Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 103/2020 du 9 juillet 2020 Numéro du rôle : 6963 En cause: les questions préjudicielles concernant l'article 2 de la loi du 27 février 1987 « relative aux allocations aux personnes handicapées », posées par le Tribunal d La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...)"
Extrait de l'arrêt n° 103/2020 du 9 juillet 2020 Numéro du rôle : 6963 En cause: les questions préjudicielles concernant l'article 2 de la loi du 27 février 1987 « relative aux allocations aux personnes handicapées », posées par le Tribunal d La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...) Uittreksel uit arrest nr. 103/2020 van 9 juli 2020 Rolnummer 6963 In zake : de prejudiciële vragen over artikel 2 van de wet van 27 februari 1987 « betreffende de tegemoetkomingen aan personen met een handicap », gesteld door de Arbeidsrechtb Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. L(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 103/2020 du 9 juillet 2020 Uittreksel uit arrest nr. 103/2020 van 9 juli 2020
Numéro du rôle : 6963 Rolnummer 6963
En cause: les questions préjudicielles concernant l'article 2 de la In zake : de prejudiciële vragen over artikel 2 van de wet van 27
loi du 27 février 1987 « relative aux allocations aux personnes februari 1987 « betreffende de tegemoetkomingen aan personen met een
handicapées », posées par le Tribunal du travail du Hainaut, division handicap », gesteld door de Arbeidsrechtbank Henegouwen, afdeling
Mons. Bergen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L.
J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R. Leysen, M. Lavrysen, J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R.
Pâques et Y. Kherbache, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée Leysen, M. Pâques en Y. Kherbache, bijgestaan door de griffier P.-Y.
par le président F. Daoût, Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
Par jugement du 11 juin 2018, dont l'expédition est parvenue au greffe Bij vonnis van 11 juni 2018, waarvan de expeditie ter griffie van het
de la Cour le 27 juin 2018, le Tribunal du travail du Hainaut, Hof is ingekomen op 27 juni 2018, heeft de Arbeidsrechtbank
division Mons, a posé les questions préjudicielles suivantes : Henegouwen, afdeling Bergen, de volgende prejudiciële vragen gesteld :
« 1) L'article 2 de la loi du 27 février 1987 relative aux allocations « 1) Schendt artikel 2 van de wet van 27 februari 1987 betreffende de
tegemoetkomingen aan personen met een handicap niet de artikelen 10,
aux personnes handicapées ne viole-t-il pas les articles 10, 11 et 22 11 en 22 van de Grondwet in zoverre het recht op tegemoetkomingen niet
de la Constitution en ce que le droit aux allocations ne peut être
accordé à la personne handicapée majeure n'ayant pas atteint l'âge de kan worden toegekend aan een meerderjarige persoon met een handicap
21 ans ? die de leeftijd van 21 jaar nog niet heeft bereikt ?
2) L'article 2 de la loi du 27 février 1987 relative aux allocations 2) Schendt artikel 2 van de wet van 27 februari 1987 betreffende de
aux personnes handicapées viole-t-il les articles 10, 11 et 22 de la tegemoetkomingen aan personen met een handicap de artikelen 10, 11 en
Constitution en ce qu'il impose un âge minimal de 21 ans pour ouvrir 22 van de Grondwet in zoverre het een minimumleeftijd van 21 jaar
un droit aux allocations aux personnes handicapées tandis qu'une oplegt voor de toekenning van een recht op tegemoetkomingen aan
personen met een handicap, terwijl een meerderjarige persoon (al dan
personne majeure (handicapée ou non) peut ouvrir un droit à niet met een handicap) een recht op maatschappelijke integratie kan
l'intégration sociale dès l'âge de 18 ans avec le risque de se voir toegekend krijgen vanaf de leeftijd van achttien jaar met het risico
opposer un refus du CPAS vu les revenus des parents cohabitants alors dat het OCMW hem dit weigert gelet op het inkomen van de samenwonende
que les revenus des parents cohabitants d'une personne handicapée ne ouders, terwijl het inkomen van de samenwonende ouders van een persoon
sont pas pris en compte dans le régime des allocations aux personnes met een handicap niet in aanmerking wordt genomen in het stelsel van
handicapées ? de tegemoetkomingen aan personen met een handicap ?
