← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 21/2021 du 11 février 2021 Numéro du rôle : 7123 En cause :
la question préjudicielle relative à l'article 2244, § 1 er , alinéa 3, de l'ancien
Code civil, posée par la Cour d'appel de Bruxelles. La Cour composée
des présidents F. Daoût et L. Lavrysen, et des juges J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, P.(...)"
| Extrait de l'arrêt n° 21/2021 du 11 février 2021 Numéro du rôle : 7123 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 2244, § 1 er , alinéa 3, de l'ancien Code civil, posée par la Cour d'appel de Bruxelles. La Cour composée des présidents F. Daoût et L. Lavrysen, et des juges J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, P.(...) | Uittreksel uit arrest nr. 21/2021 van 11 februari 2021 Rolnummer 7123 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 2244, § 1, derde lid, van het oude Burgerlijk Wetboek, gesteld door het Hof van Beroep te Brussel. Het Grondwett samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en L. Lavrysen, en de rechters J.-P. Moerman, T. Merckx-Va(...) |
|---|---|
| COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
| Extrait de l'arrêt n° 21/2021 du 11 février 2021 | Uittreksel uit arrest nr. 21/2021 van 11 februari 2021 |
| Numéro du rôle : 7123 | Rolnummer 7123 |
| En cause : la question préjudicielle relative à l'article 2244, § 1er, | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 2244, § 1, derde |
| alinéa 3, de l'ancien Code civil, posée par la Cour d'appel de | lid, van het oude Burgerlijk Wetboek, gesteld door het Hof van Beroep |
| Bruxelles. | te Brussel. |
| La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
| composée des présidents F. Daoût et L. Lavrysen, et des juges J.-P. | samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en L. Lavrysen, en de |
| Moerman, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R. Leysen, J. | rechters J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R. |
| Moerman, Y. Kherbache et T. Detienne, assistée du greffier F. | Leysen, J. Moerman, Y. Kherbache en T. Detienne, bijgestaan door de |
| Meersschaut, présidée par le président F. Daoût, | griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter F. |
| après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | Daoût, wijst na beraad het volgende arrest : |
| I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
| Par arrêt du 24 janvier 2019, dont l'expédition est parvenue au greffe | Bij arrest van 24 januari 2019, waarvan de expeditie ter griffie van |
| de la Cour le 11 février 2019, la Cour d'appel de Bruxelles a posé la | het Hof is ingekomen op 11 februari 2019, heeft het Hof van Beroep te |
| question préjudicielle suivante : | Brussel de volgende prejudiciële vraag gesteld : |
| « Dans l'interprétation selon laquelle l'effet interruptif du recours | « Is artikel 2244, § 1, van het Burgerlijk Wetboek, zo geïnterpreteerd |
| en annulation visé par l'article 2244, § 1er, du Code civil ne | dat alleen de verzoekende partij de stuitende werking van het in |
| bénéficie qu'à la partie requérante, l'article 2244, § 1er, du Code | artikel 2244, § 1, van het Burgerlijk Wetboek beoogde beroep tot |
| civil n'est-il pas contraire aux articles 10 et 11 de la Constitution | vernietiging geniet, niet in strijd met de artikelen 10 en 11 van de |
| en ce qu'il crée une différence de traitement entre : | Grondwet, in zoverre het een verschil in behandeling invoert tussen : |
| - les personnes qui ont formé ce recours en annulation et peuvent | - de personen die dat beroep tot vernietiging hebben ingesteld en de |
| stuitende werking van dat beroep ten aanzien van hun vordering tot | |
| bénéficier du caractère interruptif de ce recours pour leur action en | herstel van de door de bestreden administratieve handeling |
| réparation du dommage causé par l'acte administratif attaqué et | veroorzaakte schade kunnen genieten en |
| - les personnes qui n'ont pas formé ce recours, qui ne sont pas non | - de personen die dat beroep niet hebben ingesteld, die evenmin in de |
| plus intervenues à la procédure et sont préjudiciées par l'arrêt | procedure zijn tussengekomen en die worden benadeeld door het |
| d'annulation qui a un effet erga omnes et rétroactif ? ». | vernietigingsarrest dat een werking erga omnes heeft en retroactief is ? ». |
| (...) | (...) |
| III. En droit | III. In rechte |
| (...) | (...) |
| B.1.1. La question préjudicielle porte sur l'article 2244, § 1er, de | B.1.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 2244, § 1, |
| l'ancien Code civil, tel qu'il a été modifié par l'article 2 de la loi | van het oude Burgerlijk Wetboek, zoals gewijzigd bij artikel 2 van de |
| du 25 juillet 2008 « modifiant le Code civil et les lois coordonnées | wet van 25 juli 2008 « tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek en de |
| du 17 juillet 1991 sur la comptabilité de l'Etat en vue d'interrompre | gecoördineerde wetten van 17 juli 1991 op de Rijkscomptabiliteit met |
