← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 56/2018 du 17 mai 2018 Numéro du rôle : 6619 En cause : la question
préjudicielle relative à l'article 187, § 6, 1°, et § 9, alinéa 2, du Code d'instruction
criminelle, tel qu'il a été remplacé par l'article 83 La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels
et A. Alen, et des juges L. Lavr(...)"
Extrait de l'arrêt n° 56/2018 du 17 mai 2018 Numéro du rôle : 6619 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 187, § 6, 1°, et § 9, alinéa 2, du Code d'instruction criminelle, tel qu'il a été remplacé par l'article 83 La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges L. Lavr(...) | Uittreksel uit arrest nr. 56/2018 van 17 mei 2018 Rolnummer 6619 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 187, § 6, 1°, en § 9, tweede lid, van het Wetboek van strafvordering, zoals vervangen bij artikel 83 van de wet van Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de rechters (...) |
---|---|
COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
Extrait de l'arrêt n° 56/2018 du 17 mai 2018 | Uittreksel uit arrest nr. 56/2018 van 17 mei 2018 |
Numéro du rôle : 6619 | Rolnummer 6619 |
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 187, § 6, | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 187, § 6, 1°, en § |
1°, et § 9, alinéa 2, du Code d'instruction criminelle, tel qu'il a | 9, tweede lid, van het Wetboek van strafvordering, zoals vervangen bij |
été remplacé par l'article 83 de la loi du 5 février 2016 modifiant le | artikel 83 van de wet van 5 februari 2016 tot wijziging van het |
droit pénal et la procédure pénale et portant des dispositions | strafrecht en de strafvordering en houdende diverse bepalingen inzake |
diverses en matière de justice, posée par la Cour d'appel de Liège. | justitie, gesteld door het Hof van Beroep te Luik. |
La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges L. | samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de |
Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke et R. Leysen, | rechters L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke en R. |
assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président J. | Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder |
Spreutels, | voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
Par arrêt du 15 février 2017 en cause du ministère public contre I.H., | Bij arrest van 15 februari 2017 in zake het openbaar ministerie tegen |
dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 20 février | I.H., waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 20 |
2017, la Cour d'appel de Liège a posé la question préjudicielle | februari 2017, heeft het Hof van Beroep te Luik de volgende |
suivante : | prejudiciële vraag gesteld : |
« L'article 187, paragraphes 6, 1°, et 9, alinéa 2, du Code | « Schendt artikel 187, § § 6, 1°, en 9, tweede lid, van het Wetboek |
d'instruction criminelle en ce qu'il conditionne l'examen des mérites | |
de l'opposition à la nécessité pour l'opposant de se prévaloir d'une | |
cause légitime, tout en limitant le contrôle de la juridiction d'appel | |
quand elle est saisie de griefs portant sur cette condition | |
procédurale qui a été appréciée de manière discrétionnaire par le | |
premier juge, viole-t-il les articles 10, 11, 12 et 13 de la | van strafvordering de artikelen 10, 11, 12 en 13 van de Grondwet, in |
Constitution, combinés le cas échéant avec les articles 6 de la | voorkomend geval in samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees |
Convention européenne des droits de l'homme et 14 du Pacte | Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel 14 van het |
Internationaal Verdrag van New York inzake burgerrechten en politieke | |
rechten, in zoverre het het onderzoek van het verzet afhankelijk maakt | |
van de noodzaak voor de eiser in verzet om zich op een wettige reden | |
te beroepen, waarbij de toetsing van het gerecht in hoger beroep wordt | |
ingeperkt wanneer bij dat gerecht grieven aanhangig worden gemaakt met | |
international relatif aux droits civils et politiques de New York ? ». | betrekking tot die procedurele voorwaarde die op discretionaire wijze door de eerste rechter werd beoordeeld ? ». |
(...) | (...) |
III. En droit | III. In rechte |
(...) | (...) |
B.1. L'article 187 du Code d'instruction criminelle, tel qu'il a été | B.1. Artikel 187 van het Wetboek van strafvordering, zoals vervangen |
remplacé par l'article 83 de la loi du 5 février 2016 modifiant le | bij artikel 83 van de wet van 5 februari 2016 tot wijziging van het |
droit pénal et la procédure pénale et portant des dispositions | strafrecht en de strafvordering en houdende diverse bepalingen inzake |
diverses en matière de justice, dispose : | justitie, bepaalt : |
« [...] | « [...] |
§ 6. L'opposition sera déclarée non avenue : | § 6. Het verzet wordt als ongedaan beschouwd : |
1° indien de eiser in verzet, wanneer hij persoonlijk of in de persoon | |
1° si l'opposant, lorsqu'il comparaît en personne ou par avocat et | van een advocaat verschijnt en vaststaat dat hij kennis heeft gehad |
qu'il est établi qu'il a eu connaissance de la citation dans la | van de dagvaarding in de procedure waarin hij verstek heeft laten |
procédure dans laquelle il a fait défaut, ne fait pas état d'un cas de | gaan, geen gewag maakt van overmacht of van een wettige reden van |
force majeure ou d'une excuse légitime justifiant son défaut lors de | verschoning ter rechtvaardiging van zijn verstek bij de bestreden |
la procédure attaquée, la reconnaissance de la force majeure ou de | rechtspleging, waarbij het erkennen van de aangevoerde overmacht of |
l'excuse invoquées restant soumise à l'appréciation souveraine du juge; | reden overgelaten wordt aan het soevereine oordeel van de rechter; |
[...] | [...] |
§ 9. La décision qui interviendra sur l'opposition pourra être | § 9. Tegen de beslissing die op verzet is gewezen staat hoger beroep |
attaquée par la voie de l'appel, ou, si elle a été rendue en degré | open of, indien zij gewezen is in hoger beroep, cassatieberoep. |
d'appel, par la voie d'un pourvoi en cassation. | Hoger beroep tegen de beslissing die het verzet als ongedaan |
L'appel dirigé contre la décision déclarant l'opposition non avenue | beschouwt, houdt in dat de grond van de zaak aanhangig wordt gemaakt |
saisit le juge d'appel du fond de l'affaire même si aucun appel n'a | bij de rechter in hoger beroep, ook al is er geen hoger beroep |
été formé contre le jugement rendu par défaut. | ingesteld tegen het bij verstek gewezen vonnis. |
[...] ». | [...] ». |
B.2. La juridiction a quo interroge la Cour sur la compatibilité de la | B.2. Het verwijzende rechtscollege stelt het Hof een vraag over de |
disposition précitée avec les articles 10, 11, 12 et 13 de la | bestaanbaarheid van de voormelde bepaling met de artikelen 10, 11, 12 |
Constitution, combinés ou non avec les articles 6 de la Convention | en 13 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel 6 |
européenne des droits de l'homme et 14 du Pacte international relatif | van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel 14 |
aux droits civils et politiques, cette disposition subordonnant | van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke |
l'examen des mérites de l'opposition à la nécessité pour l'opposant de | rechten, aangezien die bepaling, enerzijds (eerste onderdeel van de |
prejudiciële vraag), het onderzoek van het verzet afhankelijk maakt | |
se prévaloir d'une « cause légitime », d'une part (première branche de | van de noodzaak voor de eiser in verzet om zich op een « wettige reden |
la question préjudicielle), tout en limitant le contrôle de la | » te beroepen, waarbij, anderzijds (tweede onderdeel van de |
juridiction d'appel quand elle est saisie de griefs portant sur cette | prejudiciële vraag), de toetsing van het gerecht in hoger beroep wordt |
ingeperkt wanneer bij dat gerecht grieven aanhangig worden gemaakt met | |
condition procédurale appréciée par le premier juge de « manière | betrekking tot die procedurele voorwaarde die op « discretionaire |
discrétionnaire », d'autre part (deuxième branche de la question | wijze » door de eerste rechter werd beoordeeld. |
