Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 116/2017 du 12 octobre 2017 Numéro du rôle : 6503 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 319, alinéa 1 er , du Code des impôts sur les revenus 1992 et à l'article 63, alinéa 1 er , du La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 116/2017 du 12 octobre 2017 Numéro du rôle : 6503 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 319, alinéa 1 er , du Code des impôts sur les revenus 1992 et à l'article 63, alinéa 1 er , du La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...) Uittreksel uit arrest nr. 116/2017 van 12 oktober 2017 Rolnummer 6503 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 319, eerste lid, van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 en artikel 63, eerste lid, van het Wetboek van de bela Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 116/2017 du 12 octobre 2017 Uittreksel uit arrest nr. 116/2017 van 12 oktober 2017
Numéro du rôle : 6503 Rolnummer 6503
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 319, alinéa In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 319, eerste lid,
1er, du Code des impôts sur les revenus 1992 et à l'article 63, alinéa van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 en artikel 63, eerste
1er, du Code de la taxe sur la valeur ajoutée, posée par le Tribunal lid, van het Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde,
de première instance de Flandre orientale, division Gand. gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling
La Cour constitutionnelle, Gent. Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier F. Meersschaut, présidée par le président E. De Groot, Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter E. De Groot,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 27 juin 2016 en cause de la SA « Dranken Van Eetvelde Bij vonnis van 27 juni 2016 in zake de nv « Dranken Van Eetvelde », de
», de la SPRL « Drankgigant » et de la SPRL « Bokslaar » contre l'Etat bvba « Drankgigant » en de bvba « Bokslaar » tegen de Belgische Staat,
belge, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 2 waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 2
septembre 2016, le Tribunal de première instance de Flandre orientale, september 2016, heeft de Rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen,
division Gand, a posé la question préjudicielle suivante : afdeling Gent, de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« Schenden de artikelen 319, eerste lid van het Wetboek van de
« L'article 319, alinéa 1er, du Code des impôts sur les revenus 1992 inkomstenbelastingen 1992 en 63, eerste lid van het btw-Wetboek de in
et l'article 63, alinéa 1er, du Code de la taxe sur la valeur ajoutée de artikelen 15 en 22 van de Belgische Grondwet en artikel 8 van het
violent-ils le droit à l'inviolabilité du domicile et le droit au Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens gewaarborgde rechten van
respect de la vie privée, garantis par les articles 15 et 22 de la onschendbaarheid van de woning en de eerbiediging van het privéleven,
Constitution belge et par l'article 8 de la Convention européenne des in die zin geïnterpreteerd dat zij de bevoegde fiscale ambtenaren een
droits de l'homme, s'ils sont interprétés en ce sens qu'ils confèrent algemeen, onvoorwaardelijk en onbeperkt recht verlenen tot vrije
aux agents compétents de l'administration fiscale un droit général, toegang van de in die artikelen vermelde bedrijfslokalen, waarbij deze
inconditionnel et illimité, de libre accès aux locaux professionnels ambtenaren deze lokalen zonder voorafgaandelijke toestemming mogen
mentionnés dans ces articles, ce qui permet à ces agents, sans doorzoeken en onderzoeken en andere daden stellen die aan een
autorisation préalable, de visiter et de fouiller ces locaux et de strafrechtelijke huiszoeking doen denken met het oog op het
réaliser d'autres actes faisant penser à une perquisition pénale, en onderzoeken van de boeken en de stukken die zich aldaar bevinden,
vue d'examiner les livres et les documents qui s'y trouvent, que cette
visite ait pour but de contrôler l'application de la législation ongeacht of dit gebeurt met het oog op de controle van de toepassing
fiscale ou de constater des infractions fiscales pénalement van de fiscale wetgeving of met het oog op het vaststellen van
sanctionnées ? ». strafrechtelijk gesanctioneerde fiscale inbreuken ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. Le juge a quo demande si l'article 319, alinéa 1er, du Code des B.1. De verwijzende rechter wenst te vernemen of artikel 319, eerste
impôts sur les revenus 1992 (ci-après : CIR 1992) et l'article 63, lid, van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 (hierna : WIB
alinéa 1er, du Code de la taxe sur la valeur ajoutée (ci-après : Code 1992) en artikel 63, eerste lid, van het Wetboek van de belasting over
de la TVA) sont compatibles avec les articles 15 et 22 de la de toegevoegde waarde (hierna : WBTW) bestaanbaar zijn met de
Constitution, combinés avec l'article 8 de la Convention européenne artikelen 15 en 22 van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 8
des droits de l'homme, lorsque ces dispositions sont interprétées en van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, wanneer die
ce sens qu'elles confèrent aux agents compétents de l'administration bepalingen aldus worden begrepen dat zij de bevoegde fiscale
ambtenaren een algemeen, onvoorwaardelijk en onbeperkt recht verlenen
fiscale un droit général, inconditionnel et illimité, de libre accès tot vrije toegang van de in die artikelen vermelde bedrijfslokalen,
aux locaux professionnels mentionnés dans ces articles, ce qui permet waarbij die ambtenaren die lokalen zonder voorafgaande toestemming
à ces agents, sans autorisation préalable, de visiter et de fouiller mogen doorzoeken en onderzoeken en andere daden stellen die aan een
ces locaux et de réaliser d'autres actes faisant penser à une strafrechtelijke huiszoeking doen denken, met het oog op het
perquisition pénale, en vue d'examiner les livres et les documents qui onderzoeken van de boeken en de stukken die zich aldaar bevinden,
s'y trouvent, que cette visite ait pour but de contrôler l'application ongeacht of dit gebeurt met het oog op de controle van de toepassing
de la législation fiscale ou de constater des infractions fiscales van de fiscale wetgeving of met het oog op het vaststellen van
pénalement sanctionnées. strafrechtelijk gesanctioneerde fiscale inbreuken.
B.2.1. L'article 319 du CIR 1992 dispose : B.2.1. Artikel 319 van het WIB 1992 bepaalt :
« Les personnes physiques ou morales sont tenues d'accorder aux agents « Natuurlijke of rechtspersonen zijn gehouden aan de ambtenaren van de
de l'administration en charge de l'établissement des impôts sur les administratie belast met de vestiging van de inkomstenbelastingen,
voorzien van hun aanstellingsbewijs en belast met het verrichten van
revenus, munis de leur commission et chargés d'effectuer un contrôle een controle of een onderzoek betreffende de toepassing van de
ou une enquête se rapportant à l'application de l'impôt sur les inkomstenbelastingen, tijdens de uren dat er een werkzaamheid wordt
revenus, le libre accès, à toutes les heures où une activité s'y uitgeoefend, vrije toegang te verlenen tot de beroepslokalen of de
exerce, aux locaux professionnels ou aux locaux où les personnes lokalen waar rechtspersonen hun werkzaamheden uitoefenen, zoals
morales exercent leurs activités tels que bureaux, fabriques, usines, kantoren, fabrieken, werkplaatsen, werkhuizen, magazijnen,
ateliers, magasins, remises, garages ou à leurs terrains servant bergplaatsen, garages of tot hun terreinen welke als werkplaats,
werkhuis of opslagplaats van voorraden dienst doen, ten einde aan die
d'usine, d'atelier ou de dépôt de marchandises, à l'effet de permettre ambtenaren enerzijds de mogelijkheid te verschaffen de aard en de
à ces agents d'une part de constater la nature et l'importance de belangrijkheid van de bedoelde werkzaamheden vast te stellen en het
ladite activité et de vérifier l'existence, la nature et la quantité bestaan, de aard en de hoeveelheid na te zien van de voorraden en
voorwerpen van alle aard welke die personen er bezitten of er uit
de marchandises et objets de toute espèce que ces personnes y enigen hoofde onder zich hebben, met inbegrip van de installaties en
possèdent ou y détiennent à quelque titre que ce soit, en ce compris het rollend materieel en anderzijds de bovenbedoelde ambtenaren in
les moyens de production et de transport et d'autre part d'examiner tous les livres et documents qui se trouvent dans les locaux précités. Les agents de l'administration en charge de l'établissement des impôts sur les revenus, munis de leur commission, peuvent, lorsqu'ils sont chargés de la même mission, réclamer le libre accès à tous autres locaux, bâtiments, ateliers ou terrains qui ne sont pas visés à l'alinéa 1er et où des activités sont effectuées ou sont présumées être effectuées. Toutefois, ils ne peuvent pénétrer dans les bâtiments ou les locaux habités que de cinq heures du matin à neuf heures du soir et uniquement avec l'autorisation du juge de police. Les agents précités, munis de leur commission, peuvent vérifier, au moyen du matériel utilisé et avec l'assistance des personnes visées à l'article 315bis, alinéa 3, la fiabilité des informations, données et traitements informatiques, en exigeant notamment la communication de staat te stellen om alle boeken en bescheiden die zich in de voornoemde lokalen bevinden, te onderzoeken. De ambtenaren van de administratie belast met de vestiging van de inkomstenbelastingen, voorzien van hun aanstellingsbrief, mogen, wanneer zij met dezelfde taak belast zijn, vrije toegang eisen tot alle andere lokalen, gebouwen, werkplaatsen of terreinen die niet bedoeld zijn in het eerste lid en waar werkzaamheden verricht of vermoedelijk verricht worden. Tot particuliere woningen of bewoonde lokalen hebben zij evenwel alleen toegang tussen vijf uur 's morgens en negen uur 's avonds en met machtiging van de rechter in de politierechtbank. De voormelde ambtenaren, voorzien van hun aanstellingsbewijs, mogen door middel van de gebruikte uitrusting en met de bijstand van de personen als vermeld in artikel 315bis, derde lid, de betrouwbaarheid nagaan van de geïnformatiseerde inlichtingen, gegevens en bewerkingen, door inzonderheid de voorlegging ter inzage te vorderen van stukken
documents spécialement établis en vue de présenter les données die in het bijzonder zijn opgesteld om de op informatiedragers
enregistrées sur les supports informatiques sous une forme lisible et geplaatste gegevens om te zetten in een leesbare en verstaanbare vorm
intelligible ». ».