| la prescription de l'action en dommages et intérêts à la suite d'un | het oog op het stuiten van de verjaring van de vordering tot |
| recours en annulation devant le Conseil d'Etat » (ci-après : la loi du | schadevergoeding ten gevolge van een beroep tot vernietiging bij de |
| 25 juillet 2008), qui disposait : « Une citation en justice, un commandement, une sommation de payer visée à l'article 1394/21 du Code judiciaire ou une saisie, signifiés à celui qu'on veut empêcher de prescrire, forment l'interruption civile. Une citation en justice interrompt la prescription jusqu'au prononcé d'une décision définitive. Pour l'application de la présente section, un recours en annulation d'un acte administratif devant le Conseil d'Etat a, à l'égard de l'action en réparation du dommage causé par l'acte administratif annulé, les mêmes effets qu'une citation en justice ». | Raad van State » (hierna : de wet van 25 juli 2008), dat bepaalde : « Een dagvaarding voor het gerecht, een bevel tot betaling, een aanmaning tot betaling als bedoeld in artikel 1394/21 van het Gerechtelijk Wetboek of een beslag, betekend aan hem die men wil beletten de verjaring te verkrijgen, vormen burgerlijke stuiting. Een dagvaarding voor het gerecht stuit de verjaring tot het tijdstip waarop een definitieve beslissing wordt uitgesproken. Voor de toepassing van deze afdeling heeft een beroep tot vernietiging van een administratieve handeling bij de Raad van State dezelfde gevolgen ten opzichte van de vordering tot herstel van de schade veroorzaakt door de vernietigde administratieve handeling als een dagvaarding voor het gerecht ». |
| Par son arrêt n° 40/2019 du 28 février 2019, la Cour a annulé le mot « | Bij zijn arrest nr. 40/2019 van 28 februari 2019 heeft het Hof het |
| annulé » dans l'alinéa 3 de cette disposition. Cet arrêt n'a pas | woord « vernietigde » in het derde lid van die bepaling vernietigd. |
| d'incidence sur la portée de la question préjudicielle. | Dat arrest heeft geen gevolgen voor de draagwijdte van de prejudiciële vraag. |
| Il ressort de la décision de renvoi que n'est en cause que l'alinéa 3 | Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat alleen het derde lid van die |
| de cette disposition. | bepaling in het geding is. |
| B.1.2. La Cour est invitée à se prononcer sur la compatibilité de | B.1.2. Het Hof wordt verzocht zich uit te spreken over de |
| l'article 2244, § 1er, alinéa 3, de l'ancien Code civil avec les | |
| articles 10 et 11 de la Constitution, dans l'interprétation selon | bestaanbaarheid, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, van |
| artikel 2244, § 1, derde lid, van het oude Burgerlijk Wetboek, zo | |
| laquelle il confère le bénéfice de l'effet interruptif de la | geïnterpreteerd dat het het voordeel van de stuitende werking van de |
| prescription aux personnes qui introduisent un recours en annulation | verjaring alleen toekent aan de personen die een beroep tot |
| devant le Conseil d'Etat, alors qu'il ne confère pas ce bénéfice aux | nietigverklaring voor de Raad van State instellen, terwijl het dat |
| personnes qui ne sont pas parties à la procédure devant le Conseil | voordeel niet toekent aan de personen die geen partij zijn bij de |
| d'Etat mais qui subissent les conséquences de l'annulation. | rechtspleging voor de Raad van State, maar wel de gevolgen van de |
| nietigverklaring ondergaan. | |
| B.2. Il ressort de la décision de renvoi que plus de cinq années se | B.2. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat meer dan vijf jaar zijn |
| sont écoulées entre la date de la prise de connaissance du dommage | verlopen tussen de datum waarop is kennisgenomen van de schade |
| pour lequel la réparation est demandée et la date d'introduction de | waarvoor de vergoeding wordt gevraagd en de datum waarop de |
| l'action en réparation devant le tribunal de première instance. En | herstelvordering is ingesteld voor de rechtbank van eerste aanleg. |
| raison de l'écoulement de ce délai, la demande d'indemnisation doit | Wegens het verlopen van die termijn dient de vordering tot |
| être déclarée prescrite en vertu de l'article 100 des lois sur la | schadevergoeding verjaard te worden verklaard krachtens artikel 100 |
| comptabilité de l'Etat, coordonnées le 17 juillet 1991 (ci-après : les | van de wetten op de Rijkscomptabiliteit, gecoördineerd op 17 juli 1991 |
| lois sur la comptabilité de l'Etat). Cet article dispose : | (hierna : de wetten op de Rijkscomptabiliteit). Dat artikel bepaalt : |
| « Sont prescrites et définitivement éteintes au profit de l'Etat, sans | « Verjaard en voorgoed ten voordele van de Staat vervallen zijn, |
| préjudice des déchéances prononcées par d'autres dispositions légales, | onverminderd de vervallenverklaringen ten gevolge van andere |
| réglementaires ou conventionnelles sur la matière : | wettelijke, reglementaire of ter zake overeengekomen bepalingen : |
