Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 168/2020 du 17 décembre 2020 Numéro du rôle : 7407 En cause : la demande de suspension de la loi du 20 décembre 2019 « transposant la Directive 2018/822 du Conseil du 25 mai 2018 modifiant la Directive 2011/16/UE en(...) La Cour constitutionnelle, chambre restreinte, composée du président F. Daoût et des juges-rappo(...)"
Extrait de l'arrêt n° 168/2020 du 17 décembre 2020 Numéro du rôle : 7407 En cause : la demande de suspension de la loi du 20 décembre 2019 « transposant la Directive 2018/822 du Conseil du 25 mai 2018 modifiant la Directive 2011/16/UE en(...) La Cour constitutionnelle, chambre restreinte, composée du président F. Daoût et des juges-rappo(...) Uittreksel uit arrest nr. 168/2020 van 17 december 2020 Rolnummer 7407 In zake : de vordering tot schorsing van de wet van 20 december 2019 « tot omzetting van Richtlijn 2018/822 van de Raad van 25 mei 2018 tot wijziging van Richtlijn 20(...) Het Grondwettelijk Hof, beperkte kamer, samengesteld uit voorzitter F. Daoût en de rechters-vers(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 168/2020 du 17 décembre 2020 Uittreksel uit arrest nr. 168/2020 van 17 december 2020
Numéro du rôle : 7407 Rolnummer 7407
En cause : la demande de suspension de la loi du 20 décembre 2019 « In zake : de vordering tot schorsing van de wet van 20 december 2019 «
transposant la Directive (UE) 2018/822 du Conseil du 25 mai 2018 tot omzetting van Richtlijn (EU) 2018/822 van de Raad van 25 mei 2018
modifiant la Directive 2011/16/UE en ce qui concerne l'échange tot wijziging van Richtlijn 2011/16/EU wat betreft verplichte
automatique et obligatoire d'informations dans le domaine fiscal en automatische uitwisseling van inlichtingen op belastinggebied met
rapport avec les dispositifs transfrontières devant faire l'objet betrekking tot meldingsplichtige grensoverschrijdende constructie [s]
d'une déclaration », introduite par l'association de fait « Belgian », ingesteld door de feitelijke vereniging « Belgian Association of
Association of Tax Lawyers » et autres. Tax Lawyers » en anderen.
La Cour constitutionnelle, chambre restreinte, Het Grondwettelijk Hof, beperkte kamer,
composée du président F. Daoût et des juges-rapporteurs J.-P. Moerman samengesteld uit voorzitter F. Daoût en de rechters-verslaggevers
et J. Moerman, assistée du greffier F. Meersschaut, J.-P. Moerman en J. Moerman, bijgestaan door de griffier F.
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : Meersschaut, wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la demande et procédure I. Onderwerp van de vordering en rechtspleging
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 15 Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 15 oktober
octobre 2020 et parvenue au greffe le 16 octobre 2020, une demande de 2020 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 16
oktober 2020, is een vordering tot schorsing ingesteld van de wet van
suspension de la loi du 20 décembre 2019 « transposant la Directive 20 december 2019 « tot omzetting van Richtlijn (EU) 2018/822 van de
(UE) 2018/822 du Conseil du 25 mai 2018 modifiant la Directive Raad van 25 mei 2018 tot wijziging van Richtlijn 2011/16/EU wat
2011/16/UE en ce qui concerne l'échange automatique et obligatoire betreft verplichte automatische uitwisseling van inlichtingen op
d'informations dans le domaine fiscal en rapport avec les dispositifs belastinggebied met betrekking tot meldingsplichtige
transfrontières devant faire l'objet d'une déclaration » (publiée au grensoverschrijdende constructie [s] » (bekendgemaakt in het Belgisch
Moniteur belge du 30 décembre 2019) a été introduite par l'association Staatsblad van 30 december 2019) door de feitelijke vereniging «
de fait « Belgian Association of Tax Lawyers », P.V. et G.G., assistés Belgian Association of Tax Lawyers », P.V. en G.G., bijgestaan en
et représentés par Me P. Malherbe, avocat au barreau de Bruxelles. vertegenwoordigd door Mr. P. Malherbe, advocaat bij de balie te Brussel.
Par requête séparée, les parties requérantes demandent également Bij afzonderlijk verzoekschrift vorderen de verzoekende partijen
l'annulation de la même loi. eveneens de vernietiging van dezelfde wet.
Le 21 octobre 2020, en application de l'article 71, alinéa 1er, de la Op 21 oktober 2020 hebben de rechters-verslaggevers J.-P. Moerman en
J. Moerman, met toepassing van artikel 71, eerste lid, van de
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, les bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, de
juges-rapporteurs J.-P. Moerman et J. Moerman ont informé le président voorzitter ervan in kennis gesteld dat zij ertoe zouden kunnen worden
qu'ils pourraient être amenés à proposer à la Cour, siégeant en gebracht aan het Hof, zitting houdende in beperkte kamer, voor te
chambre restreinte, de rendre un arrêt constatant que la demande de stellen een arrest te wijzen waarin wordt vastgesteld dat de vordering
suspension est manifestement irrecevable. tot schorsing klaarblijkelijk niet ontvankelijk is.
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
B.1. Les parties requérantes demandent la suspension des articles 9, B.1. De verzoekende partijen vorderen de schorsing van de artikelen 9,
10, 18, 26, 27, 31, 33, 41, 42, 47, 54 et 55 de la loi du 20 décembre 10, 18, 26, 27, 31, 33, 41, 42, 47, 54 en 55 van de wet van 20
2019 « transposant la Directive (UE) 2018/822 du Conseil du 25 mai december 2019 « tot omzetting van Richtlijn (EU) 2018/822 van de Raad
2018 modifiant la Directive 2011/16/UE en ce qui concerne l'échange van 25 mei 2018 tot wijziging van Richtlijn 2011/16/EU wat betreft
automatique et obligatoire d'informations dans le domaine Iscal en verplichte automatische uitwisseling van inlichtingen op
rapport avec les dispositifs transfrontières devant faire l'objet belastinggebied met betrekking tot meldingsplichtige
d'une déclaration » (ci-après : la loi du 20 décembre 2019). Comme son grensoverschrijdende constructie [s] » (hierna : de wet van 20
intitulé l'indique, la loi du 20 décembre 2019 transpose la directive december 2019). Zoals het opschrift ervan aangeeft, zet de wet van 20
(UE) 2018/822 du Conseil du 25 mai 2018 « modifiant la directive december 2019 de richtlijn (EU) 2018/822 van de Raad van 25 mei 2018 «
2011/16/UE en ce qui concerne l'échange automatique et obligatoire tot wijziging van Richtlijn 2011/16/EU wat betreft verplichte
d'informations dans le domaine fiscal en rapport avec les dispositifs automatische uitwisseling van inlichtingen op belastinggebied met
transfrontières devant faire l'objet d'une déclaration » (ci-après : betrekking tot meldingsplichtige grensoverschrijdende constructies »
la directive (UE) 2018/822). (hierna : de richtlijn (EU) 2018/822) om.
