Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 150/2017 du 21 décembre 2017 Numéro du rôle : 6527 En cause : le recours en annulation de l'article 2 de la loi du 1 er avril 2016 modifiant la loi du 10 novembre 2006 relative aux heures d'ouverture dans le co La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 150/2017 du 21 décembre 2017 Numéro du rôle : 6527 En cause : le recours en annulation de l'article 2 de la loi du 1 er avril 2016 modifiant la loi du 10 novembre 2006 relative aux heures d'ouverture dans le co La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...) Uittreksel uit arrest nr. 150/2017 van 21 december 2017 Rolnummer 6527 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 2 van de wet van 1 april 2016 tot wijziging van de wet van 10 november 2006 betreffende de openingsuren in handel, ambach Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 150/2017 du 21 décembre 2017 Uittreksel uit arrest nr. 150/2017 van 21 december 2017
Numéro du rôle : 6527 Rolnummer 6527
En cause : le recours en annulation de l'article 2 de la loi du 1er In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 2 van de wet van 1
avril 2016 modifiant la loi du 10 novembre 2006 relative aux heures april 2016 tot wijziging van de wet van 10 november 2006 betreffende
d'ouverture dans le commerce, l'artisanat et les services en ce qui de openingsuren in handel, ambacht en dienstverlening wat de beperking
concerne la limitation des heures d'ouverture dans les stations van openingsuren in badplaatsen en toeristische centra betreft,
balnéaires et les centres touristiques, introduit par la SPRL « SPK » et autres. ingesteld door de bvba « SPK » en anderen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Moerman, E. Derycke et F. Daoût, assistée du rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Moerman, E. Derycke en F. Daoût,
greffier F. Meersschaut, présidée par le président E. De Groot, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter E. De Groot,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet du recours et procédure I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 21 Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 21 oktober
octobre 2016 et parvenue au greffe le 24 octobre 2016, un recours en 2016 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 24
annulation de l'article 2 de la loi du 1er avril 2016 modifiant la loi oktober 2016, is beroep tot vernietiging ingesteld van artikel 2 van
du 10 novembre 2006 relative aux heures d'ouverture dans le commerce, de wet van 1 april 2016 tot wijziging van de wet van 10 november 2006
l'artisanat et les services en ce qui concerne la limitation des betreffende de openingsuren in handel, ambacht en dienstverlening wat
heures d'ouverture dans les stations balnéaires et les centres de beperking van openingsuren in badplaatsen en toeristische centra
touristiques (publiée au Moniteur belge du 21 avril 2016) a été betreft (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 21 april 2016)
introduit par la SPRL « SPK », la SPRL « Farok », la SPRL « SB Rahimi door de bvba « SPK », de bvba « Farok », de bvba « SB Rahimi »,
», Mohammed Syed, la SPRL « Dilan », Amir Hassan, la SPRL « PS », Mohammed Syed, de bvba « Dilan », Amir Hassan, de bvba « PS »,
Shahidul Khan, la SPRL « Chahal », la SPRL « K&I International », la Shahidul Khan, de bvba « Chahal », de bvba « K&I International », de
SPRL « Nasim », Khan Gulzar, la SPRL « Fresh & Cheap », la SPRL « New bvba « Nasim », Khan Gulzar, de bvba « Fresh & Cheap », de bvba « New
Continental », la SNC « Asia-Pak », la SPRL « Ragai Express », la SPRL Continental », de vof « Asia-Pak », de bvba « Ragai Express », de bvba
« Prins », la SPRL « Grover », la SPRL « S. Alam Gir », la SPRL « Guru « Prins », de bvba « Grover », de bvba « S. Alam Gir », de bvba « Guru
Nanak », la SPRL « Pardeep & Jasahil », Mohammad Giash Uddin Kabir, la Nanak », de bvba « Pardeep & Jasahil », Mohammad Giash Uddin Kabir, de
SCRL « Schoonbeke », la SPRL « Paul Traders » et Mohammed Haque, cvba « Schoonbeke », de bvba « Paul Traders » en Mohammed Haque,
assistées et représentées par Me K. Maenhout, avocat au barreau bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. K. Maenhout, advocaat bij de
d'Anvers. balie te Antwerpen.
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
Quant à la disposition attaquée Wat de bestreden bepaling betreft
B.1.1. L'article 2 de la loi du 1er avril 2016 « modifiant la loi du B.1.1. Artikel 2 van de wet van 1 april 2016 « tot wijziging van de
10 novembre 2006 relative aux heures d'ouverture dans le commerce, wet van 10 november 2006 betreffende de openingsuren in handel,
l'artisanat et les services en ce qui concerne la limitation des ambacht en dienstverlening wat de beperking van openingsuren in
heures d'ouverture dans les stations balnéaires et les centres
touristiques » (ci-après : la loi du 1er avril 2016) apporte des badplaatsen en toeristische centra betreft » (hierna : wet van 1 april
modifications à l'article 17 de la loi du 10 novembre 2006. 2016) brengt wijzigingen aan in artikel 17 van de wet van 10 november
B.1.2. Par la loi du 10 novembre 2006, le législateur entendait 2006. B.1.2. Met de wet van 10 november 2006 beoogde de wetgever een
réaliser un équilibre entre les intérêts des consommateurs et les evenwicht te vinden tussen de belangen van de consumenten en de
conditions de travail des personnes actives dans le secteur du arbeidsomstandigheden van personen die in de kleinhandelssector
commerce de détail. werkzaam zijn.
Dans cette optique, le législateur a, pour le commerce de détail, Met dat doel voor ogen heeft de wetgever voor de kleinhandel,
d'une part, prescrit des heures de fermeture (article 6) et un jour de enerzijds, bepaalde sluitingsuren (artikel 6) en een wekelijkse
repos hebdomadaire (article 8) et, d'autre part, prévu une série de rustdag (artikel 8) voorgeschreven en, anderzijds, voorzien in een
réglementations spécifiques. aantal specifieke regelingen.
L'article 6 de la loi du 10 novembre 2006 fixe les heures de fermeture Artikel 6 van de wet van 10 november 2006 bepaalt de sluitingsuren
des unités d'établissement qui entrent dans le champ d'application de voor de vestigingseenheden die onder het toepassingsgebied van de wet
la loi : vallen :
« L'accès du consommateur à l'unité d'établissement et la vente de « De toegang van de consument tot de vestigingseenheid en de verkoop
produits ou de services au consommateur dans l'unité d'établissement van producten of diensten aan de consument in de vestigingseenheid
sont interdits : zijn verboden :
a) avant 5 heures et après 21 heures, le vendredi et les jours a) vóór 5 uur en na 21 uur, op vrijdag en op de werkdagen die een
ouvrables précédant un jour férié légal. Si le jour férié légal est un wettelijke feestdag voorafgaan. Indien de wettelijke feestdag een
lundi, une prolongation jusqu'à 21 heures est autorisée le samedi qui maandag is, is de verlenging tot 21 uur op de zaterdag die voorafgaat,
précède; toegestaan;
b) avant 5 heures et après 20 heures, les autres jours; b) vóór 5 uur en na 20 uur, op de andere dagen;
c) avant 18 heures et après 7 heures dans les magasins de nuit, sauf c) vóór 18 uur en na 7 uur in de nachtwinkels, behalve als een
si un règlement communal fixe d'autres heures de fermeture; gemeentelijk reglement andere sluitingsuren bepaalt;
d) avant 5 heures et après 20 heures dans les bureaux privés pour les d) vóór 5 uur en na 20 uur in de privaat bureaus voor
télécommunications sauf si un règlement communal prévoit d'autres telecommunicatie, behalve indien een gemeentelijk reglement andere
heures de fermeture ». sluitingsuren voorziet ».
L'article 8 de la loi du 10 novembre 2006 impose un jour de repos Artikel 8 van de wet van 10 november 2006 legt een wekelijkse rustdag
hebdomadaire : op :
« L'accès du consommateur à l'unité d'établissement, la vente directe « De toegang van de consument tot de vestigingseenheid, de
de produits ou de services au consommateur et les livraisons à rechtstreekse verkoop van producten of diensten aan de consument en de
domicile sont interdits pendant une période ininterrompue de thuisleveringen worden gedurende een ononderbroken periode van
vingt-quatre heures commençant le dimanche à 5 heures ou à 13 heures vierentwintig uur, beginnend op zondag om 5 uur of om 13 uur en
et se terminant le lendemain à la même heure ". eindigend op de volgende dag op hetzelfde uur, verboden ».