| 1° les créances qui, devant être produites selon les modalités fixées | 1° de schuldvorderingen, waarvan de wettelijke of reglementaire wijze |
| par la loi ou le règlement, ne l'ont pas été dans le délai de cinq ans | bepaalde overlegging niet geschied is binnen een termijn van vijf jaar |
| à partir du premier janvier de l'année budgétaire au cours de laquelle | te rekenen vanaf de eerste januari van het begrotingsjaar in de loop |
| elles sont nées; | waarvan zij zijn ontstaan; |
| 2° les créances qui, ayant été produites dans le délai visé au 1°, | 2° de schuldvorderingen die, hoewel ze zijn overgelegd binnen de onder |
| n'ont pas été ordonnancées par les Ministres dans le délai de cinq ans | 1° bedoelde termijn, door de ministers niet zijn geordonnanceerd |
| à partir du premier janvier de l'année pendant laquelle elles ont été | binnen een termijn van vijf jaar te rekenen vanaf de eerste januari |
| produites; | van het jaar gedurende hetwelk ze werden overgelegd; |
| 3° toutes autres créances qui n'ont pas été ordonnancées dans le délai | 3° alle andere schuldvorderingen, die niet zijn geordonnanceerd binnen |
| de dix ans à partir du premier janvier de l'année pendant laquelle | een termijn van tien jaar te rekenen vanaf de eerste januari van het |
| elles sont nées. | jaar van hun ontstaan. |
| Toutefois, les créances résultant de jugements restent soumises à la | Voor de schuldvorderingen die voortkomen uit vonnissen blijft evenwel |
| prescription décennale; elles doivent être payées à l'intervention de | de tienjarige verjaring gelden; zij dienen te worden uitbetaald door |
| la Caisse des dépôts et consignations ». | de zorg van de Deposito- en Consignatiekas ». |
| L'article 101 des lois sur la comptabilité de l'Etat renvoie aux | Artikel 101 van de wetten op de Rijkscomptabiliteit verwijst naar de |
| règles du droit commun pour l'interruption de la prescription. | gemeenrechtelijke regels voor de stuiting van de verjaring. |
| B.3. La modification de l'article 2244, § 1er, alinéa 3, de l'ancien | B.3. De wijziging van artikel 2244, § 1, derde lid, van het oude |
| Code civil par la loi du 25 juillet 2008, qui visait à interrompre la | Burgerlijk Wetboek bij de wet van 25 juli 2008, die ertoe strekte de |
| prescription de l'action en dommages et intérêts à la suite d'un | verjaring te stuiten van de vordering tot schadevergoeding ten gevolge |
| recours en annulation devant le Conseil d'Etat, a fait l'objet du | van een beroep tot nietigverklaring voor de Raad van State, werd in de |
| commentaire suivant, dans les travaux préparatoires : | parlementaire voorbereiding toegelicht als volgt : |
| « L'arriéré au Conseil d'Etat est un problème qui ne date pas d'hier | « De achterstand bij de Raad van State is een oud zeer, dat sedert een |
| et qui s'est amplifié, au cours de ces dix dernières années, au point | tiental jaar onhoudbare proporties heeft aangenomen. |
| d'en devenir intenable. [...] [...] les citoyens ordinaires, qui sont confrontés à une décision des pouvoirs publics qu'ils considèrent comme illégale, [...] ont [...] la faculté d'introduire des recours en suspension et en annulation devant le Conseil d'Etat. Malheureusement, l'ampleur de l'arriéré les condamne à rester des années durant dans l'incertitude à propos de leur statut juridique. Si, après une annulation, les citoyens en question entendent obtenir des dommages et intérêts, il leur faut intenter une action devant le tribunal civil, puisque le Conseil d'Etat n'est pas habilité à accorder des dommages et intérêts. Cinq années s'écoulent en moyenne avant que les citoyens concernés soient fixés sur l'annulation ou non d'une décision pour cause d'infraction à la loi, et puissent, en conséquence, prétendre à des dommages et intérêts. Or, conformément à l'article 2262bis du Code civil, toutes les actions en réparation d'un dommage fondées sur une responsabilité extracontractuelle se prescrivent par cinq ans à partir du jour qui suit celui où la personne lésée a eu connaissance du dommage ou de son | [...] Gewone burgers [...], die geconfronteerd worden met een volgens hen onwettige overheidsbeslissing [...], kunnen [...] voor schorsing en vernietiging naar de Raad van State trekken. Spijtig genoeg blijven zij daar jaren in onzekerheid over hun rechtspositie, gelet op de aanzienlijke achterstand. Willen die burgers alsnog, na de vernietiging, een schadevergoeding bekomen, dan moeten zij daarvoor naar de burgerlijke rechtbank. De Raad van State kan immers geen schadevergoedingen toekennen. Vooraleer de betrokken burgers te weten komen of een beslissing al dan niet ongedaan wordt gemaakt wegens wetsoverschrijding, en zij dus aanspraak kunnen maken op een schadevergoeding, zijn er gemiddeld vijf jaar verlopen. Evenwel verjaren overeenkomstig art. 2262bis B.W. alle rechtsvorderingen tot vergoeding van schade op grond van buitencontractuele aansprakelijkheid door verloop van vijf jaar vanaf de dag volgend op die waarop de benadeelde kennis heeft gekregen van |