3) L'article 2 de la loi du 27 février 1987 relative aux allocations 3) Biedt artikel 2 van de wet van 27 februari 1987 betreffende de
aux personnes handicapées offre-t-il un accès suffisant à un minimum tegemoetkomingen aan personen met een handicap voldoende toegang tot
de dignité humaine au sens de l'article 23 de la Constitution, y een minimum aan menselijke waardigheid in de zin van artikel 23 van de
compris un droit minimum à la sécurité sociale en ce que le droit aux Grondwet, met inbegrip van een minimaal recht op sociale zekerheid, in
allocations ne peut être accordé à la personne handicapée majeure zoverre het recht op tegemoetkomingen niet kan worden toegekend aan
n'ayant pas atteint l'âge de 21 ans ? ». een meerderjarige persoon met een handicap die de leeftijd van 21 jaar
nog niet heeft bereikt ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
Quant à la disposition en cause et à son contexte Ten aanzien van de in het geding zijnde bepaling en de context ervan
B.1.1. Depuis son remplacement par l'article 117 de la loi-programme B.1.1. Sedert de vervanging ervan bij artikel 117 van de programmawet
(I) du 24 décembre 2002, remplacé à son tour par l'article 156 de la (I) van 24 december 2002, zelf vervangen bij artikel 156 van de
loi-programme du 9 juillet 2004, l'article 2 de la loi du 27 février programmawet van 9 juli 2004, bepaalt artikel 2 van de wet van 27
1987 « relative aux allocations aux personnes handicapées » (ci-après februari 1987 « betreffende de tegemoetkomingen aan personen met een
: la loi du 27 février 1987) dispose : handicap » (hierna : de wet van 27 februari 1987) :
« § 1er. L'allocation de remplacement de revenus est accordée à la « § 1. De inkomensvervangende tegemoetkoming wordt toegekend aan de
personne handicapée qui est âgée d'au moins 21 ans et qui, au moment persoon met een handicap die ten minste 21 jaar is en op het ogenblik
de l'introduction de la demande, est âgée de moins de 65 ans, dont il van het indienen van de aanvraag minder dan 65 jaar is, van wie is
est établi que l'état physique ou psychique a réduit sa capacité de vastgesteld dat zijn lichamelijke of psychische toestand zijn
gain à un tiers ou moins de ce qu'une personne valide est en mesure de verdienvermogen heeft verminderd tot een derde of minder van wat een
gagner en exerçant une profession sur le marché général du travail. gezonde persoon door het uitoefenen van een beroep op de algemene
arbeidsmarkt kan verdienen.
Le marché général du travail ne comprend pas les entreprises de travail adapté. De algemene arbeidsmarkt omvat niet de beschutte tewerkstelling.
§ 2. L'allocation d'intégration est accordée à la personne handicapée § 2. De integratietegemoetkoming wordt toegekend aan de persoon met
qui, au moment de l'introduction de la demande, est âgée d'au moins 21 een handicap die ten minste 21 jaar is en op het ogenblik van het
ans et de moins de 65 ans, dont le manque ou la réduction d'autonomie indienen van de aanvraag minder dan 65 jaar is, van wie een gebrek aan
est établi. of een vermindering van zelfredzaamheid is vastgesteld.
§ 3. L'allocation pour l'aide aux personnes âgées est accordée à la § 3. De tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden wordt toegekend aan de
personne handicapée âgée d'au moins 65 ans dont le manque ou la persoon met een handicap die ten minste 65 jaar oud is en van wie een
réduction d'autonomie est établi. gebrek aan of een vermindering van zelfredzaamheid is vastgesteld.
L'allocation pour l'aide aux personnes âgées n'est pas accordée à la De tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden wordt niet toegekend aan de
personne handicapée qui bénéficie d'une allocation de remplacement de persoon met een handicap die een inkomensvervangende of een
revenus ou d'une allocation d'intégration ». integratietegemoetkoming geniet ».
B.1.2.1. L'allocation de remplacement de revenus, l'allocation B.1.2.1. De inkomensvervangende tegemoetkoming, de
d'intégration et l'allocation pour l'aide aux personnes âgées integratietegemoetkoming en de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden
constituent les trois allocations aux personnes handicapées (article 1er, vormen de drie tegemoetkomingen aan personen met een handicap (artikel
alinéa 1er, de la loi du 27 février 1987). 1, eerste lid, van de wet van 27 februari 1987).
L'allocation de remplacement de revenus est accordée aux personnes De inkomensvervangende tegemoetkoming wordt toegekend aan de personen
handicapées dont la capacité de gain est limitée en raison de leur met een handicap wier verdienvermogen beperkt is wegens hun
état physique ou psychique. L'allocation d'intégration est destinée lichamelijke of psychische toestand. De integratietegemoetkoming is
aux personnes handicapées qui, en raison de leur manque ou de leur bestemd voor de personen met een handicap die, wegens hun gebrek aan
réduction d'autonomie, doivent exposer des frais supplémentaires, par of vermindering van zelfredzaamheid, extra kosten moeten maken,
exemple pour acquérir des équipements spéciaux. bijvoorbeeld om bijzondere voorzieningen aan te kopen.
B.1.2.2. Les allocations de remplacement de revenus et les allocations B.1.2.2. De inkomensvervangende tegemoetkomingen en de
d'intégration ont remplacé les allocations ordinaires et les integratietegemoetkomingen hebben de gewone tegemoetkomingen en de
allocations spéciales qui étaient octroyées aux personnes handicapées bijzondere tegemoetkomingen vervangen die vóór de inwerkingtreding van
avant l'entrée en vigueur de la loi du 27 février 1987. de wet van 27 februari 1987 aan personen met een handicap werden toegekend.