L'article 16 de la loi du 10 novembre 2006 énumère les activités et In artikel 16 van de wet van 10 november 2006 worden de activiteiten
unités d'établissement auxquels les articles 6 et 8 de cette loi ne en vestigingseenheden waarop de artikelen 6 en 8 van die wet niet van
s'appliquent pas : toepassing zijn, opgesomd :
« § 1er. Les interdictions visées à l'article 6 et à l'article 8 ne « § 1. Het verbod dat bedoeld is in artikel 6 en in artikel 8 is niet
s'appliquent pas aux : van toepassing op :
a) ventes au domicile d'un consommateur autre que l'acheteur, à a) de verkopen ten huize van een andere consument dan de koper, op
condition que la vente se déroule dans la partie habitée d'une voorwaarde dat de verkoop plaats heeft in het bewoonde gedeelte van
habitation exclusivement utilisée à des fins privées; een woning dat uitsluitend voor privé-doeleinden gebruikt wordt;
b) ventes à domicile effectuées à l'invitation du consommateur, pour b) de verkopen aan huis op uitnodiging van de consument waarvoor deze
lesquelles le client a expressément demandé au préalable la visite du het bezoek van de verkoper voorafgaandelijk en uitdrukkelijk gevraagd
vendeur, en vue de négocier l'achat d'un produit ou d'un service; heeft, met de bedoeling te onderhandelen over de aankoop van dat
product of die dienst;
c) ventes et prestations de services dans les unités d'établissement c) de verkopen en de dienstverstrekkingen in de vestigingseenheden van
des sociétés de transport public et dans les gares exploitées maatschappijen voor openbaar vervoer en in de rechtstreeks of
directement ou indirectement par la SNCB ou ses filiales, de même que onrechtstreeks door de NMBS of haar filialen geëxploiteerde stations,
dans l'ensemble immobilier où ces gares sont situées; evenals in het geheel van de onroerende goederen waar die stations
d) ventes et prestations de services dans les aéroports et les zones gelegen zijn; d) de verkopen en dienstverstrekkingen in de luchthavens en havenzones
portuaires ouverts au trafic international des voyageurs; die openstaan voor het internationale reizigersverkeer;
e) prestations de services à effectuer en cas de nécessité impérieuse; e) de dienstverstrekkingen die uitgevoerd dienen te worden bij dringende noodzakelijkheid;
f) ventes, dans les stations d'essence ou les unités d'établissement f) de verkopen in tankstations of vestigingseenheden gelegen op het
situées sur le domaine des autoroutes, d'un assortiment de denrées domein van autosnelwegen, van een assortiment algemene voedingswaren
alimentaires générales et d'articles ménagers, à l'exception des en huishoudelijke artikelen, uitgezonderd gedistilleerde
boissons alcoolisées distillées et des boissons à base de levure ayant alcoholhoudende dranken en gisthoudende dranken, met een alcoholvolume
un volume d'alcool supérieur à 6 %, à condition que la surface van meer dan 6 %, op voorwaarde dat de netto verkoopoppervlakte niet
commerciale nette ne dépasse pas les 250 m2. groter is dan 250 m2.
Le fait que le consommateur accepte une offre de visite à l'initiative Het door de consument gegeven akkoord met een door de verkoper
du vendeur ne constitue pas une invitation au sens du point b). telefonisch voorgesteld bezoekaanbod vormt geen uitnodiging zoals bedoeld in punt b).
§ 2. Ces interdictions ne s'appliquent pas davantage aux unités § 2. Het verbod is evenmin van toepassing op de vestigingseenheden
d'établissement dont l'activité principale constitue la vente d'un des waarvan de hoofdactiviteit de verkoop van één van de volgende
groupes de produits suivants : productgroepen uitmaakt :
a) journaux, magazines, produits de tabac et articles fumeurs, cartes a) kranten, tijdschriften, tabak en rookwaren, telefoonkaarten en
téléphoniques et produits de la Loterie nationale; producten van de Nationale Loterij;
b) supports d'oeuvres audiovisuelles et jeux vidéos, ainsi que leur b) dragers van audiovisuele werken en videospelen, alsook de verhuur
location; ervan;
c) carburant et huile pour véhicules automobiles; c) brandstof en olie voor autovoertuigen;
d) crème glacée en portions individuelles; d) consumptie-ijs in individuele porties;
e) denrées alimentaires préparées dans l'unité d'établissement et qui e) voedingswaren die in de vestigingseenheid worden bereid en er niet
n'y sont pas consommées. worden verbruikt.
Il est question d'une activité principale lorsque la vente du groupe Er is sprake van een hoofdactiviteit indien de verkoop van de
de produits constituant l'activité principale représente au moins 50 % productgroep die de hoofdactiviteit uitmaakt, minstens 50 % van het
du chiffre d'affaires annuel. jaarlijkse zakencijfer vertegenwoordigt.
§ 3. Sur la proposition du ministre, le Roi peut compléter la liste § 3. Op voorstel van de minister, kan de Koning de lijst met de
des secteurs du commerce et de l'artisanat figurant au § 1er ainsi que sectoren van de handel en de ambacht in § 1 en de lijst met
la liste des activités principales visées au § 2 ». hoofdactiviteiten in § 2 aanvullen ».
Conformément à l'article 18 de la loi du 10 novembre 2006, un Krachtens artikel 18 van de wet van 10 november 2006 kan een
règlement communal peut soumettre tout projet d'exploitation d'un gemeentelijk reglement ieder ontwerp van nachtwinkel onderwerpen aan
magasin de nuit à une autorisation préalable : een voorafgaande vergunning :
« § 1er. Un règlement communal peut soumettre tout projet « § 1. Een gemeentelijk reglement kan ieder ontwerp van nachtwinkel of
d'exploitation d'un magasin de nuit ou d'un bureau privé pour les privaat bureau voor telecommunicatie onderwerpen aan een voorafgaande
télécommunications à une autorisation préalable délivrée par le vergunning verleend door het college van burgemeester en schepenen van
collège des bourgmestre et échevins de la commune où le magasin de de gemeente waar de geplande nachtwinkel of privaat bureau voor
nuit ou bureau privé pour les télécommunications projeté sera telecommunicatie zal worden uitgebaat.
exploité. Cette autorisation peut être refusée sur base de critères : Deze vergunning kan worden geweigerd op basis van criteria :
- qui sont non discriminatoires; - die niet-discriminatoir zijn;
- qui sont justifiés par une raison impérieuse d'intérêt général, - die gerechtvaardigd zijn om een dwingende reden van algemeen belang,
c'est-à-dire la localisation spatiale de l'unité d'établissement, le namelijk de ruimtelijke ligging van de vestigingseenheid, de
maintien de l'ordre public, de la sécurité et du calme; handhaving van de openbare orde, veiligheid en rust;
- qui sont clairs, non ambigus et objectifs; - die duidelijk, ondubbelzinnig en objectief zijn;
- qui sont rendus publics à l'avance; - die vooraf openbaar bekendgemaakt worden;
- et qui sont transparents et accessibles. - en die transparant en toegankelijk zijn.
Ces critères sont clarifiés dans un règlement communal. Deze criteria worden verduidelijkt in een gemeentelijk reglement.
§ 2. Ce règlement communal peut aussi sur base de la localisation § 2. Dit reglement kan ook, op grond van de ruimtelijke ligging en van
spatiale et du maintien de l'ordre public, de la sécurité et du calme, de handhaving van de openbare orde, veiligheid en rust, de vestiging
limiter l'implantation et l'exploitation des magasins de nuit et des en de uitbating van nachtwinkels en privaat bureaus voor
bureaux privés pour les télécommunications à une partie du territoire telecommunicatie tot een gedeelte van het grondgebied van de gemeente
de la commune, sans que cela ne puisse conduire à une interdiction beperken, zonder dat dit kan leiden tot een algemeen verbod of een
générale ou une limitation quantitative de ce type d'implantations sur kwantitatieve beperking op dit soort vestigingen op het grondgebied
le territoire de la commune. van de gemeente.
§ 3. Le bourgmestre peut ordonner la fermeture des magasins de nuit et § 3. De burgemeester kan de sluiting bevelen van de nachtwinkels en
des bureaux privés pour les télécommunications exploités en privaat bureaus voor telecommunicatie die worden uitgebaat in
contravention avec le règlement communal ou la décision du collège des overtreding op het gemeentelijk reglement of de beslissing van het
bourgmestre et échevins pris en exécution des §§ 1er et 2 ». college van burgemeester en schepenen genomen in uitvoering van de § §
Les articles 15 à 17 de la loi du 10 novembre 2006 prévoient plusieurs 1 en 2 ». De artikelen 15 tot 17 van de wet van 10 november 2006 voorzien in een
dérogations aux dispositions qui imposent des interdictions en matière
d'heures d'ouverture.
Avant sa modification par la loi attaquée du 1er avril 2016, l'article aantal afwijkingen op de verbodsbepalingen inzake openingsuren.
17 de la loi du 10 novembre 2006 disposait : Artikel 17 van de wet van 10 november 2006 bepaalde, vóór de wijziging
ervan bij de bestreden wet van 1 april 2016 :
« Les interdictions visées à l'article 6 a) et b) et à l'article 8 ne « Het verbod bedoeld in artikel 6 a) en b) en in artikel 8 is niet van
sont pas applicables dans les stations balnéaires et les communes ou toepassing in de badplaatsen en gemeenten of delen van de gemeenten
parties de communes reconnues comme centres touristiques. die als toeristische centra worden erkend.
