Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 68/2020 du 14 mai 2020 Numéro du rôle : 7059 En cause: la question préjudicielle relative à l'article 11bis, alinéa 1 er , des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par le Conseil d'E La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges J.-P. Moerm(...)"
Extrait de l'arrêt n° 68/2020 du 14 mai 2020 Numéro du rôle : 7059 En cause: la question préjudicielle relative à l'article 11bis, alinéa 1 er , des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par le Conseil d'E La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges J.-P. Moerm(...) Uittreksel uit arrest nr. 68/2020 van 14 mei 2020 Rolnummer 7059 In zake: de prejudiciële vraag betreffende artikel 11bis, eerste lid, van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, gesteld door de Raad van State. He samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Go(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 68/2020 du 14 mai 2020 Uittreksel uit arrest nr. 68/2020 van 14 mei 2020
Numéro du rôle : 7059 Rolnummer 7059
En cause: la question préjudicielle relative à l'article 11bis, alinéa In zake: de prejudiciële vraag betreffende artikel 11bis, eerste lid,
1er, des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973,
posée par le Conseil d'Etat. gesteld door de Raad van State.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges J.-P. samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters
Moerman, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R. Leysen, J. J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R. Leysen, J.
Moerman, M. Pâques et Y. Kherbache, assistée du greffier P.-Y. Moerman, M. Pâques en Y. Kherbache, bijgestaan door de griffier P.-Y.
Dutilleux, présidée par le président F. Daoût, Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par l'arrêt n° 242.967 du 16 novembre 2018, dont l'expédition est Bij arrest nr. 242.967 van 16 november 2018, waarvan de expeditie ter
parvenue au greffe de la Cour le 26 novembre 2018, le Conseil d'Etat a griffie van het Hof is ingekomen op 26 november 2018, heeft de Raad
posé la question préjudicielle suivante : van State de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 11bis des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat du 12 « Schendt artikel 11bis van de wetten op de Raad van State,
janvier 1973, inséré par la loi du 6 janvier 2014 relative à la gecoördineerd op 12 januari 1973, ingevoegd bij de wet van 6 januari
sixième réforme de l'Etat concernant les matières visées à l'article 2014 met betrekking tot de Zesde Staatshervorming inzake de
77 de la Constitution viole-t-il les articles 10 et 11 de la aangelegenheden bedoeld in artikel 77 van de Grondwet, de artikelen 10
Constitution, en ce qu'il ne fait supporter la charge de l'indemnité en 11 van de Grondwet, in zoverre het de schadevergoeding enkel ten
réparatrice qu'à l'auteur de l'acte annulé, à l'exclusion des parties laste legt van de steller van de nietig verklaarde handeling, met
qui ont concouru à l'élaboration de cet acte et qui ont été maintenues uitsluiting van de partijen die hebben bijgedragen tot de
à la procédure en qualité de parties adverses dans le cadre de la totstandkoming van de handeling en die in de procedure zijn behouden
als tegenpartijen in het kader van de procedure tot nietigverklaring
procédure en annulation de l'acte en question ? ». van de handeling in kwestie ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1.1. La question préjudicielle porte sur la compatibilité de B.1.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op de bestaanbaarheid
l'article 11bis des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 van artikel 11bis van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op
janvier 1973 (ci-après : les lois coordonnées sur le Conseil d'Etat), 12 januari 1973 (hierna : de gecoördineerde wetten op de Raad van
avec les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce que seul l'auteur State), met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre alleen
de l'acte administratif illégal peut être condamné au paiement d'une de steller van de onwettige bestuurshandeling kan worden veroordeeld
indemnité réparatrice, à l'exclusion des autres parties adverses tot de betaling van een schadevergoeding tot herstel, met uitsluiting
désignées comme telles et maintenues à la cause par la section du van de andere tegenpartijen die door de afdeling bestuursrechtspraak
contentieux administratif du Conseil d'Etat, qui ont concouru à van de Raad van State als zodanig zijn aangewezen en in het geding
l'élaboration de l'acte, sans en être l'auteur. zijn gehouden, en die hebben bijgedragen tot de totstandkoming van de
handeling, zonder de steller ervan te zijn.
