← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 58/2019 du 8 mai 2019 Numéro du rôle : 6835 En cause : la question
préjudicielle relative à l'article 30/1, § 2, alinéa 4, seconde phrase, des lois sur le Conseil
d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par le La Cour constitutionnelle, composée
des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...)"
| Extrait de l'arrêt n° 58/2019 du 8 mai 2019 Numéro du rôle : 6835 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 30/1, § 2, alinéa 4, seconde phrase, des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par le La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...) | Uittreksel uit arrest nr. 58/2019 van 8 mei 2019 Rolnummer 6835 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 30/1, § 2, vierde lid, tweede zin, van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, gesteld door de Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. L(...) |
|---|---|
| COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
| Extrait de l'arrêt n° 58/2019 du 8 mai 2019 | Uittreksel uit arrest nr. 58/2019 van 8 mei 2019 |
| Numéro du rôle : 6835 | Rolnummer 6835 |
| En cause : la question préjudicielle relative à l'article 30/1, § 2, | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 30/1, § 2, vierde |
| alinéa 4, seconde phrase, des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées | lid, tweede zin, van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op |
| le 12 janvier 1973, posée par le Conseil d'Etat. | 12 januari 1973, gesteld door de Raad van State. |
| La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
| composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen, | samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. |
| J.-P. Snappe, E. Derycke, P. Nihoul et T. Giet, assistée du greffier | Lavrysen, J.-P. Snappe, E. Derycke, P. Nihoul en T. Giet, bijgestaan |
| P.-Y. Dutilleux, présidée par le président F. Daoût, | door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût, |
| après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
| I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
| Par arrêt n° 240.501 du 22 janvier 2018 en cause de Liliane Henderickx | Bij arrest nr. 240.501 van 22 januari 2018 in zake Liliane Henderickx |
| et Dominique Servais contre la Région wallonne, partie intervenante : | en Dominique Servais tegen het Waalse Gewest, tussenkomende partij : |
| la SA « Standard de Liège », dont l'expédition est parvenue au greffe | de nv « Standard de Liège », waarvan de expeditie ter griffie van het |
| de la Cour le 26 janvier 2018, le Conseil d'Etat a posé la question | Hof is ingekomen op 26 januari 2018, heeft de Raad van State de |
| préjudicielle suivante : | volgende prejudiciële vraag gesteld : |
| « L'article 30 [lire : 30/1], § 2, alinéa 4, in fine, des lois | « Is artikel 30 [lees : 30/1], § 2, vierde lid, in fine, van de |
| gecoördineerde wetten op de Raad van State, dat stelt dat de | |
| coordonnées sur le Conseil d'Etat qui pose que la partie intervenante | tussenkomende partij voor dat rechtscollege niet kan worden gehouden |
| devant cette juridiction ne peut être tenue au paiement d'une | tot de betaling van een rechtsplegingsvergoeding, in overeenstemming |
| indemnité de procédure est-il conforme aux articles 10, 11 et 23 de la | met de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, in voorkomend geval in |
| Constitution, combinés le cas échéant à l'article 6 de la Convention | samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees Verdrag tot |
| européenne des droits de l'homme et des libertés fondamentales et à | bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden en |
| l'article 9.4 de la Convention d'Aarhus, lorsque ladite partie | met artikel 9, lid 4, van het Verdrag van Aarhus, wanneer de genoemde |
| (intervenante) renonce à son permis dans le décours de la procédure en | (tussenkomende) partij in de loop van de vernietigingsprocedure |
| annulation, après que celui-ci ait été suspendu par le Conseil d'Etat | afstand doet van haar vergunning, nadat die door de Raad van State |
| ? ». | werd geschorst ? ». |
| (...) | (...) |
| III. En droit | III. In rechte |
| (...) | (...) |
| B.1.1. La section du contentieux administratif du Conseil d'Etat | B.1.1. De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State vraagt |
| invite la Cour à se prononcer sur la compatibilité de l'article 30/1, | het Hof zich uit te spreken over de bestaanbaarheid van artikel 30/1, |
| § 2, alinéa 4, seconde phrase, des lois sur le Conseil d'Etat, | § 2, vierde lid, tweede zin, van de wetten op de Raad van State, |
| coordonnées le 12 janvier 1973, avec les articles 10, 11 et 23 de la | gecoördineerd op 12 januari 1973, met de artikelen 10, 11 en 23 van de |
| Constitution, combinés le cas échéant avec l'article 6 de la | Grondwet, in voorkomend geval in samenhang gelezen met artikel 6 van |
| Convention européenne des droits de l'homme et avec l'article 9, | het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel 9, lid |
| paragraphe 4, de la Convention sur l'accès à l'information, la | 4, van het Verdrag betreffende toegang tot informatie, inspraak in |
| participation du public au processus décisionnel et l'accès à la | besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden |
| justice en matière d'environnement (ci-après : la Convention | (hierna : het Verdrag van Aarhus), in zoverre het belet dat een |
| d'Aarhus), en ce qu'il empêche qu'une partie intervenante puisse être | tussenkomende partij ertoe kan worden gehouden een |
| tenue au paiement d'une indemnité de procédure, même lorsqu'elle a | rechtsplegingsvergoeding te betalen, zelfs wanneer zij in de loop van |