Le Roi détermine ce qu'il faut entendre par centres touristiques, dont De Koning bepaalt wat moet worden verstaan onder toeristische centra,
il détermine les critères et la procédure de reconnaissance ». waarvan hij de criteria en de procedure tot erkenning bepaalt ».
B.1.3. L'article 2, attaqué, de la loi du 1er avril 2016, dispose : B.1.3. Het bestreden artikel 2 van de wet van 1 april 2016 bepaalt :
« L'article 17 de la loi du 10 novembre 2006 relative aux heures « Artikel 17 van de wet van 10 november 2006 betreffende de
d'ouverture dans le commerce, l'artisanat et les services, est openingsuren in handel, ambacht en dienstverlening wordt aangevuld met
complété par deux alinéas rédigés comme suit : twee leden, luidende :
' Par dérogation à l'alinéa 1er, un règlement communal peut imposer ' In afwijking van het eerste lid, kan een gemeentelijk reglement
des heures de fermeture à toute unité d'établissement visée à sluitingsuren bepalen voor de vestigingseenheden bedoeld in artikel 6,
l'article 6, a) et b), ne bénéficiant pas des dérogations visées à a) en b), die niet vallen onder de in artikel 16 bepaalde afwijkingen
l'article 16, et située dans les stations balnéaires ou les communes en die gelegen zijn in de badplaatsen of gemeenten of delen van de
ou parties de communes reconnues comme centres touristiques. Ces gemeenten die als toeristische centra erkend zijn. Deze sluitingsuren
heures de fermeture sont comprises dans les périodes mentionnées à zijn begrepen in de in artikel 6, a) en b), vermelde perioden en
l'article 6, a) et b), et valent sans distinction pour tous les gelden zonder onderscheid voor alle daarin bedoelde vestigingen.
établissements qui y sont visés. Vestigingseenheden die worden uitgebaat met miskenning van het
Les unités d'établissement exploitées en violation du règlement gemeentelijk reglement worden enkel gestraft overeenkomstig de wet van
communal sont uniquement punies conformément à la loi du 24 juin 2013 24 juni 2013 betreffende de gemeentelijke administratieve sancties. '
relative aux sanctions administratives communales. ' ». ».
B.1.4. Il ressort des travaux préparatoires de la loi du 1er avril B.1.4. Uit de parlementaire voorbereiding van de wet van 1 april 2016
2016 que la disposition attaquée a pour but d'offrir aux communes la blijkt dat de bestreden bepaling tot doel heeft de gemeenten de
possibilité d'imposer à nouveau des heures de fermeture dans les mogelijkheid te bieden om in de badplaatsen en binnen de erkende
stations balnéaires et à l'intérieur des centres touristiques toeristische centra, waar in principe onbeperkte openingsuren gelden,
reconnus, où s'appliquent en principe des heures d'ouverture opnieuw sluitingsuren op te leggen, om te vermijden dat
illimitées, afin d'éviter que des unités d'établissement puissent vestigingseenheden de gemeentelijke reglementen inzake nachtwinkels
contourner les règlements communaux concernant les magasins de nuit : zouden kunnen omzeilen :
« La reconnaissance comme centre touristique implique notamment que « De erkenning als toeristisch centrum brengt onder andere met zich
tout commerçant peut ouvrir son établissement stricto sensu 24 heures mee dat de handelaars strikt genomen 24 uur per dag hun
sur 24. Les magasins de nuit qui abandonnent la mention permanente ' vestigingseenheid kunnen openen. Ook nachtwinkels die de permanente
magasin de nuit ' et qui ne relèvent dès lors plus du champ vermelding ' nachtwinkel ' verwijderen en hierdoor niet langer onder
d'application de la définition des magasins de nuit peuvent également
ouvrir leurs portes 24 heures sur 24. Cette situation permet à ces de definitie van nachtwinkels vallen, kunnen 24 uur per dag hun
magasins de contourner d'éventuels règlements communaux - pris en vestigingseenheid openen. Op die manier kunnen deze winkels eventuele
application de l'article 18 de la loi de 2006 - et d'ainsi vider de gemeentelijke reglementen - in toepassing van artikel 18 van de wet
leur substance les politiques communales visant à limiter et à van 2006 - omzeilen en zo het gemeentelijk beleid om de aanwezigheid
réglementer la présence des magasins de nuit en les soumettant à une van nachtwinkels te beperken en te reguleren via een gemeentelijke
autorisation communale. vergunning onderuit halen.
De gemeenten moeten de mogelijkheid krijgen om deze ongewenste
Les communes doivent pouvoir lutter contre ces effets pervers et non neveneffecten te vermijden » (Parl. St., Kamer, 2014-2015, DOC
désirés » (Doc. parl., Chambre, 2014-2015, DOC 54-1155/001, p. 3). 54-1155/001, p. 3).
Quant à la recevabilité Wat de ontvankelijkheid betreft
B.2. Le Conseil des ministres conteste la recevabilité du recours B.2. De Ministerraad betwist de ontvankelijkheid van het beroep omdat
parce que les moyens seraient en réalité dirigés contre un règlement de middelen in werkelijkheid zouden zijn gericht tegen een reglement
de la ville d'Anvers du 27 juin 2016. La Cour ne serait donc pas van 27 juni 2016 van de stad Antwerpen. Het Hof zou bijgevolg niet
compétente pour se prononcer sur le présent recours parce que celui-ci bevoegd zijn om zich uit te spreken over het onderhavige beroep,
ne porterait pas sur une norme législative. aangezien het geen betrekking zou hebben op een wetskrachtige norm.
La base légale de la possibilité de dérogation concernant les heures De wettelijke basis van de uitzonderingsmogelijkheid met betrekking
de fermeture des unités d'établissement situées dans des centres tot de sluitingsuren in toeristische centra is vervat in de bestreden
touristiques est inscrite dans la disposition attaquée. Le constat de bepaling. De vaststelling dat aan de gemeenten de mogelijkheid wordt
la possibilité offerte aux communes de prévoir une telle dérogation, geboden om een dergelijke uitzondering in te voeren, binnen de door de
dans les limites fixées par le législateur, ne signifie pas que les wetgever vastgestelde grenzen, betekent niet dat de verzoekende
parties requérantes ne sont pas affectées directement par la partijen niet rechtstreeks door de bestreden bepaling worden geraakt
disposition attaquée ou qu'elles ne peuvent l'être. of kunnen worden geraakt.
B.3. La Constitution et la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle imposent à toute personne physique ou morale qui introduit un recours en annulation de justifier d'un intérêt. Ne justifient de l'intérêt requis que les personnes dont la situation pourrait être affectée directement et défavorablement par la norme attaquée. Dans la mesure où le Conseil des ministres et les parties intervenantes contestent l'intérêt des parties requérantes à certains moyens, il suffit de rappeler que lorsque les parties requérantes ont un intérêt à l'annulation des dispositions attaquées, elles ne doivent pas, en outre, justifier d'un intérêt à chacun des moyens. Les parties requérantes invoquent leur qualité d'exploitants d'implantations commerciales situées dans la zone touristique de la ville d'Anvers. C'est en cette qualité qu'elles sont susceptibles d'être affectées directement et défavorablement par la disposition attaquée. B.3. De Grondwet en de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof vereisen dat elke natuurlijke persoon of rechtspersoon die een beroep tot vernietiging instelt, doet blijken van een belang. Van het vereiste belang doen slechts blijken de personen wier situatie door de bestreden norm rechtstreeks en ongunstig zou kunnen worden geraakt. In zoverre de Ministerraad en de tussenkomende partijen het belang van de verzoekende partijen bij sommige middelen betwisten, volstaat het eraan te herinneren dat, wanneer de verzoekende partijen een belang hebben bij de vernietiging van de bestreden bepaling, zij daarbovenop niet moeten doen blijken van een belang bij elk van de middelen. De verzoekende partijen beroepen zich op hun hoedanigheid van uitbaters van handelsvestigingen gelegen in de toeristische zone van de stad Antwerpen. In die hoedanigheid kunnen zij door de bestreden bepaling rechtstreeks en ongunstig worden geraakt.
B.4. Le Conseil des ministres conteste la recevabilité du premier B.4. De Ministerraad betwist de ontvankelijkheid van het eerste
moyen parce que celui-ci ne préciserait pas en quoi les articles 10 et middel, omdat het niet duidelijk zou maken waarom de artikelen 10 en
11 de la Constitution seraient violés et parce que, dans leur requête, 11 van de Grondwet zouden zijn geschonden, en omdat de verzoekende
les parties requérantes utilisent le terme « subdélégation », qu'elles partijen in hun verzoekschrift de term « subdelegatie » gebruiken, een
n'emploient plus dans leur mémoire en réponse. term die niet meer wordt vermeld in hun memorie van antwoord.
Pour satisfaire aux exigences de l'article 6 de la loi spéciale du 6 Om te voldoen aan de vereisten van artikel 6 van de bijzondere wet van
janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, les moyens de la requête 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, moeten de middelen van het
doivent faire connaître, parmi les règles dont la Cour garantit le verzoekschrift te kennen geven welke van de regels waarvan het Hof de
respect, celles qui seraient violées ainsi que les dispositions qui naleving waarborgt, zouden zijn geschonden, alsook welke de bepalingen
violeraient ces règles et exposer en quoi ces règles auraient été zijn die deze regels zouden schenden, en uiteenzetten in welk opzicht
transgressées par ces dispositions.
