Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 43/2022 du 17 mars 2022 Numéro du rôle : 7575 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 58, alinéa 2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 « sur les jeux de hasard, les paris, les établissements de jeux de ha La Cour constitutionnelle, composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, des juges J.-P. Moe(...)"
Extrait de l'arrêt n° 43/2022 du 17 mars 2022 Numéro du rôle : 7575 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 58, alinéa 2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 « sur les jeux de hasard, les paris, les établissements de jeux de ha La Cour constitutionnelle, composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, des juges J.-P. Moe(...) Uittreksel uit arrest nr. 43/2022 van 17 maart 2022 Rolnummer 7575 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 58, tweede lid, en 43/8 van de wet van 7 mei 1999 « op de kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, de rechters J.(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 43/2022 du 17 mars 2022 Uittreksel uit arrest nr. 43/2022 van 17 maart 2022
Numéro du rôle : 7575 Rolnummer 7575
En cause : la question préjudicielle relative aux articles 58, alinéa In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 58, tweede
2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 « sur les jeux de hasard, les lid, en 43/8 van de wet van 7 mei 1999 « op de kansspelen, de
paris, les établissements de jeux de hasard et la protection des weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de
joueurs », posée par le Conseil d'Etat. spelers », gesteld door de Raad van State.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, des juges J.-P. samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, de rechters
Moerman, Y. Kherbache, T. Detienne et S. de Bethune, et, conformément J.-P. Moerman, Y. Kherbache, T. Detienne en S. de Bethune, en,
à l'article 60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour overeenkomstig artikel 60bis van de bijzondere wet op het
constitutionnelle, de la juge émérite R. Leysen, assistée du greffier Grondwettelijk Hof, emeritus rechter R. Leysen, bijgestaan door de
P.-Y. Dutilleux, présidée par le président L. Lavrysen, griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter L.
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : Lavrysen, wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par arrêt n° 250.470 du 29 avril 2021, dont l'expédition est parvenue Bij arrest nr. 250.470 van 29 april 2021, waarvan de expeditie ter
au greffe de la Cour le 14 mai 2021, le Conseil d'Etat a posé la griffie van het Hof is ingekomen op 14 mei 2021, heeft de Raad van
question préjudicielle suivante : State de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 58, alinéa 2, de la loi du 7 mai 1999 sur les jeux de « Schenden artikel 58, tweede lid van de wet van 7 mei 1999 op de
hasard, les paris, les établissements de jeux de hasard et la kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de
protection des joueurs, tel qu'il a été inséré par l'article 37 de la bescherming van de spelers, zoals ingevoegd door artikel 37 van de wet
loi du 10 janvier 2010 portant modification de la législation relative van 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen,
aux jeux de hasard, et l'article 43/8 de la loi précitée, tel qu'il a en artikel 43/8 van de voormelde wet, zoals ingevoegd bij artikel 25
été introduit par l'article 25 de la loi du 10 janvier 2010, van de wet van 10 januari 2010, de artikelen 10, 11 en 23 van de
violent-ils les articles 10, 11 et 23 de la Constitution ainsi que la Grondwet en [...] de vrijheid van ondernemen, zoals gewaarborgd in de
liberté d'entreprendre, garantie par les articles II.3 et II.4 du Code artikelen II.3 en II.4 van het Wetboek van economisch recht, doordat
de droit économique, en ce que l'article 58, alinéa 2, interdit les artikel 58, tweede lid de betaling met kredietkaarten verbiedt voor
paiements au moyen des cartes de crédit pour tous les jeux de hasard alle kansspelen die worden geëxploiteerd via
exploités par le biais d'instruments de la société d'information et en informatiemaatschappij-instrumenten en doordat artikel 43/8 de Koning
ce que l'article 43/8 n'habilite pas le Roi à opérer une distinction niet machtigt om inzake de wijze van betaling een onderscheid te maken
en matière de modes de paiement entre les titulaires d'une licence de tussen houders van een vergunning klasse A+ en houders van een
classe A+ et les titulaires d'une licence de classe B+ et F1+, alors vergunning klasse B+ en F1+, terwijl volgens het eerste lid van
que, selon le premier alinéa de l'article 58, l'utilisation des cartes artikel 58 het gebruik van kredietkaarten in kansspelinrichtingen
de crédit est autorisée dans les établissements de jeux de hasard de klasse I is toegestaan, waardoor het een houder van een vergunning
classe I, ce dont il résulte qu'il n'est pas permis à un titulaire
d'une licence de classe A qui dispose d'une licence de classe A+ klasse A die beschikt over een vergunning klasse A+ niet is toegestaan
d'autoriser l'utilisation des cartes de crédit en vue de proposer ses om het gebruik van kredietkaarten toe te laten voor het aanbieden van
jeux de hasard dans le monde virtuel ? ». hun kansspelen in de virtuele wereld ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
Quant aux dispositions en cause Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen
B.1.1. L'article 4 de la loi du 7 mai 1999 « sur les jeux de hasard, B.1.1. Artikel 4 van de wet van 7 mei 1999 « op de kansspelen, de
les paris, les établissements de jeux de hasard et la protection des weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de
joueurs » (ci-après : la loi du 7 mai 1999) interdit l'exploitation de spelers » (hierna : de wet van 7 mei 1999) verbiedt de exploitatie van
jeux de hasard sans licence préalablement octroyée par la Commission kansspelen zonder voorafgaande vergunning van de Kansspelcommissie.
des jeux de hasard. Cette disposition établit donc le principe selon Die bepaling stelt dus het principe in volgens hetwelk het uitbaten
lequel l'exploitation de jeux de hasard est a priori interdite, des van kansspelen a priori verboden is, waarbij uitzonderingen echter
exceptions pouvant toutefois être prévues par un système de licences kunnen worden toegestaan via een stelsel van vergunningen (Parl. St.,
(Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. 4). Kamer, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. 4).
B.1.2. L'article 6 de la même loi répartit les établissements de jeux B.1.2. Bij artikel 6 van dezelfde wet worden de kansspelinrichtingen
de hasard en quatre classes : in vier klassen ingedeeld :
- la classe I regroupe les casinos, - klasse I groepeert de casino's,
- la classe II regroupe les salles de jeux automatiques, - klasse II groepeert de speelautomatenhallen,
- la classe III regroupe les débits de boissons, - klasse III groepeert de drankgelegenheden,
- la classe IV regroupe les endroits destinés à l'engagement de paris. - klasse IV groepeert de plaatsen bestemd voor het aannemen van weddenschappen.
B.1.3. En vertu de l'article 25 de la même loi, une licence A est B.1.3. Krachtens artikel 25 van dezelfde wet is een vergunning A nodig
nécessaire pour l'exploitation d'un établissement de classe I, une voor de exploitatie van een inrichting klasse I, is een vergunning B
licence B est nécessaire pour l'exploitation d'un établissement de nodig voor de exploitatie van een inrichting klasse II en is een
classe II et une licence F1 est nécessaire pour l'exploitation de vergunning F1 nodig voor de exploitatie van de inrichting van
l'organisation de paris. weddenschappen.