B.2.2. L'article 63 du Code de la TVA dispose : B.2.2. Artikel 63 van het WBTW bepaalt :
« Toute personne qui exerce une activité économique est tenue « Eenieder die een economische activiteit uitoefent, moet aan de
d'accorder, à tout moment et sans avertissement préalable, le libre ambtenaren die bevoegd zijn om de toepassing van de belasting over de
toegevoegde waarde te controleren en in het bezit zijn van hun
accès des locaux où elle exerce son activité, aux fins de permettre aanstellingsbewijs, op elk tijdstip en zonder voorafgaande
aux agents habilités à contrôler l'application de la taxe sur la verwittiging, vrije toegang verlenen tot de ruimten waar de activiteit
valeur ajoutée et munis de leur commission : wordt uitgeoefend teneinde hen in staat te stellen :
1° d'examiner tous les livres et documents qui s'y trouvent; 1° de boeken en stukken te onderzoeken die zich aldaar bevinden;
2° de vérifier, au moyen du matériel utilisé et avec l'assistance de 2° door middel van de gebruikte uitrusting en met de bijstand van de
la personne requise, la fiabilité des informations, données et betrokkene de betrouwbaarheid na te gaan van de geïnformatiseerde
traitements informatiques, en exigeant notamment la communication de inlichtingen, gegevens en bewerkingen, door onder meer de voorlegging
documents spécialement établis en vue de présenter les données ter inzage te vorderen van stukken die in het bijzonder zijn opgesteld
enregistrées sur les supports informatiques sous une forme lisible et om de op informatiedragers geplaatste gegevens om te zetten in een
intelligible; leesbare en verstaanbare vorm;
3° de constater la nature et l'importance de l'activité qui s'y exerce 3° de aard en de belangrijkheid vast te stellen van de aldaar
et [du] personnel qui y est affecté, ainsi que des marchandises et uitgeoefende werkzaamheid en van het daarvoor aangestelde personeel,
tous les biens qui s'y trouvent, y compris les moyens de production et alsook van de aldaar aanwezige koopwaren en goederen, met inbegrip van
de transport. de produktie- en vervoermiddelen.
Sont notamment des locaux où une activité est exercée, les bureaux, Als ruimten waar een activiteit wordt uitgeoefend moeten onder meer
fabriques, usines, ateliers, magasins, remises, garages et les terrains servant d'usines, d'ateliers ou de dépôts. Ces agents peuvent, dans le même but, pénétrer librement, à tout moment, sans avertissement préalable, dans tous les bâtiments, ateliers, établissements, locaux ou autres lieux qui ne sont pas visés à l'alinéa précédent et où sont effectuées ou sont présumées être effectuées des opérations visées par le présent Code. Toutefois, ils ne peuvent pénétrer dans les bâtiments ou les locaux habités que de cinq heures du matin à neuf heures du soir et uniquement avec l'autorisation du juge de police. Ils peuvent également arrêter et visiter à tout moment, sans avertissement préalable, tous moyens de transport, y compris les conteneurs, utilisés ou présumés être utilisés pour effectuer des opérations visées par le Code, en vue d'examiner les biens et les worden beschouwd de burelen, de fabrieken, de werkplaatsen, de opslagplaatsen, de bergplaatsen, de garages alsmede de als fabriek, werkplaats of opslagplaats gebruikte terreinen. Met hetzelfde doel mogen die ambtenaren eveneens op elk tijdstip zonder voorafgaande verwittiging, vrij binnentreden in alle gebouwen, werkplaatsen, inrichtingen, lokalen of andere plaatsen die niet in het vorige lid zijn bedoeld en waar in dit Wetboek bedoelde handelingen verricht of vermoedelijk worden verricht. Tot particuliere woningen of bewoonde lokalen hebben zij evenwel slechts toegang tussen vijf uur 's morgens en negen uur 's avonds en uitsluitend met de machtiging van de politierechter. Zij mogen ook, op elk tijdstip en zonder voorafgaande verwittiging, alle vervoermiddelen tegenhouden en onderzoeken, met inbegrip van de containers, die gebruikt of vermoedelijk gebruikt worden om in dit Wetboek bedoelde handelingen te verrichten, teneinde de vervoerde
livres et documents transportés ». goederen, boeken en stukken te onderzoeken ».
B.2.3. En vertu de l'article 63, alinéa 1er, du Code de la TVA, toute B.2.3. Krachtens artikel 63, eerste lid, van het WBTW moet eenieder
personne qui exerce une activité économique est tenue d'accorder le die een economische activiteit uitoefent aan de ambtenaren die bevoegd
libre accès des locaux où elle exerce son activité, aux fins de zijn om de toepassing van de belasting over de toegevoegde waarde te
permettre aux agents habilités de contrôler l'application de la taxe controleren, vrije toegang verlenen tot de ruimten waar de activiteit
sur la valeur ajoutée. L'article 319, alinéa 1er, du CIR 1992 confère wordt uitgeoefend. Artikel 319, eerste lid, van het WIB 1992 kent aan
aux agents chargés d'effectuer un contrôle ou une enquête se de ambtenaren belast met het verrichten van een controle of een
rapportant à l'application de l'impôt sur les revenus un pouvoir onderzoek betreffende de toepassing van de inkomstenbelastingen een
d'investigation analogue. Par l'article 11 de la loi du 19 mai 2010 gelijkaardige onderzoeksbevoegdheid toe. Bij artikel 11 van de wet van
portant des dispositions fiscales et diverses, l'article 319, alinéa 1er, 19 mei 2010 houdende fiscale en diverse bepalingen werd artikel 319,
du CIR 1992 a été modifié afin d'aligner le pouvoir d'investigation eerste lid, van het WIB 1992 gewijzigd om de onderzoeksbevoegdheden
prévu par cette disposition sur celui des agents compétents pour voorzien bij deze bepaling af te stemmen op die van de ambtenaren die
contrôler l'application de la taxe sur la valeur ajoutée sur la base bevoegd zijn om de toepassing van de belasting over de toegevoegde
de l'article 63, alinéa 1er, du Code de la TVA (Doc. parl., Chambre, waarde te controleren op grond van artikel 63, eerste lid, van het
2009-2010, DOC 52-2521/001, pp. 7-9). Le contenu des deux dispositions WBTW (Parl. St., Kamer, 2009-2010, DOC 52-2521/001, pp. 7-9). De
en cause a dès lors été voulu par le législateur comme largement inhoud van de beide in het geding zijnde bepalingen is dan ook door de
équivalent. wetgever als in hoge mate gelijklopend bedoeld.