B.1.2. Tel qu'il a été inséré par l'article 6 de la loi du 6 janvier B.1.2. Artikel 11bis van de gecoördineerde wetten op de Raad van
2014 « relative à la Sixième Réforme de l'Etat concernant les matières State, zoals ingevoegd bij artikel 6 van de wet van 6 januari 2014 «
met betrekking tot de Zesde Staatshervorming inzake de aangelegenheden
visées à l'article 77 de la Constitution », l'article 11bis des lois bedoeld in artikel 77 van de Grondwet », bepaalt :
coordonnées sur le Conseil d'Etat dispose :
« Toute partie requérante ou intervenante qui poursuit l'annulation « Elke verzoekende of tussenkomende partij die de nietigverklaring van
d'un acte, d'un règlement ou d'une décision implicite de rejet en een akte, een reglement, of een stilzwijgend afwijzende beslissing
application de l'article 14, § 1er ou § 3, peut demander à la section vordert met toepassing van artikel 14, § 1 of § 3, kan aan de afdeling
bestuursrechtspraak vragen om haar bij wijze van arrest een
du contentieux administratif de lui allouer par voie d'arrêt une schadevergoeding tot herstel toe te kennen ten laste van de steller
indemnité réparatrice à charge de l'auteur de l'acte si elle a subi un van de handeling indien zij een nadeel heeft geleden omwille van de
préjudice du fait de l'illégalité de l'acte, du règlement ou de la onwettigheid van de akte, het reglement of de stilzwijgend afwijzende
décision implicite de rejet, en tenant compte des intérêts publics et beslissing, met inachtneming van alle omstandigheden van openbaar en
privés en présence. particulier belang.
La demande d'indemnité est introduite au plus tard dans les soixante Het verzoek tot schadevergoeding wordt uiterlijk ingediend zestig
jours qui suivent la notification de l'arrêt ayant constaté dagen na de kennisgeving van het arrest waarbij de onwettigheid werd
l'illégalité. Il est statué sur la demande d'indemnité dans les douze vastgesteld. Er wordt een uitspraak gedaan over het verzoek tot
mois qui suivent la notification de l'arrêt ayant constaté l'illégalité. En cas d'application de l'article 38, la demande d'indemnité doit être introduite au plus tard soixante jours après la notification de l'arrêt qui clôt la procédure de recours. Il est statué sur la demande d'indemnité dans les douze mois qui suivent la notification de l'arrêt qui clôt la procédure de recours. La partie qui a introduit la demande d'indemnité ne peut plus intenter une action en responsabilité civile pour obtenir une réparation du même préjudice. Toute partie qui intente ou a intenté une action en responsabilité civile ne peut plus demander à la section du contentieux administratif une indemnité pour le même préjudice ». Quant à la recevabilité B.2.1. Selon le Conseil des ministres, la question préjudicielle ne relève pas de la compétence de la Cour, en ce que la différence de schadevergoeding binnen de twaalf maanden na de kennisgeving van het arrest waarbij de onwettigheid werd vastgesteld. Bij toepassing van artikel 38, moet het verzoek tot schadevergoeding uiterlijk worden ingediend zestig dagen na de kennisgeving van het arrest waarbij de beroepsprocedure wordt afgesloten. Er wordt een uitspraak gedaan over het verzoek tot schadevergoeding binnen de twaalf maanden na de kennisgeving van het arrest waarbij de beroepsprocedure wordt afgesloten. De partij die het verzoek tot schadevergoeding heeft ingediend, kan geen burgerlijke aansprakelijkheidsvordering meer instellen om het herstel van hetzelfde nadeel te bekomen. Elke partij die een burgerlijke aansprakelijkheidsvordering instelt of heeft ingesteld, kan aan de afdeling bestuursrechtspraak geen vergoeding voor hetzelfde nadeel meer vragen ». Ten aanzien van de ontvankelijkheid B.2.1. Volgens de Ministerraad valt de prejudiciële vraag niet onder de bevoegdheid van het Hof, omdat het in het geding zijnde verschil in
traitement en cause résulterait d'un choix du Constituant. behandeling zou voortvloeien uit een keuze van de Grondwetgever.