B.1.4. L'article 43/8 de la même loi, tel qu'il a été inséré par B.1.4. Artikel 43/8 van dezelfde wet, zoals ingevoegd bij artikel 25
l'article 25 de la loi du 10 janvier 2010 « portant modification de la van de wet van 10 januari 2010 « tot wijziging van de wetgeving inzake
législation relative aux jeux de hasard » (ci-après : la loi du 10 kansspelen » (hierna : de wet van 10 januari 2010) en zoals van
janvier 2010) et tel qu'il est applicable devant le juge a quo,
dispose : « § 1er. La commission peut octroyer à un titulaire d'une licence de toepassing voor de verwijzende rechter, bepaalt :
classe A, B ou F1, au maximum une licence supplémentaire, « § 1. De commissie kan, aan een vergunninghouder klasse A, B of F1
respectivement A+, B+ et F1+, pour l'exploitation de jeux de hasard maximaal één aanvullende vergunning toekennen, respectievelijk A+, B+
via des instruments de la société de l'information. La licence en F1+, voor het uitbaten van kansspelen via
informatiemaatschappij-instrumenten. De aanvullende vergunning kan
supplémentaire ne peut porter que sur l'exploitation des jeux de même enkel betrekking hebben op de uitbating van spelen van dezelfde aard
nature que ceux offerts dans le monde réel. als deze die in de reële wereld aangeboden worden.
§ 2. Le Roi détermine par arrêté délibéré en Conseil des ministres : § 2. De Koning bepaalt, bij besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad :
[...] [...]
2° les conditions auxquelles les jeux peuvent être offerts et qui 2° de voorwaarden waaronder de spelen kunnen worden aangeboden en
portent au minimum sur l'enregistrement et l'identification du joueur, welke minstens betrekking hebben op de registratie en identificatie
le contrôle de l'âge, les jeux offerts, les règles de jeu, le mode de van de speler, de controle van de leeftijd, de aangeboden spelen, de
paiement et le mode de distribution des prix; spelregels, de wijze van betaling en de wijze van verdeling van prijzen;
[...] [...]
§ 3. La durée de validité des licences supplémentaires est liée à la § 3. De geldigheidsduur van de aanvullende vergunningen is gekoppeld
durée de validité respective de la licence de classe A, B ou F1 ». aan de respectievelijke geldigheidsduur van de vergunningen klasse A, B of F1 ».
B.2.1. Il résulte de l'article 43/8, § 1er, précité que les licences B.2.1. Uit het voormelde artikel 43/8, § 1, volgt dat de aanvullende
supplémentaires des classes A+, B+ et F1+, nécessaires pour vergunningen A+, B+ en F1+, die nodig zijn om kansspelen via
l'exploitation des jeux de hasard via des instruments de la société de
l'information (ci-après les jeux de hasard proposés via Internet), ne informatiemaatschappij-instrumenten (hierna : kansspelen via internet)
peuvent être octroyées qu'à des personnes qui sont déjà titulaires uit te baten, slechts kunnen worden toegekend aan personen die reeds
d'une licence de classe A, B ou F1, que ces personnes ne peuvent vergunninghouder klasse A, B of F1 zijn, dat die personen slechts een
obtenir qu'une seule licence supplémentaire et que cette licence ne enkele aanvullende vergunning kunnen verkrijgen en dat die enkel
peut porter que sur l'exploitation de jeux de même nature que ceux betrekking kan hebben op de uitbating van spelen van dezelfde aard als
qu'elles offrent déjà dans le monde réel. die welke zij reeds in de reële wereld aanbieden.
B.2.2. A cet égard, les travaux préparatoires de la loi du 10 janvier B.2.2. De parlementaire voorbereiding van de wet van 10 januari 2010
2010 mentionnent : vermeldt in dat verband :
" De wet op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming
« La loi du 7 mai 1999 sur les jeux de hasard, les établissements de van de spelers van 7 mei 1999 voorziet niet in een vergunning voor
jeux de hasard et la protection des joueurs ne prévoit pas de licence kansspelen via informatiemaatschappij-instrumenten waardoor deze
pour les jeux de hasard offerts par le biais des instruments de la
société de l'information, ce qui a pour conséquence que ces jeux de
hasard sont interdits en vertu de l'article 4 de ladite loi. kansspelen krachtens artikel 4 van dezelfde wet worden verboden.
[...] [...]
L'avènement des moyens de communication électroniques, tels que le téléphone mobile, la télévision interactive et surtout l'Internet, a pour conséquence qu'on peut s'adonner beaucoup plus facilement aux jeux de hasard et aux paris. Grâce à ces nouveaux moyens de communication, l'offre de jeux de hasard et de paris s'est considérablement étendue. En effet, l'offre est accessible à tout moment et ne nécessite pas que le joueur se déplace. Il n'y a donc pas de barrière spatiale ou temporelle entre le joueur et l'offre de jeux. Qui plus est, Internet offre au joueur la possibilité de jouer en étant entièrement isolé, ce qui lui permet de céder plus rapidement à une impulsion de jouer. Les mesures d'interdiction destinées à protéger les mineurs ou les personnes vulnérables peuvent être contournées beaucoup plus facilement. Le risque de fraude est plus grand dans la mesure où la mise en place De opkomst van de elektronische communicatiemiddelen, zoals de mobiele telefoon, interactieve televisie en vooral het internet, heeft tot gevolg dat het veel gemakkelijker geworden is om kans- en gokspelen te beoefenen. Dankzij deze nieuwe communicatiemiddelen wordt het aanbod van kans- en gokspelen aanzienlijk uitgebreid. Het aanbod is immers op elk ogenblik toegankelijk en de speler hoeft zich daarvoor niet te verplaatsen. Er is dus geen ruimtelijke of tijdsbarrière tussen de speler en het spelaanbod. Bovendien biedt het internet de speler de mogelijkheid om in volledige afzondering te spelen, zodat deze sneller kan toegeven aan een impuls om te spelen. De verbodsmaatregelen ter bescherming van minderjarigen of kwetsbare personen kunnen veel gemakkelijker worden omzeild. Het risico van fraude is groter doordat online-spelen zeer snel kunnen
de jeux en ligne peut se faire très rapidement et où des exploitants worden opgezet en oneerlijke exploitanten in enkele minuten kunnen
malhonnêtes peuvent se manifester et disparaître en quelques minutes. opduiken en weer verdwijnen.
[...] [...]
Vu la prolifération des jeux de hasard proposés via Internet et le Gelet op de wildgroei aan kansspelen die aangeboden worden via
fait que la répression se révèle inefficace, une initiative internet en het feit dat de repressie haar efficiëntie mist, is een
législative s'impose d'urgence. wetgevend ingrijpen dringend noodzakelijk.
Une politique cohérente et correctement contrôlée de licences suppose Een coherent en correct gecontroleerd vergunningsbeleid veronderstelt
la canalisation des jeux interdits vers des établissements autorisés het kanaliseren van de verboden spelen naar vergunde inrichtingen
où le contrôle est garanti. Pour réaliser cette politique, les jeux de waarbij controle gegarandeerd wordt. Om dit beleid te realiseren
hasard via Internet et, par extension, via le réseau de communication moeten de kansspelen via internet, en bij uitbreiding via het
électronique, doivent être réservés à ceux qui exploitent les jeux de elektronisch communicatienetwerk worden voorbehouden aan zij die ook
hasard dans le monde réel également. in de reële wereld de kansspelen uitbaten.
Comme c'était le cas dans la loi sur les jeux de hasard de 1999, Zoals in de kansspelwet van 1999 wordt in het voorontwerp van wet
l'avant-projet de loi entend ancrer les jeux de hasard dans un cadre geopteerd om de kansspelen in een wettelijk kader in te bedden
légal de manière à en confiner l'offre dans des limites définies pour teneinde het aanbod ter bescherming van de speler binnen bepaalde
protéger le joueur et à réaliser le contrôle des jeux de hasard et des perken te houden en de controle op de kansspelen en de organisatoren
organisateurs de jeux de hasard. van de kansspelen te realiseren.
