l'interdiction | van lening of krediet toe te staan, als voor het in het tweede lid van |
d'utilisation de cartes de crédit contenue dans l'alinéa 2 de | het voormelde artikel opgenomen verbod op het gebruik van |
l'article précité. En outre, les limites fixées pour les cartes de | kredietkaarten. Bovendien zijn aan kredietkaarten doorgaans hogere |
crédit sont généralement plus élevées que pour les cartes de débit | limieten gekoppeld dan aan klassieke debetkaarten. De |
classiques. L'accessibilité de l'offre en ligne et la simplicité des | laagdrempeligheid van het onlineaanbod en de eenvoud waarmee |
paiements via Internet peuvent augmenter les risques d'addiction au | betalingen via internet kunnen worden verricht, kunnen de risico's op |
jeu, si bien qu'une application générale de l'interdiction de | een gokverslaving verhogen, zodat een algemene toepassing van het |
l'utilisation de cartes de crédit aux jeux de hasard proposés via | verbod op het gebruik van kredietkaarten op kansspelen via internet, |
Internet, et donc tant aux jeux de hasard proposés par les titulaires | en dus zowel op kansspelen aangeboden door houders van een vergunning |
d'une licence de classe A+ qu'aux jeux de hasard proposés par les | klasse A+, als op kansspelen aangeboden door houders van een |
titulaires d'une licence de classe B+ et F1+, constitue une mesure | vergunning klasse B+ en F1+, een pertinente maatregel is, aangezien |
pertinente, puisqu'elle permet d'ainsi diminuer ce risque. | aldus dat risico kan worden verminderd. |
B.14.1. Contrairement à ce que la partie requérante devant le juge a | B.14.1. Anders dan de verzoekende partij voor de verwijzende rechter |
quo soutient, le fait que l'interdiction de l'utilisation de cartes de | beweert, leidt het feit dat het verbod op het gebruik van |
crédit pour des jeux de casino proposés via Internet pourrait conduire | kredietkaarten bij casinospelen via internet ertoe kan leiden dat |
les joueurs à se tourner vers des casinos étrangers ou illégaux, de | spelers hun toevlucht zullen nemen tot buitenlandse of illegale |
sorte qu'il serait selon elle porté atteinte à l'« idée de | casino's, waardoor volgens haar afbreuk zou worden gedaan aan de « |
canalisation » qui sous-tend la législation sur les jeux de hasard, ne | kanalisatiegedachte » die aan de basis ligt van de kansspelwetgeving, |
conduit pas à une autre conclusion. | niet tot een andere conclusie. |
B.14.2. Il est vrai qu'il ressort des travaux préparatoires cités en | B.14.2. Uit de in B.2.2 aangehaalde parlementaire voorbereiding blijkt |
B.2.2 que la loi du 10 janvier 2010, tout comme la loi du 7 mai 1999, | weliswaar dat het uitgangspunt van de wet van 10 januari 2010, net als |
se fonde sur « la canalisation des jeux interdits vers des | dat van de wet van 7 mei 1999, bestaat in « het kanaliseren van de |
établissements autorisés où le contrôle est garanti » (Doc. parl., | verboden spelen naar vergunde inrichtingen waarbij controle |
Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. 9), ce que la loi du 10 | gegarandeerd wordt » (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. |
janvier 2010 réalise en réservant « les jeux de hasard via Internet | 9), hetgeen ten aanzien van de wet van 10 januari 2010 gerealiseerd |
et, par extension, via le réseau de communication électronique [...] à | wordt door « de kansspelen via internet, en bij uitbreiding via het |
elektronisch communicatienetwerk [voor te behouden] aan zij die ook in | |
ceux qui exploitent les jeux de hasard dans le monde réel également » | de reële wereld de kansspelen uitbaten » (ibid.). De |
(ibid.). Cependant, l'idée de canalisation ne va pas jusqu'à empêcher | kanalisatiegedachte gaat echter niet zo ver dat de wetgever geen |
le législateur de prendre des mesures pour protéger les joueurs, au | maatregelen zou mogen nemen ter bescherming van de spelers, alleen |
seul motif que celles-ci pourraient amener les joueurs à se tourner | omdat die tot gevolg zouden kunnen hebben dat spelers hun toevlucht |
vers des jeux illégaux. | nemen tot illegale spelen. |
B.15. La Cour doit toutefois encore examiner si les dispositions | B.15. Het Hof dient evenwel nog na te gaan of de in het geding zijnde |
attaquées produisent des effets disproportionnés à l'objectif | bepalingen gevolgen hebben die onevenredig zijn ten opzichte van het |