| renoncé à un permis d'urbanisme au cours de la procédure en annulation | de rechtspleging tot nietigverklaring afstand heeft gedaan van een |
| après que la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat a | stedenbouwkundige vergunning nadat de afdeling bestuursrechtspraak van |
| suspendu le permis attaqué. | de Raad van State de bestreden vergunning heeft geschorst. |
| B.1.2. La question préjudicielle est fondée sur le postulat que la | B.1.2. In de prejudiciële vraag wordt ervan uitgegaan dat de afdeling |
| section du contentieux administratif du Conseil d'Etat condamnerait | bestuursrechtspraak van de Raad van State een tussenkomende partij |
| une partie intervenante à payer une indemnité de procédure à la partie requérante, après qu'elle a renoncé au permis d'urbanisme attaqué dont elle est le bénéficiaire, si la disposition en cause incluait les parties intervenantes dans le système de l'indemnité de procédure devant le Conseil d'Etat. Il appartient au juge a quo d'apprécier si, dans les circonstances de l'affaire qui lui est soumise, les parties requérantes doivent effectivement être considérées comme les parties ayant obtenu gain de cause au sens de la disposition en cause. | ertoe zou veroordelen een rechtsplegingsvergoeding aan de verzoekende partij te betalen, nadat zij afstand heeft gedaan van de bestreden stedenbouwkundige vergunning waarvan zij de begunstigde is, indien de tussenkomende partijen krachtens de in het geding zijnde bepaling zouden zijn opgenomen in de regeling van de rechtsplegingsvergoeding voor de Raad van State. Het staat aan de verwijzende rechter te oordelen of, in de omstandigheden van de aan hem voorgelegde zaak, de verzoekende partijen daadwerkelijk moeten worden beschouwd als partijen die in de zin van de in het geding zijnde bepaling in het gelijk zouden zijn gesteld. |
| B.2.1. L'article 30/1 des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat, tel | B.2.1. Artikel 30/1 van de gecoördineerde wetten op de Raad van State, |
| qu'il a été inséré par l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014 « | zoals ingevoegd bij artikel 11 van de wet van 20 januari 2014 « |
| portant réforme de la compétence, de la procédure et de l'organisation | houdende hervorming van de bevoegdheid, de procedureregeling en de |
| du Conseil d'Etat », dispose : | organisatie van de Raad van State », bepaalt : |
| « § 1er. La section du contentieux administratif peut accorder une | « § 1. De afdeling bestuursrechtspraak kan een |
| indemnité de procédure qui est une intervention forfaitaire dans les | rechtsplegingsvergoeding toekennen, die een forfaitaire tegemoetkoming |
| frais et honoraires d'avocat de la partie ayant obtenu gain de cause. | is in de kosten en honoraria van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij. |
| Après avoir pris l'avis de l'Ordre des barreaux francophones et | Na het advies ingewonnen te hebben van de Orde van Vlaamse Balies en |
| germanophone et de ' l'Orde van Vlaamse Balies ', le Roi établit par | van de ' Ordre des barreaux francophones et germanophone ' bepaalt de |
| arrêté délibéré en Conseil des Ministres, les montants de base, minima | Koning bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad de |
| et maxima de l'indemnité de procédure, en fonction notamment de la | basisbedragen en de minimale en maximale bedragen van de |
| nature de l'affaire et de l'importance du litige. | rechtsplegingsvergoeding, afhankelijk van onder meer de aard van de |
| zaak en het belang van het geschil. | |
| § 2. La section du contentieux administratif peut, par décision | § 2. De afdeling bestuursrechtspraak kan, bij met bijzondere redenen |
| spécialement motivée, soit réduire l'indemnité soit l'augmenter, sans | omklede beslissing, de vergoeding verlagen of verhogen, zonder echter |
| pour autant dépasser les montants maxima et minima prévus par le Roi. | de door de Koning voorziene maximale en minimale bedragen te |
| Dans son appréciation, elle tient compte : | overschrijden. In haar beoordeling houdt ze rekening met : |
| 1° de la capacité financière de la partie succombante, pour diminuer | 1° de financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij, |
| le montant de l'indemnité; | om het bedrag van de vergoeding te verlagen; |
| 2° de la complexité de l'affaire; | 2° de complexiteit van de zaak; |
| 3° du caractère manifestement déraisonnable de la situation. | 3° de kennelijk onredelijke aard van de situatie. |
| Si la partie succombante bénéficie de l'aide juridique de deuxième | Indien de in het ongelijk gestelde partij juridische |
| ligne, l'indemnité de procédure est fixée au montant minimum établi | tweedelijnsbijstand geniet, wordt de rechtsplegingsvergoeding |
| par le Roi, sauf en cas de situation manifestement déraisonnable. Sur | vastgelegd op het door de Koning bepaalde minimale bedrag, behalve in |
| ce point, la section du contentieux administratif motive spécialement | geval van een kennelijk onredelijke situatie. Wat dit betreft, |
| sa décision de diminution ou d'augmentation. | omkleedt de afdeling bestuursrechtspraak haar beslissing tot |
| vermindering of verhoging met bijzondere redenen. | |
| Lorsque plusieurs parties bénéficient de l'indemnité de procédure à | Wanneer meer partijen de rechtsplegingsvergoeding ten laste van een of |
| charge d'une ou de plusieurs parties succombantes, son montant est au | meer in het ongelijk gestelde partijen genieten, is het bedrag ervan |
| maximum le double de l'indemnité de procédure maximale à laquelle peut | maximaal het dubbel van de maximale rechtsplegingsvergoeding waarop de |