[...] [...]
Une telle politique de contrôle efficace n'est possible que si l'on Dergelijk doeltreffend controlebeleid is enkel mogelijk door de online
réserve les jeux en ligne à ceux qui exploitent les jeux de hasard spelen voor te behouden aan zij die ook in de reële wereld de
dans le monde réel également, ce qui évite la création d'une offre kansspelen uitbaten waarbij de creatie van een extra aanbod aan online
supplémentaire de jeux en ligne. spelen wordt vermeden.
Seules les entités qui disposent d'une licence A, B ou F1 dans le Enkel de entiteiten die in de reële wereld over een vergunning A, B of
monde réel peuvent offrir ce type d'activité dans le monde virtuel. F1 beschikken, kunnen deze zelfde activiteiten aanbieden in de virtuele wereld.
Les jeux qu'ils offrent via Internet doivent être de même nature que De spelen die zij via internet aanbieden moeten van dezelfde aard zijn
ceux qui sont offerts dans le monde réel. Ainsi, un exploitant de als deze die in de reële wereld aangeboden worden. Zo zal een
casino qui dispose d'une licence supplémentaire ne pourra offrir que casinouitbater met een aanvullende vergunning enkel casinospelen via
des jeux de casino via Internet et non des paris, par exemple. internet mogen aanbieden en bijvoorbeeld geen weddenschappen.
[...] [...]
[...] Le fait que ces organisateurs possèdent déjà d'une licence pour [...] Het feit dat deze aanbieders reeds vergund zijn voor de
offrir des jeux réels donne une garantie supplémentaire sur le aanbieding van de reële spelen biedt een extra garantie voor de
caractère correct du jeu en ligne, l'organisation de ce jeu et la correctheid van het online-spel, de organisatie van dit spel en de
protection du joueur. Ils ne peuvent pas se permettre de faux pas bescherming van de speler. Een misstap kunnen zij zich niet
veroorloven gelet op de band die zij hebben met het aanbod van de
étant donné le lien qu'ils ont avec l'offre de jeux dans le monde réel spelen in de reële wereld » (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC
» (Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/001, pp. 8-11). 52-1992/001, pp. 8-11).
B.2.3. L'article 43/8, § 2, de la loi du 7 mai 1999 a été exécuté par B.2.3. Artikel 43/8, § 2, van de wet van 7 mei 1999 werd ten uitvoer
l'arrêté royal du 25 octobre 2018 « relatif aux modalités gelegd bij het koninklijk besluit van 25 oktober 2018 « betreffende de
d'exploitation des jeux de hasard et des paris exploités au moyen des voorwaarden voor het uitbaten van kansspelen en weddenschappen via
instruments de la société de l'information », qui fait l'objet de la informatiemaatschappij-instrumenten », dat het voorwerp uitmaakt van
procédure devant le juge a quo. Le chapitre II de cet arrêté royal, de procedure voor de verwijzende rechter. Hoofdstuk II van dat
qui comprend les articles 6 à 11, contient les règles générales koninklijk besluit, dat de artikelen 6 tot 11 omvat, bevat de algemene
relatives aux jeux de hasard et paris pouvant être proposés via regels omtrent de kansspelen en weddenschappen die via internet mogen
Internet et définit les conditions dans lesquelles ceux-ci peuvent worden aangeboden en bepaalt de voorwaarden waaronder die mogen worden
être proposés. aangeboden.
B.2.4. L'article 58 de la loi du 7 mai 1999, tel qu'il a été modifié B.2.4. Artikel 58 van de wet van 7 mei 1999, zoals gewijzigd bij
par l'article 37 de la loi, précitée, du 10 janvier 2010, dispose : artikel 37 van de voormelde wet van 10 januari 2010, bepaalt :
« Hormis l'utilisation des cartes de crédit et des cartes de débit dans les établissements de jeux de hasard de classe I, il est interdit à quiconque de consentir aux joueurs ou aux parieurs toute forme de prêt ou de crédit, de conclure avec eux une transaction matérielle ou financière en vue de payer un enjeu ou une perte. Une opération dont la somme s'élève à 10 000 euros ou plus doit être effectuée au moyen d'une carte de crédit ou d'une carte de débit. Le paiement au moyen de cartes de crédit est interdit dans les établissements de jeux de hasard des classe[s] II, III et IV et pour les jeux de hasard exploités par le biais d'instruments de la société de l'information. « Behoudens het gebruik van kredietkaarten en debetkaarten in kansspelinrichtingen klasse I mag niemand aan de spelers en de gokkers enige vorm van lening of krediet toestaan of met hen een geldelijke of materiële transactie aangaan ter betaling van een inzet of een verlies. Een verrichting waarvan de som 10.000 euro of meer bedraagt, moet gebeuren door middel van een kredietkaart of debetkaart. De betaling met kredietkaarten is verboden in de kansspelinrichtingen klasse II, III en IV en voor de kansspelen die worden geëxploiteerd via informatiemaatschappij-instrumenten.
[...] ». [...] ».
B.2.5. Il résulte de ce qui précède que l'article 43/8 de la loi du 7 B.2.5. Uit het voorgaande volgt dat artikel 43/8 van de wet van 7 mei
mai 1999 habilite certes le Roi à déterminer les conditions auxquelles 1999 de Koning weliswaar machtigt om de voorwaarden te bepalen
les jeux de hasard et paris peuvent être proposés via Internet, mais waaronder kansspelen en weddenschappen kunnen worden aangeboden via
que cette habilitation ne s'étend en tout état de cause pas au point internet, maar dat die machtiging hoe dan ook niet zo ver gaat dat aan
que les titulaires d'une licence supplémentaire des classes A+, B+ et houders van aanvullende vergunningen klasse A+, B+ en F1+ de toelating
F1+ puissent être autorisés à accepter l'utilisation de cartes de mag worden gegeven om het gebruik van kredietkaarten als betaalmiddel
crédit comme moyen de paiement pour les jeux de hasard proposés via voor kansspelen via internet te aanvaarden, aangezien artikel 58,
Internet, étant donné que l'article 58, alinéa 2, de la loi du 7 mai tweede lid, van de voormelde wet de betaling met kredietkaarten op
1999 prévoit une interdiction générale du paiement par cartes de algemene wijze verbiedt voor dergelijke kansspelen. Enkel in casino's
crédit pour de tels jeux de hasard. L'utilisation de cartes de crédit uitgebaat in de reële wereld (kansspelinrichtingen klasse I) is het
n'est autorisée que dans les casinos exploités dans le monde réel
(établissements de jeux de hasard de classe I), et ce, par l'effet de gebruik van kredietkaarten toegelaten, en dit ingevolge artikel 58,
l'article 58, alinéa 1er, de la loi du 7 mai 1999. eerste lid, van de voormelde wet.
B.3. Les dispositions précitées ont dès lors pour conséquence qu'un B.3. De voormelde bepalingen hebben derhalve tot gevolg dat een houder
titulaire d'une licence de classe A qui dispose également d'une van een vergunning klasse A die tevens beschikt over een vergunning
licence de classe A+ peut accepter le paiement par cartes de crédit klasse A+ de betaling met kredietkaarten mag aanvaarden voor de
pour les jeux de casino qu'il propose dans le monde réel, mais pas casinospelen die hij aanbiedt in de reële wereld, maar niet voor het
pour les jeux de casino qu'il propose via Internet. C'est cette aanbieden van casinospelen via internet. Het is die situatie waarop de
situation qui est visée dans la question préjudicielle. prejudiciële vraag betrekking heeft.