| aggravation et de l'identité de la personne responsable. | de schade of van de verzwaring ervan en van de identiteit van de |
| daarvoor aansprakelijke persoon. | |
| [...] | [...] |
| Vu la procédure de recours administratif susceptible de s'intercaler, | Gelet op de mogelijkerwijs nog tussenkomende administratieve |
| une partie du délai de prescription s'est souvent déjà écoulée avant | beroepsprocedure, is vaak al een deel van de verjaringstermijn |
| que le recours en annulation soit introduit devant le Conseil d'Etat. | verlopen nog voor het vernietigingsverzoek bij de Raad van State wordt |
| [...] | ingesteld. [...] |
| Il y a donc une forte probabilité que l'action en réclamation de | De kans is dus zeer groot dat het recht om schadevergoeding te |
| dommages et intérêts se prescrive au cours de la procédure en | vorderen verjaart lopende de vernietigingsprocedure. Vele advocaten |
| annulation. Beaucoup d'avocats conseilleront par conséquent à leurs | zullen hun cliënten dan ook aanraden om onmiddellijk na het instellen |
| clients d'engager une action civile immédiatement après l'introduction | van het vernietigingsverzoek of tijdens de procedure voor de Raad van |
| du recours en annulation ou au cours de la procédure devant le Conseil | State een burgerlijke vordering in te stellen, en deze vordering te |
| d'Etat, et de demander le renvoi de cette action au rôle. | laten verwijzen naar de rol. |
| En effet, aux termes de l'article 2244 du Code civil, une citation en | Immers, overeenkomstig artikel 2244 van het Burgerlijk Wetboek vormt |
| justice forme une interruption civile. Conformément à une | een dagvaarding voor het gerecht een burgerlijke stuiting. |
| jurisprudence constante, cette interruption subsiste d'ailleurs tant | Overeenkomstig een vaste rechtspraak blijft deze stuiting trouwens |
| que l'affaire reste pendante, si bien que le nouveau délai de | voortduren gedurende het aanhangig zijn van de zaak, zodat de nieuwe |
| prescription ne commence à courir qu'après la fin de l'instance en | verjaringstermijn maar begint te lopen na het beëindigen van die |
| question. | aanleg. |
| Cette pratique juridique née du mauvais fonctionnement de | Deze door de slechte werking van de instelling gegroeide |
| l'institution n'est cependant pas une bonne chose, dans la mesure où | rechtspraktijk is evenwel geen goede zaak, vermits zij het risico van |
| elle rejette entièrement sur le citoyen le risque de la perte du droit | het verlies van recht op schadevergoeding geheel ten laste legt van de |
| à des dommages et intérêts : c'est le citoyen qui devient une victime | burger : het is deze laatste die een potentieel slachtoffer is van de |
| potentielle de la lenteur anormale de la justice. Par ailleurs, cette | abnormale traagheid van de rechtsgang. Bovendien vult dit de rollen |
| façon de faire encombre les rôles des tribunaux civils d'affaires qui | van de burgerlijke rechtbanken met zaken die gedurende jaren niet in |
| ne sont pas en état d'être jugées pendant des années, créant ainsi un | |
| surcroît inutile de la charge administrative. | staat zijn, zodat de administratieve last onnodig toeneemt. |
| Cela représente en outre un coût supplémentaire inutile à charge du | Het is daarnaast een nutteloze bijkomende kost voor de burger die |
| citoyen qui doit constater au bout du compte que la décision contestée | naderhand vaststelt dat de bestreden overheidsbeslissing toch niet |
| des pouvoirs publics n'a pas été annulée » (Doc. parl., Sénat, S.E. 2007, n° 4-10/1, pp. 1-3). | werd vernietigd » (Parl. St., Senaat, B.Z. 2007, nr. 4-10/1, pp. 1-3). |
| Le ministre de la Justice a encore exposé ce qui suit, au sein de la | De minister van Justitie heeft in de bevoegde Senaatscommissie |
| commission compétente du Sénat : | eveneens uiteengezet : |
| « Il y a tout d'abord un problème d'interprétation lié au fait que | « Vooreerst rijst een interpretatieprobleem door het feit dat alle |
| rechtsvorderingen tot vergoeding van schade op grond van | |
| toute action en réparation d'un dommage fondée sur une responsabilité | buitencontractuele aansprakelijkheid verjaren door verloop van vijf |
| extracontractuelle se prescrit par cinq ans. Ensuite et surtout, il y | jaar. Daarenboven en vooral aan de orde [,] de interpretatie van de |
| a l'interprétation des articles 100 et 101 des lois sur la | artikelen 100 en 101 van de wetten op de comptabiliteit van de Staat, |
| comptabilité de l'Etat, coordonnées par l'arrêté royal du 17 juillet | gecoördineerd door het koninklijk besluit van 17 juli 1991, dat |
| 1971, qui reprennent le texte de l'article 1er de la loi du 6 février | artikel 1 van de wet van 6 februari 1970 herneemt betreffende de |
| 1970 relative à la prescription des créances à charge ou au profit de | verjaring van de schuldvorderingen ten laste van de Staat of |
