Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 71/2017 du 15 juin 2017 Numéro du rôle : 6250 En cause : les questions préjudicielles concernant la loi du 4 mars 2013 contenant le budget général des dépenses pour l'année budgétaire 2013, la loi du 24 juin 2013 contena La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 71/2017 du 15 juin 2017 Numéro du rôle : 6250 En cause : les questions préjudicielles concernant la loi du 4 mars 2013 contenant le budget général des dépenses pour l'année budgétaire 2013, la loi du 24 juin 2013 contena La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. (...) Uittreksel uit arrest nr. 71/2017 van 15 juni 2017 Rolnummer : 6250 In zake : de prejudiciële vragen over de wet van 4 maart 2013 houdende de algemene uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2013, de wet van 24 juni 2013 houdende eerste aan Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de recht(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 71/2017 du 15 juin 2017 Uittreksel uit arrest nr. 71/2017 van 15 juni 2017
Numéro du rôle : 6250 Rolnummer : 6250
En cause : les questions préjudicielles concernant la loi du 4 mars In zake : de prejudiciële vragen over de wet van 4 maart 2013 houdende
2013 contenant le budget général des dépenses pour l'année budgétaire de algemene uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2013, de wet van
2013, la loi du 24 juin 2013 contenant le premier ajustement du budget 24 juni 2013 houdende eerste aanpassing van de algemene
général des dépenses pour l'année budgétaire 2013 et l'article 508/19 uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2013 en artikel 508/19 van
du Code judiciaire, tel qu'il a été inséré par l'article 4 de la loi het Gerechtelijk Wetboek, zoals ingevoegd bij artikel 4 van de wet van
du 23 novembre 1998 relative à l'aide juridique, posées par le 23 november 1998 betreffende de juridische bijstand, gesteld door de
Tribunal de première instance francophone de Bruxelles. Franstalige Rechtbank van eerste aanleg te Brussel.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier F. Meersschaut, présidée par le président J. Spreutels, Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
Par jugement du 25 juin 2015 en cause de l'Ordre des barreaux Bij vonnis van 25 juni 2015 in zake de « Ordre des barreaux
francophones et germanophone et autres contre l'Etat belge, dont francophones et germanophone » en anderen tegen de Belgische Staat,
l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 20 juillet 2015, le waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 20 juli
Tribunal de première instance francophone de Bruxelles a posé les 2015, heeft de Franstalige Rechtbank van eerste aanleg te Brussel de
questions préjudicielles suivantes : volgende prejudiciële vragen gesteld :
1. « En fixant le budget de l'aide juridique relatif aux prestations
des avocats de deuxième ligne de l'année 2011-2012 à respectivement
70.789.000 € et 5.888.000 €, soit un maximum de dépense autorisée de
76.677.000 €, la loi du 4 mars 2013 ' contenant le budget général des 1. « Schenden de wet van 4 maart 2013 ' houdende de algemene
dépenses pour l'année 2013 ', second tableau en annexe, section 12, uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2013 ', tweede bijgevoegde
division 56, point 1 ' Aide juridique ' et la loi du 24 juin 2013 ' tabel, sectie 12, afdeling 56, punt 1 ' Gerechtelijke bijstand ', en
contenant le 1er ajustement du budget général des dépenses pour de wet van 24 juni 2013 ' houdende eerste aanpassing van de algemene
l'année 2013 ', second tableau en annexe, section 12, division 56, uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2013 ', tweede bijgevoegde
point 1 ' Aide juridique ' violent-elles l'article 23, alinéa 3, 2° de tabel, sectie 12, afdeling 56, punt 1 ' Gerechtelijke bijstand ', door