B.2.2. L'article 144, alinéa 2, de la Constitution, inséré le 6 B.2.2. Artikel 144, tweede lid, van de Grondwet, ingevoegd op 6
janvier 2014, dispose : « Toutefois, la loi peut, selon les modalités qu'elle détermine, habiliter le Conseil d'Etat ou les juridictions administratives fédérales à statuer sur les effets civils de leurs décisions ». B.2.3. Dans la mesure où il limite la compétence de la Cour, le choix du Constituant doit être interprété de manière restrictive. La Cour doit dès lors vérifier, à l'égard de la différence de traitement qui lui est soumise, si celle-ci vise des dispositions législatives dont le Constituant s'est approprié les choix. B.2.4. Le Constituant a habilité le législateur, « selon les modalités qu'il détermine » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2242/1, p. 1; januari 2014, bepaalt : « De wet kan echter, volgens de door haar bepaalde nadere regels, de Raad van State of de federale administratieve rechtscolleges machtigen om te beslissen over de burgerrechtelijke gevolgen van hun beslissingen ». B.2.3. In zoverre de bevoegdheid van het Hof erdoor wordt beperkt, dient de keuze van de Grondwetgever beperkend te worden geïnterpreteerd. Het Hof dient derhalve ten aanzien van het voorgelegde verschil in behandeling na te gaan of het wettelijke bepalingen beoogt waarvan de Grondwetgever zich de keuzes eigen heeft gemaakt. B.2.4. De Grondwetgever heeft de wetgever ertoe gemachtigd om, « volgens de door hem bepaalde modaliteiten » (Parl. St., Senaat, 2012-2013, nr. 5-2242/1, p. 1) of « volgens de door hem bepaalde
Doc. parl., Chambre, 2013-2014, DOC 53-3211/002, p. 3), à permettre au nadere regels » (Parl. St., Kamer, 2013-2014, DOC 53-3211/002, p. 3)
Conseil d'Etat ou aux juridictions administratives fédérales de en in afwijking van artikel 144, eerste lid, van de Grondwet, de Raad
statuer eux-mêmes sur les effets civils de leurs décisions, par van State of de federale administratieve rechtscolleges toe te laten
dérogation à l'article 144, alinéa 1er, de la Constitution. zelf uitspraak te doen over de burgerrechtelijke gevolgen van hun
Les travaux préparatoires relatifs à la révision de l'article 144 de la Constitution indiquent : beslissingen. In de parlementaire voorbereiding met betrekking tot de herziening van artikel 144 van de Grondwet wordt vermeld :
« La circonstance que cette proposition de loi soit déposée « De omstandigheid dat dit wetsvoorstel wordt ingediend gelijktijdig
concomitamment à la proposition de révision de l'article
constitutionnel dont elle tend à assurer l'application ne signifie met het voorstel tot herziening van het grondwetsartikel waarvan het
évidemment pas que le législateur ne puisse fixer d'autres modalités de toepassing wil verzekeren, betekent uiteraard niet dat de wetgever
que celles prévues par cette disposition » (Doc. parl., Sénat, geen andere modaliteiten mag vastleggen dan die waarin in deze
2012-2013, n° 5-2242/1, p. 2; Doc. parl., Sénat, 2013-2014, n° bepaling is voorzien » (Parl. St., Senaat, 2012-2013, nr. 5-2242/1, p.
5-2232/5, p. 94). 2; Parl. St., Senaat, 2013-2014, nr. 5-2232/5, p. 94).
Le législateur qui fait usage de cette habilitation du Constituant De wetgever die gebruikmaakt van die machtiging vanwege de
n'est pas dispensé de l'obligation de respecter aussi les autres Grondwetgever, is niet ontslagen van de verplichting om daarbij de
dispositions constitutionnelles, y compris le principe d'égalité et de andere grondwetsbepalingen, met inbegrip van het beginsel van
non-discrimination. gelijkheid en niet-discriminatie, te eerbiedigen.
B.2.5. L'article 144, alinéa 2, de la Constitution ne détermine pas B.2.5. Artikel 144, tweede lid, van de Grondwet bepaalt niet welke
l'autorité qui doit être considérée comme étant l'auteur de l'acte overheid als de steller van de onwettige handeling dient te worden
illégal. beschouwd.