| prétendre le bénéficiaire qui est fondé à réclamer l'indemnité la plus | begunstigde die gerechtigd is om de hoogste vergoeding te eisen, |
| élevée. Elle est répartie entre les parties par la section du | aanspraak kan maken. Ze wordt door de afdeling bestuursrechtspraak |
| contentieux administratif. | tussen de partijen verdeeld. |
| Aucune partie ne peut être tenue au paiement d'une indemnité pour | Geen partij kan boven het bedrag van de rechtsplegingsvergoeding |
| l'intervention de l'avocat d'une autre partie au-delà du montant de | worden aangesproken tot betaling van een vergoeding voor de |
| l'indemnité de procédure. Les parties intervenantes ne peuvent être | tussenkomst van de advocaat van een andere partij. De tussenkomende |
| partijen kunnen niet worden gehouden tot de betaling van deze | |
| tenues au paiement ou bénéficier de cette indemnité ». | rechtsplegingsvergoeding of ervan genieten ». |
| B.2.2. Cette disposition permet à la section du contentieux | B.2.2. Die bepaling maakt het de afdeling bestuursrechtspraak van de |
| administratif du Conseil d'Etat d'allouer une indemnité de procédure à | Raad van State mogelijk een rechtsplegingsvergoeding toe te kennen aan |
| la partie qui a obtenu gain de cause devant elle. | de partij die voor haar in het gelijk is gesteld. |
| L'article 30/1, § 2, alinéa 4, seconde phrase, des lois coordonnées | Artikel 30/1, § 2, vierde lid, tweede zin, van de gecoördineerde |
| sur le Conseil d'Etat exclut toutefois expressément les parties | wetten op de Raad van State sluit evenwel uitdrukkelijk de |
| intervenantes du principe de répétibilité des frais et honoraires | tussenkomende partijen uit van het beginsel van de verhaalbaarheid van |
| d'avocat devant le Conseil d'Etat. En conséquence, elles ne peuvent ni être condamnées au paiement d'une indemnité de procédure, ni en bénéficier. Seules les parties requérantes et adverses peuvent être considérées comme des parties qui ont obtenu gain de cause. B.2.3. L'intervention dans une affaire pendante devant la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat est réglée par l'article 21bis des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat, qui dispose : « Ceux qui ont intérêt à la solution de l'affaire peuvent y intervenir. La chambre peut, d'office ou à la demande du membre de l'auditorat désigné ou d'une partie, appeler en intervention ceux dont la présence est nécessaire à la cause. L'intervenant à l'appui de la requête ne peut soulever d'autres moyens que ceux qui ont été formulés dans la requête introductive d'instance ». Il en résulte qu'une intervention peut être forcée ou volontaire. Une fois admise à la cause, la partie intervenante peut venir à l'appui de la partie requérante ou de la partie adverse. B.3.1. En instaurant l'indemnité de procédure devant le Conseil d'Etat, le législateur poursuivait un double objectif : d'une part, mettre fin à l'obligation, pour les justiciables, d'introduire une | de kosten en erelonen van een advocaat voor de Raad van State. Zij kunnen bijgevolg niet worden veroordeeld tot de betaling van een rechtsplegingsvergoeding, noch de begunstigde ervan zijn. Alleen de verzoekende partijen en tegenpartijen kunnen worden beschouwd als partijen die in het gelijk worden gesteld. B.2.3. De tussenkomst in een voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State hangende zaak is geregeld bij artikel 21bis van de gecoördineerde wetten op de Raad van State, dat bepaalt : « Degenen die belang hebben bij de oplossing van de zaak, kunnen erin tussenkomen. De kamer kan ambtshalve of op verzoek van het aangewezen lid van het auditoraat of van een partij, degenen van wie de aanwezigheid vereist is voor de zaak, oproepen als tussenkomende partij. De tussenkomende partij kan ter ondersteuning van het verzoek geen andere middelen aanvoeren dan die welke in het inleidende verzoekschrift zijn uiteengezet ». Hieruit vloeit voort dat een tussenkomst gedwongen of vrijwillig kan zijn. Zodra de tussenkomende partij is toegelaten tot het geding, kan zij de verzoekende partij of de tegenpartij ondersteunen. B.3.1. Met het invoeren van de rechtsplegingsvergoeding voor de Raad van State streefde de wetgever een dubbele doelstelling na : enerzijds, een einde maken aan de verplichting, voor de rechtsonderhorigen, om een nieuwe procedure op te starten voor de |
| nouvelle procédure devant le juge civil, sur la base de l'article 1382 | burgerlijke rechter op grond van artikel 1382 van het Burgerlijk |
| du Code civil, en vue d'obtenir une indemnité pour les frais d'avocat | Wetboek teneinde een vergoeding te verkrijgen voor de door hen |
| qu'ils ont supportés, et, d'autre part, améliorer la gestion des | gemaakte advocatenkosten en, anderzijds, het beheer van de openbare |
| finances publiques en évitant que des autorités aient à supporter les | financiën verbeteren door te vermijden dat overheden de kosten van |
| frais de deux procédures différentes devant deux juridictions | twee verschillende procedures voor twee verschillende rechtscolleges |
| différentes à l'occasion de la contestation, par un justiciable, d'un | moeten dragen bij de betwisting, door een rechtsonderhorige, van een |
| même acte administratif : | zelfde bestuurshandeling : |
| « Actuellement, le requérant qui obtient gain de cause devant le | « Momenteel moet de verzoeker, die voor de Raad van State in het |