A cet égard, il ressort des travaux préparatoires que : In dat verband blijkt uit de parlementaire voorbereiding :
« a) Pour simplifier et augmenter la transparence du régime, les « a) Om het stelsel eenvoudiger en doorzichtiger te maken worden de
allocations octroyées aux personnes atteintes d'un handicap avant tegemoetkomingen toegekend aan personen, getroffen door een handicap
l'âge de 65 ans, sont remplacées par deux allocations, à savoir : vóór de leeftijd van 65 jaar, vervangen door twee tegemoetkomingen,
nl. een inkomensvervangende tegemoetkoming en een
l'allocation de remplacement de revenus et l'allocation d'intégration. integratietegemoetkoming. De inkomensvervangende tegemoetkoming is
L'allocation de remplacement de revenus est destinée aux handicapés bestemd voor de gehandicapten die niet over een voldoende inkomen
qui ne peuvent disposer d'un revenu suffisant. L'allocation kunnen beschikken. De integratietegemoetkoming is gericht op de
d'intégration est octroyée aux handicapés dont le manque d'autonomie gehandicapten die omwille van hun gebrek aan zelfredzaamheid
entraine des frais supplémentaires ou nécessite des équipements bijkomende kosten hebben om zich te integreren of hiertoe op
particuliers en vue de leur intégration. bijzondere voorzieningen beroep moeten doen.
[...] [...]
La simplification proposée implique la suppression de la distinction Deze vereenvoudiging houdt in dat het onderscheid tussen gewone en
entre allocations ordinaires et allocations spéciales et l'octroi, bijzondere tegemoetkomingen wegvalt en dat voortaan alle categorieën
désormais, des mêmes droits à toutes les catégories de handicapés » gehandicapten gelijke rechten krijgen » (Parl. St., Kamer, 1985-1986,
(Doc. parl., Chambre, 1985-1986, n° 448/1, pp. 1-2). nr. 448/1, pp. 1-2).
B.1.3. Pour obtenir des allocations aux personnes handicapées, la B.1.3. Om tegemoetkomingen aan personen met een handicap te
personne handicapée doit satisfaire aux conditions fixées aux articles verkrijgen, dient de persoon met een handicap te voldoen aan de
2, 4 et 7 de la loi du 27 février 1987 (article 1er, alinéa 2, de la même loi). voorwaarden die zijn vastgesteld bij de artikelen 2, 4 en 7 van de wet
Pour obtenir des allocations de remplacement de revenus et des van 27 februari 1987 (artikel 1, tweede lid, van dezelfde wet).
allocations d'intégration, la personne handicapée doit notamment, en Om inkomensvervangende tegemoetkomingen en integratietegemoetkomingen
te verkrijgen, dient de persoon met een handicap met name, krachtens
vertu de l'article 2 de la même loi, être âgée de 21 ans au moins. Ce artikel 2 van dezelfde wet, ten minste 21 jaar oud te zijn. Dat
critère d'âge figure dans la disposition en cause depuis son origine. leeftijdscriterium is sedert het begin opgenomen in de in het geding zijnde bepaling.
Il ressort des travaux préparatoires que : Uit de parlementaire voorbereiding blijkt :
« De leeftijd voor het toekennen van de tegemoetkomingen wordt voor
« L'âge requis pour l'octroi des allocations est porté à 21 ans pour alle gehandicapten op 21 jaar gebracht. De bestaande bijzondere
tous les handicapés. L'actuelle allocation spéciale n'est accordée
qu'à partir de 25 ans. L'allocation ordinaire pouvait être octroyée tegemoetkoming wordt slechts vanaf 25 jaar toegekend. De gewone
dès l'âge de 14 ans, mais pendant tout le temps de la minorité du tegemoetkoming kon vanaf 14 jaar worden verleend, maar zolang de
handicapé, son octroi est fonction des ressources de ses parents, ce gehandicapte minderjarig was, wordt bij de toekenning rekening
gehouden met de bestaansmiddelen van zijn ouders, wat meteen de
qui excluait immédiatement la plupart des mineurs d'âge » (Doc. parl., uitsluiting betekende van de meeste minderjarigen » (Parl. St., Kamer,
Chambre, 1985-1986, n° 448/1, p. 2). 1985-1986, nr. 448/1, p. 2).