Het aan het Hof voorgelegde verschil in behandeling vindt zijn
La différence de traitement soumise à la Cour trouve son fondement grondslag in de in het geding zijnde bepaling, die erin voorziet dat
dans la disposition en cause, qui prévoit que l'indemnité réparatrice de schadevergoeding tot herstel ten laste wordt gelegd van de «
est mise à charge de l'« auteur de l'acte ». steller van de handeling ».
Il s'ensuit que la Cour n'est pas interrogée sur une disposition Hieruit vloeit voort dat het Hof niet wordt ondervraagd over een
constitutionnelle, ni sur des choix du Constituant que la disposition grondwetsbepaling, noch over keuzes van de Grondwetgever die de in het
en cause traduirait, de sorte que la Cour est compétente pour répondre geding zijnde bepaling zou weergeven, zodat het Hof bevoegd is om de
à la question préjudicielle. prejudiciële vraag te beantwoorden.
L'exception est rejetée. De exceptie wordt verworpen.
Quant au fond Ten gronde
B.3. Par la question préjudicielle, la Cour est invitée à examiner si B.3. In de prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht te onderzoeken of
la différence de traitement entre, d'une part, la partie adverse qui het verschil in behandeling tussen, enerzijds, de tegenpartij die de
est l'auteur de l'acte administratif illégal, seule susceptible d'être steller is van de onwettige bestuurshandeling en die als enige kan
worden veroordeeld tot de betaling van een schadevergoeding tot
condamnée au paiement d'une indemnité réparatrice, et, d'autre part, herstel en, anderzijds, de tegenpartij, door de Raad van State als
la partie adverse désignée comme telle et maintenue à la cause par le dusdanig aangewezen en in het geding gehouden, die niet de steller is
Conseil d'Etat qui n'est pas l'auteur de l'acte administratif illégal van de onwettige bestuurshandeling en die daardoor niet kan worden
et qui, de ce fait, n'est pas susceptible d'être condamnée au paiement veroordeeld tot de betaling van een schadevergoeding tot herstel,
d'une indemnité réparatrice, est compatible avec les articles 10 et 11 bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
de la Constitution. B.4. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas B.4. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet uit
qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt
personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust
qu'elle soit raisonnablement justifiée. en het redelijk verantwoord is.
L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld
compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel
nature des principes en cause; le principe d'égalité et de en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van
non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat
de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de
et le but visé. aangewende middelen en het beoogde doel.
B.5.1. En conférant à la section du contentieux administratif du B.5.1. Door aan de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State
Conseil d'Etat la compétence d'octroyer une indemnité réparatrice, le de bevoegdheid te verlenen een schadevergoeding tot herstel toe te
législateur a voulu éviter que la partie requérante qui a obtenu gain kennen, heeft de wetgever willen vermijden dat de verzoekende partij
de cause devant cette juridiction doive introduire une nouvelle die bij dat rechtscollege in het gelijk is gesteld, een nieuwe
procédure devant le juge civil pour obtenir une réparation du procedure bij de burgerlijke rechter moet inleiden om een herstel te
préjudice qu'elle a subi en raison de l'illégalité de l'acte verkrijgen van het nadeel dat zij wegens de onwettigheid van de
administratif attaqué. bestreden bestuurshandeling heeft geleden.
Il ressort en effet des travaux préparatoires relatifs à la Uit de parlementaire voorbereiding met betrekking tot de in het geding
disposition en cause : zijnde bepaling blijkt immers :
« Actuellement, la partie qui obtient gain de cause devant le Conseil « Thans moet een partij die door de Raad van State in het gelijk wordt
d'Etat mais dont le préjudice n'est pas entièrement réparé par gesteld maar van wie het nadeel niet volledig wordt hersteld door de
l'annulation de l'acte est contrainte d'introduire une nouvelle action nietigverklaring van de handeling, een nieuwe vordering instellen bij
devant les juridictions civiles. Cela impose à un nouveau juge de de burgerlijke rechtbanken. Daardoor moet een nieuwe rechter heel het
réexaminer l'ensemble du dossier, ce qui entraîne de nouveaux frais de dossier opnieuw bestuderen, wat opnieuw gerechtskosten en proceduretermijnen met zich meebrengt.