Quant au fond Ten gronde
B.4.1. Le juge a quo interroge la Cour sur la compatibilité des B.4.1. De verwijzende rechter ondervraagt het Hof over de
articles 58, alinéa 2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 avec les bestaanbaarheid van artikel 58, tweede lid, en artikel 43/8 van de wet
articles 10, 11 et 23 de la Constitution, ainsi qu'avec la liberté van 7 mei 1999 met de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, alsook
d'entreprendre, garantie par les articles II.3 et II.4 du Code de met de vrijheid van ondernemen, zoals gewaarborgd bij de artikelen
droit économique, en ce que ces dispositions traitent de la même II.3 en II.4 van het Wetboek van economisch recht, in zoverre die
manière les titulaires d'une licence de classe A+ et les titulaires bepalingen de houders van een vergunning klasse A+ en de houders van
d'une licence de classe B+ et F1+, en ce qui concerne le paiement par een vergunning klasse B+ en F1+, wat de betaling met kredietkaarten
cartes de crédit pour les jeux de hasard qu'ils proposent via voor kansspelen via internet betreft, op een identieke wijze
Internet, alors que, selon l'article 58, alinéa 1er, l'utilisation de behandelen, terwijl volgens artikel 58, eerste lid, het gebruik van
cartes de crédit dans des établissements de jeux de hasard de classe I kredietkaarten in kansspelinrichtingen klasse I is toegestaan,
est autorisée, de sorte qu'un titulaire d'une licence de classe A qui waardoor het een houder van een vergunning klasse A die beschikt over
dispose d'une licence de classe A+ n'est pas autorisé à accepter een vergunning klasse A+ niet is toegestaan het gebruik van
l'utilisation de cartes de crédit pour les jeux de hasard qu'il kredietkaarten toe te laten voor het aanbieden van zijn kansspelen in
propose dans le monde virtuel. de virtuele wereld.
B.4.2. La partie intervenante ajoute, dans ses mémoires, que la B.4.2. De tussenkomende partij voert in haar memories bijkomend aan
différence de traitement qui découle de l'article 58 de la loi du 7 dat het verschil in behandeling dat voortvloeit uit artikel 58 van de
mai 1999 entre les titulaires d'une licence de classe A et les wet van 7 mei 1999, tussen vergunninghouders klasse A en
titulaires d'une licence des classes B, B+, C, F1+ et F2, en ce qui concerne l'utilisation de cartes de crédit dans le monde réel, ne se justifie plus. Dès lors que les parties devant la Cour ne peuvent modifier, faire modifier ou étendre la portée de la question préjudicielle, la Cour n'a pas à examiner les arguments développés par la partie intervenante. B.5. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. Ce principe s'oppose, par ailleurs, à ce que soient traitées de manière identique, sans qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure critiquée, sont essentiellement différentes. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant vergunninghouders klasse B, B+, C, F1+ en F2, voor wat betreft het gebruik van kredietkaarten in de reële wereld, niet langer verantwoord is. Nu de partijen voor het Hof de draagwijdte van de prejudiciële vraag niet kunnen wijzigen, doen wijzigen of uitbreiden, vermag het Hof niet in te gaan op de door de tussenkomende partij ontwikkelde argumenten. B.5. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Dat beginsel verzet er zich overigens tegen dat categorieën van personen, die zich ten aanzien van de betwiste maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden, op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke verantwoording bestaat. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld
compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel
nature des principes en cause; le principe d'égalité et de en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van
non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat
de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende
et le but visé. middelen en het beoogde doel.
B.6.1. L'article 23, alinéa 3, 1°, de la Constitution dispose : B.6.1. Artikel 23, derde lid, 1°, van de Grondwet bepaalt :
« Ces droits comprennent notamment : « Die rechten omvatten inzonderheid :
1° le droit au travail et au libre choix d'une activité 1° het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het
professionnelle dans le cadre d'une politique générale de l'emploi, raam van een algemeen werkgelegenheidsbeleid dat onder meer gericht is
visant entre autres à assurer un niveau d'emploi aussi stable et élevé op het waarborgen van een zo hoog en stabiel mogelijk
que possible, le droit à des conditions de travail et à une werkgelegenheidspeil, het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een
rémunération équitables, ainsi que le droit d'information, de billijke beloning, alsmede het recht op informatie, overleg en
consultation et de négociation collective ». collectief onderhandelen ».
Cette disposition inclut le droit au libre choix d'une activité Die bepaling vermeldt het recht op de vrije keuze van beroepsarbeid
professionnelle parmi les droits économiques, sociaux et culturels. onder de economische, sociale en culturele rechten.
B.6.2. La décision de renvoi ne permet pas de déduire en quoi les B.6.2. Uit de verwijzingsbeslissing kan niet worden afgeleid in welk
dispositions en cause seraient incompatibles avec le droit au libre opzicht de in het geding zijnde bepalingen onbestaanbaar zouden zijn
choix d'une activité professionnelle, garanti par l'article 23, alinéa met het recht op de vrije keuze van beroepsarbeid, zoals gewaarborgd
3, 1°, de la Constitution. Dans les mémoires qu'elle a transmis à la bij artikel 23, derde lid, 1°, van de Grondwet. In haar memories voor
Cour, la partie requérante devant le juge a quo mentionne cette het Hof vermeldt de verzoekende partij voor de verwijzende rechter die
disposition constitutionnelle en combinaison avec les articles II.3 et grondwetsbepaling in samenhang met de artikelen II.3 en II.4 van het
II.4 du Code de droit économique, qui garantissent la liberté Wetboek van economisch recht, die de vrijheid van ondernemen
d'entreprendre. waarborgen.
B.6.3. Il ressort des travaux préparatoires de l'article 23 de la B.6.3. Uit de parlementaire voorbereiding van artikel 23 van de
Constitution que le Constituant n'a pas entendu consacrer la liberté Grondwet blijkt dat de Grondwetgever de vrijheid van handel en
de commerce et d'industrie ou la liberté d'entreprendre dans les nijverheid of de vrijheid van ondernemen niet heeft willen verankeren
notions de « droit au travail » et de « libre choix d'une activité in de begrippen « recht op arbeid » en « vrije keuze van beroepsarbeid
professionnelle » (Doc. parl., Sénat, SE 1991-1992, n° 100-2/3°, p. » (Parl. St., Senaat, BZ 1991-1992, nr. 100-2/3°, p. 15; nr. 100-2/4°,
15; n° 100-2/4°, pp. 93 à 99; n° 100-2/9°, pp. 3 à 10). Une telle pp. 93 tot 99; nr. 100-2/9°, pp. 3 tot 10). Eenzelfde benadering
approche découle également du dépôt de différentes propositions de « blijkt eveneens uit de indiening van verschillende voorstellen tot «
révision de l'article 23, alinéa 3, de la Constitution, en vue de le herziening van artikel 23, derde lid, van de Grondwet, teneinde het
compléter par un 6° garantissant la liberté de commerce et d'industrie aan te vullen met een 6°, ter vrijwaring van de vrijheid van handel en
» (Doc. parl., Sénat, 2006-2007, n° 3-1930/1; Sénat, SE 2010, n° nijverheid » (Parl. St., Senaat, 2006-2007, nr. 3-1930/1; Senaat, BZ
5-19/1; Chambre, 2014-2015, DOC 54-0581/001). 2010, nr. 5-19/1; Kamer, 2014-2015, DOC 54-0581/001).