B.1.4. Le critère d'âge de 21 ans a fait l'objet d'amples discussions B.1.4. Het leeftijdscriterium van 21 jaar werd uitvoerig besproken
au cours des travaux préparatoires. Plusieurs amendements ont été tijdens de parlementaire voorbereiding. Verschillende amendementen
déposés en vue de l'abaissement de cet âge à 18 ans. Le secrétaire werden ingediend om die leeftijd te proberen te verlagen tot 18 jaar.
d'Etat a toutefois voulu maintenir l'âge de 21 ans. En commission, il De staatssecretaris heeft de leeftijd van 21 jaar evenwel willen
a justifié ce choix en ces termes : behouden. In de commissie heeft hij die keuze als volgt verantwoord :
« [...] le choix de l'âge de 21 ans s'inscrit dans une quadruple « [De] keuze voor de leeftijd van 21 jaar stoelt op vier gronden : in
de eerste plaats is de leeftijd van de meerderjarigheid in de huidige
logique : tout d'abord, 21 ans est l'âge de la majorité dans la wetgeving 21 jaar. Dit cijfer dient eveneens als criterium in de
législation actuelle; ensuite, ce chiffre sert également de critère
dans le régime des allocations familiales; d'autre part, c'est
également à partir de 21 ans qu'il est possible de bénéficier du regeling van de kinderbijslag. Voorts heeft men ook vanaf 21 jaar
minimum de moyens d'existence; enfin, il faut inciter les handicapés à recht op het bestaansminimum en tot slot moeten de gehandicapten
prolonger leur scolarité au maximum. Tant dans le cas d'un handicap worden aangespoord hun scholing zo lang mogelijk voort te zetten.
mental que dans le cas d'un handicap physique, il est terminé le temps Zowel voor de geestelijk als voor de lichamelijk gehandicapten is de
où l'on pensait que le développement des handicapés avait un plafond. tijd voorbij dat men dacht dat hun ontwikkeling begrensd was.
[...] [...]
[De] wetgeving [moet] eenduidig [...] zijn. Het is derhalve wenselijk
[...] la législation doit être univoque. Il est dès lors préférable de de voor de toekenning van tegemoetkomingen aan gehandicapten vereiste
fixer l'âge requis pour l'octroi des allocations aux handicapés à 21 leeftijd op 21 jaar te brengen. Als de leeftijd voor de
ans. Si l'âge de la majorité était abaissé à 18 ans dans le futur, il meerderjarigheid in de toekomst tot 18 jaar wordt verlaagd, kunnen de
serait alors toujours possible de modifier également les critères leeftijdsvereisten voor de toekenning van tegemoetkomingen nog altijd
d'âge pour le bénéfice des allocations » (Doc. parl., Chambre, 1985-1986, n° 448/4, p. 13). worden gewijzigd » (Parl. St., Kamer, 1985-1986, nr. 448/4, p. 13).
Toujours en commission, le secrétaire d'Etat a indiqué : Nog steeds in de commissie heeft de staatssecretaris vermeld :
« L'âge minimal est porté à 21 ans pour les deux allocations et aligné « De minimumleeftijd wordt voor beide tegemoetkomingen op 21 jaar
ainsi sur l'âge minimal requis pour l'octroi d'autres allocations gebracht, leeftijd waarop ook andere sociale uitkeringen een aanvang
sociales (par exemple le minimum de moyens d'existence) ou pour nemen (b.v. het bestaansminimum) of verhogen (b.v. bepaalde
l'obtention de majorations (par exemple, de certaines allocations de
chômage) » (Doc. parl., Sénat, 1985-1986, n° 335/2, p. 5). werkloosheidsuitkeringen) » (Parl. St., Senaat, 1985-1986, nr. 335/2, p. 5).
Et : En :
« [...] « [...]
- les handicapés ont droit aux allocations familiales jusqu'à 21 ans; - de gehandicapten [hebben] tot 21 jaar recht [...] op kinderbijslag;
- les handicapés doivent pouvoir bénéficier d'une formation jusqu'à
l'âge de 21 ans au moins. Cela augmentera leurs chances d'intégration; - de gehandicapten [moeten] ten minste tot de leeftijd van 21 jaar een
opleiding [...] kunnen genieten. Dat zal hun integratiekansen
- le montant de l'allocation de remplacement de revenus correspond au verhogen; - het bedrag van de inkomensvervangende tegemoetkoming [stemt overeen]
met het bedrag van het bestaansminimum. Ook voor laatstgenoemde
montant du minimum de moyens d'existence. La limite d'âge est de 21 uitkering geldt de leeftijdsgrens van 21 jaar » (ibid., p. 18).
ans également pour cette dernière prestation » (ibid., p. 18).
Quant au fond Ten gronde
B.2. Par la première question préjudicielle, le juge a quo invite la B.2. Met de eerste prejudiciële vraag verzoekt de verwijzende rechter
Cour à examiner la compatibilité de la disposition en cause avec les het Hof de bestaanbaarheid van de in het geding zijnde bepaling met de
articles 10, 11 et 22 de la Constitution, en ce qu'elle fixe à 21 ans artikelen 10, 11 en 22 van de Grondwet te onderzoeken, in zoverre zij
l'âge à partir duquel des allocations de remplacement de revenus et de leeftijd vanaf wanneer inkomensvervangende tegemoetkomingen en
des allocations d'intégration peuvent être octroyées aux personnes integratietegemoetkomingen aan personen met een handicap kunnen worden
handicapées. toegekend, vaststelt op 21 jaar.