| Conseil d'Etat doit introduire une action devant les juridictions de l'ordre judiciaire en vue d'obtenir la répétibilité des honoraires d'avocats, sauf accord à l'amiable avec la partie adverse. [...] Toutefois, il semble contraire au principe de bonne administration de la justice d'imposer à un justiciable une nouvelle procédure juridictionnelle lorsqu'il est arrivé avec succès au terme de la procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat. De même, les pouvoirs publics s'exposent à devoir supporter une double indemnité, d'une part, pour la procédure devant le Conseil d'Etat et d'autre part, pour la procédure ultérieure devant la juridiction de l'ordre judiciaire, ce qui est préjudiciable à une | gelijk gesteld wordt, een rechtsvordering instellen voor de gewone rechtscolleges teneinde de verhaalbaarheid van de advocatenhonoraria te verkrijgen, behoudens minnelijke overeenkomst met de tegenpartij. [...] Het lijkt echter tegenstrijdig met het principe inzake goed bestuur om aan een rechtsonderhorige een nieuwe gerechtelijke procedure op te leggen wanneer de procedure voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State voor die partij met succes beëindigd werd. Bovendien worden de openbare overheden blootgesteld aan een dubbele vergoeding, enerzijds voor de procedure voor de Raad van State en anderzijds voor de daaropvolgende procedure voor de justitiële rechter, wat afbreuk |
| bonne gestion des deniers publics » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° | doet aan een goed beheer van de openbare financiën » (Parl. St., |
| 5-2277/1, p. 24). | Senaat, 2012-2013, nr. 5-2277/1, p. 24). |
| B.3.2. Il ressort également des travaux préparatoires de la | B.3.2. Uit de parlementaire voorbereiding van de bestreden bepaling |
| disposition en cause que l'article 30/1 des lois coordonnées sur le | blijkt eveneens dat artikel 30/1 van de gecoördineerde wetten op de |
| Raad van State is geïnspireerd op de rechtsplegingsvergoeding zoals | |
| Conseil d'Etat s'inspire de l'indemnité de procédure telle qu'elle | die van toepassing is in procedures voor de burgerlijke rechter en de |
| s'applique dans des procédures devant le juge civil et le juge pénal : | strafrechter : |
| « La disposition proposée entend prévoir un système similaire à celui | « De voorgestelde bepaling strekt ertoe een gelijkaardig systeem te |
| prévu par le Code judiciaire, tout en permettant à la section du | voorzien als het systeem vastgesteld door het Gerechtelijk Wetboek, |
| contentieux administratif du Conseil d'Etat de statuer elle-même sur | waarbij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State de |
| mogelijkheid heeft om zelf een uitspraak te doen over de | |
| la question de la répétibilité des honoraires d'avocats » (ibid.). | verhaalbaarheid van de advocatenhonoraria » (ibid.). |
| B.3.3. L'exclusion des parties intervenantes de la répétibilité des frais et honoraires d'avocat devant le Conseil d'Etat est justifiée comme suit dans les travaux préparatoires : « Cette répétibilité doit bénéficier aux parties qui ont obtenu gain de cause dans le litige, lesquelles se limitent aux parties requérantes et adverses. Les parties intervenantes ne peuvent en bénéficier ni se voir imposer de contribuer à leur paiement, ce afin d'éviter le surcoût que leur intervention peut représenter pour les parties et pour ne pas dissuader une personne d'introduire un recours au Conseil d'Etat. Il y va aussi de la prévisibilité des coûts d'une telle procédure. Une partie obtient gain de cause lorsque, notamment, l'autorité retire son acte en se fondant sur une irrégularité constatée lors de la procédure au Conseil d'Etat, si les effets de son | B.3.3. De uitsluiting van de tussenkomende partijen van de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat voor de Raad van State is in de parlementaire voorbereiding als volgt verantwoord : « De verhaalbaarheid moet ten goede komen van de partijen die in het gelijk werden gesteld in het geschil, beperkt tot de eisende en verwerende partijen. De tussenkomende partijen kunnen dit niet genieten of kunnen ook niet worden opgelegd tot hun betaling bij te dragen, en dit om de meerkost te vermijden die hun tussenkomst kan betekenen voor de partijen en om niemand te ontraden een beroep bij de raad van State in te dienen. Het gaat ook om de voorspelbaarheid van de kosten van dergelijke procedure. Een partij zal in het gelijk worden gesteld wanneer, onder meer, de overheid haar handeling zal intrekken op basis van een vastgestelde onregelmatigheid in de procedure bij de Raad van State, indien de gevolgen van haar handeling als gehandhaafd moeten worden beschouwd, bij toepassing van artikel |
| acte sont maintenus en application de l'article 14ter des lois | 14ter van de gecoördineerde wetten, indien zij toepassing maakt van de |
| coordonnées, si elle fait application de la boucle administrative pour | bestuurlijke lus om een administratieve handeling te herstellen of, |
| corriger son acte ou, le cas échéant, si le Conseil d'Etat est amené à | desgevallend, indien de Raad van State uitspraak dient te doen over de |
| statuer sur les effets en droit privé d'une annulation. A l'inverse, | privaatrechtelijke gevolgen van een nietigverklaring. Omgekeerd, om de |
| pour déterminer la partie qui succombe, il n'est tenu compte que du | verliezende partij te bepalen, wordt er alleen rekening gehouden met |
| principal et non des divers incidents pouvant émailler la procédure | het hoofdzakelijke en niet met de voorvallen die de procedure zouden |
| (boucle, référé,...). La disposition est similaire à celle qui est | kunnen kenmerken (lus, kort geding,...). De bepaling is gelijkaardig |
| prévue par le Code judiciaire » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° | aan de bepaling die door het Gerechtelijk Wetboek is voorzien » (Parl. |
| 5-2277/1, pp. 24-25). | St., Senaat, 2012-2013, nr. 5-2277/1, pp. 24-25). |