| l'Etat et des provinces, lequel instaure un délai de prescription de 5 | provincies. Daar wordt een verjaringstermijn van 5 jaar zonder verdere |
| ans sans fixer d'autres conditions. Par arrêt du 16 février 2006, la | voorwaarden ingevoerd. Bij arrest van 16 februari 2006 heeft het Hof |
| Cour de cassation a considéré qu'une requête devant le Conseil d'Etat | van Cassatie geoordeeld dat een verzoekschrift bij de Raad van State |
| n'a pas d'effet suspensif. Compte tenu de l'arriéré du Conseil d'Etat, | geen schorsende werking heeft. Gelet op de achterstand bij de Raad van |
| il y a donc de fortes chances que le droit de réclamer des dommages et | State, is de kans dus groot dat het recht om schadevergoeding te |
| intérêts soit frappé de prescription alors que la procédure | vorderen verjaart tijdens de lopende vernietigingsprocedure. Aldus |
| d'annulation est encore en cours. Le justiciable se voit donc | wordt de burger verplicht om onmiddellijk na het instellen van het |
| contraint d'intenter une action au civil immédiatement après avoir | beroep tot vernietiging ook een burgerlijke vordering in te stellen. |
| introduit son recours en annulation. | |
| Il est peu probable que ce problème soit résolu par la loi du 15 | Het is weinig waarschijnlijk dat dit probleem door de wet van 15 |
| septembre 2006 réformant le Conseil d'Etat, qui renvoie le contentieux | september 2006 op de hervorming van de Raad van State, die |
| des étrangers devant une autre instance. | vreemdelingenzaken overhevelt naar een andere instantie, zal worden weggewerkt. |
| A cela vient s'ajouter qu'un arrêt de la Cour de cassation du 16 | Bijkomend probleem is dat een arrest van het Hof van Cassatie van 16 |
| février 2006 est venu infirmer la thèse admise jusqu'alors selon | februari 2006 een einde maakt aan de tot dusver aangenomen stelling |
| laquelle une procédure administrative devant le Conseil d'Etat | dat een administratieve procedure voor de Raad van State, naar |
| interrompait la prescription du dédommagement civil, par analogie avec l'article 2244 du Code civil. La Cour a estimé que la requête en annulation d'un acte administratif devant le Conseil d'Etat n'interrompt ni ne suspend la prescription du droit de réclamer, devant un tribunal civil, une réparation pour acte public illicite. En effet, le recours devant le Conseil d'Etat a un effet objectif. L'intervenant considère toutefois à cet égard qu'une décision sur un contentieux objectif peut avoir des effets juridiques portant atteinte à des droits subjectifs. En effet, selon la jurisprudence constante de la Cour de cassation, l'arrêt d'annulation apporte la preuve de l'illicéité d'un acte. En ce sens, pareil arrêt a en réalité une | analogie van artikel 2244 van het Burgerlijk Wetboek, de verjaring van de burgerlijke rechtsvordering stuit of schorst. Het Hof stelde dat het verzoekschrift tot vernietiging van een administratieve handeling voor de Raad van State de verjaring van het recht om voor een burgerlijke rechtbank schadevergoeding te vorderen op grond van een onrechtmatige overheidsdaad niet schorst of stuit. Het beroep bij de Raad van State heeft immers een objectieve werking. Spreker meent echter op dat vlak dat een uitspraak over een objectief contentieux rechtsgevolgen kan hebben waardoor subjectieve rechten worden gekrenkt. Immers het Hof van Cassatie oordeelt steevast dat het vernietigingsarrest het bewijs levert van een onrechtmatige daad. In die zin is dergelijk arrest in de realiteit meervoudig » (Parl. St., |
| portée multiple » (Doc. parl., Sénat, 2007-2008, n° 4-10/3, pp. 2-3). | Senaat, 2007-2008, nr. 4-10/3, pp. 2-3). |
| B.4. A la suite de l'avis émis par la section de législation du | B.4. Ingevolge het advies van de afdeling wetgeving van de Raad van |
| Conseil d'Etat, un amendement a été déposé dans le but d'instaurer un | State werd een amendement ingediend met de bedoeling een mechanisme |
| mécanisme d'interruption de la prescription en lieu et place du | tot stuiting van de verjaring in te voeren in plaats van het bedoelde |
| mécanisme de suspension prévu pour simplifier le décompte du délai de | mechanisme tot schorsing om de berekening van de verjaringstermijn te |
| prescription. Cet amendement était justifié comme suit : | vereenvoudigen. Dat amendement werd als volgt verantwoord : |
| « Il est dès lors nécessaire d'apporter la précision, déjà consacrée | « Er moet dan ook worden verduidelijkt, zoals reeds aangegeven door |
| par la Cour de Cassation dans son arrêt du 11 janvier 1957 (Pas. 1957, | het Hof van Cassatie in zijn arrest van 11 januari 1957 (Arr. Cass., |
| p. 523) ainsi que par l'article 101 des lois coordonnées du 17 juillet | 1957, 326) en in artikel 101 van de gecoördineerde wetten van 17 juli |