préjudicielle). Quant à la première branche de la question préjudicielle | Ten aanzien van het eerste onderdeel van de prejudiciële vraag |
B.3. Par son arrêt n° 148/2017 du 21 décembre 2017, la Cour a jugé : | B.3. Bij zijn arrest nr. 148/2017 van 21 december 2017 heeft het Hof |
« B.31.1. L'article 83, attaqué, de la loi du 5 février 2016 remplace | geoordeeld : « B.31.1. Het bestreden artikel 83 van de wet van 5 februari 2016 |
le système de l'opposition à un jugement pénal rendu par défaut, tel | vervangt de regeling inzake het verzet tegen een bij verstek |
qu'il est prévu dans l'article 187 du Code d'instruction criminelle. | uitgesproken strafvonnis, zoals neergelegd in artikel 187 van het |
Par ce nouveau système, le législateur vise à ' codifier, simplifier | Wetboek van strafvordering. Met die nieuwe regeling beoogt de wetgever |
et rationaliser la procédure de l'opposition sans pour autant limiter | ' het codificeren, vereenvoudigen en rationaliseren van de |
le droit à un second degré de juridiction ' (Doc. parl., Chambre, | verzetprocedure, zonder daarbij het recht op een tweede aanleg te |
2015-2016, DOC 54-1418/001, p. 72). | beperken ' (Parl. St., Kamer, 2015-2016, DOC 54-1418/001, p. 72). |
B.31.2. Les griefs des parties requérantes sont dirigés contre le | B.31.2 De grieven van de verzoekende partijen zijn gericht tegen het |
nouvel article 187, § 6, du Code d'instruction criminelle, qui dispose | nieuwe artikel 187, § 6, van het Wetboek van strafvordering, dat |
: | bepaalt : |
' L'opposition sera déclarée non avenue : 1° si l'opposant, lorsqu'il comparaît en personne ou par avocat et qu'il est établi qu'il a eu connaissance de la citation dans la procédure dans laquelle il a fait défaut, ne fait pas état d'un cas de force majeure ou d'une excuse légitime justifiant son défaut lors de la procédure attaquée, la reconnaissance de la force majeure ou de l'excuse invoquées restant soumise à l'appréciation souveraine du juge; 2° si l'opposant fait à nouveau défaut sur son opposition, et ce dans tous les cas, quels que soient les motifs des défauts successifs et même si l'opposition a déjà été reçue '. La Cour limite son examen à cette disposition. B.32.1. L'opposition est une voie de recours ordinaire ouverte à la partie qui a été condamnée par défaut, en vue d'obtenir de la juridiction qui a statué par défaut une nouvelle décision après un débat contradictoire. L'essence et la finalité mêmes de l'opposition sont de permettre le plein exercice des droits de la défense par une personne qui pourrait, en raison de sa défaillance, ne pas avoir connaissance de tous les éléments d'une cause ou tout au moins ne pas avoir pu s'expliquer sur eux. B.32.2. L'' opposition non avenue ' signifie que l'opposition est recevable mais considérée comme étant frappée de déchéance, impliquant que le jugement rendu par défaut contre lequel l'opposition était | ' Het verzet wordt als ongedaan beschouwd : 1° indien de eiser in verzet, wanneer hij persoonlijk of in de persoon van een advocaat verschijnt en vaststaat dat hij kennis heeft gehad van de dagvaarding in de procedure waarin hij verstek heeft laten gaan, geen gewag maakt van overmacht of van een wettige reden van verschoning ter rechtvaardiging van zijn verstek bij de bestreden rechtspleging, waarbij het erkennen van de aangevoerde overmacht of reden overgelaten wordt aan het soevereine oordeel van de rechter; 2° indien de eiser in verzet nogmaals verstek laat gaan bij zijn verzet, en dat in alle gevallen, ongeacht de redenen voor de opeenvolgende verstekken en zelfs indien het verzet reeds ontvankelijk werd verklaard '. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot die bepaling. B.32.1. Het verzet is een gewoon rechtsmiddel dat openstaat voor de partij die bij verstek is veroordeeld teneinde vanwege het rechtscollege dat bij verstek heeft geoordeeld, een nieuwe beslissing na een contradictoir debat te verkrijgen. Het wezen en de doelstelling zelf van het verzet bestaan erin de persoon de mogelijkheid te bieden ten volle zijn rechten van verdediging uit te oefenen, die als gevolg van zijn niet-verschijnen mogelijkerwijze niet alle elementen van een zaak kent of zich daarover althans niet nader heeft kunnen verklaren. B.32.2. Het ' ongedaan verzet ' houdt in dat het verzet ontvankelijk is maar als vervallen wordt beschouwd, met als gevolg dat het verstekvonnis waartegen verzet was ingesteld, onaangetast blijft |
dirigée demeure inchangé (Cass., 18 novembre 2003, Pas., n° 576). Il | (Cass., 18 november 2003, Arr. Cass., 2003, nr. 576). Het betreft een |
s'agit d'une sanction particulière qui est imposée en raison de | bijzondere sanctie die wegens welbepaalde omstandigheden die verband |
circonstances déterminées, liées au comportement de l'opposant. | houden met de houding van de verzetdoende partij, wordt opgelegd. |
La décision qui déclare l'opposition non avenue a pour conséquence que | De beslissing die het verzet ongedaan verklaart, heeft tot gevolg dat |
la juridiction qui a statué par défaut ne doit pas réexaminer | het rechtscollege dat bij verstek uitspraak deed, de zaak niet opnieuw |
l'affaire dans le cadre d'une procédure d'opposition. La décision | moet beoordelen in het kader van een verzetsprocedure. De bij verstek |
rendue par défaut subsiste et est uniquement susceptible d'appel ou, | gewezen beslissing blijft bestaan en is enkel nog vatbaar voor hoger |
si elle est rendue en degré d'appel, de pourvoi en cassation. | beroep of, indien zij is gewezen in hoger beroep, voor cassatieberoep. |
B.32.3. Avant son abrogation par la loi du 5 février 2016, l'' | B.32.3. Vóór de opheffing ervan bij de wet van 5 februari 2016, werd |
opposition non avenue ' était réglée par l'article 188 du Code | het ' ongedaan verzet ' geregeld in artikel 188 van het Wetboek van |
d'instruction criminelle, qui disposait que l'opposition est | strafvordering, dat bepaalde dat het verzet als ongedaan wordt |
considérée comme non avenue lorsque l'opposant ou son conseil ne | beschouwd indien de verzetdoende partij of haar raadsman niet |
comparaît pas à la première audience utile après la formation de | verschijnt op de eerste nuttige zitting na het aantekenen van het |
l'opposition. | verzet. |
Par l'article 83 de la loi du 5 février 2016, le législateur a étendu | Bij artikel 83 van de wet van 5 februari 2016 heeft de wetgever de |
sanctie van ' ongedaan verzet ' uitgebreid tot nieuwe hypotheses. Die | |
la sanction de l'' opposition non avenue ' à de nouvelles hypothèses. | uitbreiding wordt verantwoord door de vaststelling dat ' bij de |
Cette extension a été justifiée par le constat qu'' en son état | huidige stand van zaken [...] van de verzetprocedure misbruik [wordt] |
actuel, la procédure de l'opposition fait l'objet d'abus de la part de | gemaakt door bepaalde beklaagden in wiens geval het verstek ofwel te |
certains prévenus dont le défaut est soit dû à leur propre négligence, | wijten is aan hun eigen onachtzaamheid ofwel ingezet wordt als |
soit utilisé comme stratégie de défense dilatoire visant à un | vertragingsmanoeuvre in hun verdedigingsstrategie, met het oog op een |
dépassement du délai raisonnable, voire à une prescription de | overschrijding van de redelijke termijn of zelfs een verjaring van het |
l'infraction du chef de laquelle ils sont poursuivis. L'opposition | misdrijf waarvoor zij worden vervolgd. Aangezien het verzet in eerste |
étant admise en première instance et en degré d'appel, il arrive | aanleg en in hoger beroep is toegelaten, komt het voor dat een zaak |
qu'une affaire soit traitée à quatre reprises ' (Doc. parl., Chambre, | vier keer wordt behandeld ' (Parl. St., Kamer, 2015-2016, DOC |
2015-2016, DOC 54-1418/001, p. 73). Par ailleurs, cette extension ' | 54-1418/001, p. 73). Voorts dient die uitbreiding ' de belangen van de |
sert en outre les intérêts des victimes, qui sont souvent découragées | |
par l'obligation de suivre les débats à plusieurs reprises, avec les | slachtoffers, die vaak ontmoedigd zijn door de verplichting om de |
pertes de temps et les frais d'honoraires d'avocats qui en découlent ' | debatten herhaaldelijk te volgen, met tijdverlies en uitgaven voor |