justice et de nouveaux délais de procédure. Overeenkomstig het Institutioneel Akkoord voor de Zesde
Conformément à l'Accord institutionnel du 11 octobre 2011 sur la Staatshervorming van 11 oktober 2011 strekt dit wetsvoorstel ertoe het
Sixième Réforme de l'Etat, la loi permet au Conseil d'Etat d'accorder de Raad van State mogelijk te maken om een vergoeding toe te kennen
une indemnité réparatrice à la partie requérante ou à une partie aan de verzoekende partij of aan een tussenkomende partij indien ze
intervenante, si elle en fait la demande. La possibilité de formuler daarom vraagt. De tussenkomende partij heeft echter alleen de
cette demande n'est toutefois ouverte à la partie intervenante que si mogelijkheid om dit verzoek te formuleren als ze de verzoekende partij
elle vient en appui de la partie requérante et poursuit l'annulation ondersteunt en de nietigverklaring van de handeling vordert, aangezien
de l'acte, la demande d'indemnité réparatrice constituant un het verzoek tot vergoeding een accessorium is van het beroep tot
accessoire du recours en annulation. Dans les autres hypothèses, le nietigverklaring. In alle andere gevallen blijft het gemeen recht van
droit commun de la responsabilité civile reste seul d'application. de burgerlijke aansprakelijkheid van toepassing.
Deze nieuwe bevoegdheid van de Raad van State laat toe dat de partij
Cette compétence nouvelle du Conseil d'Etat permettra d'éviter à la die een onwettigheid door de Raad van State heeft laten vaststellen,
partie qui a fait constater une illégalité par le Conseil d'Etat de kan vermijden om vervolgens de zaak bij een burgerlijke rechtbank
devoir saisir ensuite une juridiction civile pour obtenir un aanhangig te moeten maken om een vergoeding te krijgen voor het nadeel
dédommagement du préjudice qu'elle aurait subi du fait de cet acte. dat ze omwille van deze akte heeft geleden. [...] » (Parl. St.,
[...] » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2233/1, p. 6). Senaat, 2012-2013, nr. 5-2233/1, p. 6).
En permettant à la partie requérante d'obtenir une indemnité Door de verzoekende partij de mogelijkheid te bieden bij de Raad van
réparatrice devant le Conseil d'Etat pour le préjudice subi en raison State een schadevergoeding tot herstel voor het nadeel geleden wegens
de l'illégalité constatée, tant le Constituant que le législateur ont de vastgestelde onwettigheid te verkrijgen, hebben zowel de
poursuivi l'objectif légitime tenant à l'économie de procédure, telle Grondwetgever als de wetgever een gewettigde proceseconomische
la diminution des coûts de la procédure, ce qui profite à l'ensemble doelstelling nagestreefd, zoals de vermindering van de kosten van de
procedure, hetgeen ten goede komt aan alle bij het geding betrokken
des parties à la cause, y compris à l'auteur de l'acte illégal (Doc. partijen, met inbegrip van de steller van de onwettige handeling
parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2242/1, p. 1; Doc. parl., Sénat, (Parl. St., Senaat, 2012-2013, nr. 5-2242/1, p. 1; Parl. St., Senaat,
2013-2014, n° 5-2232/5, p. 94). 2013-2014, nr. 5-2232/5, p. 94).
B.5.2. Il ne ressort toutefois pas des travaux préparatoires qu'en B.5.2. Uit de parlementaire voorbereiding blijkt echter niet dat door
poursuivant cet objectif de l'économie de procédure, le législateur a die proceseconomische doelstelling na te streven, de wetgever ook
également voulu éviter que des parties autres que la partie heeft willen vermijden dat andere partijen dan de verzoekende partij,
requérante, telles la partie intervenante qui a soutenu la légalité de zoals de tussenkomende partij die de wettigheid van de handeling heeft
l'acte ou la partie adverse, doivent introduire ultérieurement une ondersteund of de tegenpartij, later een procedure voor de burgerlijke
procédure devant le juge civil pour obtenir une indemnisation d'un rechter moeten inleiden om een vergoeding te verkrijgen voor een
préjudice qu'elles auraient subi. nadeel dat zij zouden hebben geleden.