la Constitution, en ce qu'en limitant la valeur du point rémunérant les avocats de deuxième ligne prestataires du service public de l'aide juridique à un montant de 25,76 € au lieu de 28,03 € (valeur indexée du point fixé à 26,91 € pour l'année judiciaire précédente), ces dispositions engendrent un recul significatif du droit à l'aide juridique ? »; 2. « En ne contraignant pas le Roi à fixer le montant des indemnités des avocats prestataires de l'aide juridique de deuxième ligne en lien avec le nombre de leurs prestations et en permettant ainsi au Roi de fixer un budget sous la forme d'une ' enveloppe fermée ' pour rémunérer ces prestataires, l'article 508/19 du Code judiciaire, tel de begroting van de juridische bijstand met betrekking tot de prestaties van de tweedelijnsadvocaten voor het jaar 2011-2012 vast te stellen op respectievelijk 70 789 000 euro en 5 888 000 euro, namelijk een maximumbedrag voor toegestane uitgaven van 76 677 000 euro, artikel 23, derde lid, 2°, van de Grondwet, in zoverre die bepalingen een aanzienlijke achteruitgang van het recht op juridische bijstand doen ontstaan door de waarde van het punt betreffende de vergoeding van de tweedelijnsadvocaten die de openbare dienst van de juridische bijstand verstrekken, te beperken tot een bedrag van 25,76 euro in plaats van 28,03 euro (geïndexeerde waarde van het punt vastgesteld op 26,91 euro voor het voorgaande gerechtelijk jaar) ? »; 2. « Schendt artikel 508/19 van het Gerechtelijk Wetboek, zoals
qu'inséré par l'article 4 de la loi du 23 novembre 1998 ' relative à l'aide juridique ' viole-t-il l'article 23, alinéa 3, 2° de la Constitution, en ce que cette disposition exige que le législateur fixe lui-même les éléments essentiels garantissant le droit à l'aide juridique et n'autorise pas à laisser au Roi la possibilité d'opérer, en fixant la valeur du point d'aide juridique, un recul significatif dans la protection de cette liberté fondamentale ? ». ingevoegd bij artikel 4 van de wet van 23 november 1998 ' betreffende de juridische bijstand ', door de Koning niet ertoe te verplichten het bedrag van de vergoedingen van de advocaten die juridische tweedelijnsbijstand verstrekken vast te stellen in samenhang met het aantal van hun prestaties en door het de Koning aldus mogelijk te maken een begroting in de vorm van een ' gesloten enveloppe ' vast te stellen om die verstrekkers te vergoeden, artikel 23, derde lid, 2°, van de Grondwet, in zoverre die bepaling vereist dat de wetgever de essentiële elementen die het recht op juridische bijstand waarborgen, zelf moet vaststellen en niet toestaat dat aan de Koning de mogelijkheid wordt gelaten om een aanzienlijke achteruitgang in de bescherming van die fundamentele vrijheid door te voeren door de waarde van het punt ' Gerechtelijke bijstand ' te bepalen ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1.1. L'« aide juridique de première ligne » prend « la forme de B.1.1. « Juridische eerstelijnsbijstand » neemt « de vorm [aan] van
renseignements pratiques, d'information juridique, d'un premier avis praktische inlichtingen, juridische informatie, een eerste juridisch
juridique ou d'un renvoi vers une instance ou une organisation advies of de verwijzing naar een gespecialiseerde instantie of
spécialisées », tandis que l'« aide juridique de deuxième ligne » est organisatie », terwijl « juridische tweedelijnsbijstand » wordt «
« accordée à une personne physique sous la forme d'un avis juridique verleend aan een natuurlijke persoon in de vorm van een omstandig
circonstancié », de « l'assistance juridique dans le cadre ou non juridisch advies », in de vorm van « bijstand al dan niet in het kader
d'une procédure » ou de « l'assistance dans le cadre d'un procès » van een procedure » of in de vorm van « bijstand bij een geding »
(article 508/1, 1° et 2°, du Code judiciaire, inséré par l'article 4 (artikel 508/1, 1° en 2°, van het Gerechtelijk Wetboek, ingevoegd bij
de la loi du 23 novembre 1998 « relative à l'aide juridique »). artikel 4 van de wet van 23 november 1998 « betreffende de juridische
L'aide juridique de deuxième ligne est assurée par les avocats bijstand »). Juridische tweedelijnsbijstand wordt verleend door de advocaten die in
désireux d'accomplir des prestations à ce titre et organisée par le dat kader prestaties wensen te verrichten, en wordt georganiseerd door
bureau d'aide juridique établi au sein de chaque barreau (article het bureau voor juridische bijstand dat bij elke balie is ingesteld
446bis, alinéa 2, du Code judiciaire, inséré par l'article 2 de la loi (artikel 446bis, tweede lid, van het Gerechtelijk Wetboek, ingevoegd
du 23 novembre 1998; article 508/7, alinéas 1er et 3, du Code bij artikel 2 van de wet van 23 november 1998; artikel 508/7, eerste
en derde lid, van het Gerechtelijk Wetboek, ingevoegd bij artikel 4
judiciaire, inséré par l'article 4 de la loi du 23 novembre 1998, van de wet van 23 november 1998, vóór de wijziging ervan bij artikel 3
avant sa modification par l'article 3 de la loi du 6 juillet 2016 « van de wet van 6 juli 2016 « tot wijziging van het Gerechtelijk
modifiant le Code judiciaire en ce qui concerne l'aide juridique »). Wetboek met betrekking tot de juridische bijstand »).