(ibid., p. 72). | erelonen tot gevolg ' (ibid., p. 72). |
En vertu de l'article 187, § 6, attaqué, du Code d'instruction | Krachtens het bestreden artikel 187, § 6, van het Wetboek van |
criminelle, tel qu'il a été remplacé par l'article 83 de la loi du 5 | strafvordering, zoals vervangen bij artikel 83 van de wet van 5 |
février 2016, l'opposition doit être considérée comme ' non avenue ' dans deux cas : d'une part, si l'opposant, lorsqu'il comparaît en personne ou par avocat et qu'il est établi qu'il a eu connaissance de la citation dans la procédure dans laquelle il a fait défaut, ne fait pas état d'un cas de force majeure ou d'une excuse légitime justifiant son défaut, la reconnaissance de la force majeure ou de l'excuse invoquées restant soumise à l'appréciation souveraine du juge (1°) et, d'autre part, si l'opposant fait à nouveau défaut sur son opposition, et ce dans tous les cas, quels que soient les motifs des défauts successifs et même si l'opposition a déjà été reçue (2°). B.33. Il ressort de l'exposé des moyens que la Cour doit examiner la | februari 2016, wordt het verzet in twee gevallen als ' ongedaan ' beschouwd : enerzijds, wanneer de eiser in verzet, in zoverre hij persoonlijk of in de persoon van een advocaat verschijnt en vaststaat dat hij kennis heeft gehad van de dagvaarding in de procedure waarin hij verstek heeft laten gaan, geen gewag maakt van overmacht of van een wettige reden van verschoning ter rechtvaardiging van zijn verstek, waarbij het erkennen van de aangevoerde overmacht of reden overgelaten wordt aan het soevereine oordeel van de rechter (1°), en, anderzijds, indien de eiser in verzet nogmaals verstek laat gaan bij zijn verzet, en dat in alle gevallen, ongeacht de redenen voor de opeenvolgende verstekken en zelfs indien het verzet reeds ontvankelijk werd verklaard (2°). B.33. Uit de uiteenzetting van de middelen blijkt dat het Hof de bestaanbaarheid dient te onderzoeken van de woorden ' wettige reden |
compatibilité des mots ' excuse légitime ' et ' la reconnaissance de | van verschoning ' en ' waarbij het erkennen van de aangevoerde |
la force majeure ou de l'excuse invoquées restant soumise à | overmacht of reden overgelaten wordt aan het soevereine oordeel van de |
l'appréciation souveraine du juge ', utilisés dans l'article 187, § 6, | rechter ', die worden gebruikt in het bestreden artikel 187, § 6, 1°, |
1°, attaqué, du Code d'instruction criminelle, avec le principe de | van het Wetboek van strafvordering, met het wettigheidsbeginsel in |
légalité en matière pénale, garanti par les articles 12 et 14 de la | strafzaken, zoals gewaarborgd bij de artikelen 12 en 14 van de |
Constitution, combinés avec l'article 7 de la Convention européenne | Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 7 van het Europees Verdrag |
des droits de l'homme. | voor de rechten van de mens. |
La Cour doit par ailleurs examiner la compatibilité de l'article 187, | Voorts dient het Hof de bestaanbaarheid te onderzoeken van artikel |
§ 6, du Code d'instruction criminelle avec les articles 10, 11 et 13 | 187, § 6, van het Wetboek van strafvordering met de artikelen 10, 11 |
de la Constitution, combinés avec les dispositions conventionnelles et | en 13 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de aangevoerde |
avec les principes généraux de droit invoqués, en ce que cette | verdragsbepalingen en met de algemene rechtsbeginselen, doordat het |
disposition établirait une restriction discriminatoire de la | zou voorzien in een discriminerende beperking van de mogelijkheid om |
possibilité de faire opposition. L'examen de ce grief étant lié à la | verzet aan te tekenen. Vermits het onderzoek van die grief afhangt van |
portée de la disposition attaquée, le grief cité en premier doit être | de draagwijdte van de bestreden bepaling, dient de eerstgenoemde grief |
examiné en priorité. | vooreerst te worden onderzocht. |
B.34.1. L'article 12, alinéa 2, de la Constitution dispose : | B.34.1. Artikel 12, tweede lid, van de Grondwet bepaalt : |
' Nul ne peut être poursuivi que dans les cas prévus par la loi, et | ' Niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen die de wet bepaalt en |
dans la forme qu'elle prescrit '. | in de vorm die zij voorschrijft '. |
L'article 14 de la Constitution dispose : | Artikel 14 van de Grondwet bepaalt : |
' Nulle peine ne peut être établie ni appliquée qu'en vertu de la loi '. | ' Geen straf kan worden ingevoerd of toegepast dan krachtens de wet '. |
L'article 7.1 de la Convention européenne des droits de l'homme | Artikel 7.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens |
dispose : | bepaalt : |
' Nul ne peut être condamné pour une action ou une omission qui, au | ' Niemand kan worden veroordeeld wegens een handelen of nalaten, dat |
moment où elle a été commise, ne constituait pas une infraction | geen strafbaar feit naar nationaal of internationaal recht uitmaakte |
d'après le droit national ou international. De même il n'est infligé | ten tijde dat het handelen of nalaten geschiedde. Evenmin zal een |
aucune peine plus forte que celle qui était applicable au moment où | zwaardere straf worden opgelegd dan die welke ten tijde van het begaan |
l'infraction a été commise '. | van het strafbare feit van toepassing was '. |
B.34.2. En ce qu'il garantit le principe de légalité en matière | B.34.2. In zoverre het het wettigheidsbeginsel in strafzaken |
waarborgt, heeft artikel 7.1 van het Europees Verdrag voor de rechten | |
pénale, l'article 7.1 de la Convention européenne des droits de | van de mens een draagwijdte die analoog is aan de artikelen 12, tweede |
l'homme a une portée analogue à celle des articles 12, alinéa 2, et 14 | lid, en 14 van de Grondwet. |
de la Constitution. | B.34.3. Uit die bepalingen vloeit voort dat de strafwet moet worden |
geformuleerd in bewoordingen op grond waarvan eenieder, op het | |
B.34.3. Il découle des dispositions précitées que la loi pénale doit | ogenblik waarop hij een gedrag aanneemt, kan uitmaken of dat gedrag al |
être formulée en des termes qui permettent à chacun de connaître, au | dan niet strafbaar is en de mogelijkerwijs op te lopen straf kan |
moment où il adopte un comportement, si ce comportement est punissable | kennen. De beginselen van wettigheid en voorspelbaarheid zijn van |
ou non et la peine éventuellement encourue. Les principes de légalité | toepassing op de hele strafrechtspleging. De voormelde bepalingen |
et de prévisibilité sont applicables à l'ensemble de la procédure | willen aldus elk risico van willekeurig optreden vanwege de |
pénale. Ces dispositions entendent ainsi exclure tout risque | uitvoerende of de rechterlijke macht uitsluiten bij het vaststellen en |
d'intervention arbitraire de la part du pouvoir exécutif ou du pouvoir | toepassen van de straffen. |
judiciaire dans l'établissement et l'application des peines. | Het wettigheidsbeginsel in strafzaken gaat niet zover dat het de |
Le principe de légalité en matière pénale ne va pas jusqu'à obliger le | wetgever ertoe verplicht elk aspect van de strafbaarstelling, van de |
législateur à régler lui-même chaque aspect de l'incrimination, de la | straf of van de strafrechtspleging zelf te regelen. Meer bepaald staat |
peine ou de la procédure pénale. Plus précisément, il n'empêche pas | het niet eraan in de weg dat de wetgever aan de rechter of aan het |
que le législateur attribue un pouvoir d'appréciation au juge ou au | openbaar ministerie een beoordelingsbevoegdheid toekent. Er dient |
ministère public. Il faut en effet tenir compte du caractère de | immers rekening te worden gehouden met het algemene karakter van de |
généralité des dispositions législatives, de la diversité des | wettelijke bepalingen, de uiteenlopende situaties waarop zij van |
situations auxquelles elles s'appliquent et de l'évolution des | toepassing zijn en de evolutie van de gedragingen die zij bestraffen. |
comportements qu'elles répriment. | B.34.4. Te dezen is niet de wettigheid van de strafbaarstelling of van |
B.34.4. En l'espèce, ce n'est pas la légalité de l'incrimination ou de | de straf in het geding, maar die van de strafrechtspleging. |