B.3. Ni la question préjudicielle ni la décision de renvoi ne font B.3. Noch uit de prejudiciële vraag, noch uit de verwijzingsbeslissing
apparaître le rapport entre la disposition en cause et le droit au blijkt het verband tussen de in het geding zijnde bepaling en het
respect de la vie privée garanti par l'article 22 de la Constitution. recht op eerbiediging van het privéleven dat door artikel 22 van de
Grondwet wordt gewaarborgd.
En conséquence, la Cour examine uniquement la compatibilité de la Bijgevolg onderzoekt het Hof enkel de bestaanbaarheid van de in het
disposition en cause avec les articles 10 et 11 de la Constitution, en geding zijnde bepaling met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
zoverre zij leidt tot een verschil in behandeling tussen meerderjarige
ce qu'elle fait naître une différence de traitement entre les personen met een handicap, naargelang zij al dan niet de volle
personnes handicapées majeures, selon qu'elles ont ou non 21 ans accomplis. B.4. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité et de non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.5. Comme il ressort des travaux préparatoires cités en B.1.4, le leeftijd van 21 jaar hebben bereikt. B.4. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. B.5. Zoals blijkt uit de in B.1.4 aangehaalde parlementaire voorbereiding, heeft de wetgever de leeftijd vanaf wanneer een persoon met een handicap een inkomensvervangende tegemoetkoming en een
législateur a fixé à 21 ans l'âge à partir duquel une personne handicapée peut solliciter une allocation de remplacement de revenus et une allocation d'intégration, et ce, pour quatre raisons. Concrètement, le législateur a voulu : - premièrement, faire correspondre cet âge à l'âge de la majorité civile, qui était fixée à 21 ans lorsqu'il a adopté la loi du 27 février 1987; - deuxièmement, aligner cet âge sur l'âge à partir duquel une personne handicapée n'ouvre plus le droit à des allocations familiales majorées; - troisièmement, calquer cet âge sur l'âge à partir duquel il est integratietegemoetkoming kan aanvragen, vastgesteld op 21 jaar, om vier redenen. Concreet heeft de wetgever : - ten eerste, die leeftijd willen laten overeenstemmen met de leeftijd van burgerlijke meerderjarigheid, die was vastgesteld op 21 jaar toen hij de wet van 27 februari 1987 heeft aangenomen; - ten tweede, die leeftijd willen aanpassen aan de leeftijd vanaf wanneer een persoon met een handicap niet langer het recht op verhoogde kinderbijslag opent; - ten derde, die leeftijd willen afstemmen op de leeftijd vanaf
possible de solliciter le « minimum de moyens d'existence », devenu le wanneer het mogelijk is het « bestaansminimum », dat het « recht op
« droit à l'intégration sociale » au sens de la loi du 26 mai 2002 « maatschappelijke integratie » in de zin van de wet van 26 mei 2002 «
concernant le droit à l'intégration sociale » (ci-après : la loi du 26 mai 2002); et betreffende het recht op maatschappelijke integratie » (hierna : de wet van 26 mei 2002) is geworden, aan te vragen; en
- quatrièmement, inciter les personnes handicapées à prolonger leur - ten vierde, de personen met een handicap ertoe willen aansporen hun
scolarité le plus longtemps possible. scholing zo lang mogelijk voort te zetten.
B.6.1. Le critère de l'âge de la majorité civile justifiant la B.6.1. Het criterium van de leeftijd van de burgerlijke
limitation de l'octroi des allocations de remplacement de revenus et meerderjarigheid om de toekenning van de inkomensvervangende
tegemoetkomingen en van de integratietegemoetkomingen te beperken tot
des allocations d'intégration aux personnes handicapées de 21 ans de personen met een handicap die de volle leeftijd van 21 jaar hebben
accomplis n'est plus pertinent, dès lors que la loi du 19 janvier 1990 bereikt, is niet langer pertinent, nu de wet van 19 januari 1990 « tot
« abaissant à dix-huit ans l'âge de la majorité civile » a fixé cet verlaging van de leeftijd van burgerlijke meerderjarigheid tot
âge à 18 ans. achttien jaar » die leeftijd op 18 jaar heeft vastgesteld.