B.2. L'article 21, alinéa 2, de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur B.2. Artikel 21, tweede lid, van de bijzondere wet van 6 januari 1989
la Cour constitutionnelle (ci-après : la loi spéciale du 6 janvier op het Grondwettelijk Hof (hierna : de bijzondere wet van 6 januari
1989), tel qu'il a été modifié par la loi spéciale du 9 mars 2003 « 1989), zoals gewijzigd bij de bijzondere wet van 9 maart 2003 « tot
modifiant la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage » wijziging van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof
(ci-après : la loi spéciale du 9 mars 2003), dispose que « par » (hierna : de bijzondere wet van 9 maart 2003), bepaalt dat, « in
dérogation à l'article 3, les demandes de suspension ne sont afwijking van artikel 3, [...] de verzoekschriften tot schorsing
recevables que si elles sont introduites dans un délai de trois mois slechts ontvankelijk [zijn] wanneer zij worden ingediend binnen een
suivant la publication de la loi, du décret ou de la règle visée à termijn van drie maanden na de bekendmaking van de wet, het decreet of
l'article 134 de la Constitution ». de in artikel 134 van de Grondwet bedoelde regel ».
B.3. Aangezien de bestreden wet is bekendgemaakt in het Belgisch
B.3. La loi attaquée ayant été publiée au Moniteur belge du 30 Staatsblad van 30 december 2019, is de termijn om een vordering tot
décembre 2019, le délai pour introduire une demande de suspension a
expiré le 30 mars 2020. Il s'ensuit que la demande de suspension schorsing in te stellen verstreken op 30 maart 2020. Daaruit volgt dat
introduite le 15 octobre 2020 est tardive et que, partant, elle est de op 15 oktober 2020 ingestelde vordering tot schorsing niet tijdig
manifestement irrecevable. is ingesteld en dat zij bijgevolg klaarblijkelijk niet ontvankelijk
B.4.1. Contrairement à ce que les parties requérantes affirment, le is. B.4.1. In tegenstelling tot hetgeen de verzoekende partijen beweren,
droit de l'Union européenne ne permet pas de conclure à la maakt het recht van de Europese Unie het niet mogelijk om tot de
recevabilité de leur demande de suspension. ontvankelijkheid van hun vordering tot schorsing te besluiten.
B.4.2. L'article 2 du Traité sur l'Union européenne (ci-après : le B.4.2. Artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (hierna
TUE) dispose : : het VEU) bepaalt :
« L'Union est fondée sur les valeurs de respect de la dignité humaine, « De waarden waarop de Unie berust, zijn eerbied voor de menselijke
de liberté, de démocratie, d'égalité, de l'Etat de droit, ainsi que de waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en
respect des droits de l'homme, y compris des droits des personnes eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen
appartenant à des minorités. Ces valeurs sont communes aux Etats die tot minderheden behoren. Deze waarden hebben de lidstaten gemeen
membres dans une société caractérisée par le pluralisme, la in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme,
non-discrimination, la tolérance, la justice, la solidarité et non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en
l'égalité entre les femmes et les hommes ». gelijkheid van vrouwen en mannen ».
L'article 4, paragraphe 3, du TUE dispose : Artikel 4, lid 3, van het VEU bepaalt :
« En vertu du principe de coopération loyale, l'Union et les Etats « Krachtens het beginsel van loyale samenwerking respecteren de Unie
membres se respectent et s'assistent mutuellement dans en de lidstaten elkaar en steunen zij elkaar bij de vervulling van de
l'accomplissement des missions découlant des traités. taken die uit de Verdragen voortvloeien.
Les Etats membres prennent toute mesure générale ou particulière De lidstaten treffen alle algemene en bijzondere maatregelen die
propre à assurer l'exécution des obligations découlant des traités ou geschikt zijn om de nakoming van de uit de Verdragen of uit de
résultant des actes des institutions de l'Union. handelingen van de instellingen van de Unie voortvloeiende
verplichtingen te verzekeren.
Les Etats membres facilitent l'accomplissement par l'Union de sa De lidstaten vergemakkelijken de vervulling van de taak van de Unie en
mission et s'abstiennent de toute mesure susceptible de mettre en onthouden zich van alle maatregelen die de verwezenlijking van de
péril la réalisation des objectifs de l'Union ». doelstellingen van de Unie in gevaar kunnen brengen ».
L'article 19, paragraphe 1, du TUE dispose : Artikel 19, lid 1, van het VEU bepaalt :
« La Cour de justice de l'Union européenne comprend la Cour de « Het Hof van Justitie van de Europese Unie omvat het Hof van
justice, le Tribunal et des tribunaux spécialisés. Elle assure le Justitie, het Gerecht en gespecialiseerde rechtbanken. Het verzekert
respect du droit dans l'interprétation et l'application des traités. de eerbiediging van het recht bij de uitlegging en toepassing van de Verdragen.
Les Etats membres établissent les voies de recours nécessaires pour De lidstaten voorzien in de nodige rechtsmiddelen om daadwerkelijke
assurer une protection juridictionnelle effective dans les domaines rechtsbescherming op de onder het recht van de Unie vallende gebieden
couverts par le droit de l'Union ». te verzekeren ».
L'article 47 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union Artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie
européenne consacre le droit à un recours effectif et le droit d'accès legt het recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een
à un tribunal impartial et dispose : « Toute personne dont les droits et libertés garantis par le droit de l'Union ont été violés a droit à un recours effectif devant un tribunal dans le respect des conditions prévues au présent article. Toute personne a droit à ce que sa cause soit entendue équitablement, publiquement et dans un délai raisonnable par un tribunal indépendant et impartial, établi préalablement par la loi. Toute personne a la possibilité de se faire conseiller, défendre et représenter. Une aide juridictionnelle est accordée à ceux qui ne disposent pas de ressources suffisantes, dans la mesure où cette aide serait nécessaire pour assurer l'effectivité de l'accès à la justice ». En ce qui concerne la protection juridictionnelle effective des droits conférés par l'ordre juridique européen, la Cour de justice de l'Union onpartijdig gerecht vast en bepaalt : « Eenieder wiens door het recht van de Unie gewaarborgde rechten en vrijheden zijn geschonden, heeft recht op een doeltreffende voorziening in rechte, met inachtneming van de in dit artikel gestelde voorwaarden. Eenieder heeft recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat vooraf bij wet is ingesteld. Eenieder heeft de mogelijkheid zich te laten adviseren, verdedigen en vertegenwoordigen. Rechtsbijstand wordt verleend aan degenen die niet over toereikende financiële middelen beschikken, voor zover die bijstand noodzakelijk is om de daadwerkelijke toegang tot de rechter te waarborgen ». Wat de effectieve rechterlijke bescherming van de door de Europese rechtsorde verleende rechten betreft, heeft het Hof van Justitie van
européenne a jugé (CJCE, grande chambre, 13 mars 2007, C-432/05, de Europese Unie geoordeeld (HvJ, grote kamer, 13 maart 2007,
Unibet, points 37-43) : C-432/05, Unibet, punten 37-43) :
« 37. D'emblée, il convient de rappeler que, en vertu d'une « 37. Vooraf zij eraan herinnerd dat volgens vaste rechtspraak het
jurisprudence constante, le principe de protection juridictionnelle beginsel van effectieve rechterlijke bescherming een algemeen beginsel
effective constitue un principe général du droit communautaire, qui van gemeenschapsrecht vormt, dat voortvloeit uit de gemeenschappelijke
découle des traditions constitutionnelles communes aux Etats membres, constitutionele tradities van de lidstaten, en dat is neergelegd in de
qui a été consacré par les articles 6 et 13 de la convention artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag tot bescherming van de
européenne de sauvegarde des droits de l'homme et des libertés
fondamentales (arrêts du 15 mai 1986, Johnston, 222/84, Rec. p. 1651, rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (arresten van 15 mei
points 18 et 19; du 15 octobre 1987, Heylens e.a., 222/86, Rec. p. 1986, Johnston, 222/84, Jurispr. blz. 1651, punten 18 en 19; 15
4097, point 14; du 27 novembre 2001, Commission/Autriche, C-424/99, oktober 1987, Heylens e.a., 222/86, Jurispr. blz. 4097, punt 14; 27
november 2001, Commissie/Oostenrijk, C-424/99, Jurispr. blz. I-9285,
Rec. p. I-9285, point 45; du 25 juillet 2002, Unión de Pequenos punt 45; 25 juli 2002, Unión de Peque[00f1]os Agricultores/Raad,
Agricultores/Conseil, C-50/00 P, Rec. p. I-6677, point 39, et du 19 C-50/00 P, Jurispr. blz. I-6677, punt 39, en 19 juni 2003, Eribrand,
juin 2003, Eribrand, C-467/01, Rec. p. I-6471, point 61) et qui a C-467/01, Jurispr. blz. I-6471, punt 61), en dat ook opnieuw is
également été réaffirmé à l'article 47 de la charte des droits bevestigd in artikel 47 van het op 7 december 2000 te Nice
fondamentaux de l'Union européenne, proclamée le 7 décembre 2000 à vastgestelde Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (PB
Nice (JO, C 364, p. 1). 2000, C 364, blz. 1).