| B.4. En cas de renonciation de la partie intervenante au permis | B.4. Wanneer de tussenkomende partij afstand doet van de |
| d'urbanisme ou de lotir dont elle est le bénéficiaire, la | stedenbouwkundige vergunning of verkavelingsvergunning waarvan zij de |
| jurisprudence de la section du contentieux administratif du Conseil | begunstigde is, worden volgens de rechtspraak van de afdeling |
| d'Etat est fixée en ce sens que les parties requérante et adverse | bestuursrechtspraak van de Raad van State de verzoekende partij en de |
| n'ont pas obtenu gain de cause, ni succombé, en sorte qu'aucune | tegenpartij niet in het gelijk, noch in het ongelijk gesteld, zodat |
| indemnité de procédure n'est allouée entre elles (notamment CE, 29 | geen enkele rechtsplegingsvergoeding onder hen wordt toegekend (met |
| janvier 2016, n° 233.671; 21 janvier 2016, n° 233.577, et 10 novembre | name RvSt, 29 januari 2016, nr. 233.671; 21 januari 2016, nr. 233.577, |
| 2015, n° 232.871). | en 10 november 2015, nr. 232.871). |
| B.5. Het Hof wordt verzocht na te gaan of het verschil in behandeling | |
| B.5. La Cour est invitée à examiner si la différence de traitement | tussen, enerzijds, de verzoekende partijen die een |
| entre, d'une part, les parties requérantes qui obtiennent une | rechtsplegingsvergoeding verkrijgen na afloop van een procedure voor |
| indemnité de procédure au terme d'une procédure menée devant la | de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State waarin zij in |
| section du contentieux administratif du Conseil d'Etat dans laquelle | het gelijk zijn gesteld en, anderzijds, de verzoekende partijen die |
| elles ont obtenu gain de cause et, d'autre part, les parties | geen rechtsplegingsvergoeding verkrijgen omdat de tussenkomende |
| requérantes qui n'obtiennent pas d'indemnité de procédure, parce que | partijen zijn uitgesloten van de verhaalbaarheid van de kosten en |
| les parties intervenantes sont exclues de la répétibilité des frais et | erelonen van een advocaat voor dat rechtscollege, zelfs wanneer een |
| honoraires d'avocat devant cette juridiction, même lorsqu'une partie | tussenkomende partij afstand heeft gedaan van de bestreden vergunning |
| intervenante a renoncé au permis attaqué après un arrêt qui suspend | na een arrest waarbij de gevolgen van de vergunning werden geschorst, |
| les effets du permis, est compatible avec les articles 10, 11 et 23 de | bestaanbaar is met de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, al dan |
| la Constitution, combinés ou non avec l'article 6 de la Convention | niet in samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees Verdrag voor |
| européenne des droits de l'homme et avec l'article 9, paragraphe 4, de | de rechten van de mens en met artikel 9, lid 4, van het Verdrag van |
| la Convention d'Aarhus. | Aarhus. |
| B.6. Il ne ressort pas de la décision de renvoi en quoi la disposition | B.6. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt niet in welke zin de in het |
| en cause serait incompatible avec l'article 23 de la Constitution, ni | geding zijnde bepaling onbestaanbaar zou zijn met artikel 23 van de |
| même quel droit consacré par cette disposition constitutionnelle | Grondwet, noch zelfs welk in die grondwetsbepaling verankerd recht |
| serait éventuellement violé. | mogelijk zou zijn geschonden. |
| En conséquence, la Cour limite son examen à la compatibilité de la | Het Hof beperkt zijn onderzoek bijgevolg tot de bestaanbaarheid van de |
| disposition en cause avec les autres normes de référence visées dans | in het geding zijnde bepaling met de andere in de prejudiciële vraag |
| la question préjudicielle. | beoogde referentienormen. |
| B.7.1. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas | B.7.1. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet |
| qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de | uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen |
| personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et | wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium |
| qu'elle soit raisonnablement justifiée. | berust en het redelijk verantwoord is. |
| L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant | Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld |
| compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la | rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel |
| nature des principes en cause; le principe d'égalité et de | en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van |
| non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas | gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat |
| de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés | er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de |
| et le but visé. | aangewende middelen en het beoogde doel. |
| B.7.2. L'article 9 de la Convention d'Aarhus dispose : | B.7.2. Artikel 9 van het Verdrag van Aarhus bepaalt : |