la peine qui est en cause mais celle de la procédure pénale. | De vereiste van voorspelbaarheid van de strafrechtspleging waarborgt |
L'exigence de prévisibilité de la procédure pénale garantit à tout | elke burger dat tegen hem enkel een opsporingsonderzoek, een |
citoyen qu'il ne peut faire l'objet d'une information, d'une | gerechtelijk onderzoek en een vervolging kunnen worden ingesteld |
instruction et de poursuites que selon une procédure établie par la | volgens een bij de wet vastgestelde procedure waarvan hij vóór de |
loi et dont il peut prendre connaissance avant sa mise en oeuvre. | aanwending ervan kennis kan nemen. |
B.35.1. Les travaux préparatoires de la disposition attaquée font | B.35.1. Uit de parlementaire voorbereiding van de bestreden bepaling |
apparaître que le législateur a voulu combattre les abus de la | blijkt dat de wetgever de misbruiken van de verzetsprocedure heeft |
procédure d'opposition, en limitant la possibilité de faire opposition | willen tegengaan door de beperking van de mogelijkheid om tegen een |
à un jugement rendu par défaut, sans porter atteinte au droit des | verstekvonnis verzet aan te tekenen, zonder daarbij afbreuk te doen |
parties d'être entendues, droit qui relève du droit à un procès | aan het recht van de partijen om te worden gehoord, dat deel uitmaakt |
équitable, et aux exigences émises en la matière par la Cour | van het recht op een eerlijk proces, en de vereisten die ter zake |
européenne des droits de l'homme (Doc. parl., Chambre, 2015-2016, DOC | worden gesteld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens |
54-1418/001, pp. 72-80). | (Parl. St., Kamer, 2015-2016, DOC 54-1418/001, pp. 72-80). |
B.35.2. En prévoyant, à l'article 187, § 6, 1°, attaqué, du Code | B.35.2. Door in het bestreden artikel 187, § 6, 1°, van het Wetboek |
d'instruction criminelle, que l'opposition est déclarée non avenue si | van strafvordering te bepalen dat het verzet als ongedaan wordt |
le défaut n'est justifié ni par la ' force majeure ' ni par une ' | beschouwd indien het verstek noch door ' overmacht ', noch door een ' |
excuse légitime ', le législateur a sciemment laissé une grande marge | wettige reden van verschoning ' wordt gerechtvaardigd, heeft de |
d'appréciation au juge (Doc. parl., Chambre, 2015-2016, DOC | wetgever bewust een ruime beoordelingsvrijheid aan de rechter gelaten |
54-1418/001, p. 80). En effet, le législateur souhaitait garantir que, | (Parl. St., Kamer, 2015-2016, DOC 54-1418/001, p. 80). De wetgever |
conformément à la jurisprudence de la Cour européenne des droits de | wenste immers te waarborgen dat, overeenkomstig de rechtspraak van het |
l'homme, ' le recours en opposition reste effectif pour les prévenus | Europees Hof voor de Rechten van de Mens, ' het verzet effectief |
défaillants qui n'ont ni renoncé à comparaître et à se défendre ni eu | blijft voor de niet verschenen beklaagden die geen afstand hebben |
gedaan van te verschijnen en zich te verdedigen, en evenmin de | |
l'intention de se soustraire à la justice ' (ibid., p. 79). | intentie hadden zich te onttrekken aan het recht ' (ibid., p. 79). |
En ce qui concerne les notions de ' force majeure ' et d'' excuse | De parlementaire voorbereiding vermeldt inzake de begrippen ' |
légitime ', les travaux préparatoires indiquent : | overmacht ' en ' wettige reden van verschoning ' : |
' Deux types de situations peuvent être couverts par la notion de | ' In de notie overmacht kunnen twee soorten situaties vervat zijn : |
force majeure : - Les cas où le prévenu n'a pas eu connaissance de la citation, ce qui | - De gevallen waarbij de beklaagde geen kennis had van de dagvaarding, |
explique qu'il n'était ni présent, ni représenté à l'audience; | waardoor hij aanwezig noch vertegenwoordigd was op de terechtzitting; |
- Les cas où le prévenu a eu connaissance de la citation, ne | - De gevallen waarbij de beklaagde kennis had van de dagvaarding en |
souhaitait pas renoncer à son droit d'être présent ou d'être | geen afstand wenste te doen van zijn recht om aanwezig of |
représenté, mais sa présence ou sa représentation a été empêchée par | vertegenwoordigd te zijn, maar zijn aanwezigheid of vertegenwoordiging |
un motif légitime indépendant de sa volonté. | belet werd door een geldige reden buiten zijn wil om. |
La proposition de loi précitée du 15 mai 2000 introduite par MM. | Het voornoemde wetsvoorstel van 15 mei 2000, ingediend door de heren |
Bourgeois Van Hoorebeke et Erdman avait envisagé subordonner la | Bourgeois, Van Hoorebeke en Erdman, verbond de ontvankelijkheid van |
recevabilité de l'opposition à la démonstration d'un défaut justifié | het verzet aan het bewijs van een gerechtvaardigd verstek wegens |
par la force majeure. Cette piste avait finalement été abandonnée en | overmacht. Die piste werd uiteindelijk verlaten omdat overmacht als |
raison du caractère jugé trop vague de la notion de force majeure. Il | |
avait alors été craint que l'interprétation de cette notion donne lieu | notie te vaag werd geacht. De vrees bestond aldus dat de uitlegging |
à d'interminables discussions (voir Doc. Parl., Chambre, Sess. ord., | van die notie aanleiding zou geven tot eindeloze discussies (zie Gedr. |
2002-2003, n° 50-0651/004, pp. 6 et 11). Afin de les prévenir, il est proposé d'ajouter aux cas de force majeure, les cas où le prévenu justifie d'un motif reconnu valable par la juridiction devant laquelle il est appelé. L'on notera que la notion d'excuse avait été envisagée dans l'étude UG (p. 158, § 709). Par ailleurs, la notion d'excuse légitime apparaît déjà à l'article 630, alinéas 10 et 11, du Code d'instruction criminelle concernant la réhabilitation. L'approche combinant la force majeure et le motif valable s'apparente à celle du droit français qui permet l'opposition tant dans les situations où le prévenu n'a pas eu connaissance effective de la citation régulière non signifiée à personne (un cas qui relèverait chez nous de la force majeure) que dans les situations où la citation a été régulière à personne mais une excuse reconnue valable par la juridiction devant laquelle le défaillant est appelé justifie son | St., Kamer, gewone zitting 2002-2003, nr. 50-0651/004, blz. 6 en 11). Om dat te voorkomen, wordt voorgesteld om overmacht uit te breiden met de gevallen waarin de beklaagde een reden opgeeft die als geldig wordt erkend door het rechtscollege waarvoor hij is opgeroepen. In de UG-studie was trouwens gewag gemaakt van de notie verschoning (blz. 158, § 709). Overigens is de wettige reden van verschoning als notie reeds opgenomen in artikel 630, tiende en elfde lid, van het Wetboek van Strafvordering, met betrekking tot het herstel. De benadering waarbij overmacht en de geldige reden worden gecombineerd, is verwant aan de benadering in het Franse recht, die verzet toelaat in zowel de situaties waar de verdachte effectief geen kennis heeft gehad van de regelmatige dagvaarding die niet aan de persoon is betekend (een geval dat bij ons onder overmacht zou vallen) als de situaties waar de dagvaarding regelmatig betekend was aan de persoon, maar een verschoning die als geldig is erkend door het rechtscollege waarvoor de niet verschenen partij is opgeroepen zijn |
absence (articles 410 à 412 du Code de procédure pénale français) ' | afwezigheid rechtvaardigt (artikelen 410 tot 412 van de Code de |
(ibid., pp. 79-80). | procédure pénale français) ' (ibid., pp. 79-80). |
Il ressort des travaux préparatoires précités que la notion d'' excuse légitime ' doit être interprétée en ce sens qu'elle couvre les cas qui ne sont pas des cas de force majeure et où l'opposant avait connaissance de la citation mais invoque un motif faisant apparaître que son absence ne signifiait pas qu'il souhaitait renoncer à son droit de comparaître et de se défendre, ou se soustraire à la justice. La notion d'' excuse légitime ' est suffisamment claire, présente une sécurité juridique suffisante et ne porte pas atteinte au principe de légalité en matière pénale. | Uit de voormelde parlementaire voorbereiding blijkt dat het begrip ' wettige reden van verschoning ' aldus moet worden geïnterpreteerd dat het de gevallen omvat die geen overmacht uitmaken en waarin de verzetdoende partij kennis had van de dagvaarding, maar een reden aanvoert waaruit blijkt dat haar afwezigheid niet was ingegeven door de wens om afstand te doen van haar recht om te verschijnen en zich te verdedigen, noch om zich te onttrekken aan het gerecht. Het begrip ' wettige reden van verschoning ' is voldoende duidelijk en rechtszeker en doet geen afbreuk aan het strafrechtelijk wettigheidsbeginsel. B.35.3. Aan het voorgaande wordt geen afbreuk gedaan door de |