38. Il incombe à cet égard aux juridictions des Etats membres, par 38. In dat opzicht zijn het de rechterlijke instanties van de
application du principe de coopération énoncé à l'article 10 CE, lidstaten die ingevolge het in artikel 10 EG neergelegde
d'assurer la protection juridictionnelle des droits que les samenwerkingsbeginsel de rechterlijke bescherming dienen te verzekeren
justiciables tirent du droit communautaire (voir, en ce sens, arrêts van de rechten die de justitiabelen aan het gemeenschapsrecht ontlenen
du 16 décembre 1976, Rewe, 33/76, Rec. p. 1989, point 5, et Comet, (zie in die zin arresten van 16 december 1976, Rewe, 33/76, Jurispr.
45/76, Rec. p. 2043, point 12; du 9 mars 1978, Simmenthal, 106/77, blz. 1989, punt 5, en Comet, 45/76, Jurispr. blz. 2043, punt 12; 9
Rec. p. 629, points 21 et 22; du 19 juin 1990, Factortame e.a., maart 1978, Simmenthal, 106/77, Jurispr. blz. 629, punten 21 en 22; 19
juni 1990, Factortame e.a., C-213/89, Jurispr. blz. I-2433, punt 19,
C-213/89, Rec. p. I-2433, point 19, ainsi que du 14 décembre 1995, en 14 december 1995, Peterbroeck, C-312/93, Jurispr. blz. I-4599, punt
Peterbroeck, C-312/93, Rec. p. I-4599, point 12). 12).
39. Il y a également lieu de rappeler que, en l'absence de 39. Ook zij eraan herinnerd dat het bij gebreke van een communautaire
réglementation communautaire en la matière, il appartient à l'ordre regelgeving ter zake een aangelegenheid van de interne rechtsorde van
juridique interne de chaque Etat membre de désigner les juridictions elke lidstaat is om de bevoegde rechterlijke instanties aan te wijzen
compétentes et de régler les modalités procédurales des recours en de procesregels vast te stellen voor vorderingen die worden
destinés à assurer la sauvegarde des droits que les justiciables ingediend ter bescherming van de rechten die de justitiabelen aan het
tirent du droit communautaire (voir, notamment, arrêts précités Rewe, gemeenschapsrecht ontlenen (zie met name reeds aangehaalde arresten
point 5; Comet, point 13; Peterbroeck, point 12; du 20 septembre 2001, Rewe, punt 5; Comet, punt 13; Peterbroeck, punt 12, en arresten van 20
september 2001, Courage en Crehan, C-453/99, Jurispr. blz. I-6297,
Courage et Crehan, C-453/99, Rec. p. I-6297, point 29, ainsi que du 11 punt 29, en 11 september 2003, Safalero, C-13/01, Jurispr. blz.
septembre 2003, Safalero, C-13/01, Rec. p. I-8679, point 49). I-8679, punt 49).
40. En effet, si le traité CE a institué un certain nombre d'actions 40. Het EG-Verdrag heeft immers weliswaar een aantal rechtstreekse
directes qui peuvent être exercées, le cas échéant, par des personnes vorderingsrechten geschapen die particulieren in voorkomend geval bij
privées devant le juge communautaire, il n'a pas entendu créer devant de gemeenschapsrechter kunnen uitoefenen, maar het heeft niet naast de
les juridictions nationales, en vue du maintien du droit reeds door het nationale recht gegeven rechtsmiddelen willen voorzien
communautaire, des voies de droit autres que celles établies par le in andere beroepsmogelijkheden voor de handhaving van het
droit national (arrêt du 7 juillet 1981, Rewe, 158/80, Rec. p. 1805, gemeenschapsrecht voor de nationale rechter (arrest van 7 juli 1981,
point 44). Rewe, 158/80, Jurispr. blz. 1805, punt 44).
41. Il n'en irait autrement que s'il ressortait de l'économie de 41. Dit zou slechts anders zijn wanneer uit de opzet van de betrokken
l'ordre juridique national en cause qu'il n'existe aucune voie de nationale rechtsorde zou blijken dat er geen rechtsmiddel beschikbaar
recours permettant, même de manière incidente, d'assurer le respect is waarmee, ook al is het incidenteel, de eerbiediging kan worden
des droits que les justiciables tirent du droit communautaire (voir, verzekerd van de rechten die de justitiabelen aan het
en ce sens, arrêt du 16 décembre 1976, Rewe, précité, point 5, et gemeenschapsrecht ontlenen (zie in die zin arrest van 16 december
1976, Rewe, reeds aangehaald, punt 5, en reeds aangehaalde arresten
arrêts précités Comet, point 16, ainsi que Factortame e.a., points 19 Comet, punt 16, en Factortame e.a., punten 19-23).