Il ressort de la requête que les parties requérantes critiquent die regels door de bedoelde bepalingen zouden zijn geschonden.
l'article 2 de la loi du 1er avril 2016 au motif qu'il autorise le conseil communal à déroger au régime d'exception en matière d'heures d'ouverture applicable dans les centres touristiques et instaure ainsi, selon les parties requérantes, une délégation inconstitutionnelle du pouvoir législatif en faveur du pouvoir exécutif. Le Conseil des ministres a d'ailleurs répondu à ces griefs dans son mémoire et son mémoire en réponse et a ainsi démontré qu'il en a compris la portée. B.5. Dans la mesure où les parties requérantes font également valoir dans leur mémoire en réponse que la disposition attaquée fait naître une différence de traitement non justifiée entre des unités d'établissement situées dans des centres touristiques différents et, dans une même zone touristique, entre des commerces tels que ceux des parties requérantes et des établissements horeca, elles invoquent des moyens nouveaux qui, pour cette raison, ne sont pas recevables. Quant au fond Uit het verzoekschrift blijkt dat de verzoekende partijen artikel 2 van de wet van 1 april 2016 bekritiseren omdat het de gemeenteraad machtigt af te wijken van de uitzonderingsregeling inzake openingsuren in de toeristische centra, en aldus volgens de verzoekende partijen een ongrondwettige delegatie van de wetgevende aan de uitvoerende macht invoert. De Ministerraad heeft overigens in zijn memorie en in zijn memorie van wederantwoord op die grieven geantwoord en daardoor aangetoond dat hij de draagwijdte ervan heeft begrepen. B.5. In zoverre de verzoekende partijen in hun memorie van antwoord nog aanvoeren dat de bestreden bepaling een niet-verantwoord verschil in behandeling in het leven roept tussen vestigingseenheden in verschillende toeristische centra, alsook, binnen eenzelfde toeristische zone, tussen handelszaken zoals die van de verzoekende partijen en horecazaken, voeren zij nieuwe middelen aan, die om die reden niet ontvankelijk zijn. Ten gronde
B.6. L'examen de la conformité d'une disposition législative aux B.6. Het onderzoek van de overeenstemming van een wetskrachtige
règles répartitrices de compétence doit en règle précéder celui de sa bepaling met de bevoegdheidverdelende regels moet in de regel dat van
compatibilité avec les dispositions du titre II de la Constitution et de bestaanbaarheid ervan met de bepalingen van titel II en met de
des articles 143, § 1er, 170, 172 et 191 de celle-ci. artikelen 143, § 1, 170, 172 en 191 van de Grondwet voorafgaan.
Par conséquent, la Cour examine d'abord le moyen pris de la violation Het Hof onderzoekt bijgevolg eerst het middel afgeleid uit de
des règles répartitrices de compétence. schending van de bevoegdheidverdelende regels.
Quant au quatrième moyen, pris de la violation des règles Ten aanzien van het vierde middel afgeleid uit de schending van de
répartitrices de compétence entre l'Etat, les communautés et les regels die de bevoegdheden verdelen tussen de Staat, de gemeenschappen
régions en de gewesten
B.7.1. Le quatrième moyen est pris de la violation de l'article 6, § 1er, B.7.1. Het vierde middel is afgeleid uit de schending van artikel 6, §
VI, de la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles. 1, VI, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der
Les parties requérantes font valoir que ce sont les régions, et non le instellingen. De verzoekende partijen voeren aan dat niet de federale
législateur fédéral, qui sont compétentes pour fixer les heures wetgever, maar de gewesten bevoegd zijn inzake de openingsuren in
d'ouverture à l'intérieur des zones touristiques. toeristische zones.
B.7.2. L'article 6, § 1er, VI, alinéa 1er, de la loi spéciale du 8 B.7.2. Artikel 6, § 1, VI, eerste lid, van de bijzondere wet van 8
août 1980, dont les points 6° et 9° ont été ajoutés par l'article 17 augustus 1980, waarvan het 6° en het 9° bij artikel 17 van de
de la loi spéciale du 6 janvier 2014 relative à la sixième réforme de bijzondere wet van 6 januari 2014 met betrekking tot de Zesde
l'Etat, dispose : Staatshervorming zijn toegevoegd, bepaalt :
« Les matières visées à l'article 39 de la Constitution sont : « De aangelegenheden bedoeld in artikel 39 van de Grondwet zijn :
[...] [...]
VI. En ce qui concerne l'économie : VI. Wat de economie betreft :
[...] [...]
6° Les conditions d'accès à la profession, à l'exception des 6° De vestigingsvoorwaarden, met uitzondering van de voorwaarden voor
conditions d'accès aux professions des soins de santé et aux toegang tot gezondheidszorgberoepen en tot dienstverlenende
professions intellectuelles prestataires de services; intellectuele beroepen;
[...] [...]
9° Le tourisme ». 9° Het toerisme ».
Dans le cadre du transfert de compétences en matière de tourisme, In het kader van de bevoegdheidsoverdracht inzake toerisme, werd bij
l'article 32 de la loi spéciale précitée du 6 janvier 2014 a inséré artikel 32 van de voormelde bijzondere wet van 6 januari 2014, in
dans l'article 6 de la loi spéciale du 8 août 1980 un paragraphe 6bis, artikel 6 van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 een paragraaf 6bis
qui dispose : ingevoegd, die bepaalt :
« Dans les matières qui relèvent des compétences de l'autorité « In de aangelegenheden die tot de bevoegdheid van de federale
fédérale, la reconnaissance individuelle ou la reconnaissance de plein overheid behoren, vereisen de individuele erkenning of de erkenning
droit d'une ou plusieurs localités en tant que centre touristique ou van rechtswege van één of meer plaatsen als toeristisch of
assimilé et la modification des normes y afférentes requièrent l'avis gelijkaardig centrum, en de wijziging van de desbetreffende normering,
conforme de la région concernée ou des régions concernées ». het eensluidend advies van het betrokken gewest of de betrokken
B.7.3. Il ressort des travaux préparatoires que cette dernière gewesten ». B.7.3. Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat deze laatste
disposition concerne les cas dans lesquels deux lois réglant des bepaling betrekking heeft op de gevallen waarin twee wetten waarbij
matières demeurées de compétence fédérale prévoient des exceptions aangelegenheden worden geregeld die nog steeds tot de federale
dont le champ d'application est circonscrit aux centres touristiques bevoegdheid behoren, voorzien in uitzonderingen die alleen gelden voor
ainsi qu'aux stations balnéaires et climatiques. Comme l'indique toeristische centra, badplaatsen en luchtkuuroorden. Eén van die
explicitement l'exposé des motifs, l'un de ces cas concerne l'article gevallen, zoals uitdrukkelijk vermeld in de memorie van toelichting,
17 de la loi du 10 novembre 2006 relative aux heures d'ouverture dans betreft artikel 17 van de wet van 10 november 2006 betreffende de
le commerce, l'artisanat et les services (Doc. parl., Sénat, openingsuren in handel, ambacht en dienstverlening (Parl. St., Senaat,
2012-2013, n° 5-2232/1, pp. 155-156). 2012-2013, nr. 5-2232/1, pp. 155-156).
Il en ressort que l'intention du législateur spécial n'était pas que Daaruit blijkt dat het niet de bedoeling van de bijzondere wetgever
les transferts de compétence aux régions concernant les conditions was dat de bevoegdheidsoverdrachten aan de gewesten inzake de
d'accès à la profession et le tourisme portent également sur les vestigingsvoorwaarden en het toerisme eveneens betrekking zouden
heures d'ouverture dans le commerce, l'artisanat et les services dans hebben op de openingsuren in handel, ambacht en dienstverlening in de
les centres touristiques. toeristische centra.
Le quatrième moyen n'est pas fondé. Het vierde middel is niet gegrond.
Quant au premier moyen Ten aanzien van het eerste middel
B.8.1. Le premier moyen est pris de la violation des articles 10 et B.8.1. Het eerste middel is afgeleid uit de schending van de artikelen
11, combinés avec les articles 33 et 108, de la Constitution, en ce 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de artikelen 33 en
que l'article 17, alinéa 3, de la loi du 10 novembre 2006, inséré par 108 ervan, doordat artikel 17, derde lid, van de wet van 10 november
l'article 2 de la loi du 1er avril 2016 offre au conseil communal la 2006, ingevoegd bij artikel 2 van de wet van 1 april 2016, aan de
possibilité de déroger au régime d'exception en matière d'heures gemeenteraad de mogelijkheid biedt om af te wijken van de
d'ouverture applicable dans les centres touristiques, alors que uitzonderingsregeling inzake openingsuren in de toeristische centra,
l'article 17, alinéa 2, de la loi du 10 novembre 2006 laisse par terwijl artikel 17, tweede lid, van de wet van 10 november 2006 het
ailleurs au Roi le soin de définir ce qu'il faut entendre par « bovendien aan de Koning overlaat om vast te leggen wat onder «
centres touristiques ». toeristische centra » moet worden verstaan.