B.6.2. Le critère d'âge de 21 ans n'est plus pertinent non plus au B.6.2. Het leeftijdscriterium van 21 jaar is ook niet langer relevant
regard de l'objectif consistant à calquer l'âge minimal pour l'octroi ten aanzien van het doel dat erin bestaat de minimumleeftijd voor de
des allocations de remplacement de revenus et des allocations toekenning van de inkomensvervangende tegemoetkomingen en van de
d'intégration sur l'âge à partir duquel le « minimum de moyens integratietegemoetkomingen af te stemmen op de leeftijd vanaf wanneer
d'existence », devenu le « droit à l'intégration sociale », peut être het « bestaansminimum », dat het « recht op maatschappelijke
integratie » is geworden, kan worden toegekend. Dat kan immers worden
octroyé. En effet, celui-ci peut être accordé à partir de l'âge de 18 toegekend vanaf de leeftijd van 18 jaar, met andere woorden aan
ans, c'est-à-dire aux personnes majeures ou y assimilées (article 3, meerderjarige of daarmee gelijkgestelde personen (artikel 3, 2°, van
2°, de la loi du 26 mai 2002). de wet van 26 mei 2002).
B.6.3.1. Il existe certes une cohérence entre le système des B.6.3.1. Er bestaat weliswaar een coherentie tussen het stelsel van de
allocations familiales et le système des allocations aux personnes kinderbijslag en het stelsel van de tegemoetkomingen aan personen met
handicapées, en ce que ce dernier ne prend cours que quand le premier een handicap, in zoverre dat laatste pas ingaat wanneer het eerste is
a pris fin pour des personnes handicapées. Les articles 47 et 63 de la beëindigd voor personen met een handicap. De artikelen 47 en 63 van de
loi générale du 19 décembre 1939 « relative aux allocations familiales « Algemene kinderbijslagwet » van 19 december 1939, de artikelen 5, §
», les articles 5, § 2, et 16 du décret de la Région wallonne du 8 2, en 16 van het decreet van het Waalse Gewest van 8 februari 2018 «
février 2018 « relatif à la gestion et au paiement des prestations betreffende het beheer en de betaling van de gezinsbijslagen », de
familiales », les articles 9, § 2, 21 et 22, du décret de la artikelen 9, § 2, 21 en 22 van het decreet van de Duitstalige
Communauté germanophone du 23 avril 2018 « relatif aux prestations Gemeenschap van 23 april 2018 « betreffende de gezinsbijslagen », de
familiales », les articles 8, § 2, 2°, et 16 du décret flamand du 27 artikelen 8, § 2, 2°, en 16 van het Vlaamse decreet van 27 april 2018
avril 2018 « réglant les allocations dans le cadre de la politique « tot regeling van de toelagen in het kader van het gezinsbeleid » en
familiale » et l'article 12 de l'ordonnance de la Commission artikel 12 van de ordonnantie van de Gemeenschappelijke
communautaire commune du 25 avril 2019 « réglant l'octroi des Gemeenschapscommissie van 25 april 2019 « tot regeling van de
prestations familiales » prévoient en effet une majoration des toekenning van gezinsbijslag » voorzien immers in een verhoging van de
allocations familiales de base en faveur de la personne handicapée âgée de moins de 21 ans. basiskinderbijslag voor de persoon met een handicap die minder dan 21 jaar oud is.
B.6.3.2. La cohérence entre les deux régimes ne peut toutefois pas B.6.3.2. De coherentie tussen de beide stelsels kan echter geen
constituer un argument déterminant pour justifier le maintien du doorslaggevend argument zijn om voor de toekenning van de
inkomensvervangende tegemoetkoming en de integratietegemoetkoming het
critère d'âge de 21 ans pour l'octroi de l'allocation de remplacement behoud van het leeftijdscriterium van 21 jaar te verantwoorden.
de revenus et de l'allocation d'intégration. D'une part, depuis la loi Enerzijds is de federale wetgever sinds de bijzondere wet van 6
spéciale du 6 janvier 2014 relative à la Sixième Réforme de l'Etat, le januari 2014 met betrekking tot de Zesde Staatshervorming niet langer
législateur fédéral n'est plus compétent en ce qui concerne le régime
des allocations familiales, de sorte que, contrairement à ce qui était bevoegd voor de kinderbijslagregeling zodat hij, in tegenstelling tot
le cas dans le passé, il ne peut plus garantir la cohérence des deux wat in het verleden het geval was, de coherentie van beide systemen
régimes. D'autre part, les communautés sont libres d'adapter leur niet langer kan waarborgen. Anderzijds staat het de gemeenschappen
politique en matière d'allocations familiales à une modification du vrij hun beleid inzake kinderbijslagen af te stemmen op een wijziging
critère d'âge précité. A cet égard, il peut être souligné qu'à la van de voormelde leeftijdsvereiste. In dat verband kan erop worden
suite de l'adoption de la loi du 27 février 1987, le législateur a gewezen dat de wetgever naar aanleiding van de totstandkoming van de
adapté le critère d'âge de 21 ans permettant de bénéficier des wet van 27 februari 1987 de leeftijdsvereiste van 21 jaar voor de
allocations familiales majorées pour personnes handicapées au critère verhoogde kinderbijslag voor personen met een handicap heeft aangepast
d'âge qui a été fixé dans la loi précitée, et non l'inverse (Doc. aan de leeftijdsvereiste die werd gesteld in de voormelde wet en niet
parl., Chambre, 1985-1986, n° 448/1, p. 8, et n° 448/4, p. 11). omgekeerd (Parl. St., Kamer, 1985-1986, nr. 448/1, p. 8, en nr. 448/4, p. 11).