B.35.3. Le fait que l'article 187, § 6, 1°, attaqué, mentionne que ' | vermelding in het bestreden artikel 187, § 6, 1°, dat ' het erkennen |
la reconnaissance de la force majeure ou de l'excuse invoquées rest | van de aangevoerde overmacht of reden overgelaten wordt aan het |
[e] soumise à l'appréciation souveraine du juge ' ne change rien à ce | soevereine oordeel van de rechter '. Die vermelding bevestigt louter |
qui précède. Cette mention confirme simplement la règle générale selon | de algemene regel dat de rechter, bij gebrek aan dwingende |
laquelle le juge, à défaut de critères d'appréciation contraignants | beoordelingscriteria die in de wet zijn opgenomen, op onaantastbare |
figurant dans la loi, statue souverainement sur ces points, le juge | wijze over die punten oordeelt, zij het dat de rechter daarbij |
étant toutefois lié par la signification usuelle des notions de ' | gebonden is door de gebruikelijke betekenis van de begrippen ' |
force majeure ' et d'' excuse légitime ', telle qu'elle a été précisée | overmacht ' en ' wettige reden van verschoning ', zoals die door de |
par le législateur. | wetgever werd verduidelijkt. |
Il appartient à la Cour de cassation de veiller à ce que ces notions | Het komt het Hof van Cassatie toe om erover te waken dat die begrippen |
ne soient pas interprétées de manière arbitraire et de vérifier si le | niet willekeurig worden ingevuld en om na te gaan of de rechter uit de |
juge a pu légitimement déduire des faits qu'il est ou non question de | feiten wettig heeft kunnen afleiden dat er al dan niet sprake was van |
force majeure ou d'excuse légitime. | overmacht of van een wettig reden van verschoning. |
B.35.4. L'article 187, § 6, 1°, attaqué, du Code d'instruction | B.35.4. Het bestreden artikel 187, § 6, 1°, van het Wetboek van |
criminelle, remplacé par l'article 83 de la loi du 5 février 2016, ne | strafvordering, vervangen bij artikel 83 van de wet van 5 februari |
viole dès lors pas les articles 12 et 14 de la Constitution, combinés | 2016, schendt bijgevolg niet de artikelen 12 en 14 van de Grondwet, al |
ou non avec l'article 7 de la Convention européenne des droits de | dan niet in samenhang gelezen met artikel 7 van het Europees Verdrag |
l'homme. | voor de rechten van de mens. |
B.36.1. Les parties requérantes font encore valoir que l'article 187, | B.36.1. De verzoekende partijen voeren voorts aan dat artikel 187, § |
6, van het Wetboek van strafvordering afbreuk doet aan de artikelen | |
§ 6, du Code d'instruction criminelle viole les articles 10, 11 et 13 | 10, 11 en 13 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de |
de la Constitution, combinés ou non avec les articles 6 et 13 de la | artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag tot bescherming van de |
Convention européenne des droits de l'homme, avec l'article 14 du | rechten van de mens, met artikel 14 van het Internationaal Verdrag |
Pacte international relatif aux droits civils et politiques et avec | inzake burgerrechten en politieke rechten en met de algemene |
les principes généraux du droit relatifs au droit à un procès | rechtsbeginselen inzake het recht op een eerlijk proces, de |
équitable, au respect des droits de la défense, au droit d'accès au | eerbiediging van de rechten van verdediging, het recht op toegang tot |
juge et au droit à un recours effectif, en ce qu'il limite la | de rechter en het recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel, in zoverre |
possibilité de faire opposition. | het de mogelijkheid om verzet aan te tekenen beperkt. |
Cette disposition serait discriminatoire en ce qu'elle a pour | Die bepaling zou discriminerend zijn, in zoverre zij ertoe leidt dat |
conséquence que le prévenu qui fait défaut dans la procédure par | de beklaagde die verstek heeft laten gaan in de procedure waarbij |
laquelle il est statué sur l'action publique est traité de la même | uitspraak wordt gedaan over de strafvordering op dezelfde wijze wordt |
manière que le condamné qui fait défaut dans la procédure de | behandeld als de veroordeelde die verstek heeft laten gaan in de |
réhabilitation. En vertu respectivement de la disposition attaquée et | procedure strekkende tot herstel in eer en rechten. Krachtens de |
de l'article 630 du Code d'instruction criminelle, tous deux doivent invoquer une excuse légitime pour justifier leur absence à l'audience. Or, il existerait entre ces deux catégories de personnes des différences fondamentales qui s'opposeraient à cette identité de traitement. B.36.2. Contrairement à ce que soutient la partie requérante dans l'affaire n° 6498, les dispositions constitutionnelles et conventionnelles invoquées ne contiennent pas d'obligation de standstill. B.37. La différence de traitement entre certaines catégories de | bestreden bepaling, respectievelijk krachtens artikel 630 van het Wetboek van strafvordering dienen beiden een wettige reden van verschoning aan te voeren ter rechtvaardiging van hun afwezigheid ter zitting. Er zouden nochtans wezenlijke verschillen tussen beide categorieën van personen bestaan die zich zouden verzetten tegen de voormelde gelijke behandeling. B.36.2. Anders dan wat de verzoekende partij in de zaak nr. 6498 aanvoert, bevatten de aangevoerde grondwets- en verdragsbepalingen geen standstill-verplichting. B.37. Het verschil in behandeling tussen bepaalde categorieën van |
personnes qui découle de l'application de règles procédurales | personen dat voortvloeit uit de toepassing van verschillende |
différentes dans des circonstances différentes n'est pas | procedureregels in verschillende omstandigheden, houdt op zich geen |
discriminatoire en soi. Il en va de même du traitement identique qui | discriminatie in. Hetzelfde geldt voor de identieke behandeling die |
découle de l'application des mêmes règles procédurales dans des | voortvloeit uit de toepassing van dezelfde procedureregels in |
circonstances différentes. Il ne pourrait être question de | verschillende omstandigheden. Van discriminatie zou slechts sprake |
discrimination que si la différence de traitement ou l'identité de | zijn indien de verschillende of identieke behandeling die voortvloeit |
traitement qui découle de l'application de ces règles de procédure | uit de toepassing van die procedureregels een onevenredige beperking |
entraînait une limitation disproportionnée des droits des personnes | van de rechten van de daarbij betrokken personen met zich zou |
concernées. | meebrengen. |
B.38.1. L'article 13 de la Constitution implique un droit d'accès au | B.38.1. Artikel 13 van de Grondwet houdt een recht in op toegang tot |
juge compétent. Ce droit est également garanti par l'article 6.1 de la | de bevoegde rechter. Dat recht wordt eveneens gewaarborgd bij artikel |
Convention européenne des droits de l'homme, par l'article 14, | 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, bij artikel |
paragraphe 1, du Pacte international relatif aux droits civils et | 14, lid 1, van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en |
politiques et par un principe général de droit. | politieke rechten en bij een algemeen rechtsbeginsel. |
L'article 13 de la Convention européenne des droits de l'homme | Artikel 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens |
garantit le droit à un recours effectif devant une instance nationale | waarborgt voor personen van wie de rechten en vrijheden vermeld in dat |
à toute personne dont les droits et libertés mentionnés dans cette | Verdrag zijn geschonden, een recht op daadwerkelijke rechtshulp voor |
Convention ont été violés. | een nationale instantie. |
B.38.2. La comparution d'un prévenu revêt une importance capitale en | B.38.2. De verschijning van een beklaagde is van kapitaal belang, |