Il ressort en effet des travaux préparatoires : Uit de parlementaire voorbereiding blijkt immers :
« La possibilité de formuler cette demande n'est toutefois ouverte à « De tussenkomende partij heeft echter alleen de mogelijkheid om dit
la partie intervenante que si elle vient en appui de la partie verzoek te formuleren als ze de verzoekende partij ondersteunt en de
requérante et poursuit l'annulation de l'acte, la demande d'indemnité nietigverklaring van de handeling vordert, aangezien het verzoek tot
réparatrice constituant un accessoire du recours en annulation. Dans vergoeding een accessorium is van het beroep tot nietigverklaring. In
les autres hypothèses, le droit commun de la responsabilité civile alle andere gevallen blijft het gemeen recht van de burgerlijke
reste seul d'application » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2233/1, aansprakelijkheid van toepassing » (Parl. St., Senaat, 2012-2013, nr.
p. 6); « [...] la disposition proposée vise à éviter que la partie qui poursuit l'annulation d'un acte illégal ne doive ensuite s'adresser aux cours et tribunaux pour obtenir réparation du préjudice que cet acte lui a causé. En ce sens, la demande d'indemnité réparatrice constitue un accessoire de sa demande. Cet objectif touchant à l'économie de la procédure ne peut s'appliquer qu'à la seule partie qui a mu l'action ou à la partie qui s'y engage. Le bénéficiaire d'une autorisation se trouve en fait dans une situation distincte parce que son intervention dans la cause sert à attaquer la validité de l'acte. S'il s'avère que l'autorité lui a causé un préjudice en posant un acte illégal, une éventuelle indemnité réparatrice ne constitue pas un accessoire dans son chef et nécessite de ce fait d'engager une action distincte. En réalité, il n'est nullement privé du droit de former une 5-2233/1, p. 6); « [...] de voorgestelde bepaling [heeft] tot doel [...] om te vermijden dat de partij die een vernietiging van een onwettige handeling benaarstigde zich vervolgens tot de hoven en rechtbanken dient te richten om het hem door deze handeling veroorzaakte nadeel hersteld te zien. In die zin maakt het verzoek tot herstelvergoeding een accessorium uit van zijn vordering. Dit proces-economische doel kan enkel van toepassing zijn voor de partij die de vordering heeft ingeleid of voor diegene die zich hieraan verbindt. De begunstigde van een vergunning bevindt zich in feite in een onderscheiden situatie omdat hij zich, in de mate hij tussenkomt in de zaak, de geldigheid van de handeling benaarstigt. Indien aldus zou blijken dat de overheid door het stellen van een onwettige handeling hem schade toebracht, dan maakt een eventuele schadevergoeding van zijn kant geen accessorium van zijn tussenkomst uit, maar noodzaakt dit een afzonderlijke vordering. Aan hem is, in werkelijkheid, geenszins dergelijke
telle action, étant donné que, comme aujourd'hui, il peut disposer de vordering ontzegd, omdat hij, zoals op vandaag, kan beschikken over de
la faculté d'obtenir des dommages et intérêts devant les cours et mogelijkheid om schadevergoeding ingevolge burgerlijke
tribunaux dans le cadre d'une procédure au civil » (Doc. parl., Sénat, aansprakelijkheid te bekomen voor de hoven en rechtbanken » (Parl.
2013-2014, n° 5-2232/5, p. 359). St., Senaat, 2013-2014, nr. 5-2232/5, p. 359).
