Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 63/2019 du 8 mai 2019 Numéro du rôle : 6904 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 20 du Code des droits de succession, posées par la Cour d'appel d'Anvers. La Cour constitutionnelle, composé après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet des questions préjudicielles et procédu(...)"
Extrait de l'arrêt n° 63/2019 du 8 mai 2019 Numéro du rôle : 6904 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 20 du Code des droits de succession, posées par la Cour d'appel d'Anvers. La Cour constitutionnelle, composé après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet des questions préjudicielles et procédu(...) Uittreksel uit arrest nr. 63/2019 van 8 mei 2019 Rolnummer 6904 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 20 van het Wetboek der successierechten, gesteld door het Hof van Beroep te Antwerpen. Het Grondwettelijk Hof, samenges wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 63/2019 du 8 mai 2019 Uittreksel uit arrest nr. 63/2019 van 8 mei 2019
Numéro du rôle : 6904 Rolnummer 6904
En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 20 du In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 20 van het
Code des droits de succession, posées par la Cour d'appel d'Anvers. Wetboek der successierechten, gesteld door het Hof van Beroep te Antwerpen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents A. Alen et F. Daoût, et des juges T. samengesteld uit de voorzitters A. Alen en F. Daoût, en de rechters T.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, J. Moerman et M. Pâques, assistée Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, J. Moerman en M. Pâques,
du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président A. Alen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter A. Alen,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
Par arrêt du 27 mars 2018 en cause de la Région flamande, représentée Bij arrest van 27 maart 2018 in zake het Vlaamse Gewest,
par le Gouvernement flamand, contre Dominique Casier, dont vertegenwoordigd door de Vlaamse Regering, tegen Dominique Casier,
l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 18 avril 2018, la waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 18 april
Cour d'appel d'Anvers a posé les questions préjudicielles suivantes : 2018, heeft het Hof van Beroep te Antwerpen de volgende prejudiciële vragen gesteld :
« 1. L'article 20 du Code des droits de succession, tel qu'il était « 1. Schendt artikel 20 W.Succ., zoals van toepassing ten tijde van
applicable au moment du décès de Ghislena Jordens, viole-t-il les
articles 10 et 11 de la Constitution, combinés ou non avec les het overlijden van Ghislena Jordens, de artikelen 10 en 11 van de
principes généraux de la sécurité juridique et du procès équitable, en Grondwet, al dan niet samen gelezen met de algemene rechtsbeginselen
ce qu'il doit être interprété en ce sens que l'héritier ou le van de rechtszekerheid en de eerlijke procesvoering, in zoverre het
contribuable doit toujours être condamné aux dépens, en ce compris à aldus moet worden uitgelegd dat de erfgenaam of de belastingbetaler
altijd moet worden veroordeeld tot de gerechtskosten, hierin begrepen
l'indemnité de procédure et aux éventuels frais d'expertise, alors de rechtsplegingsvergoeding en de eventuele expertisekosten, daar waar
que, conformément à l'article 1017 du Code judiciaire, la partie overeenkomstig artikel 1017 van het Gerechtelijk Wetboek de in het
succombante est condamnée aux dépens ? ongelijk gestelde partij wordt veroordeeld tot de gerechtskosten ?
2. L'article 20 du Code des droits de succession, tel qu'il était 2. Schendt artikel 20 W.Succ., zoals van toepassing ten tijde van het
applicable au moment du décès de Ghislena Jordens, viole-t-il les
articles 10 et 11 de la Constitution, en ce qu'il doit être interprété overlijden van Ghislena Jordens, de artikelen 10 en 11 van de
Grondwet, in zoverre het aldus moet worden uitgelegd dat de erfgenaam
en ce sens que l'héritier ou le contribuable doit toujours être of de belastingbetaler altijd moet worden veroordeeld tot de
condamné aux dépens, en ce compris à l'indemnité de procédure et aux gerechtskosten, hierin begrepen de rechtsplegingsvergoeding en de
éventuels frais d'expertise, alors que les frais d'une expertise de eventuele expertisekosten, daar waar de kosten van een
contrôle sont uniquement mis à charge du contribuable lorsque controleschatting enkel ten laste van de belastingplichtige worden
l'estimation contenue dans la déclaration est inférieure à gelegd, wanneer de in de aangifte vervatte waardering lager is dan de
l'évaluation fixée par l'expertise et/ou lorsqu'une amende est bij de schatting vastgestelde begroting en/of wanneer een boete
exigible (articles 121 et 127 du Code des droits de succession) ? ». vorderbaar is (artikelen 121 en 127 W.Succ.) ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. Les deux questions préjudicielles portent sur l'article 20 du B.1. De twee prejudiciële vragen hebben betrekking op artikel 20 van
Code des droits de succession, tel qu'il est applicable en Région het Wetboek der successierechten, zoals van toepassing in het Vlaamse
flamande. Gewest.