| 1991 sur la comptabilité de l'Etat, selon laquelle l'interruption de la prescription par une citation en justice se prolonge jusqu'à la clôture de l'instance. Il est stipulé qu'un recours en annulation a les mêmes effets juridiques qu'une citation en justice en ce qui concerne l'interruption de la prescription de l'action en réparation d'un dommage formée au motif de l'illégalité de l'acte administratif attaqué. Il en découle notamment que, comme pour une citation, l'interruption par un recours en annulation se prolongera jusqu'à la clôture de l'instance, c'est-à-dire jusqu'au prononcé de l'arrêt, et qu'elle ne | 1991 op de Rijkscomptabiliteit, dat de stuiting van de verjaring door een dagvaarding voor het gerecht blijft duren tot het einde van het geding. Er is gesteld dat een beroep tot vernietiging dezelfde rechtsgevolgen [heeft als een dagvaarding] voor het gerecht met betrekking tot de stuiting van de verjaring van de op grond van de onwettigheid van de bestreden administratieve handeling ingediende vordering tot schadevergoeding. Daaruit volgt inzonderheid dat, net als bij een dagvaarding, de stuiting door een beroep tot vernietiging blijft duren tot het einde van het geding, met andere woorden tot het tijdstip waarop het arrest wordt uitgesproken, en dat de stuiting enkel ten goede komt aan degene |
| profitera qu'à celui qui a accompli l'acte interruptif » (Doc. parl., | die de handeling die de verjaring stuit, heeft verricht » (Parl. St., |
| Chambre, 2007-2008, DOC 52-0832/005, p. 2). | Kamer, 2007-2008, DOC 52-0832/005, p. 2). |
| B.5. Il appartient en règle au juge a quo d'interpréter les | B.5. Het staat in de regel aan de verwijzende rechter de bepalingen te |
| dispositions qu'il applique, sous réserve d'une lecture manifestement | interpreteren die hij toepast, onder voorbehoud van een kennelijk |
| erronée de la disposition en cause. Il ressort de la décision de renvoi que le juge a quo part de l'hypothèse que la disposition en cause ne bénéficie qu'à la partie requérante devant le Conseil d'Etat. La Cour répond à la question préjudicielle dans cette interprétation, qui n'est pas manifestement erronée. B.6. La question préjudicielle concerne la différence de traitement entre, d'une part, les parties qui ont formé un recours en annulation devant le Conseil d'Etat et, d'autre part, les personnes pour lesquelles le préjudice causé par l'acte administratif attaqué apparaît à l'issue de ce recours. Tandis que la prescription de l'action civile en réparation du dommage causé par l'acte administratif attaqué est, à l'égard des premières, interrompue jusqu'au prononcé de l'arrêt du Conseil d'Etat, une telle interruption n'est pas applicable à l'action en réparation du dommage causé par l'acte administratif attaqué, à l'égard des secondes. B.7. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant | verkeerde lezing van de in het geding zijnde bepaling. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat de verwijzende rechter uitgaat van de hypothese dat de in het geding zijnde bepaling alleen ten goede komt aan de verzoekende partij voor de Raad van State. Het Hof beantwoordt de prejudiciële vraag in die interpretatie, die niet kennelijk verkeerd is. B.6. De prejudiciële vraag heeft betrekking op het verschil in behandeling tussen, enerzijds, de partijen die een beroep tot nietigverklaring voor de Raad van State hebben ingesteld en, anderzijds, de personen voor wie het nadeel dat is veroorzaakt door de bestreden administratieve handeling duidelijk wordt na afloop van dat beroep. Terwijl de verjaring van de burgerlijke vordering tot vergoeding van schade die is veroorzaakt door de bestreden administratieve handeling ten aanzien van de eerstgenoemden, wordt gestuit tot de uitspraak van het arrest van de Raad van State, is een dergelijke stuiting niet van toepassing op de vordering tot vergoeding van schade die is veroorzaakt door de bestreden administratieve handeling, ten aanzien van de laatstgenoemden. B.7. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld |
| compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la | rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel |
| nature des principes en cause; le principe d'égalité et de | en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van |
| non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas | gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat |
| de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés | er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de |
| et le but visé. | aangewende middelen en het beoogde doel. |
| B.8. Dans le cadre d'un recours au Conseil d'Etat, les deux catégories | B.8. In het kader van een beroep bij de Raad van State kunnen beide in |
| de personnes visées en B.6 sont susceptibles d'introduire une action | B.6 bedoelde categorieën van personen een burgerlijke vordering tot |
| civile en réparation du dommage causé par l'acte administratif annulé, | vergoeding van schade veroorzaakt door de nietig verklaarde |
| en raison de l'autorité de la chose jugée qui doit être reconnue erga | administratieve handeling instellen wegens het gezag van gewijsde dat |