B.3.1. L'article 15 de la Constitution dispose : B.3.1. Artikel 15 van de Grondwet bepaalt :
« Le domicile est inviolable; aucune visite domiciliaire ne peut avoir « De woning is onschendbaar; geen huiszoeking kan plaatshebben dan in
lieu que dans les cas prévus par la loi et dans la forme qu'elle prescrit ». de gevallen die de wet bepaalt en in de vorm die zij voorschrijft ».
L'article 22 de la Constitution dispose : Artikel 22 van de Grondwet bepaalt :
« Chacun a droit au respect de sa vie privée et familiale, sauf dans « Ieder heeft recht op eerbiediging van zijn privé-leven en zijn
les cas et conditions fixés par la loi. gezinsleven, behoudens in de gevallen en onder de voorwaarden door de wet bepaald.
La loi, le décret ou la règle visée à l'article 134 garantissent la De wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel waarborgen de
protection de ce droit ». bescherming van dat recht ».
L'article 8 de la Convention européenne des droits de l'homme dispose Artikel 8 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens bepaalt
: :
« 1. Toute personne a droit au respect de sa vie privée et familiale, « 1. Eenieder heeft recht op eerbiediging van zijn privéleven, zijn
de son domicile et de sa correspondance. gezinsleven, zijn huis en zijn briefwisseling.
2. Il ne peut y avoir ingérence d'une autorité publique dans 2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan met betrekking
l'exercice de ce droit que pour autant que cette ingérence est prévue tot de uitoefening van dit recht dan voor zover bij de wet is voorzien
par la loi et qu'elle constitue une mesure qui, dans une société en in een democratische samenleving nodig is in het belang van 's
démocratique, est nécessaire à la sécurité nationale, à la sûreté lands veiligheid, de openbare veiligheid, of het economisch welzijn
publique, au bien-être économique du pays, à la défense de l'ordre et van het land, de bescherming van de openbare orde en het voorkomen van
à la prévention des infractions pénales, à la protection de la santé strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden,
ou de la morale, ou à la protection des droits et libertés d'autrui ». of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen ».
B.3.2. Ces dispositions exigent que toute ingérence des autorités dans B.3.2. Die bepalingen vereisen dat elke overheidsinmenging in het
le droit au respect de la vie privée et du domicile soit prescrite par recht op eerbiediging van het privéleven en de woning wordt
une disposition législative, suffisamment précise, corresponde à un voorgeschreven in een voldoende precieze wettelijke bepaling,
besoin social impérieux et soit proportionnée à l'objectif légitime beantwoordt aan een dwingende maatschappelijke behoefte en evenredig
poursuivi par celle-ci. is met de daarin nagestreefde wettige doelstelling.
B.4. Le juge a quo demande si le cadre légal du droit de visite en ce B.4. De verwijzende rechter stelt de vraag of het wettelijk kader van
qui concerne les impôts sur les revenus et la taxe sur la valeur het visitatierecht inzake de inkomstenbelastingen en inzake de
ajoutée, dans l'interprétation soumise à la Cour, offre des garanties belasting over de toegevoegde waarde in de voorgelegde interpretatie
suffisantes pour assurer le droit au respect de la vie privée et du voldoende waarborgen biedt om het recht op eerbiediging van het
domicile. L'affaire soumise au juge a quo ne porte pas sur l'accès de privéleven en de woning te verzekeren. Het geding voor de verwijzende
l'administration fiscale à un domicile privé. La question rechter heeft geen betrekking op de toegang van de fiscale
préjudicielle concerne uniquement l'obligation faite aux contribuables administratie tot een particuliere woning. De prejudiciële vraag heeft
de donner aux agents compétents un libre accès aux locaux enkel betrekking op de verplichting die aan de belastingplichtigen
professionnels et de leur permettre d'examiner les livres et documents wordt opgelegd om de bevoegde ambtenaren vrije toegang te verlenen tot
qui s'y trouvent. Le juge a quo dit expressément ne pas vouloir de beroepslokalen en om de boeken en stukken die zich daar bevinden te
onderzoeken. De verwijzende rechter vermeldt uitdrukkelijk het Hof
interroger la Cour concernant le fait d'emporter ou de copier des niet te willen ondervragen over het meenemen of kopiëren van stukken
documents ou fichiers informatiques à l'occasion de la visite. La Cour of computerbestanden ter gelegenheid van de visitatie. Het Hof betrekt
ne fait dès lors pas intervenir ces aspects de la visite dans son die aspecten van de visitatie dan ook niet in zijn onderzoek.
examen. B.5.1. Le droit au respect du domicile concerne non seulement les B.5.1. Het recht op eerbiediging van de woning betreft niet alleen
domiciles privés, mais s'applique également aux locaux utilisés à des particuliere woningen, maar is ook van toepassing op voor beroeps- of
fins professionnelles ou commerciales (CEDH, 14 mars 2013, Bernh handelsdoeleinden gebruikte lokalen (EHRM, 14 maart 2013, Bernh Larsen
Larsen Holding AS e.a. c. Norvège, § 104; 27 septembre 2005, Petri Holding AS e.a. t. Noorwegen, § 104; 27 september 2005, Petri Sallinen
Sallinen e.a. c. Finlande, § 70; 28 avril 2005, Buck c. Allemagne, § e.a. t. Finland, § 70; 28 april 2005, Buck t. Duitsland, § 31; 16
31; 16 décembre 1992, Niemietz c. Allemagne, § § 30-31). L'ingérence december 1992, Niemietz t. Duitsland, § § 30-31). De inmenging door de
du législateur peut par ailleurs être plus importante lorsqu'il s'agit wetgever kan echter verdergaan wanneer het gaat om professionele of
de locaux ou d'activités professionnelles ou commerciales (CEDH, 14 commerciële lokalen of activiteiten (EHRM, 14 maart 2013, Bernh Larsen
mars 2013, Bernh Larsen Holding AS e.a. c. Norvège, § 104; 16 décembre Holding AS e.a. t. Noorwegen, § 104; 16 december 1992, Niemietz t.
1992, Niemietz c. Allemagne, § 31). Duitsland, § 31).
Les dispositions en cause imposent aux personnes physiques ou morales, De in het geding zijnde bepalingen verplichten natuurlijke personen of
rechtspersonen ertoe om in het kader van een fiscale visitatie vrije
dans le cadre d'une visite fiscale, de donner libre accès aux locaux toegang te verlenen tot de ruimten waar de economische activiteit
où l'activité économique se déroule, ce qui constitue une ingérence wordt uitgeoefend, wat een inmenging vormt in het recht op
dans le droit au respect du domicile (voy. en ce sens CEDH, 14 mars eerbiediging van de woning (zie in dezelfde zin : EHRM, 14 maart 2013,
2013, Bernh Larsen Holding AS e.a. c. Norvège, § 106). Bernh Larsen Holding AS e.a. t. Noorwegen, § 106).
B.5.2. Le droit au respect de la vie privée englobe le droit pour B.5.2. Het recht op de eerbiediging van het privéleven omvat het recht
l'individu de nouer et de développer des relations au-delà de son voor het individu om buiten zijn intieme kring relaties aan te knopen
cercle intime, y compris sur le plan professionnel ou commercial en te ontwikkelen, ook op het professionele of commerciële vlak (EHRM,
(CEDH, 23 mars 2006, Vitiello c. Italie, § 47; 16 décembre 1992, 23 maart 2006, Vitiello t. Italië, § 47; 16 december 1992, Niemietz t.