poursuivi. | nagestreefde doel. |
A cet égard, il convient d'observer que les dispositions en cause | In dat verband moet worden opgemerkt dat de in het geding zijnde |
n'interdisent pas l'offre de jeux de hasard via Internet. Elles | bepalingen geen verbod inhouden om kansspelen via internet aan te |
interdisent uniquement l'utilisation de cartes de crédit pour de tels | bieden. Zij verbieden enkel het gebruik van kredietkaarten voor |
jeux de hasard. Les titulaires d'une licence des classes A+, B+ et F1+ | dergelijke kansspelen. De houders van een vergunning klasse A+, B+ en |
peuvent donc continuer à proposer des jeux de hasard via Internet et | F1+ kunnen dus kansspelen via internet blijven aanbieden, waarbij de |
les joueurs peuvent utiliser des cartes de débit leur permettant de | spelers gebruik kunnen maken van debetkaarten, die hun toelaten |
dépenser des montants qui, s'ils n'atteignent pas les sommes pouvant | bedragen uit te geven die, al benaderen zij niet de bedragen die |
être dépensées avec une carte de crédit, sont pour autant significatifs. | kunnen worden uitgegeven met een kredietkaart, toch aanzienlijk zijn. |
Du reste, la partie requérante devant le juge a quo ne démontre pas | De verzoekende partij voor de verwijzende rechter toont overigens niet |
que la possibilité de recevoir des paiements par cartes de crédit pour | aan dat de mogelijkheid om betalingen via kredietkaarten te ontvangen |
les jeux de casino qu'elle propose via Internet est essentielle pour | voor de door haar aangeboden casinospelen via internet, essentieel is |
pouvoir proposer de tels jeux de manière rentable. | om dergelijke spelen op een rendabele wijze te kunnen aanbieden. |
B.16. Compte tenu de ce qui précède, les articles 58, alinéa 2, et | B.16. Rekening houdend met het voorgaande, zijn de artikelen 58, |
43/8 de la loi du 7 mai 1999 ne sont pas incompatibles avec les | tweede lid, en 43/8 van de wet van 7 mei 1999 niet onbestaanbaar met |
articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec la | de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in samenhang gelezen met de |
liberté d'entreprendre, garantie par les articles II.3 et II.4 du Code | vrijheid van ondernemen, zoals gewaarborgd bij de artikelen II.3 en |
de droit économique, en ce qu'ils interdisent tant aux titulaires | II.4 van het Wetboek van economisch recht, in zoverre zij zowel |
d'une licence de classe A+ qu'aux titulaires d'une licence des classes | houders van een vergunning klasse A+ als houders van een vergunning |
B+ et F1+ d'accepter des paiements par cartes de crédit pour les jeux | klasse B+ en F1+ verbieden om betalingen met kredietkaarten te |
de hasard qu'ils proposent via Internet. | aanvaarden voor de kansspelen die zij via internet aanbieden. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
Les articles 43/8 et 58, alinéa 2, de la loi du 7 mai 1999 « sur les | De artikelen 43/8 en 58, tweede lid, van de wet van 7 mei 1999 « op de |
jeux de hasard, les paris, les établissements de jeux de hasard et la | kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de |
protection des joueurs » ne violent pas les articles 10 et 11 de la | bescherming van de spelers » schenden niet de artikelen 10 en 11 van |
Constitution, lus en combinaison avec la liberté d'entreprendre, | de Grondwet, in samenhang gelezen met de vrijheid van ondernemen, |
garantie par les articles II.3 et II.4 du Code de droit économique, en | zoals gewaarborgd bij de artikelen II.3 en II.4 van het Wetboek van |
ce qu'ils interdisent tant aux titulaires d'une licence de classe A+ | economisch recht, in zoverre zij zowel houders van een vergunning |
qu'aux titulaires d'une licence des classes B+ et F1+ d'accepter des | klasse A+ als houders van een vergunning klasse B+ en F1+ verbieden om |
paiements par cartes de crédit pour les jeux de hasard qu'ils | betalingen met kredietkaarten te aanvaarden voor de kansspelen die zij |
proposent via Internet. | via internet aanbieden. |
Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, | Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, |
la Cour constitutionnelle, le 17 mars 2022. | op 17 maart 2022. |
Le greffier, Le président, | De griffier, De voorzitter, |
P.-Y. Dutilleux L. Lavrysen | P.-Y. Dutilleux L. Lavrysen |