B.5.3. A propos de la situation spécifique de la partie adverse, B.5.3. Over de specifieke situatie van de tegenpartij heeft de
l'assemblée générale de la section de législation du Conseil d'Etat a algemene vergadering van de afdeling wetgeving van de Raad van State
observé, dans son avis sur l'avant-projet de loi devenu la loi du 6 in haar advies over het voorontwerp van wet dat de wet van 6 januari
janvier 2014 : 2014 is geworden, opgemerkt :
« 3.2. En retenant l'illégalité de l'acte comme fait générateur du « 3.2. Door de onwettigheid van de handeling als schadeverwekkende
dommage, la nouvelle disposition fait perdre, dans le contentieux porté devant le Conseil d'Etat, toute portée utile à la controverse sur l'unité ou la dualité des notions de faute et d'excès de pouvoir, qui a traversé la jurisprudence et la doctrine pendant une quarantaine d'années. La sécurité juridique y gagne. L'autorité sera en principe tenue de réparer le préjudice en l'absence de toute faute et donc lorsque l'illégalité provient de circonstances qui lui sont étrangères. Lorsque l'illégalité constatée par le Conseil d'Etat provient d'une faute ou erreur commise par le bénéficiaire de l'acte (renseignements erronés transmis à l'autorité administrative, par exemple), la gebeurtenis in aanmerking te nemen, leidt de nieuwe bepaling ertoe dat, wat betreft de geschillen die aan de Raad van State voorgelegd worden, de controverse rond de eenheid of dualiteit van de begrippen van fout en bevoegdheidsoverschrijding, die de rechtspraak en de rechtsleer een veertigtal jaar heeft beziggehouden, geen enkel dienstig nut meer heeft. Dit komt de rechtszekerheid ten goede. De overheid zal in principe de schade moeten vergoeden, zonder dat haar enige fout treft en dus als de onwettigheid voortvloeit uit omstandigheden waarmee ze niets uitstaande heeft. Als de door de Raad van State vastgestelde onwettigheid haar oorsprong vindt in een fout of vergissing begaan door de begunstigde van de handeling (als hij bijvoorbeeld aan de overheidsinstantie onjuiste informatie verstrekt heeft), dan leunt de omstandigheid dat de
circonstance que l'autorité a agi de bonne foi, en faisant preuve de overheid te goeder trouw gehandeld heeft en daarbij de nodige
la prudence requise, mais a été abusée par des informations erronées, omzichtigheid aan de dag gelegd heeft, maar door onjuiste informatie
s'apparente à l'hypothèse de la responsabilité sans faute. Il misleid werd, aan bij de hypothese van de foutloze aansprakelijkheid.
appartiendra au Conseil d'Etat d'apprécier au cas par cas si un lien Het staat aan de Raad van State om voor elk geval uit te maken of er
de causalité peut être établi entre l'acte illégal et le préjudice, een oorzakelijk verband is tussen de onwettige handeling en de schade,
autrement dit si celui-ci est bien directement imputable à l'acte met andere woorden of dit nadeel wel degelijk rechtstreeks aan de
onwettige handeling toe te schrijven is, met dien verstande dat dan de
illégal, quitte à ce que l'administration se retourne, devant les administratie zich, voor de hoven en rechtbanken, kan keren tegen de
cours et tribunaux, contre le bénéficiaire de l'acte qui l'a induite begunstigde van de handeling waardoor ze misleid werd » (Parl. St.,
en erreur » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2233/2, pp. 6-7). Senaat, 2012-2013, nr. 5-2233/2, pp. 6-7).
B.5.4. Cette responsabilité objective de l'auteur de l'acte illicite B.5.4. Die objectieve aansprakelijkheid van de steller van de
implique qu'il n'y a pas lieu d'examiner s'il a commis une faute au onwettige handeling impliceert dat niet dient te worden onderzocht of
sens des articles 1382 et 1383 du Code civil. hij een fout in de zin van de artikelen 1382 en 1383 van het
Burgerlijk Wetboek heeft begaan.
B.6.1. Eu égard à l'objectif de l'économie de procédure mentionné en B.6.1. Gelet op de proceseconomische doelstelling vermeld in B.5.1 en
B.5.1 et B.5.2, il est pertinent d'instaurer un régime de B.5.2, is het relevant een regeling van objectieve aansprakelijkheid
responsabilité objective à charge du seul auteur de l'acte illégal. En ten laste van alleen de steller van de onwettige handeling in te
effet, la circonstance que la partie requérante ne doit pas établir de stellen. Het gegeven dat de verzoekende partij geen fout bij de
faute dans le chef de l'auteur de l'acte illégal et que le débiteur de steller van de onwettige handeling dient aan te tonen en dat de
l'indemnité réparatrice peut être identifié aisément facilite le débat schuldenaar van de schadevergoeding tot herstel gemakkelijk kan worden
devant le Conseil d'Etat et augmente dès lors l'intérêt pour la partie geïdentificeerd, vergemakkelijkt immers het debat voor de Raad van
requérante d'opter pour cette procédure plutôt que pour une action State en vergroot bijgevolg het belang voor de verzoekende partij om
te kiezen voor die procedure veeleer dan voor een burgerlijke
civile fondée sur les articles 1382 et 1383 du Code civil. rechtsvordering op grond van de artikelen 1382 en 1383 van het
Burgerlijk Wetboek.