Niemietz c. Allemagne, § 29). De surcroît, les personnes physiques ou Duitsland, § 29). Daarenboven hebben natuurlijke personen en
morales ont un intérêt légitime à assurer la protection de la vie rechtspersonen rechtmatige belangen om de bescherming van de privacy
privée des individus qui travaillent pour elles. Il convient de van de individuen die voor hen werken, te waarborgen. Met deze
prendre en compte ces intérêts afin d'apprécier si l'ingérence des belangen moet rekening worden gehouden bij de beoordeling of de
pouvoirs publics est justifiée (CEDH, 14 mars 2013, Bernh Larsen overheidsinmenging gerechtvaardigd is (EHRM, 14 maart 2013, Bernh
Holding AS e.a. c. Norvège, § 107). Larsen Holding AS e.a. t. Noorwegen, § 107).
B.6. Du fait qu'une visite fiscale constitue une ingérence dans le B.6. Doordat een fiscale visitatie een inmenging vormt in het recht op
droit au respect du domicile, cette ingérence doit satisfaire aux eerbiediging van de woning, dient zij te voldoen aan de in B.3.2
exigences mentionnées en B.3.2. vermelde vereisten.
B.7. La visite fiscale telle qu'elle est réglée par l'article 319, B.7. De fiscale visitatie zoals geregeld door artikel 319, eerste lid,
alinéa 1er, du CIR 1992 et par l'article 63, alinéa 1er, du Code de la van het WIB 1992 en door artikel 63, eerste lid, van het WBTW moet
TVA doit permettre de faire les constats nécessaires en ce qui toelaten de nodige vaststellingen te doen met betrekking tot de
concerne la régularité de la déclaration fiscale et vise à assurer regelmatigheid van de belastingaangifte en beoogt aldus de inning van
ainsi la perception des impôts nécessaire au bon fonctionnement de de belastingen die noodzakelijk zijn voor de goede werking van de
l'autorité et à la garantie du bien-être économique du pays. Elle overheid en voor het economisch welzijn van het land. Zij streeft
poursuit donc un but légitime au sens de l'article 8.2 de la derhalve een legitiem doel na in de zin van artikel 8.2 van het
Convention européenne des droits de l'homme. Europees Verdrag voor de rechten van de mens.
B.8.1. En réservant au législateur compétent le pouvoir de fixer dans B.8.1. Door aan de bevoegde wetgever de bevoegdheid voor te behouden
quels cas et à quelles conditions il peut être porté atteinte à om te bepalen in welke gevallen en onder welke voorwaarden de
onschendbaarheid van de woning kan worden aangetast, waarborgt artikel
l'inviolabilité du domicile, l'article 15 de la Constitution garantit 15 van de Grondwet iedere persoon dat geen enkele inmenging in die
à toute personne qu'aucune immixtion dans ces droits ne peut avoir rechten toegelaten is dan krachtens de regels die zijn aangenomen door
lieu qu'en vertu de règles adoptées par une assemblée délibérante, een democratisch verkozen beraadslagende vergadering.
démocratiquement élue. Outre cette exigence de légalité formelle, l'article 8 de la Naast die formele wettigheidsvereiste legt artikel 8 van het Europees
Convention européenne des droits de l'homme impose que l'ingérence Verdrag voor de rechten van de mens de verplichting op dat de
dans le droit au respect du domicile soit libellée en des termes inmenging in het recht op eerbiediging van de woning in duidelijke en
clairs et suffisamment précis qui permettent d'appréhender de manière voldoende nauwkeurige bewoordingen wordt geformuleerd die het mogelijk
prévisible les hypothèses dans lesquelles le législateur autorise maken de hypothesen te voorzien waarin de wetgever een dergelijke
pareille ingérence, de manière à ce que chacun puisse prévoir, à un inmenging toestaat zodat eenieder in de gegeven omstandigheden in
degré raisonnable dans les circonstances de la cause, les conséquences redelijke mate de gevolgen van een bepaalde handeling kan voorzien
pouvant résulter d'un acte déterminé (CEDH, 17 février 2004, Maestri (EHRM, 17 februari 2004, Maestri t. Italië, § 30).
c. Italie, § 30).
B.8.2. Il ressort de la motivation de la décision de renvoi et de la B.8.2. Uit de motivering van de verwijzingsbeslissing en uit de
formulation de la question préjudicielle que le juge a quo demande formulering van de prejudiciële vraag blijkt dat de verwijzende
s'il est satisfait à la condition de prévisibilité de l'ingérence dans rechter de vraag stelt of aan de vereiste van de voorzienbaarheid van
le droit au respect du domicile si les articles 319, alinéa 1er, du de inmenging in het recht op eerbiediging van de woning is voldaan,
CIR 1992 et 63, alinéa 1er, du Code de la TVA sont interprétés en ce indien artikel 319, eerste lid, van het WIB 1992 en artikel 63, eerste
sens qu'ils « confèrent aux agents compétents de l'administration lid, van het WBTW zo worden begrepen « dat zij de bevoegde fiscale
ambtenaren een algemeen, onvoorwaardelijk en onbeperkt recht verlenen
fiscale un droit général, inconditionnel et illimité, de libre accès tot vrije toegang van de in die artikelen vermelde bedrijfslokalen,
aux locaux professionnels mentionnés dans ces articles, ce qui permet waarbij deze ambtenaren deze lokalen zonder voorafgaandelijke
à ces agents, sans autorisation préalable, de visiter [...] ces locaux toestemming mogen doorzoeken [...] met het oog op het onderzoeken van
[...] en vue d'examiner les livres et les documents qui s'y trouvent ». de boeken en stukken die zich aldaar bevinden ». B.9.1. Uit de bewoordingen van artikel 319, eerste lid, van het WIB
B.9.1. Il ressort du libellé de l'article 319, alinéa 1er, du CIR 1992 1992 en van artikel 63, eerste lid, van het WBTW blijkt dat de
et de l'article 63, alinéa 1er, du Code de la TVA que le contribuable belastingplichtige ertoe gehouden is toegang tot de beroepslokalen te
est tenu de donner accès aux locaux professionnels aux agents chargés verlenen aan de ambtenaren die belast zijn met het verrichten van
d'effectuer des contrôles en matière d'impôts sur les revenus et de controles betreffende de inkomstenbelastingen en de belasting over de
taxe sur la valeur ajoutée. La visite fiscale est donc liée à une toegevoegde waarde. De fiscale visitatie is aldus doelgebonden, wat
finalité, ce qui implique que l'administration fiscale ne peut impliceert dat de belastingadministratie haar onderzoeksmacht slechts
utiliser son pouvoir d'investigation qu'en vue de contrôler le respect kan aanwenden ter controle van de naleving van de wetgeving inzake de
de la législation en matière d'impôts sur les revenus et de TVA et en inkomstenbelastingen en de BTW en met het oog op het bepalen van het
vue de déterminer le montant exact de l'impôt dû. juiste bedrag van de verschuldigde belasting.