Ces avocats sont tenus de faire régulièrement rapport au bureau d'aide Die advocaten moeten geregeld aan het bureau voor juridische bijstand
juridique (article 508/11, alinéa 1er, du Code judiciaire, inséré par verslag doen (artikel 508/11, eerste lid, van het Gerechtelijk
l'article 4 de la loi du 23 novembre 1998). Wetboek, ingevoegd bij artikel 4 van de wet van 23 november 1998).
B.1.2. L'Etat alloue des indemnités aux avocats en raison des B.1.2. Het Rijk kent vergoedingen toe aan de advocaten voor hun
prestations accomplies au titre de l'aide juridique de deuxième ligne, prestaties inzake juridische tweedelijnsbijstand, « onder de in
« aux conditions visées à l'article 508/19 » (article 446bis, alinéa artikel 508/19 bedoelde voorwaarden » (artikel 446bis, derde lid, van
3, du Code judiciaire, inséré par l'article 2 de la loi du 23 novembre het Gerechtelijk Wetboek, ingevoegd bij artikel 2 van de wet van 23
1998). november 1998).
L'article 508/19 du Code judiciaire, inséré par l'article 4 de la loi Artikel 508/19 van het Gerechtelijk Wetboek, ingevoegd bij artikel 4
du 23 novembre 1998 et modifié par l'article 2 de la loi du 21 avril van de wet van 23 november 1998 en gewijzigd bij artikel 2 van de wet
2007 « relative à la répétibilité des honoraires et des frais d'avocat van 21 april 2007 « betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en
», disposait, avant sa modification par l'article 9 de la loi du 6 de kosten verbonden aan de bijstand van een advocaat », bepaalde, vóór
juillet 2016 : de wijziging ervan bij artikel 9 van de wet van 6 juli 2016 :
« § 1er. L'avocat perçoit l'indemnité de procédure accordée au « § 1. De advocaat int de aan de begunstigde toegekende
bénéficiaire. rechtsplegingsvergoeding.
§ 2. Les avocats chargés de l'aide juridique de deuxième ligne § 2. De advocaten belast met de gedeeltelijk of volledig kosteloze
partiellement ou complètement gratuite font rapport au bureau sur juridische tweedelijnsbijstand doen verslag aan het bureau over elke
chaque affaire pour laquelle ils ont accompli des prestations à ce behandelde zaak waarvoor zij in dit raam prestaties hebben verricht.
titre. Ce rapport mentionne également l'indemnité de procédure perçue Dit verslag vermeldt eveneens de door de advocaat geïnde
par l'avocat. rechtsplegingsvergoeding.
Le bureau attribue des points aux avocats pour ces prestations et en Het bureau kent voor die prestaties aan de advocaten punten toe en het
fait rapport au bâtonnier. doet hierover verslag aan de stafhouder.
Le bâtonnier communique le total des points de son barreau aux De stafhouder deelt het totaal van de punten van de balie mee aan de
autorités visées à [l']article 488, lesquelles communiquent le total in artikel 488 bedoelde overheden die het totaal van de punten van
des points de tous les barreaux au ministre de la Justice. alle balies meedelen aan de Minister van Justitie.
§ 3. Dès réception de l'information visée au § 2, le ministre de la § 3. Zodra hij de mededeling heeft ontvangen van de informatie bedoeld
Justice peut faire effectuer un contrôle selon les modalités qu'il in § 2, kan de Minister van Justitie een controle laten uitvoeren op
détermine après concertation avec les autorités visées à l'article de wijze die hij bepaalt na raadpleging van de in artikel 488 bedoelde
488. Il ordonne le paiement de l'indemnité à ces autorités qui en overheden. Hij gelast de betaling van de vergoeding aan die overheden
assurent la répartition par le biais des Ordres des avocats ». die via de Ordes van Advocaten voor de verdeling ervan zorgen ».