B.8.2. Dans la mesure où l'habilitation du Roi contenue dans l'article B.8.2. In zoverre de in artikel 17, tweede lid, van de wet van 10
17, alinéa 2, de la loi du 10 novembre 2006 est critiquée, le recours november 2006 besloten machtiging aan de Koning wordt bekritiseerd, is
contre celle-ci est tardif, étant donné qu'il a été introduit en het beroep hiertegen laattijdig, daar het is ingesteld buiten de
dehors du délai de recours prévu par l'article 3, § 1er, de la loi beroepstermijn bepaald in artikel 3, § 1, van de bijzondere wet van 6
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle. januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.
Par ailleurs, une habilitation législative en faveur du Roi qui Overigens is een wetgevende machtiging aan de Koning die een
concerne, comme en l'espèce, une matière que la Constitution ne aangelegenheid betreft die, zoals te dezen, niet door de Grondwet aan
réserve pas au législateur, n'est pas inconstitutionnelle. Dans un tel de wetgever is voorbehouden, niet ongrondwettig. In dat geval maakt de
cas, en effet, le législateur fait usage de la liberté que lui laisse wetgever immers gebruik van de hem door de Grondwetgever verleende
le Constituant de disposer dans une telle matière. vrijheid om in een dergelijke aangelegenheid te beschikken.
B.8.3. La disposition attaquée insère dans l'article 17 de la loi du B.8.3. De bestreden bepaling voert in artikel 17 van de wet van 10
10 novembre 2006 une habilitation permettant à la commune de déroger à november 2006 een machtiging in voor de gemeente om af te wijken van
l'exception aux heures d'ouverture applicable dans les stations de uitzondering op de openingsuren die gelden in de badplaatsen en in
balnéaires et les centres touristiques. de toeristische centra.
Le législateur fédéral peut confier aux communes certaines des Binnen de aangelegenheden waarvoor de federale wetgever bevoegd is,
matières qui relèvent de sa compétence, ainsi que le confirme kan hij bevoegdheden opdragen aan de gemeenten, hetgeen wordt
bevestigd door artikel 6, § 1, VIII, tweede lid, van de bijzondere wet
l'article 6, § 1er, VIII, alinéa 2, de la loi spéciale du 8 août 1980 van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen.
de réformes institutionnelles. Het eerste middel is niet gegrond.
Le premier moyen n'est pas fondé. Ten aanzien van het tweede middel
Quant au deuxième moyen
B.9.1. Le deuxième moyen est pris de la violation des articles 10 et B.9.1. Het tweede middel is afgeleid uit de schending van de artikelen
11 de la Constitution, combinés avec la liberté de commerce et 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de vrijheid van
d'industrie, garantie par les articles II.3 et II.4 du Code de droit économique. handel en nijverheid, gewaarborgd door de artikelen II.3 en II.4 van
B.9.2. Dans la première branche, les parties requérantes dénoncent le het Wetboek van economisch recht.
fait que la disposition attaquée viole le principe d'égalité et de B.9.2. In het eerste onderdeel klagen de verzoekende partijen aan dat
non-discrimination en ce qu'elle permet aux communes de traiter de de bestreden bepaling het beginsel van gelijkheid en
manière identique des unités d'établissement situées à l'intérieur et niet-discriminatie schendt, doordat zij de gemeenten toelaat
à l'extérieur des centres touristiques en ce qui concerne leurs heures vestigingseenheden binnen en buiten de toeristische centra op gelijke
d'ouverture, alors qu'existent des différences objectives entre les wijze te behandelen wat hun openingsuren betreft, terwijl tussen beide
deux catégories d'unités d'établissement. categorieën van vestigingseenheden objectieve verschillen bestaan.
B.9.3. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas B.9.3. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet
qu'une différence de traitement soit établie entre certaines uit dat een verschil in behandeling tussen bepaalde categorieën van
catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief
objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. Ce principe criterium berust en het redelijk verantwoord is. Dat beginsel verzet
s'oppose, par ailleurs, à ce que soient traitées de manière identique, er zich overigens tegen dat categorieën van personen, die zich ten
sans qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de aanzien van de betwiste maatregel in wezenlijk verschillende situaties
personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure bevinden, op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een
contestée, sont essentiellement différentes. redelijke verantwoording bestaat.
L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld
compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel
nature des principes en cause; le principe d'égalité et de en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van
non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat
de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende
et le but visé. middelen en het beoogde doel.
B.9.4. La disposition attaquée n'établit aucune identité de traitement B.9.4. De bestreden bepaling voert geen gelijkheid van behandeling in
entre les commerces situés dans les centres touristiques et les
stations balnéaires et les commerces situés en dehors des centres tussen handelszaken gelegen binnen en buiten de toeristische centra en
touristiques ou des stations balnéaires. Ainsi, les commerces situés badplaatsen. Zo zijn de handelszaken gelegen buiten de toeristische
en dehors des centres touristiques sont toujours soumis au jour de centra, nog steeds onderworpen aan de verplichte wekelijkse rustdag op
repos hebdomadaire obligatoire sur la base de l'article 8 de la loi du basis van artikel 8 van de wet van 10 november 2006, terwijl de
10 novembre 2006, alors que les commerces situés dans les centres handelszaken binnen de toeristische centra hiervan zijn vrijgesteld op
touristiques en sont dispensés sur la base de l'article 17, alinéa 1er, basis van artikel 17, eerste lid, zonder dat de gemeenten hiervan
sans que les communes puissent y déroger. kunnen afwijken.
D'autre part, les commerces situés en dehors des centres touristiques Daarnaast zijn de handelszaken buiten de toeristische centra en
ou des stations balnéaires sont toujours soumis aux heures de badplaatsen steeds onderworpen aan de verplichte sluitingsuren bepaald
fermeture obligatoires prévues par l'article 6 de la loi du 10 bij artikel 6 van de wet van 10 november 2006, terwijl de handelszaken
novembre 2006, alors que les commerces situés dans les centres
touristiques ou les stations balnéaires sont en principe toujours binnen de toeristische centra en badplaatsen in principe nog steeds
dispensés de ces heures de fermeture obligatoires, sauf lorsque les zijn vrijgesteld van die verplichte sluitingsuren, tenzij wanneer de
communes concernées décident d'instaurer des heures de fermeture. Dans betrokken gemeenten beslissen alsnog sluitingsuren in te voeren. In
ce cas, les heures de fermeture imposées ne sont d'ailleurs pas dat geval zijn de opgelegde sluitingsuren bovendien niet noodzakelijk
nécessairement les mêmes que celles prévues par l'article 6 de la loi dezelfde als die welke zijn bepaald in artikel 6 van de wet van 10
du 10 novembre 2006. november 2006.
Le deuxième moyen, en sa première branche, n'est pas fondé. Het eerste onderdeel van het tweede middel is niet gegrond.
B.10.1. Dans la seconde branche du deuxième moyen, les parties B.10.1. In het tweede onderdeel van het tweede middel voeren de
requérantes font valoir que l'article 17, alinéa 4, de la loi du 10 verzoekende partijen aan dat artikel 17, vierde lid, van de wet van 10
novembre 2006, inséré par la disposition attaquée, établit une november 2006, ingevoegd bij de bestreden bepaling, een ongeoorloofd
différence de traitement discriminatoire entre les unités verschil in behandeling invoert tussen vestigingseenheden, al
d'établissement selon qu'elles sont situées dans ou en dehors des naargelang zij zijn gelegen binnen of buiten de toeristische centra,
centres touristiques, en ce qu'il prévoit que des unités doordat het bepaalt dat vestigingseenheden die worden uitgebaat met
d'établissement exploitées en violation du règlement communal sont miskenning van het gemeentelijk reglement, enkel worden gestraft
uniquement punies conformément à la loi du 24 juin 2013 relative aux overeenkomstig de wet van 24 juni 2013 betreffende de gemeentelijke
sanctions administratives communales, alors que dont l'établissement administratieve sancties (hierna : GAS-Wet), terwijl handelaars
est située en dehors des centres touristiques et qui enfreignent les gevestigd buiten de toeristische centra die een inbreuk plegen op de
dispositions de la loi du 10 novembre 2006 sont sanctionnés bepalingen van de wet van 10 november 2006, worden gestraft volgens de
conformément à la procédure prévue par les articles 19 à 22 de cette procedure bepaald in de artikelen 19 tot 22 van die wet.
loi. B.10.2. Les articles 19 à 22 de la loi du 10 novembre 2006 disposent : B.10.2. De artikelen 19 tot 22 van de wet van 10 november 2006 bepalen :
«

Art. 19.§ 1er. Les officiers et agents de la police fédérale et de

«

Art. 19.§ 1. De officieren en agenten van de federale en van de

la police locale de même que les inspecteurs et contrôleurs de la lokale politie en de inspecteurs en controleurs van de Algemene
Direction générale Contrôle et Médiation du Service public fédéral Directie Controle en Bemiddeling van de Federale Overheidsdienst
Economie, Classes moyennes, PME et Energie sont habilités à rechercher Economie, KMO, Middenstand en Energie zijn ertoe gemachtigd de
et à constater les infractions aux dispositions de la présente loi. inbreuken op de bepalingen van deze wet op te sporen en vast te stellen.