B.9.2. En vertu de l'article 319 du CIR 1992, la visite des locaux B.9.2. De visitatie van beroepslokalen inzake inkomstenbelastingen mag
professionnels effectuée dans le cadre des impôts sur les revenus krachtens artikel 319 van het WIB 1992 worden aangewend om de bevoegde
permet aux agents compétents, d'une part, de constater la nature et ambtenaren, enerzijds, de mogelijkheid te verschaffen de aard en de
l'importance des activités en question et de vérifier l'existence, la belangrijkheid van de bedoelde werkzaamheden vast te stellen en het
nature et la quantité de marchandises et objets de toute espèce que bestaan, de aard en de hoeveelheid na te zien van de voorraden en
ces personnes y possèdent ou y détiennent à quelque titre que ce soit, voorwerpen van alle aard welke die personen er bezitten of er uit
en ce compris les moyens de production et de transport et, d'autre part, d'examiner tous les livres et documents qui se trouvent dans les locaux précités. L'article 63, alinéa 1er, du Code de la TVA habilite l'administration fiscale à examiner sur place tous les livres et documents qui s'y trouvent, à vérifier la fiabilité des informations, données et traitements informatiques et à constater la nature et l'importance de l'activité qui s'y exerce et du personnel qui y est affecté, ainsi que des marchandises et tous les biens qui s'y trouvent, y compris les moyens de production et de transport. Ces dispositions contiennent donc une description claire de l'objet du contrôle. Elles précisent également à quels locaux le libre accès doit être accordé. B.9.3. La visite dans le cadre des impôts sur les revenus ne peut être effectuée que durant les heures où une activité se déroule dans les locaux professionnels. La visite dans le cadre de la taxe sur la valeur ajoutée peut avoir lieu à tout moment et sans avertissement. Les dispositions en cause précisent dès lors également quand la visite peut avoir lieu. B.10.1. La question préjudicielle mentionne le fait que le droit d'accès de l'administration fiscale pourrait être exercé sans autorisation préalable du contribuable. B.10.2. Les dispositions en cause imposent au contribuable ou à son mandataire de donner libre accès aux locaux professionnels et de collaborer ainsi à la visite fiscale. Elles n'autorisent cependant pas les agents compétents à se procurer par la contrainte un accès aux locaux professionnels lorsque cette coopération obligatoire est refusée. S'il avait voulu garantir l'accès aux locaux professionnels sans l'accord du contribuable, le législateur aurait dû le prévoir expressément et il aurait dû en préciser les modalités, ce qui n'est pas le cas. enigen hoofde onder zich hebben, met inbegrip van de installaties en het rollend materieel en, anderzijds, de bovenbedoelde ambtenaren in staat te stellen om alle boeken en bescheiden die zich in de voornoemde lokalen bevinden, te onderzoeken. Artikel 63, eerste lid, van het WBTW verleent de belastingadministratie de bevoegdheid om ter plaatste alle boeken en stukken te onderzoeken die zich aldaar bevinden, om de betrouwbaarheid na te gaan van de geïnformatiseerde inlichtingen, gegevens en bewerkingen en om de aard en de belangrijkheid vast te stellen van de aldaar uitgeoefende werkzaamheid en van het daarvoor aangestelde personeel, alsook van de aldaar aanwezige koopwaren en goederen, met inbegrip van de productie- en vervoermiddelen. Aldus geven die bepalingen in duidelijke bewoordingen het voorwerp van de controle aan. Ze preciseren eveneens tot welke lokalen de vrije toegang moet worden verleend. B.9.3. De visitatie inzake inkomstenbelastingen mag slechts worden uitgeoefend gedurende de uren dat in de beroepslokalen een werkzaamheid wordt uitgeoefend. De visitatie inzake de belasting over de toegevoegde waarde mag worden uitgeoefend op elk tijdstip en zonder voorafgaande verwittiging. Aldus preciseren de in het geding zijnde bepalingen ook wanneer de visitatie kan plaatsvinden. B.10.1. De prejudiciële vraag maakt melding van het feit dat het toegangsrecht van de belastingadministratie zou kunnen worden uitgeoefend zonder voorafgaande toestemming van de belastingplichtige. B.10.2. De in het geding zijnde bepalingen leggen de belastingplichtige of zijn gemachtigde de verplichting op om vrije toegang te verlenen tot de beroepslokalen en aldus hun medewerking te verlenen aan de fiscale visitatie. Ze staan de bevoegde ambtenaren evenwel niet toe zich met dwang de toegang tot de beroepslokalen te verschaffen wanneer de verplichte medewerking niet wordt verleend. Mocht de wetgever een dergelijke afdwingbaarheid van de toegang tot de beroepslokalen, zonder de instemming van de belastingplichtige hebben beoogd, dan had hij daarin uitdrukkelijk moeten voorzien en de voorwaarden daartoe moeten omschrijven, wat niet het geval is.
B.10.3. Quant à l'obligation de coopération fondée sur l'article 319 B.10.3. Ten aanzien van de medewerkingsplicht op grond van artikel 319
du CIR 1992, le ministre des Finances a déclaré : van het WIB 1992 heeft de minister van Financiën verklaard :
« Le droit de visite dans le cadre de l'impôt sur les revenus n'est « Het visitatierecht in de inkomstenbelastingen is géén recht tot
pas un droit de perquisition domiciliaire (Doc. parl., Chambre,
1961-1962, 264/42, 217 et Doc. parl., Chambre, 1977-1978, 113/11, huiszoeking (Parl. St., Kamer, 1961-1962, 264/42, 217 en Parl. St.,
23-24). Les fonctionnaires de l'administration des contributions Kamer, 1977-1978, 113/11, 23-24). Ambtenaren van de directe
belastingen hebben immers niet de mogelijkheid de belastingplichtige
directes n'ont en effet pas la possibilité de forcer manu militari le zijn verplichtingen manu militari te doen naleven [...].
contribuable à respecter ses obligations [...] De bevoegde ambtenaren van de directe belastingen hebben niet de
Les fonctionnaires compétents des contributions directes n'ont pas la mogelijkheid het toegangsrecht af te dwingen. Indien de
possibilité d'extorquer le libre accès. Si le contribuable refuse belastingplichtige de toegang tot de betreffende lokalen weigert te
d'accorder l'accès aux locaux concernés, la visite ne peut avoir lieu verlenen, kan de visitatie niet plaatsvinden » (Vr. en Antw., Kamer,
» (QRVA, Chambre, 2009-2010, n° 93, 8 février 2010, p. 546). 2009-2010, nr. 93, 8 februari 2010, p. 546).
Le libellé de l'article 63, alinéa 1er, du Code de la TVA ne fait pas Uit de bewoordingen van artikel 63, eerste lid, van het WBTW blijkt
apparaître que le législateur ait conçu différemment le pouvoir de niet dat de wetgever de controlebevoegdheid van de fiscale
contrôle de l'administration fiscale dans ce contexte. administratie daar anders heeft opgevat.
B.10.4. Si le contribuable refuse de coopérer à la visite, il peut B.10.4. Bij een weigering tot medewerking van de belastingplichtige
être infligé soit une amende administrative (article 445 du CIR 1992 aan de visitatie kan wel een administratieve geldboete (artikel 445
ou article 70, § 4, du Code de la TVA) soit, en cas d'infraction à des van het WIB 1992 of artikel 70, § 4, van het WBTW) of, bij een
overtreding met bedrieglijk opzet of met het oogmerk om te schaden,
een strafrechtelijke sanctie (artikel 449 van het WIB 1992 of artikel
73 van het WBTW) worden opgelegd. Bovendien kan bij weigering tot
fins frauduleuses ou dans le but de nuire, une sanction pénale medewerking aan de visitatie een ambtshalve aanslag worden gevestigd.
(article 449 du CIR 1992 ou article 73 du Code de la TVA). En cas de Ten slotte brengen de ambtenaren van de betrokken
refus de coopération dans le cadre de la visite, il peut en outre être belastingadministratie, onder de voorwaarden die de wet bepaalt, de
établi une cotisation d'office. feiten die, naar luid van de belastingwetten en van de ter uitvoering
Enfin, dans les conditions prévues par la loi, les fonctionnaires de ervan genomen besluiten, strafrechtelijk strafbaar zijn en waarvan zij
l'administration fiscale concernée portent à la connaissance du kennis hebben gekregen in het kader van een fiscale visitatie, ter
procureur du Roi les faits pénalement punissables aux termes des lois kennis van de procureur des Konings.
fiscales et des arrêtés pris pour leur exécution dont ils ont eu B.11.1. In de prejudiciële vraag wordt voorts melding gemaakt van de
connaissance dans le cadre d'une visite fiscale. verplichting die door de in het geding zijnde bepalingen wordt
B.11.1. La question préjudicielle mentionne également l'obligation, opgelegd om de bevoegde ambtenaren in staat te stellen om alle boeken
prévue par les dispositions en cause, de permettre aux agents en stukken of bescheiden die zich in de lokalen bevinden, te
compétents d'examiner tous les livres et documents qui se trouvent
dans les locaux. onderzoeken.