à 23). 42. Ainsi, s'il appartient, en principe, au droit national de 42. De vaststelling van de procesbevoegdheid en het procesbelang van
déterminer la qualité et l'intérêt d'un justiciable pour agir en een justitiabele is weliswaar in beginsel een zaak van nationaal
justice, le droit communautaire exige néanmoins que la législation recht, maar het gemeenschapsrecht verlangt dat de nationale wettelijke
nationale ne porte pas atteinte au droit à une protection regeling niet afdoet aan het recht op een doeltreffende rechterlijke
juridictionnelle effective (voir, notamment, arrêts du 11 juillet bescherming (zie onder meer arrest van 11 juli 1991, Verholen e.a.,
1991, Verholen e.a., C-87/90 à C-89/90, Rec. p. I-3757, point 24, et C-87/90-C-89/90, Jurispr. blz. I-3757, punt 24, en arrest Safalero,
Safalero, précité, point 50). Il incombe en effet aux Etats membres de reeds aangehaald, punt 50). De lidstaten moeten immers voorzien in een
prévoir un système de voies de recours et de procédures permettant stelsel van rechtsmiddelen en procedures dat de eerbiediging van dit
d'assurer le respect de ce droit (arrêt Unión de Pequenos recht kan verzekeren (arrest Unión de Pequenos Agricultores/Raad,
Agricultores/Conseil, précité, point 41). reeds aangehaald, punt 41).
43. A cet égard, les modalités procédurales des recours destinés à 43. In dat opzicht mogen de procesregels voor vorderingen die worden
assurer la sauvegarde des droits que les justiciables tirent du droit
communautaire ne doivent pas être moins favorables que celles
concernant des recours similaires de nature interne (principe de ingediend ter bescherming van de rechten die de justitiabelen aan het
l'équivalence) et ne doivent pas rendre pratiquement impossible ou gemeenschapsrecht ontlenen, niet ongunstiger zijn dan die voor
excessivement difficile l'exercice des droits conférés par l'ordre soortgelijke nationale vorderingen (gelijkwaardigheidsbeginsel), en
juridique communautaire (principe d'effectivité) (voir, notamment, mogen zij de uitoefening van de door de communautaire rechtsorde
verleende rechten niet praktisch onmogelijk of uiterst moeilijk maken
arrêt du 16 décembre 1976, Rewe, précité, point 5, et arrêts précités (doeltreffendheidsbeginsel) (zie met name arrest van 16 december 1976,
Rewe, reeds aangehaald, punt 5, en reeds aangehaalde arresten Comet,
Comet, points 13 à 16; Peterbroeck, point 12; Courage et Crehan, point punten 13-16; Peterbroeck, punt 12; Courage en Crehan, punt 29;
29; Eribrand, point 62, ainsi que Safalero, point 49) ». Eribrand, punt 62, en Safalero, punt 49) ».
En ce qui concerne plus particulièrement la portée de l'article 19 du Wat meer in het bijzonder de draagwijdte van artikel 19 van het VEU
TUE, la Cour de justice a jugé (CJUE, grande chambre, 27 février 2018, betreft, heeft het Hof van Justitie geoordeeld (HvJ, grote kamer, 27
C-64/16, Associaçao Sindical dos Juizes Portugueses, points 31-37) : februari 2018, C-64/16, Associaço Sindical dos Juizes Portugueses, punten 31-37) :
« 31. L'Union est une Union de droit dans laquelle les justiciables « 31. De Unie is een unie die wordt beheerst door het recht, waarin de
justitiabelen het recht hebben om tegen iedere beschikking of
ont le droit de contester en justice la légalité de toute décision ou enigerlei andere nationale handeling waarmee ten aanzien van hen een
de tout autre acte national relatif à l'application à leur égard d'un handeling van de Unie van algemene strekking wordt toegepast, in
acte de l'Union (voir, en ce sens, arrêt du 3 octobre 2013, Inuit rechte op te komen (zie in die zin arrest van 3 oktober 2013, Inuit
Tapiriit Kanatami e.a./Parlement et Conseil, C-583/11 P, EU: C: 2013: Tapiriit Kanatami e.a./Parlement en Raad, C-583/11 P, EU: C: 2013:
625, points 91 et 94 ainsi que jurisprudence citée). 625, punten 91 en 94 en aldaar aangehaalde rechtspraak).
32. L'article 19 TUE, qui concrétise la valeur de l'Etat de droit 32. Artikel 19 VEU, dat het in artikel 2 VUE verankerde
affirmée à l'article 2 TUE, confie la charge d'assurer le contrôle rechtsstaatbeginsel concretiseert, vertrouwt het rechterlijk toezicht
juridictionnel dans l'ordre juridique de l'Union non seulement à la op de eerbiediging van de rechtsorde van de Unie niet alleen toe aan
Cour, mais également aux juridictions nationales [voir, en ce sens, het Hof maar ook aan de rechters van de lidstaten [zie in die zin
avis 1/09 (Accord sur la création d'un système unifié de règlement des advies 1/09 (Overeenkomst over de invoering van een gemeenschappelijk
litiges en matière de brevets), du 8 mars 2011, EU: C: 2011: 123, stelsel voor octrooigeschillenbeslechting) van 8 maart 2011, EU: C:
point 66; arrêts du 3 octobre 2013, Inuit Tapiriit Kanatami 2011: 123, punt 66; arresten van 3 oktober 2013, Inuit Tapiriit
e.a./Parlement et Conseil, C-583/11 P, EU: C: 2013: 625, point 90, Kanatami e.a./Parlement en Raad, C-583/11 P, EU: C: 2013: 625, punt
ainsi que du 28 avril 2015, T & L Sugars et Sidul Açucares/Commission, 90, en 28 april 2015, T & L Sugars en Sidul Açcares/Commissie,
C-456/13 P, EU: C: 2015: 284, point 45]. C-456/13 P, EU: C: 2015: 284, punt 45].
33. Ces juridictions remplissent ainsi, en collaboration avec la Cour, 33. De nationale rechters vervullen aldus, in samenwerking met het
une fonction qui leur est attribuée en commun, en vue d'assurer le Hof, een taak die hun gezamenlijk is opgedragen om de eerbiediging van
respect du droit dans l'interprétation et l'application des traités het recht bij de uitlegging en de toepassing van de Verdragen te
[voir, en ce sens, avis 1/09 (Accord sur la création d'un système waarborgen [zie in die zin advies 1/09 (Overeenkomst over de invoering
unifié de règlement des litiges en matière de brevets), du 8 mars van een gemeenschappelijk stelsel voor octrooigeschillenbeslechting)
2011, EU: C: 2011: 123, point 69, ainsi que arrêt du 3 octobre 2013, van 8 maart 2011, EU: C: 2011: 123, punt 69, alsmede arrest van 3
Inuit Tapiriit Kanatami e.a./Parlement et Conseil, C-583/11 P, EU: C: oktober 2013, Inuit Tapiriit Kanatami e.a./Parlement en Raad, C-583/11
2013: 625, point 99]. P, EU: C: 2013: 625, punt 99].