| omnes aux arrêts d'annulation de la section du contentieux | erga omnes moet worden toegekend aan de vernietigingsarresten van de |
| administratif du Conseil d'Etat. | afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. |
| B.9. La différence de traitement repose sur un critère objectif, à | B.9. Het verschil in behandeling berust op een objectief criterium, |
| savoir le fait de poser un acte introductif d'instance sous la forme | namelijk het stellen van een gedinginleidende handeling, in de vorm |
| d'un recours devant le Conseil d'Etat. | van een beroep voor de Raad van State. |
| B.10. Ainsi qu'il ressort des travaux préparatoires mentionnés en B.3, | B.10. Zoals blijkt uit de in B.3 aangehaalde parlementaire |
| l'objectif du législateur était de ne pas faire peser sur le | voorbereiding bestond het doel van de wetgever erin de gevolgen van de |
| justiciable les conséquences liées à l'arriéré du Conseil d'Etat. Il | achterstand bij de Raad van State niet door de rechtzoekende te laten |
| entendait éviter, d'une part, la prescription de l'action devant le | dragen. Hij wilde, enerzijds, vermijden dat de vordering voor de |
| juge civil en réparation du dommage causé par un acte administratif annulé lorsque l'annulation de l'acte administratif attaqué intervient plus de cinq ans après l'introduction du recours devant le Conseil d'Etat, et, d'autre part, l'introduction d'une action conservatoire devant le juge civil en prévention de cette prescription, impliquant des coûts supplémentaires liés à l'engagement de cette procédure, qui peut par la suite s'avérer inutile. Enfin, le législateur entendait mettre un terme à une pratique qui encombre les rôles des tribunaux civils d'affaires qui ne sont pas prêtes à être traitées. La disposition en cause poursuit donc un but légitime d'intérêt général. B.11.1. Compte tenu de sa préoccupation d'éviter l'introduction de procédures conservatoires devant le juge civil en prévention de la prescription, le législateur aurait raisonnablement dû estimer qu'il fallait tenir compte de l'effet erga omnes des arrêts d'annulation du Conseil d'Etat et que le dommage causé par un acte administratif illégal peut donner lieu à l'introduction d'une action devant le juge civil par des personnes autres que la partie requérante. | burgerlijke rechter tot vergoeding van schade veroorzaakt door een nietig verklaarde administratieve handeling zou verjaren wanneer de bestreden administratieve handeling nietig wordt verklaard meer dan vijf jaar na het instellen van het beroep bij de Raad van State en, anderzijds, wilde hij vermijden dat een bewarende vordering voor de burgerlijke rechter wordt ingesteld ter voorkoming van die verjaring, hetgeen extra kosten met zich meebrengt voor het instellen van die procedure, die achteraf nutteloos kan blijken. De wetgever wilde ten slotte een einde maken aan een praktijk waardoor de rollen van de burgerlijke rechtbanken worden gevuld met zaken die niet klaar zijn voor behandeling. De in het geding zijnde bepaling streeft dus een wettig doel van algemeen belang na. B.11.1. Gelet op zijn zorg om te vermijden dat bewarende procedures voor de burgerlijke rechter worden ingesteld ter voorkoming van de verjaring, had de wetgever redelijkerwijs moeten ervan uitgaan dat rekening diende te worden gehouden met de erga omnes gevolgen van de vernietigingsarresten van de Raad van State en dat de door een onwettige administratieve handeling veroorzaakte schade kan leiden tot het instellen van een vordering voor de burgerlijke rechter door andere personen dan de verzoekende partij. |
| B.11.2. Le Conseil des ministres souligne la faculté d'intervention à | B.11.2. De Ministerraad onderstreept de mogelijkheid om in het geding |
| la cause devant le Conseil d'Etat en vertu des articles 6, § 4, et 52 | voor de Raad van State tussen te komen krachtens de artikelen 6, § 4, |
| et suivants de l'arrêté du Régent du 23 août 1948 « déterminant la | en 52 en volgende van het besluit van de Regent van 23 augustus 1948 « |
| procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil | tot regeling van de rechtspleging voor de afdeling bestuursrechtspraak |
| d'Etat ». Toutefois, dans l'interprétation selon laquelle l'effet | van de Raad van State ». In de interpretatie dat de stuitende werking |