B.11.2. Par un arrêt du 16 décembre 2003, la Cour de cassation s'est B.11.2. Bij een arrest van 16 december 2003 heeft het Hof van Cassatie
prononcée sur la portée du droit d'examiner les livres et documents zich uitgesproken over de draagwijdte van het recht van onderzoek van
dans les locaux professionnels, en vertu de l'article 63, alinéa 1er, de boeken en stukken in de beroepslokalen, krachtens artikel 63,
1°, du Code de la TVA : eerste lid, 1°, van het WBTW :
« Attendu que, d'une part, en vertu de l'article 61, § 1er, alinéa 1er, « Overwegende dat, enerzijds, krachtens artikel 61, § 1, eerste lid,
du Code de la Taxe sur la valeur ajoutée, toute personne est tenue de BTW-Wetboek eenieder gehouden is de boeken en stukken die hij
communiquer, sans déplacement, à toute réquisition des agents de overeenkomstig artikel 60 moet bewaren, op ieder verzoek van de
l'administration qui a la taxe sur la valeur ajoutée dans ses ambtenaren van de administratie die de belasting over de toegevoegde
attributions, les livres et documents qu'elle doit conserver waarde onder haar bevoegdheid heeft, zonder verplaatsing, ter inzage
conformément à l'article 60, à l'effet de permettre de vérifier voor te leggen teneinde de juiste heffing van de belasting in zijnen
l'exacte perception de la taxe à sa charge ou à la charge de tiers; hoofde of in hoofde van derden te kunnen nagaan;
Que, d'autre part, conformément à l'article 63, alinéa 1er, 1°, du Dat, anderzijds, krachtens artikel 63, eerste lid, 1°, BTW-Wetboek,
Code de la Taxe sur la valeur ajoutée, toute personne qui exerce une eenieder die een economische activiteit uitoefent, aan de ambtenaren
activité économique est tenue d'accorder à tout moment et sans die bevoegd zijn om de toepassing van de belasting over de toegevoegde
avertissement préalable, le libre accès des locaux où elle exerce son waarde te controleren en in het bezit zijn van hun aanstellingsbewijs,
activité, aux fins de permettre aux agents habilités à contrôler op elk tijdstip en zonder voorafgaande verwittiging, vrije toegang
l'application de la taxe sur la valeur ajoutée et munis de leur moet verlenen tot de ruimten waar de activiteit wordt uitgeoefend ten
commission d'examiner tous les livres et documents qui s'y trouvent; einde hen in staat te stellen de boeken en stukken te onderzoeken die
Attendu qu'il ressort du rapprochement de ces dispositions que la zich aldaar bevinden;
mesure de contrôle visée à l'article 63, alinéa 1er, du Code de la Overwegende dat uit het onderlinge verband van deze bepalingen volgt
Taxe sur la valeur ajoutée doit être distinguée de la mesure de dat de in artikel 63, eerste lid, 1°, BTW-Wetboek bedoelde
contrôle visée à l'article 61, § 1er, alinéa 1er, du Code de la Taxe controlemaatregel te onderscheiden is van de in artikel 61, § 1,
sur la valeur ajoutée; que l'article 63, alinéa 1er, 1°, du Code de la eerste lid, BTW-Wetboek bedoelde controlemaatregel; dat artikel 63,
Taxe sur la valeur ajoutée vise à octroyer aux agents compétents un eerste lid, 1°, BTW-Wetboek beoogt aan de bevoegde ambtenaren een
pouvoir de contrôle qu'ils ne puisent pas dans l'article 61, § 1er, onderzoeksbevoegdheid te verlenen die zij niet uit artikel 61, § 1,
alinéa 1er, du Code de la Taxe sur la valeur ajoutée; eerste lid, BTW-Wetboek putten;
Qu'il s'ensuit qu'en vertu de l'article 63, alinéa 1er, 1°, du Code de Dat hieruit volgt dat de bevoegde ambtenaren, krachtens artikel 63,
la Taxe sur la valeur ajoutée, les agents compétents ont le droit eerste lid, 1°, BTW-Wetboek, het recht hebben na te gaan welke boeken
d'examiner quels livres et documents se trouvent dans les locaux où en stukken zich bevinden in de ruimten waar de activiteit wordt
s'exerce l'activité ainsi que d'examiner les livres et documents qui uitgeoefend alsook de boeken en stukken die zij aldaar aantreffen, te
s'y trouvent sans devoir requérir au préalable la remise de ces livres onderzoeken, zonder voorafgaand om de voorlegging van die boeken en
et documents » (Cass., 16 décembre 2003, Pas., 2003, n° 647). stukken te moeten verzoeken " (Cass., 16 december 2003, Arr. Cass.,
2003, nr. 647). Aangezien de visitatiebevoegdheid inzake de inkomstenbelastingen door
Etant donné que la loi du 19 mai 2010 a aligné le pouvoir de visite en de wet van 19 mei 2010 werd afgestemd op die inzake de belasting over
ce qui concerne les impôts sur les revenus sur celui en matière de de toegevoegde waarde, moet worden aangenomen dat de leer van het
taxe sur la valeur ajoutée, il convient d'admettre que l'enseignement voormelde arrest ook geldt voor de inkomstenbelastingen.
de l'arrêt précité est également applicable aux impôts sur les B.11.3. De bevoegde ambtenaren beschikken aldus, teneinde de
revenus. verschuldigde belasting te kunnen bepalen, over ruime
B.11.3. Afin de pouvoir déterminer l'impôt dû, les agents compétents onderzoeksbevoegdheden en hebben het recht om tijdens de visitatie na
disposent ainsi de pouvoirs d'investigation étendus et ils ont le te gaan welke boeken en stukken of bescheiden zich in de lokalen
droit d'examiner au cours de la visite quels livres et documents se bevinden en ze te onderzoeken, zonder voorafgaandelijk om de
trouvent dans les locaux et de les contrôler, sans devoir demander au voorlegging ervan te moeten verzoeken. Een zinvolle interpretatie van
préalable leur remise. Une interprétation raisonnable de l'obligation de verplichting tot medewerking vereist dat de belastingadministratie
de coopération commande que l'administration fiscale ne soit pas niet afhankelijk is van de keuze van de belastingplichtige om te
tributaire du choix du contribuable de déterminer quels documents il bepalen in welke documenten hij inzage verleent en dat de
permet de consulter et que le contribuable soit également tenu de belastingplichtige zijn medewerking dient te verlenen om bijvoorbeeld
coopérer afin d'ouvrir par exemple des armoires ou coffres fermés. Les gesloten kasten of kluizen te openen. De in het geding zijnde
dispositions en cause n'autorisent toutefois pas les agents compétents bepalingen laten de bevoegde ambtenaren evenwel niet toe om de inzage
à exiger la consultation des livres et documents en question si le van de bedoelde boeken en stukken of bescheiden eigenmachtig af te
contribuable s'y oppose. Si le législateur avait voulu imposer un tel dwingen indien de belastingplichtige zich daartegen verzet. Mocht de
droit d'investigation, il aurait dû le prévoir expressément et il wetgever een dergelijke afdwingbaarheid hebben beoogd, dan had hij
aurait dû en préciser les modalités, ce qui n'est pas le cas. daarin uitdrukkelijk moeten voorzien en de voorwaarden daartoe
nauwkeurig moeten omschrijven, wat niet het geval is.
B.11.4. Comme il est dit en B.10.4, si le contribuable refuse de B.11.4. Zoals is vermeld in B.10.4, kan bij een weigering tot
coopérer, il peut lui être infligé soit une amende administrative medewerking wel een administratieve geldboete (artikel 445 van het WIB
(article 445 du CIR 1992 ou article 70, § 4, du Code de la TVA) soit, 1992 of artikel 70, § 4 van het WBTW) of, bij een overtreding met
en cas d'infraction à des fins frauduleuses ou dans le but de nuire, bedrieglijk opzet of met het oogmerk om te schaden, een
une sanction pénale (article 449 du CIR 1992 ou article 73 du Code de la TVA). En cas de refus de coopération, il peut en outre être établi une cotisation d'office. Enfin, dans les conditions prévues par la loi, les fonctionnaires de l'administration fiscale concernée portent à la connaissance du procureur du Roi les faits pénalement punissables aux termes des lois fiscales et des arrêtés pris pour leur exécution dont ils ont eu connaissance dans le cadre d'une visite fiscale. B.12. Il ressort de ce qui précède que, contrairement à ce qui est mentionné dans la question préjudicielle, les agents compétents ne disposent pas, lors d'une visite fiscale, d'un droit général, inconditionnel et illimité de libre accès aux locaux professionnels. Les dispositions en cause mentionnent les personnes qui sont tenues de strafrechtelijke sanctie (artikel 449 van het WIB 1992 of artikel 73 van het WBTW) worden opgelegd. Bovendien kan bij weigering tot medewerking een ambtshalve aanslag worden gevestigd. Ten slotte brengen de ambtenaren van de betrokken belastingadministratie, onder de voorwaarden die de wet bepaalt, de feiten die, naar luid van de belastingwetten en van de ter uitvoering ervan genomen besluiten, strafrechtelijk strafbaar zijn en waarvan zij kennis hebben gekregen in het kader van een fiscale visitatie, ter kennis van de procureur des Konings. B.12. Uit het bovenstaande blijkt dat, in tegenstelling tot wat wordt vermeld in de prejudiciële vraag, de bevoegde ambtenaren bij een fiscale visitatie niet over een algemeen, onvoorwaardelijk en onbeperkt recht van vrije toegang tot de beroepslokalen beschikken. De in het geding zijnde bepalingen vermelden de personen die ertoe
conférer à l'administration fiscale un libre accès aux locaux gehouden zijn de belastingadministratie vrije toegang tot
professionnels, elles précisent où, quand et par qui la visite peut beroepslokalen te verlenen, zij preciseren waar, wanneer en door wie
être effectuée et quel en est l'objet. Compte tenu de ce qui est dit de visitatie kan worden uitgevoerd en wat het voorwerp ervan is.