34. Il incombe donc aux Etats membres, notamment, en vertu du principe 34. Het staat dus aan de lidstaten om, onder meer krachtens het in
de coopération loyale, énoncé à l'article 4, paragraphe 3, premier artikel 4, lid 3, eerste alinea, VEU genoemde beginsel van loyale
alinéa, TUE, d'assurer, sur leur territoire, l'application et le samenwerking, de toepassing en de eerbiediging van het recht van de
respect du droit de l'Union [voir, en ce sens, avis 1/09 (Accord sur Unie op hun grondgebied te waarborgen [zie in die zin advies 1/09
la création d'un système unifié de règlement des litiges en matière de (Overeenkomst over de invoering van een gemeenschappelijk stelsel voor
brevets), du 8 mars 2011, EU: C: 2011: 123, point 68]. A ce titre, et octrooigeschillenbeslechting) van 8 maart 2011, EU: C: 2011: 123, punt
ainsi que le prévoit l'article 19, paragraphe 1, second alinéa, TUE, 68]. Daartoe, en zoals artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU bepaalt,
les Etats membres établissent les voies de recours nécessaires pour voorzien de lidstaten voor de justitiabelen in de nodige
assurer aux justiciables le respect de leur droit à une protection rechtsmiddelen om een daadwerkelijke rechtsbescherming op de onder het
juridictionnelle effective dans les domaines couverts par le droit de Unierecht vallende gebieden te verzekeren. De lidstaten moeten dus
l'Union. Ainsi, il appartient aux Etats membres de prévoir un système voorzien in een stelsel van beroepsmogelijkheden en procedures dat de
de voies de recours et de procédures assurant un contrôle eerbiediging van het fundamentele recht op daadwerkelijke
juridictionnel effectif dans lesdits domaines (voir, en ce sens, arrêt rechtsbescherming op de voornoemde gebieden kan verzekeren (zie in die
du 3 octobre 2013, Inuit Tapiriit Kanatami e.a./Parlement et Conseil, zin arrest van 3 oktober 2013, Inuit Tapiriit Kanatami e.a./Parlement
C-583/11 P, EU: C: 2013: 625, points 100 et 101 ainsi que en Raad, C-583/11 P, EU: C: 2013: 625, punten 100 en 101 en aldaar
jurisprudence citée). aangehaalde rechtspraak).
35. Le principe de protection juridictionnelle effective des droits 35. Het beginsel van daadwerkelijke bescherming van de rechten die de
que les justiciables tirent du droit de l'Union, auquel se réfère justitiabelen aan het recht van de Unie ontlenen en waarnaar artikel
l'article 19, paragraphe 1, second alinéa, TUE, constitue, en effet, 19, lid 1, tweede alinea, VEU verwijst, is immers een algemeen
un principe général du droit de l'Union qui découle des traditions beginsel van Unierecht dat uit de gemeenschappelijke constitutionele
constitutionnelles communes aux Etats membres, qui a été consacré par tradities van de lidstaten voortvloeit en dat is neergelegd in de
les articles 6 et 13 de la convention européenne de sauvegarde des artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag tot bescherming van de
droits de l'homme et des libertés fondamentales, signée à Rome le 4 rechten van de mens, dat op 4 november 1950 te Rome werd ondertekend,
novembre 1950, et qui est à présent affirmé à l'article 47 de la en meer recentelijk in artikel 47 van het Handvest (zie in die zin
Charte (voir, en ce sens, arrêts du 13 mars 2007, Unibet, C-432/05, arresten van 13 maart 2007, Unibet, C-432/05, EU: C: 2007: 163, punt
EU: C: 2007: 163, point 37, et du 22 décembre 2010, DEB, C-279/09, EU: 37, en 22 december 2010, DEB, C-279/09, EU: C: 2010: 811, punten
C: 2010: 811, points 29 à 33). 29-33).
36. L'existence même d'un contrôle juridictionnel effectif destiné à 36. Het is inherent aan het bestaan van een rechtsstaat dat er
assurer le respect du droit de l'Union est inhérente à un Etat de effectieve rechterlijke toetsing bestaat om de naleving van de
droit (voir, en ce sens, arrêt du 28 mars 2017, Rosneft, C-72/15, EU: bepalingen van Unierecht te verzekeren (zie in die zin arrest van 28
C: 2017: 236, point 73 et jurisprudence citée). maart 2017, Rosneft, C-72/15, EU: C: 2017: 236, punt 73 en aldaar
aangehaalde rechtspraak).
37. Il s'ensuit que tout Etat membre doit assurer que les instances 37. Hieruit volgt dat elke lidstaat moet verzekeren dat de instanties
relevant, en tant que ' juridiction ', au sens défini par le droit de die als ' rechterlijke instantie ' - in de zin van het Unierecht -
l'Union, de son système de voies de recours dans les domaines couverts deel uitmaken van zijn stelsel van beroepsmogelijkheden, voldoen aan
par le droit de l'Union satisfont aux exigences d'une protection de vereisten van een daadwerkelijke rechtsbescherming op de onder het
juridictionnelle effective ». Unierecht vallende gebieden ».
Il ressort de cette jurisprudence constante de la Cour de justice qu'à Uit die vaste rechtspraak van het Hof van Justitie vloeit voort dat,
défaut d'harmonisation au niveau européen, les recours juridictionnels bij gebrek aan een harmonisering op Europees niveau, de
organisés au sein d'un Etat membre en vue de garantir le respect du jurisdictionele beroepen die binnen een lidstaat zijn georganiseerd
droit de l'Union européenne sont régis, en vertu du principe de teneinde de inachtneming van het recht van de Europese Unie te
l'autonomie procédurale, par les règles procédurales nationales. waarborgen, krachtens het beginsel van procedurele autonomie door de
Contrairement à ce que les parties requérantes affirment, la Cour de nationale procedureregels worden beheerst. In tegenstelling tot
justice n'opère pas, à cet égard, une distinction entre la sauvegarde hetgeen de verzoekende partijen beweren, maakt het Hof van Justitie in
des objectifs de l'Union européenne et la sauvegarde des droits que dat verband geen onderscheid tussen de bescherming van de
les justiciables tirent du droit de l'Union européenne. Selon la Cour de justice, le principe de l'autonomie procédurale est encadré par deux autres principes, à savoir, d'une part, le principe d'équivalence et, d'autre part, le principe d'effectivité. Le principe d'équivalence exige que les règles procédurales nationales applicables lorsqu'est en cause le droit européen ne soient pas moins favorables que celles qui sont applicables aux recours similaires de nature interne. Le principe d'effectivité s'oppose à ce que les règles procédurales nationales applicables rendent pratiquement impossible ou excessivement difficile l'exercice des droits conférés par l'ordre juridique européen. Le principe de l'autonomie procédurale, encadré par les principes d'équivalence et d'effectivité, s'applique notamment lorsqu'un juge national est saisi d'une demande de suspension d'une norme nationale dont il est allégué qu'elle violerait le droit européen. La Cour de justice considère en effet que « le principe de protection juridictionnelle effective des droits conférés aux justiciables par le droit communautaire doit être interprété en ce sens que, en cas de doute sur la conformité de dispositions nationales avec le droit doelstellingen van de Europese Unie en de bescherming van de rechten die de justitiabelen aan het recht van de Europese Unie ontlenen. Volgens het Hof van Justitie wordt het beginsel van procedurele autonomie omringd door twee andere beginselen, namelijk, enerzijds, het gelijkwaardigheidsbeginsel en, anderzijds, het doeltreffendheidsbeginsel. Het gelijkwaardigheidsbeginsel vereist dat de nationale procedureregels die van toepassing zijn wanneer het Europese recht in het geding is, niet ongunstiger zijn dan die welke van toepassing zijn op soortgelijke nationale vorderingen. Het doeltreffendheidsbeginsel staat eraan in de weg dat de toepasselijke nationale procedureregels de uitoefening van de door de Europese rechtsorde verleende rechten praktisch onmogelijk of uiterst moeilijk maken. Het beginsel van procedurele autonomie, omringd door het gelijkwaardigheids- en doeltreffendheidsbeginsel, is met name van toepassing wanneer bij een nationale rechter een vordering aanhangig wordt gemaakt tot schorsing van een nationale norm waarvan wordt aangevoerd dat zij het Europese recht zou schenden. Het Hof van Justitie is immers van oordeel dat « het beginsel van effectieve rechterlijke bescherming van de door het gemeenschapsrecht aan de justitiabelen verleende rechten [...] aldus [moet] worden uitgelegd, dat in geval van twijfel over de verenigbaarheid van nationale
communautaire, l'octroi éventuel de mesures provisoires pour suspendre bepalingen met het gemeenschapsrecht, voor de eventuele toekenning van
l'application desdites dispositions jusqu'à ce que la juridiction voorlopige maatregelen tot schorsing van de toepassing van deze
compétente se soit prononcée sur la conformité de celles-ci avec le bepalingen totdat de bevoegde rechter zich heeft uitgesproken over de
droit communautaire est régi par les critères fixés par le droit verenigbaarheid daarvan met het gemeenschapsrecht, de criteria gelden
national applicable devant ladite juridiction, pour autant que ces die zijn vastgesteld in het nationale recht dat voor deze rechterlijke
critères ne sont pas moins favorables que ceux concernant des demandes instantie van toepassing is, voor zover deze criteria niet ongunstiger
similaires de nature interne et ne rendent pas pratiquement impossible zijn dan die voor soortgelijke nationale vorderingen en zij de
ou excessivement difficile la protection juridictionnelle provisoire voorlopige rechterlijke bescherming van dergelijke rechten niet
de tels droits » (CJCE, grande chambre, 13 mars 2007, C-432/05, praktisch onmogelijk of uiterst moeilijk maken » (HvJ, grote kamer, 13
Unibet, dispositif, point 3). maart 2007, C-432/05, Unibet, dictum, punt 3).