B.6.2. Par son arrêt n° 70/2019 du 23 mai 2019, la Cour a jugé que la B.6.2. Dat de tegenpartij bijgevolg niet kan doen gelden dat zij geen
circonstance que la partie adverse ne peut en conséquence faire valoir onwettigheid heeft begaan die een fout van harentwege uitmaakt, is
qu'elle n'a pas commis d'illégalité constitutive d'une faute dans son door het Hof bij zijn arrest nr. 70/2019 van 23 mei 2019 met de
chef est compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution : « B.13. La circonstance que la partie adverse, dans le cadre de l'indemnité réparatrice, ne peut faire valoir utilement que l'illégalité constatée ne constitue pas une faute est une conséquence du choix du législateur de prendre en considération non pas la faute, mais bien l'illégalité en tant que cause du dommage indemnisable. Ce choix correspond à la logique du système fondé sur une responsabilité objective. Le préjudice qui en découle pour la partie adverse est compensé par le fait que le Conseil d'Etat, contrairement au juge civil, fixe l'indemnité réparatrice ' en tenant compte des intérêts publics et privés en présence '. De telles circonstances peuvent donner lieu à artikelen 10 en 11 van de Grondwet bestaanbaar bevonden : « B.13. Dat de tegenpartij in het kader van de schadevergoeding tot herstel niet op nuttige wijze kan aanvoeren dat de vastgestelde onwettigheid geen fout uitmaakt, is een gevolg van de keuze van de wetgever om niet de fout, maar de onwettigheid als oorzaak van de vergoedbare schade in aanmerking te nemen. Die keuze stemt overeen met de logica van het systeem van een objectieve aansprakelijkheid. Het nadeel dat daaruit voor de tegenpartij voortvloeit, wordt gecompenseerd doordat de Raad van State, in tegenstelling tot de burgerlijke rechter, bij het begroten van de schadevergoeding rekening houdt met ' alle omstandigheden van openbaar en particulier belang '. Dergelijke omstandigheden kunnen als gevolg hebben dat een lager
l'octroi d'un montant inférieur à l'indemnisation intégrale (CE, 8 bedrag dan een integrale schadevergoeding wordt toegekend (RvSt, 8
décembre 2016, n° 236.697). Le Conseil d'Etat peut tenir compte, entre december 2016, nr. 236.697). De Raad van State kan onder meer rekening
autres, de la circonstance que la partie adverse ' ne dispose pas de houden met de omstandigheid dat de tegenpartij ' niet over de
la possibilité de choisir la voie procédurale qu'elle estime la plus mogelijkheid beschikt om de volgens haar meest voordelige procedurele
avantageuse, puisqu'elle est liée par le choix opéré par la partie qui weg te kiezen, aangezien ze gebonden is door de keuze van de partij
demande l'indemnité ' (Doc. Parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2233/1, p. die de vergoeding vraagt ' (Parl. St., Senaat, 2012-2013, nr.
7) ». 5-2233/1, p. 7) ».
B.7. La circonstance que seule la partie adverse qui est l'auteur de B.7. Dat alleen de tegenpartij die de steller van de onwettige
l'acte illégal peut être condamnée par le Conseil d'Etat au paiement handeling is, door de Raad van State kan worden veroordeeld tot de
d'une indemnité réparatrice ne produit pas d'effets disproportionnés à betaling van een schadevergoeding tot herstel, doet te haren aanzien
son égard, cette autorité disposant de la possibilité d'introduire geen onevenredige gevolgen ontstaan, aangezien die overheid over de
devant le juge civil une action en responsabilité dirigée contre mogelijkheid beschikt om bij de burgerlijke rechter een
l'autorité qui a contribué, totalement ou partiellement, à aansprakelijkheidsvordering in te stellen tegen de overheid die
l'illégalité de l'acte au cours de l'élaboration de celui-ci. tijdens de totstandkoming van de handeling geheel of gedeeltelijk
heeft bijgedragen tot de onwettigheid ervan.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 11bis des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 Artikel 11bis van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12
janvier 1973, ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution. januari 1973, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 14 mai 2020. op 14 mei 2020.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
F. Daoût F. Daoût
^