| « [...] 3. En outre, et sans préjudice des procédures de recours visées aux paragraphes 1 et 2 ci-dessus, chaque Partie veille à ce que les membres du public qui répondent aux critères éventuels prévus par son droit interne puissent engager des procédures administratives ou judiciaires pour contester les actes ou omissions de particuliers ou d'autorités publiques allant à l'encontre des dispositions du droit national de l'environnement. 4. En outre, et sans préjudice du paragraphe 1, les procédures visées aux paragraphes 1, 2 et 3 ci-dessus doivent offrir des recours suffisants et effectifs, y compris un redressement par injonction s'il y a lieu, et doivent être objectives, équitables et rapides sans que leur coût soit prohibitif. Les décisions prises au titre du présent article sont prononcées ou consignées par écrit. Les décisions des tribunaux et, autant que possible, celles d'autres organes doivent être accessibles au public ». | « [...] 3. Aanvullend op en onverminderd de in het voorgaande eerste en tweede lid bedoelde herzieningsprocedures, waarborgt elke Partij dat leden van het publiek, wanneer zij voldoen aan de eventuele in haar nationale recht neergelegde criteria, toegang hebben tot bestuursrechtelijke of rechterlijke procedures om het handelen en nalaten van privé-personen en overheidsinstanties te betwisten die strijdig zijn met bepalingen van haar nationale recht betreffende het milieu. 4. Aanvullend op en onverminderd het voorgaande eerste lid, voorzien de in het voorgaande eerste, tweede en derde lid bedoelde procedures in passende en doeltreffende middelen, met inbegrip van, zo nodig, een dwangmiddel tot rechtsherstel en zijn zij billijk, snel en niet onevenredig kostbaar. Beslissingen ingevolge dit artikel zijn schriftelijk of worden schriftelijk vastgelegd. Beslissingen van rechterlijke instanties, en waar mogelijk van andere organen, zijn voor het publiek toegankelijk ». |
| B.7.3. Le droit d'accès au juge est un droit fondamental qui doit être | B.7.3. Het recht op toegang tot de rechter is een grondrecht dat met |
| garanti à chacun dans le respect des articles 10 et 11 de la | inachtneming van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet aan eenieder |
| Constitution. Ce droit peut faire l'objet de limitations, y compris de | moet worden gewaarborgd. Dat recht kan het voorwerp uitmaken van |
| nature financière, pour autant que ces limitations ne portent pas | beperkingen, ook van financiële aard, voor zover die beperkingen geen |
| atteinte au droit à l'accès à un juge dans sa substance même. | afbreuk doen aan de essentie zelf van het recht op toegang tot een |
| L'introduction de règles financières est de nature à décourager les | rechter. De invoering van financiële regelingen is van dien aard dat |
| procédures non fondées et les frais excessifs et participe d'une bonne | ongegronde procedures en excessieve kosten worden ontmoedigd en draagt |
| administration de la justice et de la sauvegarde des intérêts et | bij aan het verzekeren van de behoorlijke rechtsbedeling en het |
| droits d'autrui, parmi lesquels l'Etat en tant que partie au procès | vrijwaren van de belangen en de rechten van anderen waaronder de staat |
| (CEDH, 18 juillet 2013, Klauz c. Croatie, § 85; 6 septembre 2016, | als procespartij (EHRM, 18 juli 2013, Klauz t. Kroatië, § 85; 6 |
| Cindric et Beslic. Croatie, § 96). | september 2016, Cindric en Beslic t. Kroatië, § 96). |
| En soi, l'instauration d'une indemnité de procédure, ou plus | Op zich doet de invoering van een rechtsplegingsvergoeding, of ruimer |
| généralement la règle selon laquelle la partie qui succombe supporte | de regel dat de in het ongelijk ongestelde partij alle kosten draagt |
| tous les frais et risque donc de devoir payer cette indemnité de | en dus het risico loopt om die rechtsplegingsvergoeding te moeten |
| procédure, ne porte pas atteinte à ce droit, pour autant qu'il ne soit | betalen, geen afbreuk aan dat recht, voor zover geen excessieve last |
| pas imposé de charge excessive à une partie au procès (CEDH, 3 juin | wordt opgelegd aan een procespartij (EHRM, 3 juni 2014, Harrison McKee |
| 2014, Harrison McKee c. Hongrie, § § 27-28; 6 septembre 2016, Cindric | t. Hongarije, § § 27-28; 6 september 2016, Cindric en Beslic t. |
| et Beslic. Croatie, § § 96-99 et § § 121-122). | Kroatië, § § 96-99 en § § 121-122). |
| B.7.4. La Cour de justice de l'Union européenne a jugé que l'objectif | B.7.4. Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft geoordeeld dat |
| de la Convention d'Aarhus consistait à donner au justiciable un large | de doelstelling van het Verdrag van Aarhus erin bestaat de |
| accès à la justice (CJUE, 15 octobre 2009, C-263/08, Djurgarden-Lilla | rechtzoekende een ruime toegang tot de rechter te verlenen (HvJ, 15 |
| Värtans Miljöskyddsförening, point 45; 16 juillet 2009, C-427/07, | oktober 2009, C-263/08, Djurgarden-Lilla Värtans Miljöskyddsförening, |
| Commission c. Irlande, point 82; 12 mai 2011, C-115/09, Bund für | punt 45; 16 juli 2009, C-427/07, Commissie t. Ierland, punt 82; 12 mei |
| Umwelt und Naturschutz Deutschland, Landesverband Nordrhein-Westfalen | 2011, C-115/09, Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland, |
| e.V., point 39; 11 avril 2013, C-260/11, Edwards e.a., point 31; 13 | Landesverband Nordrhein-Westfalen e.V., punt 39; 11 april 2013, |
| février 2014, C-530/11, Commission c. Royaume-Uni, point 44). L'évitement de coûts excessifs contribue à la réalisation de cet accès à la justice. B.8. Comme il ressort des travaux préparatoires visés en B.3.3, l'exclusion des parties intervenantes de la répétibilité des frais et honoraires d'avocat devant le Conseil d'Etat est justifiée par le souci d'éviter qu'une procédure devant cette juridiction ne devienne trop coûteuse pour les parties requérantes et adverses, ce qui pourrait conduire l'administré à renoncer à introduire un recours, et de permettre aux parties requérantes d'évaluer correctement le risque financier du recours au moment de son introduction. B.9. Au regard de ces objectifs légitimes, il est pertinent d'exclure les parties intervenantes du régime de répétibilité des frais et honoraires d'avocat. | C-260/11, Edwards e.a., punt 31; 13 februari 2014, C-530/11, Commissie t. Verenigd Koninkrijk, punt 44). Het vermijden van buitensporige kosten draagt bij tot de verwezenlijking van die toegang tot de rechter. B.8. Zoals blijkt uit de in B.3.3 aangehaalde parlementaire voorbereiding, is het feit dat de tussenkomende partijen zijn uitgesloten van de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat voor de Raad van State verantwoord door de zorg om te voorkomen dat een rechtspleging voor dat rechtscollege te duur wordt voor de verzoekende partijen en tegenpartijen, hetgeen de bestuurde ertoe zou kunnen brengen ervan af te zien een beroep in te stellen, en om de verzoekende partijen toe te laten het financiële risico van het beroep op het ogenblik dat het wordt ingesteld, correct in te schatten. B.9. In het licht van die legitieme doelstellingen is het relevant de tussenkomende partijen uit te sluiten van de regeling van de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat. |