Ces fonctionnaires et agents dressent des procès-verbaux qui font foi Deze ambtenaren en agenten maken processen-verbaal op die bewijskracht
jusqu'à preuve du contraire et dont une copie est envoyée au hebben tot het tegendeel bewezen is en waarvan binnen dertig dagen, op
contrevenant dans un délai de trente jours, à peine de nullité. straffe van nietigheid, een afschrift aan de overtreder wordt
§ 2. Dans l'exercice de leur fonction, les agents mentionnés au § 1er verstuurd. § 2. In de uitoefening van hun ambt kunnen de in § 1 genoemde
peuvent requérir l'assistance de la police locale ou fédérale. ambtenaren de bijstand vragen van de lokale of federale politie.

Art. 20.Dans l'exercice de leur fonction, ces agents peuvent :

Art. 20.In de uitoefening van hun ambt kunnen deze agenten :

1° pénétrer, pendant les heures d'ouverture ou de travail, dans les 1° tijdens de openings- of werkuren de inrichtingen, gebouwen,
établissements, bâtiments, cours adjacentes et espaces fermés auxquels aanpalende binnenplaatsen en gesloten ruimten waarvan de toegang
ils doivent avoir accès pour l'accomplissement de leur mission; noodzakelijk is voor het vervullen van hun opdracht betreden;
2° faire toutes les constatations utiles, se faire produire, sur 2° alle dienstige vaststellingen doen, op eerste verzoek en zonder
première réquisition et sans déplacement, les données, documents, verplaatsing de gegevens, documenten, stukken of boeken opvorderen die
pièces ou livres nécessaires à leurs recherches et constatations et en noodzakelijk zijn voor hun opsporingen en vaststellingen en hiervan
prendre copie; een afschrift nemen;
3° saisir, contre récépissé, les données et documents énumérés au 3° tegen ontvangbewijs beslag leggen op de onder punt 2° opgesomde
point 2°, nécessaires pour apporter la preuve d'une infraction ou pour gegevens en documenten, noodzakelijk voor bewijs van een inbreuk of om
rechercher les coauteurs ou complices des contrevenants; de mededaders of medeplichtigen van de overtreders op te sporen;
4° s'ils ont des raisons de croire à l'existence d'une infraction, 4° indien zij redenen hebben aan te nemen dat er sprake is van een
pénétrer dans les locaux habités; les visites dans les locaux habités inbreuk, de bewoonde lokalen betreden; de bezoeken in de bewoonde
doivent être effectuées par deux agents au moins avec l'autorisation lokalen dienen gezamenlijk door ten minste twee agenten te worden
préalable du juge du tribunal de police. gedaan met voorafgaande machtiging van de rechter van de

Art. 21.Lorsqu'une infraction aux dispositions de la présente loi est

politierechtbank.

Art. 21.Wanneer een inbreuk op de bepalingen van deze wet wordt

constatée, les agents visés à l'article 20 peuvent adresser au vastgesteld, kunnen de in artikel 20 bedoelde agenten tot de
overtreder een waarschuwing richten waarbij die tot stopzetting van
contrevenant un avertissement le mettant en demeure de mettre fin à deze handeling wordt aangemaand. De waarschuwing wordt aan de
cet acte. L'avertissement est notifié au contrevenant dans un délai de overtreder ter kennis gebracht binnen een termijn van drie weken vanaf
trois semaines à dater de la constatation des faits, par lettre de vaststellingen van de feiten, via een bij de post aangetekende
recommandée à la poste avec accusé de réception ou par la remise d'une brief met ontvangstmelding of via de overhandiging van een afschrift
copie du procès-verbal constatant les faits. van het proces-verbaal dat de feiten vaststelt.
L'avertissement mentionne : De waarschuwing vermeldt :
a) les faits imputés et la ou les dispositions légales enfreintes; a) de ten laste gelegde feiten en de overtreden wetsbepaling of wetsbepalingen;
b) le délai dans lequel il doit y être mis fin; b) de termijn waarbinnen zij dienen te worden beëindigd;
c) qu'au cas où il n'est pas donné suite à l'avertissement, le c) dat indien er geen gevolg gegeven wordt aan de waarschuwing de
procureur du Roi en sera avisé. procureur des Konings ervan op de hoogte zal worden gebracht.

Art. 22.§ 1er. Les infractions aux dispositions prohibitives prévues

Art. 22.§ 1. De inbreuken op de verbodsbepalingen die door deze wet

par la présente loi sont punies d'une peine d'emprisonnement allant zijn voorzien worden bestraft met een gevangenisstraf van één maand
d'un mois à un an et d'une amende de 250 à 10.000 euros ou d'une de ces peines seulement. § 2. Le tribunal peut, en outre, ordonner la fermeture d'un établissement qui enfreint les dispositions prohibitives de la présente loi. Les dispositions du livre Ier du Code pénal, y compris le chapitre VII et l'article 85, s'appliquent aux infractions prévues par la présente loi. § 3. Les agents commissionnés à cet effet par le ministre peuvent, au vu des procès-verbaux constatant une infraction aux dispositions prohibitives de la présente loi, établis par les agents visés à l'article 19, § 1er, proposer aux contrevenants le paiement d'une somme qui éteint l'action publique. Les tarifs ainsi que les modalités de paiement et de perception sont fixés par le Roi. tot één jaar en een boete van 250 tot 10.000 euro of met slechts één van deze straffen. § 2. De rechtbank kan bovendien de sluiting bevelen van een inrichting die in overtreding is met de verbodsbepalingen van deze wet. De bepalingen van boek I van het Strafwetboek, met inbegrip van hoofdstuk VII en artikel 85, zijn van toepassing op de inbreuken die door deze wet zijn voorzien. § 3. De hiertoe door de minister aangestelde ambtenaren kunnen, na inzage van de processen-verbaal waarin een overtreding tegen de verbodsbepalingen van deze wet wordt vastgesteld en die opgemaakt zijn door de in artikel 19, § 1, bedoelde ambtenaren, aan de overtreders een som voorstellen waarvan de betaling de strafvordering doet vervallen. De Koning stelt de tarieven alsook de modaliteiten van betaling en inning vast.
§ 4. Le ministère public, après avoir pris connaissance des § 4. Na kennisneming van de processen-verbaal opgemaakt op grond van
procès-verbaux dressés sur la base de l'article 19, § 1er, alinéa 2, peut ordonner la saisie des produits faisant l'objet de l'infraction. Les agents commissionnés, lorsqu'ils constatent une infraction en vertu des pouvoirs qui leur sont conférés par l'article 21, peuvent procéder, à titre conservatoire, à la saisie des produits faisant l'objet de l'infraction. Cette saisie doit être confirmée par le ministère public dans un délai de huit jours, conformément aux dispositions du premier alinéa. La personne entre les mains de laquelle les produits sont saisis peut en être constituée gardien judiciaire. La saisie est levée de plein droit par le jugement mettant fin à la poursuite, lorsque ce jugement est passé en force de chose jugée ou artikel 19, § 1, tweede lid, kan het openbaar ministerie bevel geven beslag te leggen op de producten die het voorwerp van de inbreuk uitmaken. Wanneer zij, ingevolge de hun door artikel 21, toegekende bevoegdheden, een inbreuk vaststellen, kunnen de aangewezen ambtenaren overgaan tot het bewarend beslag op de producten die het voorwerp van de inbreuk uitmaken. Dit beslag moet, overeenkomstig de bepalingen van het eerste lid, door het openbaar ministerie bevestigd worden binnen een termijn van acht dagen. De persoon bij wie beslag op de producten wordt gelegd, kan als gerechtelijk bewaarder van deze producten aangesteld worden. Het beslag wordt van rechtswege opgeheven door het vonnis dat een einde maakt aan de vervolging, zodra dit in kracht van gewijsde is
par le classement sans suite de l'affaire ou par le paiement de la gegaan, of door seponering van de zaak of door betaling van de som
somme visée au § 3. bedoeld in § 3.
Le ministère public peut donner mainlevée de la saisie qu'il a Het openbaar ministerie kan het beslag dat het bevolen of bevestigd
ordonnée ou confirmée, si le contrevenant renonce à offrir les heeft, opheffen als de overtreder ervan afziet de producten aan te
produits dans les conditions ayant donné lieu à la poursuite; cette bieden in de omstandigheden die tot vervolging aanleiding hebben
renonciation n'implique aucune reconnaissance du bien-fondé de cette gegeven; deze verzaking houdt generlei erkenning van de gegrondheid
poursuite ». van die vervolging in ».