B.7.1. La loi du 28 février 2013, qui a introduit l'article II.3 du B.7.1. De wet van 28 februari 2013 die artikel II.3 van het Wetboek
Code de droit économique, a abrogé le décret dit d'Allarde des 2-17 van economisch recht heeft ingevoerd, heeft het zogenaamde decreet
mars 1791. Ce décret, qui garantissait la liberté de commerce et d'Allarde van 2-17 maart 1791 opgeheven. Dat decreet, dat de vrijheid
d'industrie, a régulièrement servi de norme de référence à la Cour van handel en nijverheid waarborgde, heeft het Hof meermaals in zijn
dans son contrôle du respect des articles 10 et 11 de la Constitution. toetsing aan de artikelen 10 en 11 van de Grondwet betrokken.
B.7.2. La liberté d'entreprendre, visée à l'article II.3 du Code de B.7.2. De vrijheid van ondernemen, bedoeld in artikel II.3 van het
droit économique, doit s'exercer « dans le respect des traités Wetboek van economisch recht, moet worden uitgeoefend « met
inachtneming van de in België van kracht zijnde internationale
internationaux en vigueur en Belgique, du cadre normatif général de verdragen, van het algemeen normatief kader van de economische unie en
l'union économique et de l'unité monétaire tel qu'établi par ou en de monetaire eenheid zoals vastgesteld door of krachtens de
vertu des traités internationaux et de la loi » (article II.4 du même internationale verdragen en de wet » (artikel II.4 van hetzelfde
Code). Wetboek).
La liberté d'entreprendre doit par conséquent être lue en combinaison De vrijheid van ondernemen dient derhalve in samenhang te worden
avec les dispositions de droit de l'Union européenne applicables, gelezen met de toepasselijke bepalingen van het Europees Unierecht,
ainsi qu'avec l'article 6, § 1er, VI, alinéa 3, de la loi spéciale du alsook met artikel 6, § 1, VI, derde lid, van de bijzondere wet van 8
8 août 1980 de réformes institutionnelles, au regard duquel la Cour augustus 1980 tot hervorming der instellingen, waaraan, als
peut effectuer directement un contrôle, en tant que règle répartitrice bevoegdheidverdelende regel, het Hof rechtstreeks vermag te toetsen.
de compétences. Enfin, la liberté d'entreprendre est également garantie par l'article Ten slotte wordt de vrijheid van ondernemen eveneens gewaarborgd door
16 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne. artikel 16 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.
B.7.3. Par conséquent, la Cour doit contrôler la disposition attaquée B.7.3. Het Hof dient de bestreden bepaling derhalve te toetsen aan de
au regard des articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec la artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de
liberté d'entreprendre. vrijheid van ondernemen.
B.8. La liberté d'entreprendre ne peut être conçue comme une liberté B.8. De vrijheid van ondernemen kan niet als een absolute vrijheid
absolue. Elle ne fait pas obstacle à ce que le législateur compétent worden opgevat. Zij belet niet dat de bevoegde wetgever de economische
règle l'activité économique des personnes et des entreprises. Le bedrijvigheid van personen en ondernemingen regelt. De wetgever zou
législateur n'interviendrait de manière déraisonnable que s'il pas onredelijk optreden indien hij de vrijheid van ondernemen zou
limitait la liberté d'entreprendre sans aucune nécessité ou si cette beperken zonder dat daartoe enige noodzaak bestaat of indien die
limitation était disproportionnée au but poursuivi. beperking onevenredig zou zijn met het nagestreefde doel.
B.9. Ainsi qu'il ressort des travaux préparatoires mentionnés en B.9. Zoals blijkt uit de in B.2.2 vermelde parlementaire
B.2.2, la loi du 10 janvier 2010 vise à créer un cadre juridique pour voorbereiding, strekt de wet van 10 januari 2010 ertoe een wettelijk
les jeux de hasard proposés via Internet, afin de limiter l'offre et kader te scheppen voor de kansspelen via internet, teneinde, ter
de contrôler les jeux de hasard et les organisateurs des jeux de bescherming van de speler, het aanbod te beperken en de kansspelen en
hasard, en vue de protéger le joueur. Ces objectifs sont légitimes. de organisatoren van de kansspelen te controleren. Die doelstellingen
B.10. L'identité de traitement entre les titulaires d'une licence de zijn legitiem. B.10. De identieke behandeling van de houders van een vergunning
classe A+ et les titulaires d'une licence des classes B+ et F1+, en ce klasse A+ en de houders van een vergunning klasse B+ en F1+, voor wat
qui concerne l'utilisation de cartes de crédit, repose sur le fait de het gebruik van kredietkaarten betreft, steunt op het aanbieden van
proposer des jeux de hasard via Internet. kansspelen via internet.
B.11.1. Il découle de la jurisprudence de la Cour de justice de l'Union européenne que les Etats membres sont en droit d'apporter des restrictions à l'exploitation des jeux de hasard sur leur territoire. En effet, les jeux de hasard constituent une activité économique qui peut avoir des conséquences très dommageables tant pour la société, en raison du risque d'appauvrissement des joueurs auquel peut conduire une pratique excessive du jeu, que pour l'ordre public en général, compte tenu notamment des revenus importants qu'ils génèrent. Des libertés économiques telles que la libre prestation des services et la liberté d'entreprendre peuvent donc faire l'objet de restrictions, pour des motifs d'ordre public, de sécurité publique ou de santé publique, ou pour des raisons impérieuses d'intérêt général, telles que la prévention de la fraude, la protection des consommateurs contre une incitation à des dépenses excessives liées au jeu et la prévention B.11.1. Uit de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie volgt dat de lidstaten aan de exploitatie van kansspelen op hun grondgebied beperkingen mogen stellen. Kansspelen zijn immers een economische activiteit die zeer schadelijke gevolgen kan hebben, zowel voor de samenleving wegens het gevaar van verarming van de spelers bij overmatig gokgedrag, als voor de openbare orde in het algemeen, gelet in het bijzonder op de aanzienlijke inkomsten die bij kansspelen worden gegenereerd. Economische vrijheden zoals het vrij verrichten van diensten en de vrijheid van ondernemen kunnen derhalve worden beperkt om redenen van openbare orde, openbare veiligheid en volksgezondheid, of om dwingende redenen van algemeen belang, zoals het doel de consument te beschermen, fraude te bestrijden, te voorkomen dat burgers tot geldverkwisting door gokken worden aangespoord, en maatschappelijke problemen in het algemeen te
de troubles de l'ordre social en général (CJCE, 8 septembre 2009, vermijden (HvJ, 8 september 2009, C-42/07, Liga Portuguesa de Futebol
C-42/07, Liga Portuguesa de Futebol Profissional et Bwin International, point 56). Profissional en Bwin International, punt 56).
B.11.2. Selon la Cour de justice, les particularités d'ordre moral, B.11.2. Volgens het Hof van Justitie kunnen de bijzonderheden van
religieux ou culturel ainsi que les conséquences moralement et morele, religieuze of culturele aard en de aan kansspelen en
financièrement préjudiciables pour l'individu et la société qui weddenschappen verbonden moreel en financieel schadelijke gevolgen
entourent les jeux et les paris peuvent être de nature à justifier voor het individu en de samenleving rechtvaardigen dat de nationale
l'existence, au profit des autorités nationales, d'un pouvoir autoriteiten over voldoende beoordelingsvrijheid beschikken om te
d'appréciation suffisant pour déterminer les exigences que comporte la bepalen wat noodzakelijk is voor de bescherming van de consument en
protection du consommateur et de l'ordre social (CJUE, 3 juin 2010, van de maatschappelijke orde (HvJ, 3 juni 2010, C-258/08, Ladbrokes
C-258/08, Ladbrokes Betting & Gaming Ltd et Ladbrokes International Betting & Gaming Ltd en Ladbrokes International Ltd, punt 19).