B.2.1. L'article 20 du Code des droits de succession dispose : « Les héritiers, légataires et donataires universels et, en général, toutes les personnes tenues au dépôt d'une déclaration de succession peuvent, avant déclaration et au plus tard avant l'expiration du délai de dépôt, demander qu'il soit procédé, à leurs frais, à l'évaluation de tout ou partie des biens successoraux se trouvant en Belgique et qui doivent ou peuvent être déclarés pour leur valeur vénale. Ils notifient leur décision à cet égard par lettre recommandée à la poste, envoyée au receveur du bureau où la déclaration doit être déposée. B.2.1. Artikel 20 van het Wetboek der successierechten bepaalt : « De erfgenamen, algemene legatarissen en begiftigden en, in 't algemeen, al wie gehouden is tot het indienen van een aangifte van nalatenschap, mogen vragen vóór de aangifte en uiterlijk vóór het verstrijken van de indieningstermijn, dat op hun kosten, de waardering geschiede van het geheel of van een deel van de erfgoederen die zich in België bevinden en die voor hun verkoopwaarde moeten of kunnen aangegeven worden. Zij geven dienaangaande hun beslissing te kennen bij aangetekende brief gezonden aan de ontvanger van het kantoor waar de aangifte ingeleverd moet worden.
Il est procédé conformément aux articles 113 à 120 et 122. Er wordt gehandeld overeenkomstig artikelen 113 tot 120 en 122.
L'estimation est définitive et sert de base à la liquidation de De waardering is definitief en dient tot grondslag voor de verevening
l'impôt ». der belasting ».
La disposition en cause permet à toutes les personnes tenues au dépôt De in het geding zijnde bepaling biedt aan allen die gehouden zijn tot
d'une déclaration de succession de demander, avant déclaration et au het indienen van een aangifte van nalatenschap de mogelijkheid om, op
plus tard avant l'expiration du délai de dépôt, qu'il soit procédé à hun vraag en op hun kosten, vóór de aangifte en uiterlijk vóór het
leurs frais à une expertise préalable de l'actif imposable. verstrijken van de indieningstermijn, een voorafgaande schatting van
het belastbare actief te laten uitvoeren.
L'expertise préalable vise à garantir que l'estimation de la valeur De voorafgaande schatting is bedoeld om te waarborgen dat voor de
vénale des biens soumis aux droits de succession et de mutation par berekening van de rechten van successie en van overgang wordt
décès serve de base au calcul de ces droits. uitgegaan van een schatting van de verkoopwaarde van de goederen die
aan die rechten bij overlijden zijn onderworpen.
B.2.2. L'article 120 du Code des droits de succession permet tant au B.2.2. Artikel 120 van het Wetboek der successierechten biedt zowel de
receveur qu'au contribuable de contester une expertise. ontvanger als de belastingplichtige de mogelijkheid om een schatting te betwisten.
Cet article dispose : Dat artikel bepaalt :
« Tant le receveur que la partie peut contester l'expertise en « Zowel de ontvanger als de partij kunnen de schatting betwisten door
introduisant une action en justice. Cette action doit être intentée, à inleiding van een rechtsvordering. Deze rechtsvordering dient ingeleid
peine de déchéance, dans le délai d'un mois à compter de la date de la te worden, op straffe van verval, binnen de termijn van één maand te
signification du rapport ». rekenen van de betekening van het verslag ».
B.2.3. L'article 121 du Code des droits de succession met à charge du B.2.3. Artikel 121 van het Wetboek der successierechten legt de kosten
contribuable les frais de la procédure d'expertise de contrôle, si la der procedure in het kader van de controleschatting ten laste van de
valeur qu'il a déclarée, en ce qui concerne le bien objet de la belastingplichtige indien diens aangegeven waarde van het vererfde
succession, est définitivement jugée insuffisante. goed definitief te laag wordt bevonden.