| En effet, l'impossibilité d'obtenir une indemnité de procédure auprès | De onmogelijkheid om een rechtsplegingsvergoeding te verkrijgen van de |
| de la partie intervenante, même dans le cas où celle-ci a renoncé au | tussenkomende partij, zelfs wanneer die afstand heeft gedaan van de |
| permis d'urbanisme à la suite d'un arrêt de suspension du Conseil | stedenbouwkundige vergunning na een schorsingsarrest van de Raad van |
| State, brengt immers geen hogere rechtsplegingskosten met zich mee | |
| d'Etat, n'entraîne pas de surcoût de la procédure pour les parties | voor de verzoekende partijen en tegenpartijen. De kostprijs van de |
| requérantes et adverses. Le coût de la procédure consiste, pour la | rechtspleging bestaat, voor de verzoekende partij, hoogstens in haar |
| partie requérante, au maximum, en ses dépens et ses frais et | uitgaven en haar kosten en erelonen van een advocaat, vermeerderd met, |
| honoraires d'avocat, majorés, en cas de défaite, des dépens et d'une | wanneer zij in het ongelijk is gesteld, de uitgaven en een |
| rechtsplegingsvergoeding ten behoeve van de tegenpartij. De | |
| indemnité de procédure en faveur de la partie adverse. L'intervention | tussenkomst van de begunstigde van de bestreden stedenbouwkundige |
| du bénéficiaire du permis d'urbanisme attaqué n'entraîne pas une | vergunning brengt geen verhoging van die kostprijs met zich mee, |
| augmentation de ce coût, quelle que soit l'attitude que la partie | ongeacht de houding van de tussenkomende partij tijdens de |
| intervenante prend au cours de la procédure. Ainsi, l'objectif qui | rechtspleging. Het doel dat erin bestaat de voorzienbaarheid van de |
| consiste à assurer la prévisibilité des coûts de la procédure pour la | rechtsplegingskosten voor de verzoekende partij te verzekeren, is |
| partie requérante est également atteint. L'intervention, même suivie | aldus eveneens bereikt. De tussenkomst, zelfs gevolgd door een afstand |
| d'une renonciation au permis attaqué, ne bouleverse pas les prévisions | van de bestreden vergunning, brengt de financiële verwachtingen van de |
| financières faites par la partie requérante au moment de | verzoekende partij op het ogenblik dat zij het beroep heeft ingesteld, |
| l'introduction du recours. | niet in het gedrang. |
| B.10.1. Par ailleurs, l'exclusion des parties intervenantes de la | B.10.1. Het feit dat de tussenkomende partijen zijn uitgesloten van de |
| répétibilité des frais et honoraires d'avocat devant le Conseil d'Etat | verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat voor de |
| n'entraîne pas d'effets disproportionnés, même s'il en résulte qu'une | Raad van State heeft overigens geen onevenredige gevolgen, zelfs |
| wanneer daaruit voortvloeit dat een verzoekende partij geen | |
| partie requérante ne peut pas obtenir une indemnité de procédure à | rechtsplegingsvergoeding ten laste van de tussenkomende partij kan |
| charge de la partie intervenante, lorsque celle-ci a renoncé au permis | verkrijgen, wanneer die laatste afstand heeft gedaan van de bestreden |
| attaqué. | vergunning. |
| B.10.2. Comme la Cour l'a jugé par son arrêt n° 96/2012 du 19 juillet | B.10.2. Zoals het Hof heeft geoordeeld bij zijn arrest nr. 96/2012 van |
| 2012, il relève du pouvoir d'appréciation du législateur d'estimer | 19 juli 2012 staat het aan de wetgever te beoordelen of het opportuun |
| s'il est opportun d'établir un régime de répétibilité des frais et | is een regeling voor de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van |
| honoraires d'avocat applicable aux procédures menées devant le Conseil | de advocaat in te voeren die van toepassing is op de rechtsplegingen |
| d'Etat. | voor de Raad van State. |
| B.10.3. Par son arrêt n° 48/2015 du 30 avril 2015, la Cour a jugé que | B.10.3. Bij zijn arrest nr. 48/2015 van 30 april 2015 heeft het Hof |
| si le législateur choisit d'instaurer un système d'indemnité de | geoordeeld dat, indien de wetgever ervoor opteert een systeem van |
| procédure pour les procédures devant la section du contentieux | rechtsplegingvergoeding in te voeren voor de rechtsplegingen voor de |
| administratif du Conseil d'Etat, il lui incombe de tenir compte, lors | afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, het hem toekomt |
| de l'élaboration d'un tel système, non seulement des différences entre | bij de uitwerking van een dergelijk systeem niet alleen rekening te |
| les procédures devant le Conseil d'Etat et les procédures devant le | houden met de verschillen tussen de rechtsplegingen voor de Raad van |