B.10.3. La différence de traitement repose sur un critère objectif qui B.10.3. Het verschil in behandeling berust op een objectief criterium,
est fonction, d'une part, de la situation de l'unité d'établissement dat afhankelijk is, enerzijds, van de ligging van de vestigingseenheid
dans un centre touristique ou une station balnéaire et, d'autre part, in een toeristisch centrum of een badplaats en, anderzijds, van het
du fait que les communes usent ou non de l'habilitation qui leur est feit dat de gemeenten al dan niet gebruik maken van de machtiging die
conférée par la disposition attaquée. La disposition attaquée est hun bij de bestreden bepaling wordt verleend. De bestreden bepaling is
pertinente au regard de l'objectif poursuivi, étant donné qu'il relevant ten aanzien van de nagestreefde doelstelling, aangezien uit
ressort des travaux préparatoires que le législateur a entendu de parlementaire voorbereiding blijkt dat de wetgever tegelijk een
garantir tout à la fois une répression efficace des comportements doeltreffende bestraffing van de gedragingen die hij beoogt en de
qu'il vise et l'autonomie des communes : autonomie van de gemeenten heeft willen waarborgen :
« Grâce à un renforcement de l'autonomie communale, les communes « Door het versterken van de gemeentelijke autonomie, krijgen de
obtiendront les leviers nécessaires pour, par exemple, ne plus gemeenten de instrumenten in handen om bijvoorbeeld nachtwinkels enkel
autoriser les magasins de nuit que moyennant la délivrance d'une nog toe te laten mits aflevering van een vergunning en gemeentelijke
autorisation ou pour infliger des sanctions administratives communales administratieve sancties op te leggen aan handelaars die zich niet aan
aux commerçants qui ne respectent pas les règlements communaux. Cela de gemeentelijke reglementen houden. Op deze wijze zal er op een
permettra d'intervenir de manière plus efficace car, pour l'instant, efficiënte wijze kunnen worden opgetreden, want momenteel worden
de telles infractions ne sont souvent pas considérées comme une dergelijke overtredingen door de parketten vaak niet als prioriteit
priorité par les parquets. Il ressort en outre d'une évaluation behandeld. Uit een recente evaluatie van de GAS-wetgeving blijkt
récente de la législation sur les SAC que cette législation constitue bovendien dat deze wetgeving een zeer efficiënt lokaal
un outil répressif très efficace sur le plan local » (Doc. parl., sanctioneringsinstrument is » (Parl. St., Kamer, 2014-2015, DOC
Chambre, 2014-2015, DOC 54-1155/006, p. 5). 54-1155/006, p. 5).
Il ressort en outre des travaux préparatoires qu'en mettant en oeuvre Bovendien blijkt uit de parlementaire voorbereiding dat de wetgever,
la loi sur les sanctions administratives communales, le législateur met de toepassing van de GAS-Wet, de evenredigheid van de sancties ten
entendait garantir la proportionnalité des sanctions par rapport aux infractions : opzichte van de inbreuken wou waarborgen :
« Le principe de proportionnalité est ainsi respecté: les petites « Op deze wijze wordt het proportionaliteitbeginsel tevens
infractions seront sanctionnées en vertu de la réglementation SAC et, gerespecteerd : kleinere inbreuken zullen worden gesanctioneerd op
pour les infractions plus graves, le juge peut ordonner la fermeture basis van de GAS-wetgeving en voor zwaardere inbreuken kan de rechter
sur la base de l'article 22, § 2, de la loi du 10 novembre 2006 » de sluiting bevelen op basis van artikel 22, § 2, van de wet van 10
(Doc. parl., Chambre, 2014-2015, DOC 54-1155/006, p. 10). november 2006 » (Parl. St., Kamer, 2014-2015, DOC 54-1155/006, p. 10).
B.10.4. Les parties requérantes dénoncent le fait que, dans les B.10.4. De verzoekende partijen beklagen zich erover dat de schorsing,
centres touristiques où s'applique un règlement communal relatif aux
heures d'ouverture, la suspension, le retrait ou la fermeture au sens
de l'article 4, § 1er, 2° à 4°, de la loi relative aux sanctions de intrekking of de sluiting, bedoeld in artikel 4, § 1, 2° tot 4°,
administratives communales sont ordonnés par le collège des van de GAS-Wet, binnen de toeristische centra waarop een gemeentelijk
bourgmestre et échevins, tandis qu'en dehors des centres touristiques, reglement inzake openingsuren van toepassing is, wordt bevolen door
la fermeture ne peut être ordonnée que par le tribunal, sur la base de het college van burgemeester en schepenen, terwijl buiten de
l'article 22, § 2, de la loi du 10 novembre 2006. toeristische centra de sluiting op basis van artikel 22, § 2, van de
wet van 10 november 2006 enkel door de rechtbank kan worden bevolen.
Contrairement à ce qui est le cas pour la fermeture sur la base de In tegenstelling tot hetgeen het geval is voor de sluiting op basis
l'article 22, § 2, de la loi du 10 novembre 2006, la suspension, le van artikel 22, § 2, van de wet van 10 november 2006, wordt de
retrait ou la fermeture, au sens de l'article 4, § 1er, 2° à 4°, de la schorsing, de intrekking of de sluiting, bedoeld in artikel 4, § 1, 2°
loi relative aux sanctions administratives communales, ne sont pas tot 4°, van de GAS-Wet, niet door de rechtbank, maar door het college
ordonnés par le tribunal mais par le collège des bourgmestre et van burgemeester en schepenen bevolen. Tegen die beslissing kunnen
échevins. Cette décision peut toutefois faire l'objet d'un recours en evenwel een beroep tot nietigverklaring en een vordering tot schorsing
annulation et d'une demande de suspension conformément aux articles 14 worden ingesteld overeenkomstig de artikelen 14 en 17 van de
et 17 des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat. Par conséquent, un gecoördineerde wetten op de Raad van State. Bijgevolg is een
contrôle juridictionnel effectif est garanti. daadwerkelijk rechterlijk toezicht gewaarborgd.
B.10.5. Les parties requérantes dénoncent également l'absence de délai spécifique, dans le cadre des sanctions administratives infligées sur la base de la loi relative aux sanctions administratives communales, pour informer les contrevenants de la décision de leur imposer une sanction administrative communale. La décision infligeant la sanction administrative doit contenir un exposé suffisant des motifs qui la fondent, de façon à ce que les justiciables puissent apprécier s'il y a lieu d'exercer les voies de recours dont ils disposent. De plus, le contrevenant est informé des faits pour lesquels la procédure administrative est entamée et des droits qui lui sont reconnus au cours de celle-ci, à savoir le droit d'exposer par écrit ses moyens de défense, le droit de consulter son dossier, le droit de se faire assister ou représenter par un conseil et, en principe, le B.10.5. De verzoekende partijen beklagen zich er eveneens over dat in het kader van de administratieve sancties op basis van de GAS-Wet niet is voorzien in een specifieke termijn om de overtreders in kennis te stellen van de beslissing om een gemeentelijke administratieve sanctie op te leggen. De beslissing waarbij de administratieve sanctie wordt opgelegd, moet een afdoende uiteenzetting bevatten van de redenen die de beslissing dragen, zodat de rechtzoekenden kunnen oordelen of er aanleiding bestaat om de rechtsmiddelen aan te wenden waarover zij beschikken. Daarenboven wordt aan de overtreder meegedeeld voor welke feiten de administratieve procedure wordt opgestart en welke rechten hem worden toegekend gedurende die procedure, namelijk het recht om zijn verweermiddelen schriftelijk uiteen te zetten, het recht om zijn dossier te raadplegen, het recht om zich te laten bijstaan of vertegenwoordigen door een raadsman alsook, in beginsel, het recht om
droit de présenter sa défense oralement (article 25, § 2, de la loi zijn zaak mondeling te verdedigen (artikel 25, § 2, van de GAS-Wet).
relative aux sanctions administratives communales). Gelet op de vermelde waarborgen is het verschil in behandeling niet
Compte tenu des garanties indiquées, la différence de traitement n'est onevenredig ten opzichte van de nagestreefde doelstelling.
pas disproportionnée par rapport à l'objectif poursuivi.
Le deuxième moyen, en sa deuxième branche, n'est pas fondé. Het tweede onderdeel van het tweede middel is niet gegrond.
B.11.1. La troisième branche du deuxième moyen est prise de la B.11.1. Het derde onderdeel van het tweede middel is afgeleid uit de
violation des articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec la schending van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang
liberté de commerce et d'industrie garantie par les articles II.3 et gelezen met de vrijheid van handel en nijverheid, gewaarborgd door de
II.4 du Code de droit économique, en ce que la disposition attaquée artikelen II.3 en II.4 van het Wetboek van economisch recht, doordat
viserait sans justification des magasins de nuit, de sorte qu'elle de bestreden bepaling zonder verantwoording nachtwinkels zou viseren,
toucherait exclusivement des magasins dont les exploitants sont soit waardoor de bestreden bepaling uitsluitend winkels zou treffen waarvan
de nationalité étrangère, soit d'origine étrangère. de uitbaters ofwel van buitenlandse nationaliteit, ofwel van
buitenlandse origine zijn.