Cet article dispose : Dat artikel bepaalt :
« Si l'estimation contenue dans la déclaration est inférieure à « Is de in de aangifte vervatte waardering lager dan de bij de
l'évaluation fixée par l'expertise, il est réclamé, par voie de schatting vastgestelde begroting, zo worden, bij dwangbevel, van de
contrainte, au débiteur : schuldenaar gevorderd :
1° le supplément de droit; 1° het supplement van recht;
2° l'intérêt moratoire à compter de l'expiration du délai accordé par 2° de moratoire interest te rekenen van het verstrijken van de termijn
la loi pour le paiement des droits; toegestaan door de wet voor de betaling der rechten;
3° l'amende prévue à l'article 127; 3° de onder artikel 127 voorziene boete;
4° les frais de la procédure, le cas échéant. 4° desvoorkomend, de kosten der procedure.
Lesdits frais sont à la charge de la partie, lorsqu'une amende est Bedoelde kosten vallen ten laste van de partij, wanneer een boete
exigible ». vorderbaar is ».
B.3. La Cour de cassation considère le régime des frais contenu dans
l'article 20 du Code des droits de succession, lu en combinaison avec B.3. Het Hof van Cassatie beschouwt de kostenregeling van artikel 20
van het Wetboek der successierechten, in samenhang gelezen met artikel
l'article 120 du même Code, comme une règle de procédure d'exception, 120 van hetzelfde Wetboek, als een uitzonderingsprocedureregel zodat
de sorte que le juge ne peut pas régler les frais de justice de rechter de gerechtskosten niet vermag af te wikkelen overeenkomstig
conformément aux dispositions du Code judiciaire (articles 2 et 1017, de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek (artikelen 2 en 1017,
alinéa 1er, du Code judiciaire). La Cour de cassation interprète donc
l'article 20 du Code des droits de succession en ce sens que les frais eerste lid, van het Gerechtelijk Wetboek). Artikel 20 van het Wetboek
der successierechten wordt door het Hof van Cassatie aldus
de l'expertise préalable, y compris les frais de la procédure geïnterpreteerd dat de kosten van de voorafgaande schatting, met
judiciaire, tels que les frais de l'expertise et l'indemnité de inbegrip van de kosten van de gerechtelijke procedure zoals het
procédure, sont toujours à charge du contribuable, par dérogation au deskundigenonderzoek en de rechtsplegingsvergoeding, in afwijking van
régime des frais de justice précité contenu dans le Code judiciaire de voormelde gerechtskostenregeling van het Gerechtelijk Wetboek,
(Cass., 5 novembre 2015, F.14.0004.N). steeds ten laste zijn van de belastingplichtige (Cass., 5 november
2015, F.14.0004.N).
B.4. Les deux questions préjudicielles invitent la Cour à examiner si B.4. Het Hof wordt in twee prejudiciële vragen verzocht om na te gaan
l'article 20 du Code des droits de succession est compatible avec les of artikel 20 van het Wetboek der successierechten, in de in B.3
articles 10 et 11 de la Constitution, lus ou non en combinaison avec vermelde interpretatie, bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van
les principes de la sécurité juridique et du procès équitable, dans de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de beginselen van
l'interprétation exposée en B.3. rechtszekerheid en van eerlijke procesvoering.
En ce qui concerne la condamnation aux dépens, la situation des Daarbij wordt, wat het ten laste leggen van de gerechtskosten betreft,
parties au procès dans le cadre de l'expertise préalable est comparée, de positie van de procespartijen in het kader van de voorafgaande
d'une part, à celle des parties au procès conformément au Code schatting vergeleken, enerzijds, met die van de procespartijen
judiciaire (première question préjudicielle) et, d'autre part, à celle overeenkomstig het Gerechtelijk Wetboek (eerste prejudiciële vraag)
des parties au procès dans le cadre de l'expertise de contrôle en, anderzijds, met die van de procespartijen in het kader van de
(seconde question préjudicielle). controleschatting (tweede prejudiciële vraag).
Les frais de justice qui découlent des procédures relatives à De gerechtskosten die voortvloeien uit de procedures met betrekking
l'expertise préalable sont toujours à charge du contribuable, même si tot de voorafgaande schatting zijn steeds ten laste van de
celui-ci a obtenu gain de cause, alors que, d'une part, la partie belastingplichtige, zelfs indien die in het gelijk is gesteld terwijl,
succombante est tenue au paiement des frais de justice dans le régime enerzijds, de in het ongelijk gestelde partij overeenkomstig de
des frais contenu dans l'article 1017, alinéa 1er, du Code judiciaire kostenregeling in artikel 1017, eerste lid, van het Gerechtelijk
Wetboek gehouden is tot het betalen van de gerechtskosten en terwijl,
et que, d'autre part, le contribuable auquel une expertise de contrôle anderzijds, de belastingplichtige aan wie een controleschatting
a été opposée conformément à l'article 121 du Code des droits de overeenkomstig artikel 121 van het Wetboek der successierechten werd
succession n'est pas toujours tenu au paiement des frais de justice. tegengeworpen niet steeds tot de gerechtskosten is gehouden.