Ltd, point 19). B.11.3. La restriction apportée à la libre prestation des services, B.11.3. De ter bescherming van die belangen opgelegde beperking van de
imposée en vue de protéger ces intérêts, doit toutefois être propre à economische vrijheden moet evenwel geschikt zijn om de verwezenlijking
garantir la réalisation du ou des objectifs poursuivis, ce qui van het doel of de doeleinden die hiermee worden nagestreefd, te
signifie que cette restriction doit être cohérente, systématique et waarborgen, hetgeen betekent dat die beperking coherent en
proportionnée (CJCE, 8 septembre 2009, C-42/07, Liga Portuguesa de systematisch en evenredig moet zijn (HvJ, 8 september 2009, C-42/07,
Futebol Profissional et Bwin International, points 60 et 61). Liga Portuguesa de Futebol Profissional en Bwin International, punten 60 en 61).
B.11.4. Concernant le contrôle de proportionnalité, la Cour de justice B.11.4. Bij de controle van de evenredigheid heeft het Hof van
a reconnu que les caractéristiques propres à l'offre de jeux de hasard
via Internet comportent des risques de nature différente et d'une Justitie erkend dat de specifieke kenmerken van het aanbieden van
importance accrue en ce qui concerne d'éventuelles fraudes commises kansspelen via internet andere en ernstigere risico's op fraude door
par les opérateurs et des risques de nature différente et d'une marktdeelnemers en andere en ernstigere risico's voor de bescherming
importance accrue en matière de protection des consommateurs et van de consument - in het bijzonder van minderjarigen en personen met
singulièrement des jeunes et des personnes ayant une propension een bijzondere goklust of personen die een dergelijke lust kunnen
particulière au jeu ou susceptibles de développer une telle ontwikkelen - met zich meebrengen dan op de traditionele markten
propension, par rapport aux marchés traditionnels de tels jeux : aangeboden kansspelen :
« Outre le manque de contact direct entre le consommateur et « Naast het reeds genoemde feit dat er geen direct contact is tussen
l'opérateur, précédemment mentionné, la facilité toute particulière et
la permanence de l'accès aux jeux proposés sur Internet ainsi que le de consument en de marktdeelnemer, vormen de zeer gemakkelijke en
volume et la fréquence potentiellement élevés d'une telle offre à permanente toegang tot kansspelen die op internet worden aangeboden,
caractère international, dans un environnement qui est en outre alsook de potentieel grote omvang en hoge frequentie van het betrokken
caractérisé par un isolement du joueur, un anonymat et une absence de internationale aanbod, in een omgeving die bovendien wordt gekenmerkt
contrôle social, constituent autant de facteurs de nature à favoriser door het isolement van de speler, een klimaat van anonimiteit en het
un développement de l'assuétude au jeu et des dépenses excessives ontbreken van sociale controle, evenzoveel factoren die een toename
liées à celui-ci ainsi que, partant, à accroître les conséquences van gokverslaving en geldverkwisting door gokken en dus ook van de
sociales et morales négatives qui s'y attachent, telles qu'elles ont negatieve sociale en morele gevolgen daarvan, zoals deze door vaste
été mises en exergue par une jurisprudence constante » (CJUE, 8 rechtspraak in het licht zijn gesteld, in de hand werken » (HvJ, 8
septembre 2010, C-46/08, Carmen Media Group, point 103). september 2010, C-46/08, Carmen Media Group, punt 103).
B.12.1. Il ressort des travaux préparatoires mentionnés en B.2.2 que B.12.1. Uit de in B.2.2 vermelde parlementaire voorbereiding blijkt
le législateur, lorsqu'il a régulé l'offre de jeux de hasard via dat de wetgever zich voor de regulering van de kansspelen via internet
Internet, a pris en considération les risques accrus que de tels jeux eveneens heeft laten leiden door de ernstigere risico's die dergelijke
représentent pour les joueurs et pour l'ordre social. spelen voor de spelers en de maatschappelijke orde inhouden.
B.12.2. Le législateur a également tenu compte de ces risques accrus B.12.2. Die ernstigere risico's had de wetgever ook voor ogen bij zijn
lorsqu'il a déclaré une interdiction générale des cartes de crédit beslissing om het verbod op het gebruik van kredietkaarten op algemene
applicable aux jeux de hasard proposés via Internet. Interrogé par un wijze van toepassing te verklaren op kansspelen via internet. Op een
parlementaire quant à savoir pourquoi, dans le projet de loi, il vraag van een parlementslid waarom in het wetsontwerp niet werd
n'avait pas été opté pour une interdiction générale des jeux de hasard geopteerd voor een algemeen verbod op kansspelen via internet,
proposés via Internet, le secrétaire d'Etat compétent a répondu, au verklaarde de bevoegde staatssecretaris tijdens de behandeling van het
cours du débat relatif au projet de loi en séance plénière : wetsontwerp in de plenaire vergadering :
« Monsieur [...], deux remarques. Voici ma réponse à votre première « Mijnheer [...], twee bemerkingen. Wat uw eerste opmerking betreft,
observation. Je ne me pencherai pas sur les détails techniques, mais het volgende. Ik zal niet op de technische details ingaan, maar het is
il est tout de même très important que l'utilisation de cartes de toch zeer belangrijk dat het gebruik van kredietkaarten in de toekomst
crédit sur internet soit dorénavant interdite pour les jeux de hasard. wordt verboden op internet wat de kansspelen betreft. Kredietkaarten
Les cartes de crédit resteront uniquement utilisables dans les
casinos, comme c'est le cas aujourd'hui, en raison de la modification zullen alleen toegestaan blijven, zoals dat thans het geval is, door
législative de 2003. En dehors de ceux-ci, les cartes de crédit ne een wetswijziging van 2003, in casino's. Daarbuiten zijn de
sont pas autorisées. J'insiste sur l'importance de cette mesure. kredietkaarten niet toegestaan. Ik meen dat dit zeer belangrijk is.
Celle-ci va d'ailleurs dans le sens de l'avis du Parlement européen » Het gaat ook in de richting van het advies van het Europees Parlement
(Ann., Chambre, 2008-2009, CRIV 52 PLEN 109, p. 40). » (Hand., Kamer, 2008-2009, 15 juli 2009, CRIV 52 PLEN 109, p. 40).
Avant cela, lors de la discussion du projet de loi au sein de la Eerder had de staatssecretaris er tijdens de bespreking van het
commission compétente de la Chambre, le secrétaire d'Etat avait wetsontwerp in de bevoegde Kamercommissie op gewezen dat « het gebruik
indiqué que « l'usage de cartes de crédit présente un risque van kredietkaarten een bijkomend risico inhoudt voor de spelers en zo
supplémentaire pour les joueurs et doit être évité autant que possible veel mogelijk vermeden moet worden » (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC
» (Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/006, p. 95). 52-1992/006, p. 95).