B.6.4. In de parlementaire voorbereiding van artikel 2, § § 1 en 2,
van de wet van 27 februari 1987 wordt ter verantwoording van de
B.6.4. Enfin, pour justifier le critère d'âge de 21 ans, les travaux leeftijdsvereiste van 21 jaar ten slotte verwezen naar het doel dat
préparatoires de l'article 2, § § 1er et 2, de la loi du 27 février erin bestaat personen met een handicap ertoe aan te sporen hun
1987 renvoient à l'objectif qui consiste à inciter les personnes scholing zo lang mogelijk voort te zetten. Hoewel dat doel zeker
handicapées à poursuivre leur scolarité le plus longtemps possible. Si
cet objectif est certainement légitime, le critère d'âge de 21 ans, en legitiem is, is het in het geding zijnde leeftijdscriterium van 21
cause, n'est pas pertinent pour atteindre cet objectif. jaar niet pertinent om dat doel te bereiken.
D'abord, les études supérieures peuvent être à durée variable et In de eerste plaats kan een hogere studie een variabele duur hebben en
peuvent être effectuées à des rythmes différents, de sorte que le in een verschillend tempo worden gevolgd zodat de keuze voor de
choix de l'âge de 21 ans ne permet pas de saisir adéquatement la leeftijd van 21 jaar het niet mogelijk maakt de situatie van de
situation de la personne handicapée majeure qui souhaite encore étudier au-delà de l'âge de 18 ans. meerderjarige persoon met een handicap die na de leeftijd van 18 jaar nog wil studeren steeds adequaat op te vangen.
Par ailleurs, une personne handicapée peut poursuivre ou non des Voorts kan een persoon met een handicap een studie al dan niet
études au-delà de l'âge de 18 ans. A partir de cet âge, la personne voortzetten na de leeftijd van 18 jaar. Vanaf die leeftijd is ook de
handicapée n'est plus soumise à l'obligation scolaire et peut dès lors persoon met een handicap niet langer leerplichtig en kan hij bijgevolg
entamer une activité professionnelle. Une compensation dès ce moment een beroepsactiviteit aanvatten. Het kan dus noodzakelijk zijn de
de la limitation de la capacité de gain par l'allocation de beperking van het verdienvermogen vanaf dat ogenblik te compenseren
remplacement de revenus peut donc s'avérer nécessaire. met de inkomensvervangende tegemoetkoming.
Une personne handicapée majeure peut aussi avoir besoin, à partir de Een meerderjarige persoon met een handicap kan vanaf de leeftijd van
l'âge de 18 ans, d'une allocation d'intégration qui favorise son 18 jaar ook nood hebben aan een integratietegemoetkoming teneinde zijn
autonomie, et ce, indépendamment du fait de savoir si elle souhaite zelfredzaamheid te bevorderen, en dit ongeacht het feit of hij na die
encore étudier au-delà de cet âge. A cet égard, il convient de tenir leeftijd nog wil studeren. In dat verband dient rekening te worden
compte de la Convention des Nations Unies relative aux droits des gehouden met het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een
personnes handicapées et du Protocole facultatif à cette Convention, handicap en met het Facultatief Protocol bij dat Verdrag, die in
qui sont entrés en vigueur en Belgique le 1er août 2009. Selon België in werking zijn getreden op 1 augustus 2009. Volgens artikel
l'article 12, paragraphes 1 et 2, de ladite Convention, les Etats 12, leden 1 en 2, van dat Verdrag erkennen de Staten die partij zijn
parties reconnaissent que les personnes handicapées jouissent de la bij dat Verdrag dat personen met een handicap op voet van gelijkheid
capacité juridique dans tous les domaines, sur la base de l'égalité met anderen in alle aspecten van het leven handelingsbekwaam zijn en
avec les autres, et ils prennent des mesures appropriées pour donner nemen zij passende maatregelen om personen met een handicap toegang te
aux personnes handicapées accès à l'accompagnement dont elles peuvent verschaffen tot de ondersteuning die zij mogelijk behoeven bij de
avoir besoin pour exercer leur capacité juridique. uitoefening van hun handelingsbekwaamheid.