Enfin, il ressort également de la jurisprudence de la Cour de justice Ten slotte blijkt eveneens uit de rechtspraak van het Hof van Justitie
que, lorsqu'un juge national est saisi d'une demande de suspension dat, wanneer bij een nationale rechter een vordering aanhangig wordt
d'une norme de droit national prise en exécution d'une norme de droit gemaakt tot schorsing van een norm van nationaal recht die is genomen
dérivé dont il est allégué qu'elle violerait le droit primaire, cette ter uitvoering van een norm van afgeleid recht waarvan wordt
demande de suspension relève « [des] règles de procédure nationales, aangevoerd dat zij het primair recht zou schenden, die vordering tot
en ce qui concerne notamment l'introduction et l'instruction de la schorsing « met name ter zake van de indiening en de instructie van
demande » (CJCE, 21 février 1991, C-143/88 et C-92/89, Zuckerfabrik het verzoek door het nationale procesrecht wordt beheerst » (HvJ, 21
februari 1991, C-143/88 en C-92/89, Zuckerfabrik Süderdithmarschen AG
Süderdithmarschen AG et Zuckerfabrik Soest GmbH, point 26; dans le en Zuckerfabrik Soest GmbH, punt 26; in dezelfde zin, HvJ, grote
même sens, CJCE, grande chambre, 6 décembre 2005, C-453/03, C-11/04, kamer, 6 december 2005, C-453/03, C-11/04, C-12/04 en C-194/04, ABNA
C-12/04 et C-194/04, ABNA Ltd e.a., point 104). Ltd e.a., punt 104).
B.4.3. Conformément à la jurisprudence européenne citée en B.4.2, B.4.3. Overeenkomstig de in B.4.2 aangehaalde Europese rechtspraak
lorsqu'à l'appui d'une demande de suspension introduite auprès de la dienen, wanneer ter ondersteuning van een bij het Hof ingestelde
Cour, un moyen est pris de la violation du droit européen lu en vordering tot schorsing een middel is afgeleid uit de schending van
combinaison avec les normes dont la Cour assure le contrôle en vertu het Europese recht, in samenhang gelezen met de normen waarvan het Hof
de l'article 142, alinéa 2, de la Constitution et de l'article 1er de de toetsing verzekert krachtens artikel 142, tweede lid, van de
la loi spéciale du 6 janvier 1989, il convient de faire application Grondwet en artikel 1 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, de
des règles procédurales nationales, et donc notamment de l'article 21, nationale procedureregels te worden toegepast, en dus met name artikel
alinéa 2, de la loi spéciale du 6 janvier 1989, qui fixe à trois mois à compter de la publication de la norme attaquée le délai pour introduire une demande de suspension. Il convient encore de vérifier si le délai de trois mois prévu pour introduire une demande de suspension auprès de la Cour respecte le principe d'équivalence et le principe d'effectivité. B.4.4. Le délai de trois mois prévu pour introduire une demande de suspension auprès de la Cour s'applique tant lorsque la violation du droit européen est alléguée que lorsque la violation du droit européen n'est pas alléguée. Le principe d'équivalence est donc respecté. 21, tweede lid, van de bijzondere wet van 6 januari 1989, dat een termijn vaststelt van drie maanden na de bekendmaking van de bestreden norm om een vordering tot schorsing in te stellen. Er dient eveneens te worden nagegaan of de termijn van drie maanden waarin is voorzien om een vordering tot schorsing bij het Hof in te stellen, het gelijkwaardigheidsbeginsel en het doeltreffendheidsbeginsel in acht neemt. B.4.4. De termijn van drie maanden waarin is voorzien om een vordering tot schorsing bij het Hof in te stellen, geldt zowel wanneer de schending van het Europese recht wordt aangevoerd als wanneer de schending van het Europese recht niet wordt aangevoerd. Het gelijkwaardigheidsbeginsel wordt dus in acht genomen.
B.4.5. Les travaux préparatoires relatifs à la loi spéciale du 6 B.4.5. In de parlementaire voorbereiding met betrekking tot de
janvier 1989 justifient la limitation des délais d'introduction d'un bijzondere wet van 6 januari 1989 wordt de beperking van de termijnen
recours en annulation et d'une demande de suspension auprès de la om een beroep tot vernietiging en een vordering tot schorsing bij het
Cour, dans les termes suivants : Hof in te stellen, als volgt verantwoord :
« Le délai [d]'insécurité ne peut en effet être illimité dans le « De termijn van onzekerheid mag immers niet onbeperkt zijn in de
temps; l'exigence de stabilité est particulièrement importante en tijd; de eis van stabiliteit geldt bijzonder sterk in de
droit public pour les rapports entre l'autorité et les particuliers et publiekrechtelijke sfeer in verband met de verhoudingen tussen de
entre les diverses autorités » (Doc. parl., Sénat, 1988-1989, n° overheid en de particulieren en tussen de verschillende overheden
483/1, p. 6). onderling » (Parl. St., Senaat, 1988-1989, nr. 483/1, p. 6).