B.12.3. En renvoyant à « l'avis du Parlement européen », le secrétaire B.12.3. De verwijzing door de bevoegde staatssecretaris naar « het
d'Etat compétent fait référence à la résolution du Parlement européen advies van het Europees Parlement » heeft betrekking op de resolutie
du 10 mars 2009 « sur l'intégrité des jeux d'argent en ligne » van het Europees Parlement van 10 maart 2009 « over de integriteit van
(2008/2215(INI)) (Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/006, p. online gokken » (2008/2215(INI)) (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC
30). Dans cette résolution, il est souligné que « les jeux d'argent en 52-1992/006, p. 30). In die resolutie wordt benadrukt dat « online
ligne cumulent plusieurs facteurs de risque associés à la dépendance, gokken verschillende risico's voor probleemgokken met zich meebrengt,
comme, entre autres, la facilité d'accès, la disponibilité d'un large zoals onder meer laagdrempelige toegang, de brede keuze uit spellen en
éventail de jeux et le peu de contraintes sociales » (considérant J de minder sociale controle » (overweging J van de voormelde resolutie) en
la résolution précitée), raison pour laquelle le Parlement soutient steunt het Parlement om die reden de totstandkoming van normen die die
l'élaboration de normes susceptibles de réduire ces risques, telles risico's kunnen inperken, zoals onder meer « een verbod op
que, notamment, « l'interdiction du crédit et des systèmes de primes kredietregelingen en bonussen om kwetsbare gokkers te beschermen »
afin de protéger les joueurs vulnérables » (point 19 de la résolution (punt 19 van de voormelde resolutie). Tijdens de bespreking van het
précitée). Lors de la discussion du projet relatif à la résolution ontwerp van de voormelde resolutie in het Europees Parlement werd
précitée au sein du Parlement européen, il a été renvoyé aux
conclusions de l'avocat général Y. Bot dans l'affaire Liga Portuguesa verwezen naar de conclusie van advocaat-generaal Y. Bot in de reeds
de Futebol Profissional et Bwin International (C-42/07), précitée, vermelde zaak Liga Portuguesa de Futebol Profissional en Bwin
dans lesquelles celui-ci avait noté que les risques de dépenses International (C-42/07), waarin deze opmerkte dat het risico van
excessives et d'une véritable addiction aux jeux sont, d'une manière geldverkwisting en pure gokverslaving over het algemeen wordt vergroot
générale, aggravés par de nombreux facteurs, notamment par « la door talrijke factoren, waarbij hij onder meer verwees naar « de
faculté de disposer d'un crédit pour jouer » (point 267). Enfin, on mogelijkheid om over een spelkrediet te beschikken » (punt 267). Ten
retrouve également ces préoccupations dans la résolution, plus slotte zijn die bekommernissen eveneens terug te vinden in de meer
récente, du Parlement européen du 10 septembre 2013 « sur les jeux recente resolutie van het Europees Parlement van 10 september 2013 «
d'argent et de hasard en ligne dans le marché intérieur » over onlinegokken op de interne markt » (2012/2322(INI)) en de
(2012/2322(INI)) et dans la recommandation de la Commission du 14 aanbeveling van de Commissie van 14 juli 2014 « betreffende beginselen
juillet 2014 « relative à des principes pour la protection des
consommateurs et des joueurs dans le cadre des services de jeux
d'argent et de hasard en ligne et pour la prévention des jeux d'argent ter bescherming van consumenten en gebruikers van onlinegokdiensten en
et de hasard en ligne chez les mineurs » (2014/478/UE). ter voorkoming van onlinegokken door minderjarigen » (2014/478/EU).
B.13.1. A l'origine, l'article 58 de la loi du 7 mai 1999 prévoyait B.13.1. Bij de totstandkoming ervan voorzag artikel 58 van de wet van
une interdiction absolue de recours au crédit pour les jeux de hasard, 7 mei 1999 in een absoluut verbod van kredietverlening bij kansspelen,
afin de protéger les joueurs. La loi-programme du 8 avril 2003 a prévu teneinde de spelers te beschermen. Op dat verbod werd in een
une exception à cette interdiction, mais exclusivement pour les uitzondering voorzien bij de programmawet van 8 april 2003, doch
établissements de jeux de hasard de classe I, à savoir les casinos. Le uitsluitend voor kansspelinrichtingen van klasse I, namelijk de
législateur a jugé que cette exception était nécessaire, sans quoi il casino's. Die uitzondering werd door de wetgever nodig geacht omdat
aurait été impossible de garantir une exploitation normale des anders geen normale uitbating van de casino's kon worden gewaarborgd.
casinos. B.13.2. Compte tenu de ce qui est dit en B.11 et en B.12, le B.13.2. Rekening houdend met hetgeen is vermeld in B.11 en B.12 kon de
législateur a pu raisonnablement considérer que la protection des wetgever redelijkerwijze van oordeel zijn dat de bescherming van de
joueurs et de l'ordre social nécessite l'interdiction de l'utilisation spelers en van de maatschappelijke orde vereist dat het gebruik van
de cartes de crédit pour tous les jeux de hasard proposés via kredietkaarten wordt verboden voor alle kansspelen via internet,
Internet, de quelque type qu'ils soient. Les risques accrus, précités, que de tels jeux de hasard comportent se manifestent en effet à l'égard de tous les types de jeux de hasard proposés via Internet, quels que soient leur nature et le type de licence nécessaire pour leur exploitation. B.13.3. Une carte de crédit constitue une forme d'octroi de crédit, qui permet aux joueurs de dépenser plus d'argent que ce dont ils disposent en réalité à ce moment et qui peut donc les amener à contracter des dettes. Les risques susmentionnés qui sont liés à la possibilité pour les joueurs de disposer d'un crédit de jeu valent dès lors tant en ce qui concerne l'interdiction, contenue dans l'article ongeacht het type kansspel. De hiervoor vermelde ernstigere risico's die dergelijke kansspelen inhouden, manifesteren zich immers ten aanzien van elk type onlinekansspel, ongeacht hun aard en het type van hun vergunning noodzakelijk voor hun uitbating. B.13.3. Een kredietkaart houdt een vorm van kredietverlening in, die spelers toelaat om meer geld te spenderen dan waarover zij op dat ogenblik werkelijk beschikken, en die hen er dus toe kan brengen schulden aan te gaan. De hiervoor vermelde risico's die verbonden zijn aan de mogelijkheid voor spelers om over een spelkrediet te beschikken, gelden dan ook zowel voor het in artikel 58, eerste lid,
58, alinéa 1er, de la loi du 7 mai 1999, de consentir aux joueurs van de wet van 7 mei 1999 opgenomen verbod om aan spelers enige vorm
toute forme de prêt ou de crédit qu'en ce qui concerne l'interdiction van lening of krediet toe te staan, als voor het in het tweede lid van
d'utilisation de cartes de crédit contenue dans l'alinéa 2 de het voormelde artikel opgenomen verbod op het gebruik van
l'article précité. En outre, les limites fixées pour les cartes de kredietkaarten. Bovendien zijn aan kredietkaarten doorgaans hogere
crédit sont généralement plus élevées que pour les cartes de débit limieten gekoppeld dan aan klassieke debetkaarten. De
classiques. L'accessibilité de l'offre en ligne et la simplicité des laagdrempeligheid van het onlineaanbod en de eenvoud waarmee
paiements via Internet peuvent augmenter les risques d'addiction au betalingen via internet kunnen worden verricht, kunnen de risico's op
jeu, si bien qu'une application générale de l'interdiction de een gokverslaving verhogen, zodat een algemene toepassing van het
l'utilisation de cartes de crédit aux jeux de hasard proposés via verbod op het gebruik van kredietkaarten op kansspelen via internet,
Internet, et donc tant aux jeux de hasard proposés par les titulaires en dus zowel op kansspelen aangeboden door houders van een vergunning
d'une licence de classe A+ qu'aux jeux de hasard proposés par les klasse A+, als op kansspelen aangeboden door houders van een
titulaires d'une licence de classe B+ et F1+, constitue une mesure vergunning klasse B+ en F1+, een pertinente maatregel is, aangezien
pertinente, puisqu'elle permet d'ainsi diminuer ce risque. aldus dat risico kan worden verminderd.