raison tant du droit de celui-ci à être entendu que de la nécessité de | zowel wegens het recht van die laatste om te worden gehoord als wegens |
contrôler l'exactitude de ses affirmations et de les confronter avec | de noodzaak de juistheid van zijn verklaringen te controleren en ze te |
les dires de la victime, dont il y a lieu de protéger les intérêts, | confronteren met de beweringen van het slachtoffer, wiens belangen |
ainsi qu'avec ceux des témoins (CEDH, 23 novembre 1993, Poitrimol c. | moeten worden beschermd, alsook met die van de getuigen (EHRM, 23 |
november 1993, Poitrimol t. Frankrijk, § 35; 13 februari 2001, | |
France, § 35; 13 février 2001, Krombach c. France, § 84; 14 juin 2001, | Krombach t. Frankrijk, § 84; 14 juni 2001, Medenica t. Zwitserland, § |
Medenica c. Suisse, § 54; 13 janvier 2011, Drakos c. Grèce, § 35). | 54; 13 januari 2011, Drakos t. Griekenland, § 35). |
Si le droit national autorise le déroulement d'un procès nonobstant | Indien het nationaal recht het verloop van een proces toelaat |
l'absence de l'accusé, celui-ci doit pouvoir obtenir ultérieurement | niettegenstaande de afwezigheid van de beschuldigde, moet die later |
qu'une juridiction statue à nouveau, après l'avoir entendu, sur le | kunnen verkrijgen dat een rechtscollege opnieuw, na hem te hebben |
bien-fondé de l'accusation en fait comme en droit, lorsqu'il n'est pas | gehoord, uitspraak doet over de gegrondheid van de beschuldiging, |
zowel in feite als in rechte, wanneer niet vaststaat dat hij heeft | |
établi qu'il a renoncé à son droit de comparaître et de se défendre ni | afgezien van zijn recht om te verschijnen en zich te verdedigen, noch |
qu'il a eu l'intention de se soustraire à la justice (CEDH, grande | dat hij de bedoeling heeft gehad zich aan het gerecht te onttrekken |
chambre, 1er mars 2006, Sejdovic c. Italie, § 82; 1er mars 2011, | (EHRM, grote kamer, 1 maart 2006, Sejdovic t. Italië, § 82; 1 maart |
Faniel c. Belgique, § 26). Il faut qu'il n'incombe pas à l'accusé de | 2011, Faniel t. België, § 26). Het vermag niet aan de beschuldigde toe |
prouver qu'il n'entendait pas se dérober à la justice ni que son | te komen te moeten bewijzen dat hij zich niet aan het gerecht wou |
onttrekken of dat zijn afwezigheid door een geval van overmacht werd | |
absence s'expliquait par un cas de force majeure. En même temps, il | verklaard. Tegelijkertijd staat het de nationale overheden vrij te |
est loisible aux autorités nationales d'évaluer si les excuses | beoordelen of de verschoningsgronden die door de beschuldigde zijn |
fournies par l'accusé pour justifier son absence étaient valables ou | verstrekt om zijn afwezigheid te verantwoorden, geldig waren dan wel |
si les éléments versés au dossier permettaient de conclure que son | of de bij het dossier gevoegde elementen het mogelijk maakten te |
absence était indépendante de sa volonté (CEDH, Sejdovic c. Italie, | besluiten dat zijn afwezigheid onafhankelijk was van zijn wil (EHRM, |
précité, § 88). | Sejdovic t. Italië, voormeld, § 88). |
Le législateur doit pouvoir décourager des abstentions injustifiées, à | De wetgever moet onverantwoorde niet-verschijningen kunnen ontraden, |
condition que les sanctions ne se révèlent pas disproportionnées et | op voorwaarde dat de sancties niet onevenredig blijken te zijn en dat |
que le prévenu ne soit pas privé du droit à l'assistance d'un | de beklaagde niet het recht op de bijstand van een raadsman wordt |
défenseur (ibid., § 92). | ontzegd (EHRM, Sejdovic t. Italië, voormeld, § 92). |
B.39.1. Il ressort des travaux préparatoires mentionnés en B.32.3 et | B.39.1. Uit de in B.32.3 en B.35 vermelde parlementaire voorbereiding |
B.35 que le législateur a voulu éviter les abus de la procédure | blijkt dat de wetgever misbruiken van de verzetsprocedure heeft willen |
d'opposition sans porter atteinte aux exigences émises par la Cour | vermijden, zonder daarbij afbreuk te doen aan de vereisten die door |
européenne des droits de l'homme en ce qui concerne le droit d'accès | het Europees Hof voor de Rechten van de Mens inzake het recht op |
au juge. Pour cette raison, le législateur a prévu que l'opposition ne | toegang tot de rechter worden gesteld. Om die reden heeft de wetgever |
peut être considérée comme non avenue que dans les deux hypothèses | bepaald dat enkel in de twee gevallen die worden beoogd in de |
visées dans la disposition attaquée. | bestreden bepaling het verzet als ongedaan wordt beschouwd. |
B.39.2. En ce qui concerne la situation visée à l'article 187, § 6, | B.39.2. Wat de in artikel 187, § 6, 1°, van het Wetboek van |
1°, du Code d'instruction criminelle, pour que l'opposition puisse | strafvordering geviseerde situatie betreft, dient - opdat het verzet |
être considérée comme non avenue, il faut d'abord qu'il soit établi | als ongedaan kan worden beschouwd - allereerst vast te staan dat de |
que l'opposant a eu connaissance de la citation dans la procédure par | verzetdoende partij kennis heeft gehad van de dagvaarding in de |
défaut. Il appartient à la partie poursuivante ou à la partie civile | procedure waarin hij verstek heeft laten gaan. Het komt aan de |
d'en apporter la preuve; le prévenu n'a pas à fournir de preuve en la | vervolgende of de burgerlijke partij toe dat bewijs te leveren; op de |
matière (Cass., 17 janvier 2017, P.16.0989.N). Cette prise de | beklaagde rust ter zake geen enkele bewijslast (Cass., 17 januari |
connaissance doit en outre être établie avec certitude; il ne peut y | 2017, P.16.0989.N). Die kennisname moet bovendien met zekerheid |
avoir le moindre doute raisonnable à ce sujet. | vaststaan; er mag geen enkele redelijke twijfel over bestaan. |
Ensuite, l'opposition ne peut être déclarée non avenue que si | Vervolgens kan het verzet slechts ongedaan worden verklaard indien de |
l'opposant ' ne fait pas état d'un cas de force majeure ou d'une | verzetdoende partij ' geen gewag maakt van overmacht of van een |
wettige reden van verschoning ter rechtvaardiging van zijn verstek bij | |
excuse légitime justifiant son défaut lors de la procédure attaquée '. | de bestreden rechtspleging '. Zoals in B.35 is vermeld, moet die |
Comme il est dit en B.35, conformément à la jurisprudence de la Cour | voorwaarde, overeenkomstig de rechtspraak van het Europees Hof voor de |
européenne des droits de l'homme, cette condition doit être | Rechten van de Mens, aldus worden geïnterpreteerd dat ' het verzet |
interprétée en ce sens que ' le recours en opposition reste effectif | effectief blijft voor de niet verschenen beklaagden die geen afstand |
pour les prévenus défaillants qui n'ont ni renoncé à comparaître et à | hebben gedaan van te verschijnen en zich te verdedigen, en evenmin de |
se défendre ni eu l'intention de se soustraire à la justice ' (Doc. | intentie hadden zich te onttrekken aan het recht ' (Parl. St., Kamer, |
parl., Chambre, 2015-2016, DOC 54-1418/001, p. 79). Il suffit que | 2015-2016, DOC 54-1418/001, p. 79). Het volstaat dat de verzetdoende |
l'opposant ' fasse état ' d'un cas de force majeure ou d'une excuse | partij ' gewag maakt ' van overmacht of van een wettige reden van |
légitime et donc qu'il démontre à suffisance l'existence de ce motif, | verschoning, en dus dat zij het bestaan van die reden voldoende |
sans qu'il soit tenu d'en apporter la preuve. | aannemelijk maakt, zonder dat zij daarvan het bewijs dient te leveren. |
Ce n'est que dans la mesure où il est satisfait à ces conditions | Slechts in zoverre aan die cumulatieve voorwaarden is voldaan, en |
cumulatives, et qu'il est donc établi que le prévenu a renoncé au | aldus vaststaat dat de beklaagde afstand heeft gedaan van het recht te |
droit de comparaître et de se défendre ou avait l'intention de se | verschijnen en zich te verdedigen dan wel de intentie had zich aan het |
soustraire à la justice, que l'opposition est considérée comme non avenue. | gerecht te onttrekken, wordt het verzet als ongedaan beschouwd. |
B.39.3. En vertu de l'article 187, § 6, 2°, du Code d'instruction | B.39.3. Krachtens artikel 187, § 6, 2°, van het Wetboek van |
criminelle, l'opposition est aussi déclarée non avenue si l'opposant | strafvordering wordt het verzet eveneens als ongedaan beschouwd indien |