B.11.2. L'article II.3 du Code de droit économique dispose : B.11.2. Artikel II.3 van het Wetboek van economisch recht bepaalt :
« Chacun est libre d'exercer l'activité économique de son choix ». « Iedereen is vrij om enige economische activiteit naar keuze uit te
B.11.3. La loi du 28 février 2013, qui a introduit l'article II.3, oefenen ». B.11.3. De wet van 28 februari 2013 die het voormelde artikel II.3 van
précité, du Code de droit économique, a abrogé le décret dit d'Allarde het Wetboek van economisch recht heeft ingevoerd, heeft het zogenaamde
des 2-17 mars 1791. Ce décret, qui garantissait la liberté de commerce decreet d'Allarde van 2-17 maart 1791 opgeheven. Dat decreet, dat de
et d'industrie, a servi régulièrement de norme de référence à la Cour vrijheid van handel en nijverheid waarborgde, heeft het Hof meermaals
dans son contrôle du respect des articles 10 et 11 de la Constitution. in zijn toetsing aan de artikelen 10 en 11 van de Grondwet betrokken.
B.11.4. La liberté d'entreprendre, visée par l'article II.3 du Code de B.11.4. De vrijheid van ondernemen, bedoeld in artikel II.3 van het
droit économique, doit s'exercer « dans le respect des traités Wetboek van economisch recht, moet worden uitgeoefend « met
inachtneming van de in België van kracht zijnde internationale
internationaux en vigueur en Belgique, du cadre normatif général de verdragen, van het algemeen normatief kader van de economische unie en
l'union économique et de l'unité monétaire tel qu'établi par ou en de monetaire eenheid zoals vastgesteld door of krachtens de
vertu des traités internationaux et de la loi » (article II.4 du même internationale verdragen en de wet » (artikel II.4 van hetzelfde
Code). Wetboek).
La liberté d'entreprendre doit par conséquent être considérée en De vrijheid van ondernemen dient derhalve in samenhang te worden
combinaison avec les dispositions de droit de l'Union européenne beschouwd met de toepasselijke bepalingen van het Europese Unierecht,
applicables, ainsi qu'avec l'article 6, § 1er, VI, alinéa 3, de la loi alsook met artikel 6, § 1, VI, derde lid, van de bijzondere wet van 8
spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles, au regard augustus 1980 tot hervorming der instellingen, waaraan het Hof, als
duquel la Cour peut effectuer un contrôle direct, en tant que règle bevoegdheidverdelende regel, rechtstreeks vermag te toetsen.
répartitrice de compétence. Enfin, la liberté d'entreprendre est également garantie par l'article Ten slotte wordt de vrijheid van ondernemen eveneens gewaarborgd door
16 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne. artikel 16 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.
B.11.5. La liberté de commerce et d'industrie ne peut être conçue B.11.5. De vrijheid van handel en nijverheid kan niet als een absolute
comme une liberté absolue. Elle ne fait pas obstacle à ce que la loi vrijheid worden opgevat. Zij belet niet dat de wet de economische
règle l'activité économique des personnes et des entreprises. Le bedrijvigheid van personen en ondernemingen regelt. De wetgever zou
législateur n'interviendrait de manière déraisonnable que s'il pas onredelijk optreden indien hij de vrijheid van handel en
limitait la liberté de commerce et d'industrie sans aucune nécessité ou si cette limitation était disproportionnée au but poursuivi. Comme il est dit en B.1.4, en adoptant la disposition attaquée, le législateur entend offrir aux communes la possibilité d'empêcher au besoin que des commerces utilisent l'exception relative aux heures d'ouverture dans les centres touristiques et les stations balnéaires pour contourner les règlements communaux relatifs aux magasins de nuit. Compte tenu de cet objectif, la mesure attaquée n'est pas sans justification raisonnable. Par ailleurs, elle n'instaure par elle-même aucune distinction selon la nationalité ou l'origine des exploitants de ces magasins. Le deuxième moyen, en sa troisième branche, n'est pas fondé. Quant au troisième moyen B.12.1. Le troisième moyen est pris de la violation des articles 10 et nijverheid zou beperken zonder dat daartoe enige noodzaak bestaat of indien die beperking onevenredig zou zijn met het nagestreefde doel. Zoals is vermeld in B.1.4, wil de wetgever met de bestreden bepaling de gemeenten de mogelijkheid geven om, indien nodig, te verhinderen dat handelszaken de uitzondering op de openingsuren in de toeristische centra en de badplaatsen gebruiken om de gemeentelijke reglementen inzake nachtwinkels te omzeilen. Rekening houdend met die doelstelling is de bestreden maatregel niet zonder redelijke verantwoording. Hij stelt overigens op zichzelf geen onderscheid in naar gelang van de nationaliteit of de herkomst van de uitbaters van de nachtwinkels. Het derde onderdeel van het tweede middel is niet gegrond. Ten aanzien van het derde middel B.12.1. Het derde middel is afgeleid uit de schending van de artikelen
11 de la Constitution, combinés avec les principes de la sécurité 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met het
juridique et de la confiance légitime, et avec les principes généraux rechtszekerheidsbeginsel en met het vertrouwensbeginsel en de algemene
en matière de droit transitoire, en ce que la possibilité pour la rechtsregels inzake overgangsrecht, doordat de mogelijkheid voor de
commune d'imposer des heures de fermeture dans les centres gemeente om in de toeristische centra sluitingsuren op te leggen, werd
touristiques a été introduite avec effet immédiat, sans mesures ingevoerd met onmiddellijke inwerkingtreding, zonder
transitoires. overgangsmaatregelen.
B.12.2. Si le législateur estime qu'un changement de politique s'impose, il peut décider de lui donner un effet immédiat et il n'est pas tenu, en principe, de prévoir un régime transitoire. Les articles 10 et 11 de la Constitution ne sont violés que si l'absence d'un régime transitoire entraîne une différence de traitement non susceptible de justification raisonnable ou s'il est porté une atteinte excessive au principe de la confiance légitime. Tel est le cas lorsqu'il est porté atteinte aux attentes légitimes d'une catégorie déterminée de justiciables sans qu'un motif impérieux d'intérêt général puisse justifier l'absence d'un régime transitoire. B.12.3. Il ressort des travaux préparatoires de la disposition attaquée cités en B.1.4 que celle-ci a été introduite afin de permettre aux communes d'empêcher que des commerces situés dans des stations balnéaires ou des centres touristiques reconnus abusent de l'absence d'heures de fermeture obligatoires pour contourner les règlements communaux concernant les magasins de nuit. Le législateur pouvait prendre des mesures en vue de contrer les pratiques des commerçants qui tentent de contourner les règlements communaux relatifs aux magasins de nuit. Le fait qu'avant l'élaboration de la disposition attaquée les heures d'ouverture dans les centres touristiques et les stations balnéaires étaient illimitées ne pouvait susciter chez les parties requérantes l'attente légitime qu'à l'avenir également, il continuerait à en être ainsi. Le troisième moyen n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi rendu en langue néerlandaise, en langue française et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 21 décembre 2017. Le greffier, F. Meersschaut Le président, B.12.2. Indien de wetgever een beleidswijziging noodzakelijk acht, vermag hij te oordelen dat die beleidswijziging met onmiddellijke ingang moet worden doorgevoerd en is hij in beginsel niet ertoe gehouden in een overgangsregeling te voorzien. De artikelen 10 en 11 van de Grondwet zijn slechts geschonden indien de afwezigheid van een overgangsregeling tot een verschil in behandeling leidt waarvoor geen redelijke verantwoording bestaat of indien aan het vertrouwensbeginsel op buitensporige wijze afbreuk wordt gedaan. Dat laatste is het geval wanneer de rechtmatige verwachtingen van een bepaalde categorie van rechtsonderhorigen worden miskend zonder dat een dwingende reden van algemeen belang voorhanden is die het ontbreken van een overgangsregeling kan verantwoorden. B.12.3. Uit de in B.1.4 vermelde parlementaire voorbereiding van de bestreden bepaling blijkt dat deze werd ingevoerd om de gemeenten in badplaatsen en erkende toeristische centra toe te laten te verhinderen dat handelszaken het ontbreken van verplichte sluitingsuren misbruiken om de gemeentelijke reglementen inzake nachtwinkels te omzeilen. De wetgever vermocht maatregelen te nemen om de handelwijze te verijdelen van handelaars die pogen de gemeentelijke reglementen inzake nachtwinkels te omzeilen. Het feit dat de openingsuren binnen de toeristische centra en de badplaatsen vóór de totstandkoming van de bestreden bepaling onbeperkt waren, kon bij de verzoekende partijen niet de rechtmatige verwachting doen ontstaan dat dit ook in de toekomst zo zou blijven. Het derde middel is niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus gewezen in het Nederlands, het Frans en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 21 december 2017. De griffier, F. Meersschaut De voorzitter,
E. De Groot E. De Groot
^