B.14.1. Contrairement à ce que la partie requérante devant le juge a B.14.1. Anders dan de verzoekende partij voor de verwijzende rechter
quo soutient, le fait que l'interdiction de l'utilisation de cartes de beweert, leidt het feit dat het verbod op het gebruik van
crédit pour des jeux de casino proposés via Internet pourrait conduire kredietkaarten bij casinospelen via internet ertoe kan leiden dat
les joueurs à se tourner vers des casinos étrangers ou illégaux, de spelers hun toevlucht zullen nemen tot buitenlandse of illegale
sorte qu'il serait selon elle porté atteinte à l'« idée de casino's, waardoor volgens haar afbreuk zou worden gedaan aan de «
canalisation » qui sous-tend la législation sur les jeux de hasard, ne kanalisatiegedachte » die aan de basis ligt van de kansspelwetgeving,
conduit pas à une autre conclusion. niet tot een andere conclusie.
B.14.2. Il est vrai qu'il ressort des travaux préparatoires cités en B.14.2. Uit de in B.2.2 aangehaalde parlementaire voorbereiding blijkt
B.2.2 que la loi du 10 janvier 2010, tout comme la loi du 7 mai 1999, weliswaar dat het uitgangspunt van de wet van 10 januari 2010, net als
se fonde sur « la canalisation des jeux interdits vers des dat van de wet van 7 mei 1999, bestaat in « het kanaliseren van de
établissements autorisés où le contrôle est garanti » (Doc. parl., verboden spelen naar vergunde inrichtingen waarbij controle
Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. 9), ce que la loi du 10 gegarandeerd wordt » (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p.
janvier 2010 réalise en réservant « les jeux de hasard via Internet 9), hetgeen ten aanzien van de wet van 10 januari 2010 gerealiseerd
et, par extension, via le réseau de communication électronique [...] à wordt door « de kansspelen via internet, en bij uitbreiding via het
elektronisch communicatienetwerk [voor te behouden] aan zij die ook in
ceux qui exploitent les jeux de hasard dans le monde réel également » de reële wereld de kansspelen uitbaten » (ibid.). De
(ibid.). Cependant, l'idée de canalisation ne va pas jusqu'à empêcher kanalisatiegedachte gaat echter niet zo ver dat de wetgever geen
le législateur de prendre des mesures pour protéger les joueurs, au maatregelen zou mogen nemen ter bescherming van de spelers, alleen
seul motif que celles-ci pourraient amener les joueurs à se tourner omdat die tot gevolg zouden kunnen hebben dat spelers hun toevlucht
vers des jeux illégaux. nemen tot illegale spelen.
B.15. La Cour doit toutefois encore examiner si les dispositions B.15. Het Hof dient evenwel nog na te gaan of de in het geding zijnde
attaquées produisent des effets disproportionnés à l'objectif bepalingen gevolgen hebben die onevenredig zijn ten opzichte van het
poursuivi. nagestreefde doel.
A cet égard, il convient d'observer que les dispositions en cause In dat verband moet worden opgemerkt dat de in het geding zijnde
n'interdisent pas l'offre de jeux de hasard via Internet. Elles bepalingen geen verbod inhouden om kansspelen via internet aan te
interdisent uniquement l'utilisation de cartes de crédit pour de tels bieden. Zij verbieden enkel het gebruik van kredietkaarten voor
jeux de hasard. Les titulaires d'une licence des classes A+, B+ et F1+ dergelijke kansspelen. De houders van een vergunning klasse A+, B+ en
peuvent donc continuer à proposer des jeux de hasard via Internet et F1+ kunnen dus kansspelen via internet blijven aanbieden, waarbij de
les joueurs peuvent utiliser des cartes de débit leur permettant de spelers gebruik kunnen maken van debetkaarten, die hun toelaten
dépenser des montants qui, s'ils n'atteignent pas les sommes pouvant bedragen uit te geven die, al benaderen zij niet de bedragen die
être dépensées avec une carte de crédit, sont pour autant significatifs. kunnen worden uitgegeven met een kredietkaart, toch aanzienlijk zijn.
Du reste, la partie requérante devant le juge a quo ne démontre pas De verzoekende partij voor de verwijzende rechter toont overigens niet
que la possibilité de recevoir des paiements par cartes de crédit pour aan dat de mogelijkheid om betalingen via kredietkaarten te ontvangen
les jeux de casino qu'elle propose via Internet est essentielle pour voor de door haar aangeboden casinospelen via internet, essentieel is
pouvoir proposer de tels jeux de manière rentable. om dergelijke spelen op een rendabele wijze te kunnen aanbieden.
B.16. Compte tenu de ce qui précède, les articles 58, alinéa 2, et B.16. Rekening houdend met het voorgaande, zijn de artikelen 58,
43/8 de la loi du 7 mai 1999 ne sont pas incompatibles avec les tweede lid, en 43/8 van de wet van 7 mei 1999 niet onbestaanbaar met
articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec la de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in samenhang gelezen met de
liberté d'entreprendre, garantie par les articles II.3 et II.4 du Code vrijheid van ondernemen, zoals gewaarborgd bij de artikelen II.3 en
de droit économique, en ce qu'ils interdisent tant aux titulaires II.4 van het Wetboek van economisch recht, in zoverre zij zowel
d'une licence de classe A+ qu'aux titulaires d'une licence des classes houders van een vergunning klasse A+ als houders van een vergunning
B+ et F1+ d'accepter des paiements par cartes de crédit pour les jeux klasse B+ en F1+ verbieden om betalingen met kredietkaarten te
de hasard qu'ils proposent via Internet. aanvaarden voor de kansspelen die zij via internet aanbieden.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
Les articles 43/8 et 58, alinéa 2, de la loi du 7 mai 1999 « sur les De artikelen 43/8 en 58, tweede lid, van de wet van 7 mei 1999 « op de
jeux de hasard, les paris, les établissements de jeux de hasard et la kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de
protection des joueurs » ne violent pas les articles 10 et 11 de la bescherming van de spelers » schenden niet de artikelen 10 en 11 van
Constitution, lus en combinaison avec la liberté d'entreprendre, de Grondwet, in samenhang gelezen met de vrijheid van ondernemen,
garantie par les articles II.3 et II.4 du Code de droit économique, en zoals gewaarborgd bij de artikelen II.3 en II.4 van het Wetboek van
ce qu'ils interdisent tant aux titulaires d'une licence de classe A+ economisch recht, in zoverre zij zowel houders van een vergunning
qu'aux titulaires d'une licence des classes B+ et F1+ d'accepter des klasse A+ als houders van een vergunning klasse B+ en F1+ verbieden om
paiements par cartes de crédit pour les jeux de hasard qu'ils betalingen met kredietkaarten te aanvaarden voor de kansspelen die zij
proposent via Internet. via internet aanbieden.
Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 17 mars 2022. op 17 maart 2022.
Le greffier, Le président, De griffier, De voorzitter,
P.-Y. Dutilleux L. Lavrysen P.-Y. Dutilleux L. Lavrysen
^