Les « autorités visées à l'article 488 » du Code judiciaire sont De « in artikel 488 [van het Gerechtelijk Wetboek] bedoelde overheden
l'Ordre des barreaux francophones et germanophone et l'Orde van » zijn de « Ordre des barreaux francophones et germanophone » en de
Vlaamse balies. Orde van Vlaamse balies.
B.1.3. L'article 2 de l'arrêté royal du 20 décembre 1999 « contenant B.1.3. Artikel 2 van het koninklijk besluit van 20 december 1999 «
houdende uitvoeringsbepalingen inzake de vergoeding die aan advocaten
les modalités d'exécution relatives à l'indemnisation accordée aux wordt toegekend in het kader van de juridische tweedelijnsbijstand en
avocats dans le cadre de l'aide juridique de deuxième ligne et relatif inzake de subsidie voor de kosten verbonden aan de organisatie van de
au subside pour les frais liés à l'organisation des bureaux d'aide bureaus voor juridische bijstand », gewijzigd bij artikel 1 van het
juridique », modifié par l'article 1er de l'arrêté royal du 19 juillet koninklijk besluit van 19 juli 2006, bepaalde, vóór de wijziging ervan
2006, disposait, avant sa modification par l'article 1er de l'arrêté royal du 21 juillet 2016 : bij artikel 1 van het koninklijk besluit van 21 juli 2016 :
« Les conditions d'octroi, le tarif et les modalités de paiement de « De voorwaarden voor de toekenning, het tarief en de wijze van
l'indemnité prévue à l'article 508/19, du Code judiciaire, y inséré uitbetaling van de vergoeding omschreven in artikel 508/19, van het
par la loi du 23 novembre 1998 relative à l'aide juridique, sont fixés Gerechtelijk Wetboek, ingevoegd bij de wet van 23 november 1998
comme suit : betreffende de juridische bijstand, worden als volgt bepaald :
1° Le bureau d'aide juridique attribue, aux avocats, des points pour 1° Het bureau voor juridische bijstand verleent aan de advocaten
chaque désignation ou commission d'office à laquelle il a été procédé punten voor iedere aanwijzing of ambtshalve toevoeging ingevolge de
en application des articles 508/9 et 508/21 du Code judiciaire, y artikelen 508/9 en 508/21 van het Gerechtelijk Wetboek, ingevoegd bij
insérés par la loi du 23 novembre 1998, et pour laquelle les avocats de wet van 23 november 1998, waarvoor de advocaten aantonen dat zij
justifient avoir accompli au cours de l'année judiciaire écoulée ou des années antérieures, des prestations effectives. A cette fin, le bureau se fonde sur les rapports visés aux articles 508/11 et 508/19, § 1er, alinéa 1er, du même Code, y insérés par la même loi. Les points sont attribués par prestation, sur la base d'une liste mentionnant les points correspondant à des prestations déterminées. Cette liste est fixée par le ministre, sur proposition de l'Ordre national des Avocats. En toute hypothèse, le bureau d'aide juridique peut, sur base d'une décision dûment motivée, réduire le nombre de points en fonction des prestations fournies. Il ne peut y avoir attribution de points lorsque le bâtonnier ou le bureau d'aide juridique désigne un avocat en dehors des cas tijdens het afgelopen gerechtelijk jaar of tijdens de voorgaande jaren werkelijk prestaties hebben verricht. Het bureau baseert zich in dit verband op het verslag bedoeld in de artikelen 508/11 en 508/19, § 1, eerste lid, van hetzelfde Wetboek, ingevoegd bij dezelfde wet. De punten worden per prestatie verleend op grond van een lijst met de punten die voor bepaalde prestaties worden aangerekend. De minister stelt de lijst op voorstel van de Nationale Orde van Advocaten vast. In alle gevallen kan het Bureau voor Juridische Bijstand, op grond van een behoorlijk gemotiveerde beslissing, het aantal punten herleiden, in functie van de verstrekte prestatie. Er kunnen geen punten worden toegekend wanneer de stafhouder of het bureau voor juridische bijstand een advocaat aanwijst in gevallen
d'application des articles 508/9 et 508/21 du même Code; waarin de artikelen 508/9 en 508/21 van hetzelfde Wetboek niet van
toepassing zijn;