La loi spéciale du 9 mars 2003 a réduit à trois mois le délai pour Bij de bijzondere wet van 9 maart 2003 werd de termijn om een
introduire une demande de suspension. Les travaux préparatoires vordering tot schorsing in te stellen teruggebracht tot drie maanden.
précisent à cet égard : In de parlementaire voorbereiding wordt in dat verband gepreciseerd :
« En l'état actuel des choses, la demande de suspension est soumise au « In de huidige stand van zaken is de vordering tot schorsing aan
même délai que la demande d'annulation, à savoir six mois. Pareil dezelfde termijn gebonden als de vordering tot vernietiging, namelijk
délai est particulièrement long à la lumière des conditions zes maanden. Een dergelijke termijn is bijzonder lang in het licht van
spécifiques de suspension énumérées à l'article 20, à savoir de specifieke voorwaarden voor schorsing die in artikel 20 worden
l'existence d'un préjudice grave difficilement réparable ou le fait opgesomd, zijnde het bestaan van een moeilijk te herstellen ernstig
qu'un recours soit exercé contre une norme identique à une norme déjà nadeel of het gegeven dat een beroep wordt ingesteld tegen een norm
annulée par la Cour d'arbitrage et qui a été adoptée par le même die identiek is met een reeds door het Arbitragehof vernietigde norm
législateur. Par sa nature, la procédure de suspension est une en die door dezelfde wetgever is aangenomen. Uit haar aard is de
procédure d'urgence, qui exige de la Cour d'arbitrage également une schorsingsprocedure een spoedprocedure, die ook van het Arbitragehof
diligence particulière (voir la condition requise par l'article 23, een bijzondere diligentie vergt (cf. het vereiste van artikel 23,
selon lequel la Cour statue ' sans délai '). Dans ces circonstances, volgens hetwelk het Hof ' onverwijld ' uitspraak dient te doen). In
il y a lieu, semble-t-il, de réclamer aussi quelque peu de diligence die omstandigheden lijkt het dan ook raadzaam ook van de verzoekers
de la part des requérants et de ne pas leur permettre d'attendre la tot schorsing enige diligentie te vragen, en niet toe te laten dat tot
fin du délai de six mois pour demander une suspension » (Doc. parl., het einde van de termijn van zes maanden wordt gewacht om een
Sénat, 2001-2002, n° 2-897/4, p. 11). schorsing te vorderen » (Parl. St., Senaat, 2001-2002, nr. 2-897/4, p.
Selon une jurisprudence constante de la Cour de justice, le principe 11). Volgens vaste rechtspraak van het Hof van Justitie staat het
d'effectivité ne s'oppose pas à « la fixation de délais raisonnables doeltreffendheidsbeginsel niet eraan in de weg « dat in het belang van
de recours à peine de forclusion dans l'intérêt de la sécurité de rechtszekerheid [...] redelijke beroepstermijnen worden vastgesteld
juridique », dès lors que « de tels délais ne sont pas de nature à die gelden op straffe van verval van recht », aangezien « dergelijke
rendre pratiquement impossible ou excessivement difficile l'exercice termijnen [...] de uitoefening van de door het Unierecht verleende
des droits conférés par l'ordre juridique de l'Union, même si, par rechten [...] niet in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk
[maken], ook al leidt het verstrijken van deze termijnen per definitie
définition, l'écoulement de ces délais entraîne le rejet, total ou tot gehele of gedeeltelijke afwijzing van de ingestelde vordering »
partiel, de l'action intentée » (CJUE, 14 février 2019, C-562/17, (HvJ, 14 februari 2019, C-562/17, Nestrade SA, punt 41; in dezelfde
Nestrade SA, point 41; dans le même sens, 16 décembre 1976, 33/76, zin, 16 december 1976, 33/76, Rewe, punt 5; HvJ, 16 december 1976,
Rewe, point 5; 16 décembre 1976, 45/76, Comet BV, points 17-18). 45/76, Comet BV, punten 17-18).
La Cour de justice ajoute à cet égard « qu'il appartient aux Etats Het Hof van Justitie voegt in dat verband toe « dat het aan de
membres de déterminer, pour les réglementations nationales qui entrent lidstaten staat om voor de nationale regelingen die binnen de
dans le champ d'application du droit de l'Union, des délais en rapport werkingssfeer van het Unierecht vallen, termijnen vast te stellen die
avec, notamment, l'importance pour les intéressés des décisions à met name in verhouding staan tot het belang dat de belanghebbenden bij
prendre, la complexité des procédures et de la législation à de te nemen besluiten hebben, de complexiteit van de toe te passen
appliquer, le nombre de personnes susceptibles d'être concernées et procedures en wettelijke regeling, het aantal personen dat door het
les autres intérêts publics ou privés qui doivent être pris en besluit kan worden geraakt en de overige in aanmerking te nemen
considération » (CJUE, 9 septembre 2020, C-651/19, JP, point 53) et qu'« afin de respecter les exigences du principe d'effectivité, ce délai doit être matériellement suffisant pour préparer et former un recours effectif » (ibid., point 57). Le délai de trois mois prévu pour introduire une demande de suspension auprès de la Cour est suffisamment long pour préparer et former un recours effectif et, partant, il ne rend pas pratiquement impossible ou excessivement difficile l'exercice des droits conférés par l'ordre juridique européen. Le principe d'effectivité est donc respecté. B.4.6. Par conséquent, lorsqu'une demande de suspension à l'appui de laquelle est alléguée une violation du droit européen est introduite auprès de la Cour, elle est soumise au délai de trois mois prévu à l'article 21, alinéa 2, de la loi spéciale du 6 janvier 1989, qui est compatible avec le droit européen. Il ressort également des développements qui précèdent que l'application de ce délai de recours de trois mois tant aux procédures à l'appui desquelles une violation du droit européen n'est pas alléguée qu'aux procédures à l'appui desquelles est alléguée une violation du droit européen est raisonnablement justifiée, de sorte publieke of particuliere belangen » (HvJ, 9 september 2020, C-651/19, JP, punt 53), en dat, « om het doeltreffendheidsbeginsel te eerbiedigen, [deze termijn] materieel [moet] volstaan om een daadwerkelijk rechtsmiddel voor te bereiden en in te stellen » (ibid., punt 57). De termijn van drie maanden waarin is voorzien om een vordering tot schorsing bij het Hof in te stellen, is voldoende lang om een daadwerkelijk rechtsmiddel voor te bereiden en in te stellen en hij maakt bijgevolg de uitoefening van de door de Europese rechtsorde verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk. Het doeltreffendheidsbeginsel wordt dus in acht genomen. B.4.6. Bijgevolg, wanneer bij het Hof een vordering tot schorsing wordt ingesteld ter ondersteuning waarvan een schending van het Europese recht wordt aangevoerd, wordt zij onderworpen aan de in
que l'article 21, alinéa 2, de la loi spéciale du 6 janvier 1989 ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution. La possibilité d'introduire un recours en annulation d'une norme législative auprès de la Cour et, le cas échéant, d'assortir celui-ci d'une demande de suspension dans les trois mois suivant la publication de la norme attaquée au Moniteur belge constitue un recours juridictionnel effectif. La circonstance que les parties requérantes ont omis d'introduire leur demande de suspension dans le délai imparti ne remet pas en cause ce constat. La conclusion qui précède n'est pas remise en cause par le fait qu'en artikel 21, tweede lid, van de bijzondere wet van 6 januari 1989 bedoelde termijn van drie maanden, die bestaanbaar is met het Europese recht. Uit de uiteenzettingen die voorafgaan, blijkt eveneens dat de toepassing van die beroepstermijn van drie maanden op zowel de procedures ter ondersteuning waarvan geen schending van het Europese recht wordt aangevoerd als de procedures ter ondersteuning waarvan een schending van het Europese recht wordt aangevoerd, redelijk verantwoord is, zodat artikel 21, tweede lid, van de bijzondere wet van 6 januari 1989 de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet schendt. De mogelijkheid om bij het Hof een beroep tot vernietiging van een
vertu de l'article 25 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, une wetskrachtige norm in te stellen en, in voorkomend geval, dat beroep
suspension ordonnée par la Cour cesse ses effets si la Cour ne se gepaard te doen gaan met een vordering tot schorsing binnen drie
prononce pas sur le recours en annulation dans les trois mois de maanden na de bekendmaking van de bestreden norm in het Belgisch
l'arrêt ordonnant la suspension, et qu'une éventuelle procédure Staatsblad, vormt een daadwerkelijk jurisdictioneel beroep. De
préjudicielle devant la Cour de justice à la suite de questions posées omstandigheid dat de verzoekende partijen hebben nagelaten hun
par la Cour dure généralement plus de trois mois. En effet, c'est vordering tot schorsing binnen de toegestane termijn in te stellen,
brengt die vaststelling niet in het geding.