B.7.1. Il découle de ce qui est dit en B.6 qu'eu égard aux objectifs B.7.1. Uit hetgeen in B.6 is vermeld, volgt dat, in het licht van de
que le législateur poursuivait lorsqu'il a adopté l'article 2, § § 1er doelstellingen die de wetgever bij de totstandkoming van artikel 2, §
et 2, de la loi du 27 février 1987, le critère d'âge de 21 ans ne § 1 en 2, van de wet van 27 februari 1987 heeft nagestreefd, de
saurait plus être considéré comme un critère de distinction pertinent leeftijdsvereiste van 21 jaar niet langer als een pertinent criterium
pour l'octroi aux personnes handicapées des allocations de van onderscheid kan worden beschouwd bij het toekennen aan personen
remplacement de revenus et des allocations d'intégration. met een handicap van de inkomensvervangende tegemoetkoming en de
B.7.2. Par ailleurs, il n'apparaît pas non plus d'autres éléments que integratietegemoetkoming. B.7.2. Er blijkt voorts ook niet dat andere elementen of
les évolutions sociétales qui sont intervenues depuis lors peuvent maatschappelijke evoluties die sindsdien hebben plaatsgevonden tot een
conduire à une autre conclusion. andere conclusie kunnen leiden.
A cet égard, pour justifier le maintien dans la disposition attaquée In dat verband voert de Ministerraad, ter verantwoording van het
du critère d'âge de 21 ans, le Conseil des ministres allègue notamment behoud in de bestreden bepaling van de leeftijdsvereiste van 21 jaar,
que la plupart des enfants quittent aujourd'hui le foyer familial vers onder meer aan dat omstreeks die leeftijd kinderen thans meestal het
cet âge pour mener une existence plus indépendante. Les besoins de ouderlijk gezin verlaten en een meer zelfstandig leven gaan leiden. De
personnes handicapées majeures peuvent toutefois être fondamentalement noden van meerderjarige personen met een handicap kunnen evenwel
différents de ceux de jeunes de leur âge qui ne sont pas atteints d'un fundamenteel verschillend zijn van die van hun leeftijdsgenoten zonder
handicap et d'importantes différences peuvent apparaître au sein du handicap en binnen de groep van personen met een handicap kunnen zich
groupe de personnes handicapées en ce qui concerne les possibilités ook grote verschillen voordoen wat de mogelijkheden van
d'autonomie et d'existence indépendante. Les besoins financiers de zelfredzaamheid en een zelfstandig bestaan betreft. De financiële
personnes handicapées majeures peuvent, à cet égard, être tout aussi noden van meerderjarige personen met een handicap kunnen in dat
importants avant qu'après l'âge de 21 ans. opzicht even groot zijn vóór de leeftijd van 21 jaar als daarna.
Enfin, la circonstance que le droit à l'intégration sociale peut Ten slotte kan het feit dat het recht op maatschappelijke integratie
actuellement aussi être octroyé à des personnes handicapées à partir thans ook aan personen met een handicap kan worden toegekend vanaf de
de l'âge de 18 ans ne saurait justifier le maintien du critère d'âge leeftijd van 18 jaar, het behoud van het leeftijdscriterium van 21
de 21 ans pour les allocations aux personnes handicapées. Le droit à jaar voor de tegemoetkomingen aan personen met een handicap niet
l'intégration sociale ne tient en effet pas compte des besoins verantwoorden. Het recht op maatschappelijke integratie houdt immers
spécifiques de ces personnes. geen rekening met de specifieke noden van die personen.
B.7.3. L'article 2, § § 1er et 2, de la loi du 27 février 1987 n'est B.7.3. Artikel 2, § § 1 en 2, van de wet van 27 februari 1987 is
dès lors pas compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution, derhalve niet bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet,
in zoverre het leidt tot een niet-verantwoord verschil in behandeling
en ce qu'il fait naître une différence de traitement injustifiée entre tussen meerderjarige personen met een handicap, naargelang zij al dan
des personnes handicapées majeures, selon qu'elles ont ou non 21 ans accomplis. niet de volle leeftijd van 21 jaar hebben bereikt.
B.8. Compte tenu de ce qui est dit en B.7.3, les deuxième et troisième B.8. Rekening houdend met hetgeen in B.7.3 is vermeld, behoeven de
questions préjudicielles n'appellent pas de réponse. tweede en de derde prejudiciële vraag geen antwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 2, § § 1er et 2, de la loi du 27 février 1987 « relative aux Artikel 2, § § 1 en 2, van de wet van 27 februari 1987 « betreffende
de tegemoetkomingen aan personen met een handicap » schendt de
allocations aux personnes handicapées » viole les articles 10 et 11 de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het de minimumleeftijd
voor de toekenning van een inkomensvervangende tegemoetkoming en van
la Constitution, en ce qu'il fixe à 21 ans l'âge minimal pour l'octroi d'une allocation de remplacement de revenus et d'une allocation een integratietegemoetkoming voor meerderjarige personen met een handicap vaststelt op 21 jaar.
d'intégration aux personnes handicapées majeures.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 9 juillet 2020. op 9 juli 2020.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
F. Daoût F. Daoût
^