en particulier en B.10.2 et B.11.3, elles sont suffisamment claires Rekening houdend met wat in het bijzonder is vermeld in B.10.2 en
pour que le justiciable puisse savoir ce à quoi il doit s'attendre et B.11.3, zijn zij voldoende duidelijk opdat de rechtsonderhorige kan
elles satisfont ainsi à la condition de prévisibilité visée à weten waaraan hij zich moet verwachten en voldoen zij aldus aan de
l'article 8.2 de la Convention européenne des droits de l'homme. vereiste van voorzienbaarheid bedoeld in artikel 8.2 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens.
B.13.1. Il convient encore d'examiner si les mesures sont nécessaires B.13.1. Er dient nog te worden onderzocht of de maatregelen
dans une société démocratique et si elles sont raisonnablement noodzakelijk zijn in een democratische samenleving en in een redelijke
proportionnées au but poursuivi. Il importe à cet égard que la visite verhouding staan tot de beoogde doelstelling. Belangrijk daarbij is
fiscale relative aux impôts sur les revenus et à la taxe sur la valeur dat de fiscale visitatie inzake de inkomstenbelastingen en inzake de
belasting over de toegevoegde waarde gepaard moet gaan met effectieve
ajoutée s'accompagne de garanties effectives contre les abus (CEDH, 14 waarborgen tegen misbruik (EHRM, 14 maart 2013, Bernh Larsen Holding
mars 2013, Bernh Larsen Holding AS e.a. c. Norvège, § 163). AS e.a. t. Noorwegen, § 163).
B.13.2. La visite est un moyen important qui doit permettre à B.13.2. De visitatie is een belangrijk middel voor de
l'administration fiscale de faire les constats nécessaires quant à la belastingadministratie dat moet toelaten om de nodige vaststellingen
régularité de la déclaration fiscale et peut donc être considérée te doen met betrekking tot de regelmatigheid van de belastingaangifte
comme nécessaire dans une société démocratique. en kan dus noodzakelijk worden geacht in een democratische
samenleving.
B.13.3. Les dispositions en cause concernent l'accès aux locaux B.13.3. De in het geding zijnde bepalingen hebben betrekking op de
professionnels et non l'accès à un domicile privé, de sorte qu'une toegang tot bedrijfslokalen en niet op de toegang tot een particuliere
autorisation judiciaire préalable en vue d'une visite fiscale n'est woning zodat een voorafgaande rechterlijke machtiging voor een fiscale
visitatie onder deze omstandigheden niet is vereist (zie in dezelfde
pas requise dans ces conditions (voy. en ce sens CEDH, 14 mars 2013, zin : EHRM, 14 maart 2013, Bernh Larsen Holding AS e.a. t. Noorwegen,
Bernh Larsen Holding AS e.a. c. Norvège, § 172). § 172).
Les agents qui procèdent à la visite fiscale doivent cependant être en De ambtenaren die de fiscale visitatie uitvoeren, moeten evenwel in
het bezit zijn van een aanstellingsbewijs, dat hen toelaat zich te
possession d'une commission, qui leur permet de se légitimer et qu'ils legitimeren en dat zij op verzoek van de belastingplichtige moeten
doivent pouvoir produire à la demande du contribuable (Cass., 12 voorleggen (Cass., 12 september 2008, Arr. Cass., 2008, nr. 469).
septembre 2008, Pas., 2008, n° 469). B.13.4. Lorsqu'ils procèdent à la visite fiscale, les agents B.13.4. Bij de uitoefening van de fiscale visitatie dienen de bevoegde
compétents doivent veiller à ne pas entraver l'activité ambtenaren zorg ervoor te dragen dat de belastingplichtige niet wordt
professionnelle du contribuable. Par ailleurs, les agents compétents belemmerd in zijn beroepsactiviteit. Daarenboven kunnen de bevoegde
ne peuvent contraindre le contribuable à violer le secret ambtenaren de belastingplichtige niet ertoe dwingen zijn beroepsgeheim
professionnel (Doc. parl., Chambre, 1961-1962, n° 264/1, p. 112, Doc. te schenden (Parl. St., Kamer, 1961-1962, nr. 264/1, p. 112; Parl.
parl., Sénat, 1961-1962, n° 366, p. 301). St., Senaat, 1961-1962, nr. 366, p. 301).
Le secret professionnel tend à protéger le client et exclusivement Het beroepsgeheim geldt ter bescherming van het cliënteel en
pour les faits dont l'intéressé a eu connaissance dans l'exercice de uitsluitend voor zaken waarvan de betrokkene kennis kreeg in de
son activité professionnelle (Cass., 30 octobre 1978, Pas. 1979, I, p. uitoefening van zijn beroepswerkzaamheid (Cass., 30 oktober 1978, Arr.
248). Le secret professionnel ne peut être invoqué dans le seul but Cass., 1978, p. 235). Het beroepsgeheim kan niet worden ingeroepen met
d'éviter un contrôle fiscal (Cass., 17 juin 1969, Pas. 1969, p. 960). als enige bedoeling om een fiscale controle te ontwijken (Cass., 17
B.14.1. La question préjudicielle mentionne que la visite est possible juni 1969, Arr. Cass., 1969, p. 1036). B.14.1. De prejudiciële vraag maakt melding van het feit dat de
indépendamment du fait qu'elle a lieu en vue de l'application de la visitatie mogelijk is ongeacht of dit gebeurt met het oog op de
législation fiscale ou en vue de constater des infractions fiscales toepassing van de fiscale wetgeving of met het oog op het vaststellen
pénalement sanctionnées. van strafrechtelijk gesanctioneerde fiscale inbreuken.
B.14.2. Une visite fiscale et une perquisition ont une finalité B.14.2. De finaliteit van een fiscale visitatie en van een
fondamentalement différente. Les dispositions en cause confèrent aux strafrechtelijke huiszoeking is fundamenteel verschillend. De in het
geding zijnde bepalingen verlenen de bevoegde ambtenaren een
agents compétents un pouvoir d'investigation administratif qui est lié administratieve onderzoeksbevoegdheid die doelgebonden is en die enkel
à un objectif et qui ne peut être exercé qu'en vue de constater la kan worden uitgeoefend met het oog op het vaststellen van de
régularité de la déclaration fiscale à l'impôt sur les revenus ou en regelmatigheid van de belastingaangifte in de inkomstenbelastingen of
matière de taxe sur la valeur ajoutée. Il ne faut pas qu'il y ait in de belasting over de toegevoegde waarde. Er dient geen vermoeden
présomption de fraude pour justifier une visite fiscale. van fraude te zijn om een fiscale visitatie te verantwoorden.