uniquement si la Cour avait été régulièrement saisie d'une demande de De conclusie die voorafgaat, wordt niet in het geding gebracht door
suspension dans le délai de recours de trois mois prévu à l'article het feit dat een door het Hof bevolen schorsing, krachtens artikel 25
21, alinéa 2, de la loi spéciale du 6 janvier 1989, si la Cour avait jugé cette demande de suspension recevable et fondée et si la Cour avait à cette occasion décidé de poser une ou plusieurs questions préjudicielles à la Cour de justice que la Cour aurait pu ordonner que, nonobstant l'article 25 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, la van de bijzondere wet van 6 januari 1989, ophoudt gevolg te hebben indien het Hof zich niet over het beroep tot vernietiging uitspreekt binnen drie maanden na het arrest waarbij de schorsing wordt bevolen en door het feit dat een eventuele prejudiciële procedure voor het Hof van Justitie ingevolge door het Hof gestelde vragen meestal meer dan drie maanden in beslag neemt. Het is immers enkel indien op regelmatige wijze bij het Hof een vordering tot schorsing binnen de in artikel 21, tweede lid, van de bijzondere wet van 6 januari 1989 bedoelde beroepstermijn van drie maanden was ingesteld, indien het Hof die vordering tot schorsing ontvankelijk en gegrond had geacht en indien het Hof daarbij had beslist om een of meer prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie te stellen, dat het Hof had kunnen bevelen dat, niettegenstaande artikel 25 van de bijzondere wet van 6 januari
suspension continue à produire ses effets jusqu'à la date de 1989, de schorsing uitwerking blijft hebben tot de datum van
publication au Moniteur belge de l'arrêt statuant sur le recours en bekendmaking in het Belgisch Staatsblad van het arrest waarbij
annulation. uitspraak wordt gedaan over het beroep tot vernietiging.
B.5. Au surplus, il ressort des développements de la requête en B.5. Bovendien blijkt uit de uiteenzetting van het verzoekschrift tot
suspension consacrés au risque de préjudice grave difficilement schorsing die aan het risico van een moeilijk te herstellen ernstig
réparable que les parties requérantes pouvaient, dès la publication de nadeel is gewijd, dat de verzoekende partijen vanaf de bekendmaking
la loi attaquée, percevoir que l'application immédiate de celle-ci van de bestreden wet konden opmerken dat de onmiddellijke toepassing
était de nature à leur causer le préjudice qu'elles décrivent, qui ervan hun het nadeel kon berokkenen dat zij beschrijven, nadeel dat
consiste en une atteinte au secret professionnel de l'avocat. bestaat in een aantasting van het beroepsgeheim van de advocaat.
B.6. Par ailleurs, les considérations des parties requérantes B.6. Daarenboven maken de overwegingen van de verzoekende partijen met
relatives à la date d'entrée en vigueur des dispositions attaquées ne betrekking tot de datum van inwerkingtreding van de bestreden
permettent pas davantage de conclure à la recevabilité de leur demande bepalingen het evenmin mogelijk te besluiten tot de ontvankelijkheid
de suspension, dès lors que le délai de trois mois prévu pour van hun vordering tot schorsing, aangezien de termijn van drie maanden
l'introduction d'une demande de suspension prend cours à partir de la waarin is voorzien om een vordering tot schorsing in te stellen, een
publication de la norme attaquée au Moniteur belge. aanvang neemt vanaf de bekendmaking van de bestreden norm in het
Belgisch Staatsblad.
B.7. Enfin, le fait que certaines dispositions du décret flamand du 26 B.7. Ten slotte vloeit het feit dat sommige bepalingen van het Vlaams
juin 2020 « modifiant le décret du 21 juin 2013 relatif à la decreet van 26 juni 2020 « tot wijziging van het decreet van 21 juni
coopération administrative dans le domaine fiscal, en ce qui concerne 2013 betreffende de administratieve samenwerking op het gebied van de
l'échange automatique et obligatoire d'informations dans le domaine belastingen, wat betreft de verplichte automatische uitwisseling van
fiscal en rapport avec les dispositifs transfrontières devant faire inlichtingen op belastinggebied met betrekking tot meldingsplichtige
l'objet d'une déclaration », qui transpose la directive (UE) 2018/822, grensoverschrijdende constructies », waarbij de richtlijn (EU)
aient été suspendues par l'arrêt de la Cour n° 167/2020 du 17 décembre 2020 et que les dispositions de la loi attaquée, qui transpose la même directive, ne soient, elles, pas suspendues résulte des choix procéduraux effectués en connaissance de cause par les parties requérantes, qui ont introduit dans le délai imparti une demande de suspension dirigée contre ledit décret flamand, mais pas contre la loi attaquée. B.8. La demande de suspension est manifestement irrecevable. Par ces motifs, la Cour, chambre restreinte, statuant à l'unanimité des voix, 2018/822 wordt omgezet, werden geschorst bij het arrest van het Hof nr. 167/2020 van 17 december 2020 en dat de bepalingen van de bestreden wet, waarbij dezelfde richtlijn wordt omgezet, niet worden geschorst, voort uit procedurele keuzes die met kennis van zaken zijn gemaakt door de verzoekende partijen, die binnen de toegestane termijn een vordering tot schorsing hebben ingesteld die is gericht tegen dat Vlaams decreet, maar niet tegen de bestreden wet. B.8. De vordering tot schorsing is klaarblijkelijk niet ontvankelijk. Om die redenen, het Hof, beperkte kamer, met eenparigheid van stemmen uitspraak doende,
rejette la demande de suspension. verwerpt de vordering tot schorsing.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 17 décembre 2020. op 17 december 2020.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président, De voorzitter,
F. Daoût F. Daoût
^