Les deux questions préjudicielles étant étroitement liées, elles sont Gelet op hun nauwe samenhang worden de prejudiciële vragen gezamenlijk
examinées conjointement. onderzocht.
B.5. Le droit d'accès au juge, qui peut faire l'objet de restrictions B.5. Het recht op toegang tot de rechter, dat het voorwerp van
financières, et le principe de l'égalité des armes impliquent financiële beperkingen kan uitmaken, en het beginsel van de
l'obligation de garantir un juste équilibre entre les parties au wapengelijkheid houden de verplichting in om een billijk evenwicht
procès et d'offrir à chaque partie la possibilité raisonnable de tussen de procespartijen te waarborgen en om aan elke partij de
présenter sa cause dans des conditions qui ne la placent pas dans une redelijke mogelijkheid te bieden haar argumenten te doen gelden in
situation de net désavantage par rapport à son ou ses adversaires omstandigheden die haar niet kennelijk benadelen ten aanzien van hun
(CEDH, Dombo c. Pays-Bas, 27 octobre 1993, § 33; grande chambre, tegenpartij of tegenpartijen (EHRM, Dombo t. Nederland, 27 oktober
Öçalan c. Turquie, 12 mai 2005, § 140; Yvon c. France, 24 avril 2003, 1993, § 33; grote kamer, Öçalan t. Turkije, 12 mei 2005, § 140; Yvon
§ 31; Roux c. France, 25 avril 2006, § 23; Batsanina c. Russie, 26 mai t. Frankrijk, 24 april 2003, § 31; Roux t. Frankrijk, 25 april 2006, §
2009, § 22; Versini c. France, 11 mai 2010, § 62). 23; Batsanina t. Rusland, 26 mei 2009, § 22; Versini t. Frankrijk, 11 mei 2010, § 62).
B.6. En soi, des règles qui mettent des frais à charge d'une des B.6. Op zich doet een regeling die de kosten ten laste van één van de
parties ne portent pas atteinte au droit, précité, d'accès au juge. Le partijen legt geen afbreuk aan voormeld recht op toegang tot de
droit d'accès au juge doit toutefois être garanti dans le respect du rechter. Het recht op toegang tot de rechter dient evenwel met respect
principe de l'égalité des armes, qui exige, entre autres, que toutes voor de wapengelijkheid te worden gewaarborgd, hetgeen onder meer de
les parties au procès soient traitées de manière égale en ce qui gelijke behandeling vereist van alle procespartijen met betrekking tot
concerne le fait d'assumer le risque d'un procès. het dragen van het risico van een proces.
B.7. L'article 20 du Code des droits de succession, tel qu'il est B.7. Artikel 20 van het Wetboek der successierechten in de in B.3
interprété en B.3, met à charge du contribuable les frais de justice, vermelde interpretatie legt de gerechtskosten waaronder die van het
dont ceux de l'expertise et l'indemnité de procédure, en ce qu'ils deskundigenonderzoek en de rechtsplegingsvergoeding, als deel van de
font partie des frais de l'évaluation, que ce contribuable ait obtenu kosten van de schatting, ten laste van de belastingplichtige, ongeacht
gain de cause ou non dans le cadre de la procédure judiciaire en of deze al dan niet in het gelijk werd gesteld in het kader van de
contestation. L'administration fiscale qui succomberait ne doit donc gerechtelijke betwistingsprocedure. Aldus dient de fiscale
jamais supporter les frais de justice, de sorte qu'elle n'assume pas administratie die in het ongelijk zou worden gesteld, nooit de
le moindre risque lors de l'introduction d'une action en contestation. gerechtskosten te dragen, hetgeen impliceert dat zij geen enkel risico
La disposition en cause, telle qu'elle est interprétée en B.3, fait draagt bij het instellen van de rechtsvordering tot betwisting.