| interruptif du recours en annulation visé à l'article 2244, § 1er, alinéa 3, de l'ancien Code civil ne bénéficie qu'à la partie requérante, une telle intervention n'est d'aucune utilité pour la personne pour laquelle le préjudice causé par l'acte administratif attaqué apparaît à l'issue de ce recours. Par ailleurs, le bénéficiaire d'un acte administratif peut en présumer la légalité. B.11.3. Le seul moyen dont la personne concernée par un acte administratif attaqué devant le Conseil d'Etat dispose pour préserver son droit à la réparation du dommage causé par l'acte attaqué en cas d'annulation de celui-ci est d'introduire une action devant le juge civil, parallèlement à la procédure en annulation devant le Conseil d'Etat, ce qui ferait toutefois échec à l'économie procédurale précisément recherchée par le législateur. | van het beroep tot nietigverklaring bedoeld in artikel 2244, § 1, derde lid, van het oude Burgerlijk Wetboek alleen ten goede komt aan de verzoekende partij, heeft dergelijke tussenkomst evenwel geen enkel nut voor de persoon voor wie het nadeel dat is veroorzaakt door de bestreden administratieve handeling duidelijk wordt na afloop van dat beroep. Overigens mag de begunstigde van een administratieve handeling uitgaan van de wettigheid ervan. B.11.3. Het enige middel waarover de persoon die betrokken is bij een voor de Raad van State bestreden administratieve handeling beschikt om zijn recht op de vergoeding van de schade veroorzaakt door de bestreden handeling te vrijwaren in geval van nietigverklaring ervan, is het instellen van een vordering voor de burgerlijke rechter, naast de vernietigingsprocedure bij de Raad van State, hetgeen evenwel indruist tegen de proceseconomie die de wetgever precies nastreefde. |
| B.11.4. Contrairement à ce que le Conseil des ministres soutient, | B.11.4. In tegenstelling tot hetgeen de Ministerraad aanvoert, zou de |
| l'absence d'effet interruptif de la prescription de l'action devant le | ontstentenis van een verjaringstuitende werking van de vordering voor |
| juge civil en réparation du dommage causé par un acte administratif | de burgerlijke rechter tot vergoeding van schade veroorzaakt door een |
| annulé à l'égard d'une personne autre que la partie requérante devant | nietig verklaarde administratieve handeling ten aanzien van een andere |
| le Conseil d'Etat ne saurait être justifiée par le souci d'harmoniser | persoon dan de verzoekende partij voor de Raad van State, niet kunnen |
| le régime en cause avec le régime prévu, en matière de citation en | worden verantwoord door de bekommernis om de in het geding zijnde |
| justice, à l'article 2247 de l'ancien Code civil, et ce, en raison de | regeling te harmoniseren met de in artikel 2247 van het oude |
| la différence fondamentale qui existe entre les deux formes de | Burgerlijk Wetboek bedoelde regeling inzake de dagvaarding voor het |
| gerecht, en zulks wegens het fundamentele verschil dat tussen beide | |
| contentieux (voy. l'arrêt de la Cour n° 148/2018 du 8 novembre 2018). | vormen van geschillenbeslechting bestaat (zie arrest van het Hof nr. 148/2018 van 8 november 2018). |
| B.12. Il résulte de ce qui précède qu'en ce que l'effet interruptif de | B.12. Uit hetgeen voorafgaat, vloeit voort dat, in zoverre de |
| la prescription qui est attaché aux recours introduits devant le | verjaringstuitende werking die is verbonden aan de beroepen die worden |
| Conseil d'Etat ne bénéficie qu'aux personnes qui ont formé le recours, | ingesteld voor de Raad van State alleen ten goede komt aan de personen |
| à l'exclusion des personnes dont le préjudice causé par l'annulation | die het beroep hebben ingesteld, met uitsluiting van de personen wier |
| de l'acte administratif attaqué n'apparaît qu'à l'issue de ce recours, | nadeel door de nietigverklaring van de bestreden administratieve |
| la disposition en cause repose sur un critère qui n'est pas pertinent | handeling pas duidelijk wordt na afloop van dat beroep, de in het |
| eu égard aux objectifs mentionnés en B.10, dès lors qu'elle oblige | geding zijnde bepaling berust op een criterium dat niet relevant is |
| toujours ces personnes à introduire une action en réparation du | ten aanzien van de in B.10 vermelde doelstellingen, daar zij die |
| dommage devant le juge civil, à titre conservatoire, pour éviter la | personen nog steeds ertoe noopt een vordering tot schadevergoeding in |
| prescription de leur action. | te stellen voor de burgerlijke rechter, ten bewarende titel, om de |
| verjaring van hun vordering te vermijden. | |
| Par ces motifs, | Om die redenen, |
| la Cour | het Hof |
| dit pour droit : | zegt voor recht : |
| L'article 2244, § 1er, alinéa 3, de l'ancien Code civil viole les | Artikel 2244, § 1, derde lid, van het oude Burgerlijk Wetboek schendt |
| articles 10 et 11 de la Constitution en ce que l'effet interruptif de | de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in zoverre de verjaringstuitende |
| la prescription attaché aux recours introduits devant le Conseil | werking verbonden aan de beroepen die worden ingesteld voor de Raad |
| d'Etat ne bénéficie pas aux personnes qui sont préjudiciées par | van State niet ten goede komt aan de personen die worden benadeeld |
| l'annulation de l'acte administratif attaqué. | door de nietigverklaring van de bestreden administratieve handeling. |
| Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel |
| conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, |
| la Cour constitutionnelle, le 11 février 2021. | op 11 februari 2021. |
| Le greffier, Le président, | De griffier, De voorzitter, |
| F. Meersschaut F. Daoût | F. Meersschaut F. Daoût |