| juge civil, mais aussi des nombreux autres intérêts et principes en présence, qui sont parfois contradictoires. B.10.4. L'exclusion des parties intervenantes de l'indemnité de procédure devant le Conseil d'Etat peut certes mener, dans des cas exceptionnels, à ce qu'une partie requérante ne puisse pas obtenir une indemnité de procédure à charge d'une partie intervenante, ni à charge de la partie adverse. Il reste que cet effet est contrebalancé par la garantie dont dispose la partie requérante de ne jamais devoir s'acquitter d'une indemnité de procédure en faveur d'une partie | State en de rechtsplegingen voor de burgerlijke rechter, maar ook met de vele andere aanwezige en soms tegenstrijdige belangen en beginselen. B.10.4. Het feit dat de tussenkomende partijen zijn uitgesloten van de rechtsplegingsvergoeding voor de Raad van State kan weliswaar in uitzonderlijke gevallen ertoe leiden dat een verzoekende partij geen rechtsplegingsvergoeding kan verkrijgen ten laste van een tussenkomende partij, noch ten laste van een tegenpartij. Dat gevolg wordt echter gecompenseerd door de waarborg waarover de verzoekende partij beschikt dat zij nooit een rechtsplegingsvergoeding zal moeten betalen ten gunste van een tussenkomende partij. Immers, zoals |
| intervenante. En effet, comme il résulte du paragraphe 1er de la | voortvloeit uit paragraaf 1 van de in het geding zijnde bepaling, die |
| disposition en cause, qui est directement calqué sur l'article 1022 du Code judiciaire, une indemnité de procédure est une intervention forfaitaire dans les frais et honoraires d'avocat de la partie ayant obtenu gain de cause. Il s'ensuit que la répétibilité des frais et honoraires d'avocat n'est pas un mécanisme qui permettrait à une partie d'obtenir une indemnité de procédure, lorsqu'elle obtient gain de cause, sans pouvoir être condamnée au paiement de celle-ci en cas de défaite. Ainsi, une extension de la répétibilité des frais et honoraires d'avocat aux parties intervenantes aurait non seulement pour conséquence que celles-ci puissent être condamnées au paiement d'une indemnité de procédure, mais aussi qu'elles puissent réclamer une | rechtstreeks is overgenomen van artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek, is een rechtsplegingsvergoeding een forfaitaire tegemoetkoming in de kosten en erelonen van een advocaat van de in het gelijk gestelde partij. Hieruit vloeit voort dat de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat geen mechanisme is dat het een partij mogelijk zou maken een rechtsplegingsvergoeding te verkrijgen wanneer zij in het gelijk wordt gesteld, zonder te kunnen worden veroordeeld tot de betaling ervan indien zij in het ongelijk wordt gesteld. Een uitbreiding van de verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat tot de tussenkomende partijen zou aldus niet alleen tot gevolg hebben dat die partijen kunnen worden veroordeeld tot de betaling van een rechtsplegingsvergoeding, maar ook dat zij in voorkomend geval een dergelijke vergoeding kunnen vorderen van de verzoekende partij. Wanneer de wetgever alle in het geding zijnde belangen heeft |
| telle indemnité, le cas échéant, auprès de la partie requérante. | afgewogen, heeft hij echter precies willen voorkomen dat de |
| Or, lorsqu'il a apprécié tous les intérêts en cause, le législateur a | rechtspleging te duur zou worden voor de verzoekende partijen en |
| précisément voulu éviter que la procédure ne devienne trop coûteuse | tegenpartijen wegens de tussenkomst van een derde, hetgeen de toegang |
| pour les parties requérantes et adverses en raison de l'intervention | tot de rechter kan bemoeilijken en de kosten van een rechtspleging |
| d'un tiers, ce qui peut rendre l'accès à la justice difficile et | weinig voorzienbaar kan maken. |
| rendre les coûts d'une procédure peu prévisibles. | In zoverre daarbij het financiële risico van de rechtspleging voor de |
| Dès lors, en ce qu'il réduit de manière globale le risque financier de | verzoekende partij in het algemeen wordt beperkt, draagt de keuze van |
| la procédure pour la partie requérante, le choix du législateur | de wetgever om de tussenkomende partijen uit te sluiten van de |
| d'exclure les parties intervenantes de la répétibilité des frais et | verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van een advocaat, zelfs voor |
| honoraires d'avocat, même pour les procédures où celles-ci renoncent | de rechtsplegingen waarin zij afstand doen van de bestreden |
| au permis d'urbanisme attaqué après un arrêt de suspension, contribue | stedenbouwkundige vergunning na een schorsingsarrest, bijgevolg ertoe |
| à garantir le droit d'accès au juge. | bij het recht op toegang tot de rechter te waarborgen. |
| B.11. En conséquence, la différence de traitement visée en B.5 n'est | B.11. Het in B.5 bedoelde verschil in behandeling is bijgevolg niet |
| pas sans justification raisonnable. | zonder redelijke verantwoording. |
| Par ces motifs, | Om die redenen, |
| la Cour | het Hof |
| dit pour droit : | zegt voor recht : |
| L'article 30/1, § 2, alinéa 4, seconde phrase, des lois sur le Conseil | Artikel 30/1, § 2, vierde lid, tweede zin, van de wetten op de Raad |
| d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, ne viole pas les articles 10 | van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, schendt niet de artikelen |
| et 11 de la Constitution, combinés ou non avec l'article 6 de la | 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel |
| Convention européenne des droits de l'homme et avec l'article 9, | 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel |
| paragraphe 4, de la Convention d'Aarhus. | 9, lid 4, van het Verdrag van Aarhus. |
| Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel |
| conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, |
| la Cour constitutionnelle, le 8 mai 2019. | op 8 mei 2019. |
| Le greffier, | De griffier, |
| P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
| Le président, | De voorzitter, |
| F. Daoût | F. Daoût |