fait à nouveau défaut sur son opposition, et ce dans tous les cas, | de verzetdoende partij nogmaals verstek laat gaan bij zijn verzet, en |
quels que soient les motifs des défauts successifs et même si | dat in alle gevallen, ongeacht de redenen voor de opeenvolgende |
l'opposition a déjà été reçue. Cette situation était déjà en partie | verstekken en zelfs indien het verzet reeds ontvankelijk werd |
verklaard. Die situatie werd reeds gedeeltelijk geviseerd bij het | |
visée par l'ancien article 188 du Code d'instruction criminelle, en ce | vroegere artikel 188 van het Wetboek van strafvordering, namelijk in |
qu'il concernait une absence à la première audience utile après la | zoverre het een afwezigheid op de eerste nuttige terechtzitting na het |
formation de l'opposition, et a été étendue par l'article 83 de la loi | aantekenen van het verzet betrof, en werd bij artikel 83 van de wet |
du 5 février 2016 à toutes les absences de l'opposant dans la procédure d'opposition. Il peut être justifié qu'une absence à l'audience soit appréciée plus sévèrement à l'égard d'une partie qui a déjà fait défaut et qui, en signifiant l'opposition, a elle-même pris l'initiative d'obtenir de la juridiction qui a statué par défaut une nouvelle décision après un débat contradictoire. En outre s'applique, dans ce cas aussi, le principe général de droit selon lequel la rigueur de la loi peut être tempérée en cas de force majeure, principe auquel la loi attaquée n'a pas dérogé. Comme le confirment également les travaux préparatoires, l'opposition ne peut | van 5 februari 2016 uitgebreid tot alle afwezigheden van de verzetdoende partij in de verzetsprocedure. Het kan worden verantwoord dat een afwezigheid ter terechtzitting met meer gestrengheid wordt beoordeeld ten aanzien van een partij die reeds verstek heeft laten gaan en die door verzet aan te tekenen zelf het initiatief heeft genomen om vanwege het rechtscollege dat bij verstek heeft geoordeeld, een nieuwe beslissing na een contradictoir debat te verkrijgen. Bovendien geldt ook in dat geval het algemene rechtsbeginsel dat de gestrengheid van de wet in geval van overmacht kan worden gemilderd, waarvan de bestreden wet niet is afgeweken. Zoals ook in de parlementaire voorbereiding wordt bevestigd, kan het verzet bijgevolg |
dès lors être déclarée non avenue si une cause de force majeure | niet als ongedaan worden beschouwd indien de afwezigheid van de |
justifie l'absence de l'opposant au cours de la procédure d'opposition | verzetdoende partij in de verzetsprocedure door overmacht kan worden |
(Doc. parl., 2015-2016, DOC 54-1418/001, p. 81, et DOC 54-1418/005, | gerechtvaardigd (Parl. St., 2015-2016, DOC 54-1418/001, p. 81, en DOC |
pp. 110-111). | 54-1418/005, pp. 110-111). |
B.39.4. Sous réserve qu'il soit interprété de la manière indiquée en | B.39.4. Onder voorbehoud dat het op de wijze vermeld in B.39.2 en |
B.39.2 et B.39.3, l'article 187, § 6, du Code d'instruction criminelle | B.39.3 wordt geïnterpreteerd, doet artikel 187, § 6, van het Wetboek |
ne porte pas une atteinte disproportionnée au droit du prévenu | van strafvordering niet op onevenredige wijze afbreuk aan het recht |
d'accéder au juge. | van de beklaagde op toegang tot de rechter. |
B.40. Sous cette réserve, les moyens dirigés contre l'article 187, § | B.40. Onder dat voorbehoud zijn de middelen die zijn gericht tegen het |
6, précité, du Code d'instruction criminelle, tel qu'il a été remplacé | voormelde artikel 187, § 6, van het Wetboek van strafvordering, zoals |
par l'article 83 de la loi du 5 février 2016, ne sont pas fondés ». | vervangen bij artikel 83 van de wet van 5 februari 2016, niet gegrond ». |
B.4. Pour les mêmes motifs et sous réserve de l'interprétation | B.4. Om dezelfde redenen en onder voorbehoud van de in B.39.2 en |
mentionnée en B.39.2 et B.39.3 de l'arrêt précité, l'article 187, § 6, | B.39.3 van het voormelde arrest vermelde interpretatie, is artikel |
1°, du Code d'instruction criminelle n'est pas incompatible avec les | 187, § 6, 1°, van het Wetboek van strafvordering niet onbestaanbaar |
articles 10, 11, 12 et 13 de la Constitution. | met de artikelen 10, 11, 12 en 13 van de Grondwet. |
La première branche de la question préjudicielle appelle une réponse | Het eerste onderdeel van de prejudiciële vraag dient ontkennend te |
négative. | worden beantwoord. |
Quant à la seconde branche de la question préjudicielle | Ten aanzien van het tweede onderdeel van de prejudiciële vraag |
B.5.1. La Cour est également interrogée sur la compatibilité des | B.5.1. Aan het Hof wordt ook gevraagd of de in het geding zijnde |
dispositions en cause avec les normes de référence indiquées en B.2, | bepalingen bestaanbaar zijn met de in B.2 vermelde referentienormen, |
en ce que ces dispositions limiteraient le contrôle de la juridiction | in zoverre die bepalingen de toetsing van het gerecht in hoger beroep |
zouden inperken wanneer bij dat gerecht grieven aanhangig worden | |
d'appel quand elle est saisie de griefs portant sur la condition | gemaakt met betrekking tot de procedurele voorwaarde van de noodzaak |
procédurale de la nécessité pour l'opposant de se prévaloir d'une « | voor de eiser in verzet om zich op een « wettige reden van verschoning |
cause légitime », condition « qui a été appréciée de manière | » te beroepen, voorwaarde « die op discretionaire wijze door de eerste |
discrétionnaire par le premier juge ». | rechter werd beoordeeld ». |
B.5.2. Selon le juge a quo, les dispositions en cause sont | B.5.2. Volgens de verwijzende rechter kunnen de in het geding zijnde |
susceptibles de causer non seulement des situations discriminantes | bepalingen niet alleen discriminerende situaties tussen rechtzoekenden |
entre les justiciables, « mais encore de porter atteinte à la | doen ontstaan, « maar ook afbreuk doen aan de voorzienbaarheid van de |
prévisibilité de la procédure pénale tout en restreignant, quand elle | strafrechtspleging en waarbij tevens de toetsing, door het gerecht in |
est saisie, le contrôle de la juridiction d'appel de la condition d'' | hoger beroep, van de voorwaarde met betrekking tot de ' wettige reden |
excuse légitime ' et de l'effectivité que doit, en règle, avoir la | van verschoning ' en van de doeltreffendheid die het rechtsmiddel van |
voie de recours de l'opposition ». | het verzet in de regel dient te hebben, wordt ingeperkt » wanneer de |
zaak bij dat gerecht aanhangig wordt gemaakt. | |
B.6.1. Les travaux préparatoires de la loi du 5 février 2016 indiquent | B.6.1. In de parlementaire voorbereiding van de wet van 5 februari |
: | 2016 wordt vermeld : |
« C'est la notion d'opposition non avenue - et non d'opposition | « Er wordt voorgesteld de notie van ongedaan gemaakt verzet - en niet |
irrecevable - qu'il est proposé d'étendre pour lutter contre les abus | de notie van onontvankelijk verzet - uit te breiden om de misbruiken |
de la procédure d'opposition. | van de verzetprocedure tegen te gaan. |
La notion d'opposition non avenue est en quelque sorte une irrecevabilité ex nunc, dont la cause intervient après qu'une opposition recevable a été formée. Aujourd'hui, l'opposition est non avenue si l'opposant ne comparaît pas en personne ou par un avocat à la première audience à laquelle est fixée une opposition recevable. Des juges particulièrement scrupuleux estiment même que si cette audience n'est pas la première audience possible, comme le prescrit la loi, ils ne peuvent déclarer une opposition non avenue. Etendre la notion d'opposition non avenue présente l'avantage de la clarté. L'irrecevabilité de l'opposition a pour effet qu'il est certain que le jugement ou l'arrêt par défaut a mis fin à l'action publique et éventuellement à l'action civile et que ce jugement ou cet arrêt est | De notie van ongedaan gemaakt verzet is in zekere zin een onontvankelijkheid ex nunc, waarvan de reden aan de orde is nadat een ontvankelijk verzet is aangetekend. Thans is het verzet ongedaan indien de eiser in verzet niet persoonlijk of in de persoon van een advocaat verschijnt op de eerste terechtzitting waarop een ontvankelijk verzet is vastgesteld. Bijzonder scrupuleuze rechters zijn zelfs van oordeel dat, zo die terechtzitting niet de eerste mogelijke terechtzitting is, zoals de wet bepaalt, zij een verzet niet als ongedaan kunnen beschouwen. De uitbreiding van de notie van ongedaan gemaakt verzet biedt het voordeel van de duidelijkheid. Door de onontvankelijkheid van het verzet is het zeker dat het vonnis of arrest bij verstek de strafvordering en eventueel de burgerlijke vordering heeft beëindigd, en dat dit vonnis of arrest definitief is |