B.14.3. Les fonctionnaires des administrations fiscales en matière B.14.3. De ambtenaren van de belastingadministraties inzake de
d'impôts sur les revenus et de taxe sur la valeur ajoutée ne disposent pas d'un pouvoir d'investigation judiciaire; ils portent par contre à la connaissance des autorités judiciaires, dans les conditions prévues par la loi, les faits pénalement punissables aux termes des lois fiscales et des arrêtés pris pour leur exécution dont ils ont eu connaissance. Il appartient à ces autorités d'apprécier les suites qu'il convient d'y donner. B.14.4. Dans la mesure où la finalité de la visite fiscale consiste uniquement à établir une imposition exacte, le contribuable ne peut invoquer ni le droit de se taire ni le droit de ne pas contribuer à sa propre incrimination afin de se soustraire à son obligation de inkomstenbelastingen en de belasting over de toegevoegde waarde beschikken niet over gerechtelijke opsporingsbevoegdheden; zij brengen wel, onder de voorwaarden die de wet bepaalt, de feiten die, naar luid van de belastingwetten en van de ter uitvoering ervan genomen besluiten, strafrechtelijk strafbaar zijn en waarvan zij kennis hebben gekregen, ter kennis van de gerechtelijke overheden. Het komt dan aan die overheden toe te oordelen over het gevolg dat daaraan dient te worden gegeven. B.14.4. Voor zover de finaliteit van de fiscale visitatie enkel gericht is op de juiste belastingheffing, kan de belastingplichtige zich niet beroepen op het zwijgrecht en het recht om zichzelf niet te beschuldigen teneinde te ontkomen aan zijn verplichting tot
collaborer à la visite (CEDH, décision, 16 juin 2015, Van Weerelt c. medewerking aan de visitatie (EHRM, besl. 16 juni 2015, Van Weerelt t.
Pays-Bas, § 56). Ce n'est que dans le cadre d'une accusation au sens Nederland, § 56). Enkel indien er sprake is van een ingestelde
de l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme que vervolging in de zin van artikel 6 van het Europees Verdrag voor de
le contribuable peut invoquer le droit de se taire et de ne pas rechten van de mens, kan de belastingplichtige zich beroepen op het
contribuer à sa propre incrimination (CEDH, 25 février 1993, Funke c. zwijgrecht en het recht om zichzelf niet te beschuldigen (EHRM, 25
France, § 44). Ce droit implique que, dans une procédure pénale, il februari 1993, Funke t. Frankrijk, § 44). Dat recht veronderstelt dat
in een strafprocedure geen gebruik wordt gemaakt van bewijs verkregen
n'est pas recouru à une preuve obtenue par la contrainte ou les door methodes van onbehoorlijke dwang in weerwil van de verdachte
pressions au mépris de l'accusé (CEDH, 3 mai 2001, J.B. c. Suisse, § (EHRM, 3 mei 2001, J.B. t. Zwitserland, § 64; 17 december 1996,
64; 17 décembre 1996, Saunders c. Royaume-Uni, § 68). Le droit de ne Saunders t. Verenigd Koninkrijk, § 68). Echter, het recht om zichzelf
pas s'incriminer soi-même ne s'étend toutefois pas à l'usage, dans une niet te beschuldigen, strekt zich niet uit tot het gebruik in
procédure pénale, de données qui peuvent être obtenues du contribuable strafzaken van gegevens die van de belastingplichtige verkregen kunnen
en recourant à des pouvoirs coercitifs, mais qui existent worden door een beroep te doen op dwangmaatregelen, maar die een
indépendamment de la volonté du contribuable (CEDH, décision, 16 juin bestaan kennen onafhankelijk van de wil van de belastingplichtige
2015, Van Weerelt c. Pays-Bas, § 55, 17 décembre 1996, Saunders c. (EHRM, besl. 16 juni 2015, Van Weerelt t. Nederland, § 55; 17 december
Royaume-Uni, § 69). 1996, Saunders t. Verenigd Koninkrijk, § 69).
B.15.1. Comme il est dit en B.14.2, la visite fiscale est liée à un B.15.1. Zoals is vermeld in B.14.2, is de fiscale visitatie
objectif et doit avoir lieu dans les limites indiquées dans les doelgebonden en dient zij te worden uitgevoerd binnen de perken die in
dispositions en cause en ce qui concerne le moment et l'objet du de in het geding zijnde bepalingen zijn aangegeven wat het tijdstip en
contrôle et la nature des locaux. het voorwerp van de controle en de aard van de lokalen betreft.
Lorsque les agents compétents excèdent les limites de leur pouvoir Wanneer de bevoegde ambtenaren de grenzen van hun
d'investigation, ceux-ci commettent un détournement de pouvoir ou un onderzoeksbevoegdheid overschrijden, maken zij zich schuldig aan
excès de pouvoir, ce qui peut, le cas échéant, impliquer que la visite machtafwending of machtsoverschrijding, wat in voorkomend geval tot de
est entachée de nullité. nietigheid van de visitatie kan leiden.
B.15.2. Le tribunal de première instance connaît des contestations B.15.2. De rechtbank van eerste aanleg neemt kennis van geschillen
relatives à l'application d'une loi d'impôt (article 569, 32°, du Code betreffende de toepassing van een belastingwet (artikel 569, 32°, van
judiciaire). Au cours du contrôle judiciaire, il convient d'examiner het Gerechtelijk Wetboek). Tijdens de rechterlijke controle dient te
si les conditions contenues dans les dispositions en cause ont été worden nagegaan of de voorwaarden vervat in de in het geding zijnde
respectées et si la visite à laquelle il a été procédé était bepalingen zijn nageleefd en of de uitgevoerde visitatie evenredig was
proportionnée au but poursuivi. Un contrôle juridictionnel effectif de met het nagestreefde doel. Aldus is een effectieve rechterlijke
la régularité d'une visite fiscale et de la preuve obtenue est donc controle van de regelmatigheid van een fiscale visitatie en het
possible. verkregen bewijs mogelijk.
B.16. Il ressort de ce qu'il est dit en B.9 à B.15, contrairement donc B.16. Uit hetgeen is vermeld in B.9 tot en met B.15, en derhalve
à ce qui est affirmé dans la question préjudicielle, ce qui a déjà été anders dan hetgeen is gesteld in de prejudiciële vraag, waaraan reeds
mentionné en B.12, que la visite fiscale en matière d'impôts sur les is herinnerd in B.12, blijkt dat de fiscale visitatie inzake de
revenus et de taxe sur la valeur ajoutée est entourée de garanties inkomstenbelastingen en de belasting over de toegevoegde waarde
suffisantes contre les abus. Le législateur a ainsi réalisé un juste gepaard gaat met voldoende waarborgen tegen misbruik. Daardoor heeft
équilibre entre, d'une part, les droits des contribuables concernés de wetgever een billijk evenwicht tot stand gebracht tussen,
et, d'autre part, la nécessité de pouvoir procéder de manière efficace enerzijds, de rechten van de betrokken belastingplichtigen en,
à un contrôle ou une enquête concernant l'application des impôts sur anderzijds, de noodzaak om op een doeltreffende manier een controle of
een onderzoek betreffende de toepassing van de inkomstenbelastingen of
les revenus ou de la taxe sur la valeur ajoutée. de belasting over de toegevoegde waarde te kunnen verrichten.
B.17. Compte tenu de ce qui est dit en B.16, la question préjudicielle B.17. Rekening houdend met hetgeen in B.16 is vermeld, dient de
appelle une réponse négative. prejudiciële vraag ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
Compte tenu de ce qui est dit en B.16, l'article 319, alinéa 1er, du Rekening houdend met hetgeen in B.16 is vermeld, schenden artikel 319,
Code des impôts sur les revenus 1992 et l'article 63, alinéa 1er, du eerste lid, van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 en
Code de la taxe sur la valeur ajoutée ne violent pas les articles 15 artikel 63, eerste lid, van het Wetboek van de belasting over de
et 22 de la Constitution, combinés avec l'article 8 de la Convention toegevoegde waarde de artikelen 15 en 22 van de Grondwet, in samenhang
européenne des droits de l'homme. gelezen met artikel 8 van het Europees Verdrag voor de rechten van de
Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, mens, niet. Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 12 octobre 2017. op 12 oktober 2017.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président, De voorzitter,
E. De Groot E. De Groot
^