donc naître une différence de traitement entre deux catégories de De in het geding zijnde bepaling, in de in B.3 vermelde interpretatie,
justiciables qui soumettent au juge un litige relatif à une estimation voert aldus een verschil in behandeling in tussen twee categorieën van
: le contribuable doit toujours supporter les frais de justice, alors rechtzoekenden die aan de rechter een geschil over een schatting
que l'administration fiscale ne doit jamais les supporter, même voorleggen : De belastingplichtige dient steeds de gerechtskosten te
lorsqu'elle a introduit la procédure judiciaire en vain. dragen terwijl de fiscale administratie die nooit dient te dragen,
B.8. Il est porté une atteinte dénuée de justification raisonnable au zelfs niet indien zij de gerechtelijke procedure zonder succes heeft
droit à un égal accès au juge, en ce que l'article 20 du Code des ingesteld. B.8. Doordat artikel 20 van het Wetboek der successierechten, in de in
droits de succession, tel qu'il est interprété en B.3, dispose que non B.3 vermelde interpretatie, bepaalt dat niet alleen de kosten van de
seulement les frais de l'expertise préalable, mais également les frais voorafgaande schatting, maar ook de gerechtskosten die voortvloeien
de justice qui découlent de l'action en contestation de cette uit de rechtsvordering tot de betwisting van die schatting steeds
expertise, sont toujours intégralement à charge du contribuable. volledig ten laste worden gelegd van de belastingplichtige, wordt
zonder redelijke verantwoording afbreuk gedaan aan het recht op
gelijke toegang tot de rechter.
Dans l'interprétation exposée en B.3, l'article 20 du Code des droits In de in B.3 vermelde interpretatie is artikel 20 van het Wetboek der
de succession n'est pas compatible avec les articles 10 et 11 de la successierechten niet bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de
Constitution, lus ou non en combinaison avec les principes de la Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de beginselen van
sécurité juridique et du droit à un procès équitable, en particulier rechtszekerheid en eerlijke procesvoering, inzonderheid het beginsel
le principe de l'égalité des armes, et les questions préjudicielles van de wapengelijkheid, en dienen de prejudiciële vragen bevestigend
appellent une réponse affirmative. te worden beantwoord.
B.9. La disposition en cause peut toutefois également être interprétée B.9. De in het geding zijnde bepaling kan evenwel ook zo worden
en ce sens que les frais qu'elle vise portent sur les frais de geïnterpreteerd dat de daarin vermelde kosten betrekking hebben op de
l'expertise préalable et non sur les frais de justice qui découlent de kosten van de voorafgaande schatting en niet op de gerechtskosten die
l'action en contestation de cette expertise, visée à l'article 120 du uit de in artikel 120 van het Wetboek der successierechten beoogde
Code des droits de succession. rechtsvordering tot betwisting van die schatting voortvloeien.
Dans cette interprétation, l'article 20 du Code des droits de In die interpretatie is artikel 20 van het Wetboek der
succession est compatible avec les articles 10 et 11 de la successierechten bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de
Constitution, lus ou non en combinaison avec les principes de la Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de beginselen van
sécurité juridique et du droit à un procès équitable, en particulier rechtszekerheid en eerlijke procesvoering, inzonderheid het beginsel
le principe de l'égalité des armes, et les questions préjudicielles van de wapengelijkheid, en dienen de prejudiciële vragen ontkennend te
appellent une réponse négative. worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- L'article 20 du Code des droits de succession, interprété en ce sens - Artikel 20 van het Wetboek der successierechten, zo geïnterpreteerd
que non seulement les frais de l'expertise préalable, mais également dat niet alleen de kosten van de voorafgaande schatting, maar ook de
les frais de justice qui découlent de l'action en contestation de gerechtskosten die voortvloeien uit de rechtsvordering tot betwisting
cette expertise sont toujours intégralement à charge du contribuable, van die schatting steeds volledig ten laste zijn van de
viole les articles 10 et 11 de la Constitution, lus ou non en belastingplichtige, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al
combinaison avec les principes de la sécurité juridique et du procès dan niet in samenhang gelezen met de beginselen van rechtszekerheid en
équitable, en particulier le principe de l'égalité des armes. eerlijke procesvoering, inzonderheid het beginsel van de wapengelijkheid.
- La même disposition, interprétée en ce sens que les frais qu'elle - Dezelfde bepaling, zo geïnterpreteerd dat de daarin vermelde kosten
vise portent sur les frais de l'expertise préalable et non sur les betrekking hebben op de kosten van de voorafgaande schatting en niet
frais de justice qui découlent de l'action en contestation de cette op de gerechtskosten die voortvloeien uit de rechtsvordering tot
expertise, ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution, lus betwisting van die schatting, schendt niet de artikelen 10 en 11 van
ou non en combinaison avec les principes de la sécurité juridique et de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de beginselen van
du procès équitable, en particulier le principe de l'égalité des rechtszekerheid en eerlijke procesvoering, inzonderheid het beginsel
armes. van de wapengelijkheid.
Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 8 mai 2019. op 8 mei 2019.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
A. Alen A. Alen
^