définitif (R. Verstraeten, Handboek strafvordering, 4de volledige | (R. Verstraeten, Handboek strafvordering, 4de volledige herziene |
herziene uitgave, Antwerpen, Maklu, 2005, n° 2348, p. 1089). | uitgave, Antwerpen, Maklu, 2005, nr. 2348, blz. 1089). |
Une décision d'irrecevabilité est susceptible de recours. En principe, | Tegen een beslissing van onontvankelijkheid kan hoger beroep worden |
celui-ci soumet uniquement la régularité de la décision | ingesteld. Het onderwerpt in beginsel enkel de regelmatigheid van de |
d'irrecevabilité au juge d'appel. S'il est constaté que | beslissing van onontvankelijkheid aan de hogere rechter. Als wordt |
l'irrecevabilité a été déclarée à tort en première instance, il sera | vastgesteld dat de onontvankelijkheidsverklaring in eerste aanleg |
également statué en appel sur le fond de l'affaire (ibid., n° 2352, p. | onterecht was zal ook in beroep uitspraak worden gedaan over de grond |
1091). L'opposition non avenue a pour effet que l'opposition est considérée comme sans objet, ce qui entraîne que le jugement contre lequel l'opposition était dirigée est maintenu dans son intégralité. L'appel du jugement de l'opposition non avenue a pour effet que tant la décision d'opposition non avenue que la décision par défaut sont soumises au juge d'appel (ibid., n° 2355-2356, pp. 1092-1093 - principe repris à l'article 187, § 9, alinéa 2). La confusion sur l'objet de l'appel est ainsi évitée. La règle générale qui veut que l'opposition ne peut pas nuire à l'opposant n'en reste pas moins d'application : ainsi, le juge d'appel ne pourra aggraver la situation du prévenu au pénal que si le ministère public a successivement interjeté appel contre les jugements | van de zaak (ibid., nr. 2352, blz. 1091). Door de ongedaanverklaring wordt het verzet als vervallen beschouwd met als gevolg dat het vonnis waartegen verzet was ingesteld, onaangetast blijft. Door het hoger beroep tegen het vonnis van de ongedaanverklaring wordt aan de appelrechter zowel de beslissing van ongedaanverklaring als de beslissing op verstek onderworpen (ibid., nr. 2355-2356, blz. 1092-1093 - beginsel opgenomen in art. 187, § 9, tweede lid). De verwarring over het voorwerp van het hoger beroep wordt aldus voorkomen. De algemene regel dat het verzet de eiser in verzet niet kan schaden, blijft van toepassing : zo kan de rechter in hoger beroep de situatie van de beklaagde in strafzaken enkel verzwaren ingeval het openbaar ministerie achtereenvolgens hoger beroep heeft ingesteld tegen de |
par défaut et rendu sur opposition » (Doc. parl., Chambre, 2015-2016, | verstekvonnissen en tegen de op verzet gewezen vonnissen » (Parl. St., |
DOC 54-1418/001, pp. 78-79). | Kamer, 2015-2016, DOC 54-1418/001, pp. 78-79). |
B.6.2. La juridiction saisie de l'appel contre le jugement déclarant | B.6.2. Bij het rechtscollege waarbij hoger beroep is ingesteld tegen |
het vonnis waarbij het verzet als ongedaan wordt beschouwd, worden dus | |
l'opposition non avenue est donc saisie tant de la décision | zowel de beslissing waarbij het verzet als ongedaan wordt beschouwd |
d'opposition non avenue que du jugement rendu par défaut. | als het bij verstek gewezen vonnis aanhangig gemaakt. |
Sans qu'elle puisse se prononcer sur l'appréciation par le premier | Zonder dat het zich kan uitspreken over de beoordeling, door de eerste |
juge de la force majeure ou de l'excuse légitime, dont la | rechter, van de overmacht of van de wettige reden van verschoning, |
reconnaissance reste soumise à l'appréciation souveraine du premier | waarvan de erkenning aan het soevereine oordeel van de eerste rechter |
juge, la juridiction d'appel est saisie du fond de l'affaire. | onderworpen blijft, wordt de grond van de zaak aanhangig gemaakt bij |
het gerecht in hoger beroep. | |
B.7. Il ressort des motifs précités de l'arrêt n° 148/2017 que le | B.7. Uit de voormelde motieven van het arrest nr. 148/2017 blijkt dat |
législateur a voulu éviter les abus de la procédure d'opposition sans | de wetgever misbruiken van de verzetsprocedure heeft willen vermijden, |
porter atteinte aux exigences émises par la Cour européenne des droits | zonder daarbij afbreuk te doen aan de vereisten die door het Europees |
de l'homme en ce qui concerne le droit d'accès au juge. Sous réserve | Hof voor de Rechten van de Mens inzake het recht op toegang tot een |
qu'il soit interprété de la manière indiquée en B.39.2 et B.39.3 de | rechter worden gesteld. Onder voorbehoud dat het op de in B.39.2 en |
B.39.3 van dat arrest aangegeven wijze wordt geïnterpreteerd, doet | |
cet arrêt, l'article 187, § 6, du Code d'instruction criminelle ne | artikel 187, § 6, van het Wetboek van strafvordering niet op |
porte pas une atteinte disproportionnée à ce droit. | onevenredige wijze afbreuk aan dat recht. |
Il en va de même du paragraphe 6, 1°, combiné avec le paragraphe 9, du | Hetzelfde geldt voor paragraaf 6, 1°, juncto paragraaf 9 van hetzelfde |
même article. En prévoyant que le juge d'appel est saisi du fond de | artikel. Door te bepalen dat de grond van de zaak aanhangig wordt |
l'affaire, l'article 187, § 9, garantit à celui qui a été condamné par un jugement qui a déclaré son opposition non avenue de conserver la possibilité d'être rejugé et d'obtenir une nouvelle décision sur l'action publique. Le législateur a dès lors pu considérer qu'une absence de décision par la juridiction d'appel sur la cause de non-comparution ne portait pas une atteinte discriminatoire au droit à un procès équitable. B.8. Il découle de ce qui précède que la seconde branche de la question préjudicielle appelle une réponse négative. Par ces motifs, | gemaakt bij de rechter in hoger beroep, waarborgt artikel 187, § 9, aan diegene die is veroordeeld bij een vonnis waarbij zijn verzet als ongedaan werd beschouwd, dat hij de mogelijkheid behoudt om opnieuw te worden berecht en een nieuwe beslissing over de strafvordering te verkrijgen. De wetgever vermocht dan ook te oordelen dat een ontstentenis van beslissing door het gerecht in hoger beroep over de reden voor het niet verschijnen niet op discriminerende wijze afbreuk deed aan het recht op een eerlijk proces. B.8. Uit het voorgaande vloeit voort dat het tweede onderdeel van de prejudiciële vraag ontkennend moet worden beantwoord. Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
L'article 187, § 6, 1°, et § 9, alinéa 2, du Code d'instruction | Artikel 187, § 6, 1°, en § 9, tweede lid, van het Wetboek van |
criminelle, tel qu'il a été remplacé par l'article 83 de la loi du 5 | strafvordering, zoals vervangen bij artikel 83 van de wet van 5 |
février 2016 modifiant le droit pénal et la procédure pénale et | februari 2016 tot wijziging van het strafrecht en de strafvordering en |
portant des dispositions diverses en matière de justice, ne viole pas | houdende diverse bepalingen inzake justitie, schendt niet de artikelen |
les articles 10, 11, 12 et 13 de la Constitution, lus isolément ou en | 10, 11, 12 en 13 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met |
combinaison avec les articles 6 de la Convention européenne des droits | artikel 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met |
de l'homme et 14 du Pacte international relatif aux droits civils et | artikel 14 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en |
politiques, sous réserve de l'interprétation mentionnée en B.4 et B.7. | politieke rechten, onder voorbehoud van de in B.4 en B.7 vermelde interpretatie. |
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, |
la Cour constitutionnelle, le 17 mai 2018. | op 17 mei 2018. |
Le greffier, | De griffier, |
P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
Le président, | De voorzitter, |
J. Spreutels | J. Spreutels |