2° les bâtonniers adressent aux autorités visées à l'article 488 du 2° de stafhouders bezorgen aan de overheden bedoeld in artikel 488 van
même Code, avant le 31 octobre de chaque année, sur des formulaires hetzelfde Wetboek voor 31 oktober van elk jaar, op de formulieren
mis à leur disposition par ces autorités, une liste des avocats qui welke die overheden ter beschikking stellen, een lijst van de
ont accompli des prestations visées au 1°, alinéa 1er, en mentionnant advocaten die de prestaties bedoeld in 1°, eerste lid, hebben
pour chacun d'eux : verricht, waarbij voor elke prestatie opgave moet worden gedaan van :
a) par désignation et commission d'office : a) per aanwijzing en per ambtshalve toevoeging :
- l'identité et le domicile de la personne assistée; - de identiteit en de woonplaats van de bijgestane persoon;
- les points attribués en raison de prestations accomplies à l'égard - de punten toegekend wegens prestaties verricht ten aanzien van
de personnes bénéficiant d'une aide totale; personen die volledige bijstand genieten;
- les points attribués en raison de prestations accomplies à l'égard - de punten toegekend wegens prestaties verricht ten aanzien van
de personnes bénéficiant d'une aide partielle, ainsi que le montant personen die gedeeltelijke bijstand genieten, evenals het bedrag van
des honoraires payés; de betaalde erelonen;
b) les totaux des points et des montants visés sous a). b) het totaal van de punten en van de bedragen bedoeld in a).
Les bâtonniers mentionnent également, pour l'ensemble du barreau, les De stafhouders vermelden eveneens voor de gehele balie het totaal van
totaux des points et des montants visés sous b). de punten en van de bedragen bedoeld in b);
3° sur la base du total des points obtenus par l'ensemble des avocats 3° aan de hand van het totale aantal punten dat alle advocaten van het
du Royaume et du montant des indemnités inscrit au budget général des Rijk hebben behaald en van het bedrag bestemd voor de vergoedingen dat
dépenses de l'année budgétaire dans laquelle l'année judiciaire ingeschreven is op de begroting van het jaar waarin het betrokken
concernée s'achève, les autorités visées à l'article 488 du même Code gerechtelijk jaar eindigt, doen de overheden bedoeld in artikel 488
van hetzelfde Wetboek, voor 1 februari van elk jaar, voor het gehele
font au ministre, pour le Royaume, avant le 1er février de chaque Rijk een voorstel aan de minister betreffende de berekening van de
waarde van één punt.
année, une proposition concernant le calcul de la valeur d'un point. In dit voorstel is de waarde van één punt gelijk aan het totale bedrag
Pour cette proposition, la valeur d'un point est égal [e] au montant van de vergoedingen ingeschreven op de begroting vermeerderd met het
total des indemnités majoré du montant total des paiements partiels totale bedrag van de gedeeltelijke betalingen van de erelonen gedeeld
des honoraires, divisés par le nombre total de points obtenus par les door het totale aantal van de punten van de advocaten.
avocats. Les autorités visées à l'article 488 du même Code communiquent Tenslotte delen de overheden bedoeld in artikel 488 van hetzelfde
également au ministre, par barreau et pour tout le Royaume, les Wetboek, eveneens per balie en voor het gehele Rijk, aan de minister
informations visées à l'article 2, 2°, a, 2ème et 3ème tiret; de gegevens mee die zijn omschreven in artikel 2, 2°, a, tweede en
4° après vérification, le ministre détermine le montant total des derde streepje; 4° na controle bepaalt de minister het totale bedrag van de
indemnités et établit la valeur d'un point. Il en informe les vergoedingen en stelt hij de waarde vast van één punt. Hij geeft de
autorités visées à l'article 488 du même Code et leur verse le montant overheden bedoeld in artikel 488 van hetzelfde Wetboek hiervan kennis
des indemnités; en betaalt hen het bedrag van de vergoeding uit;
5° sur la base de la décision du ministre, les autorités visées à 5° op basis van de beslissing van de minister, delen de overheden
l'article 488 du même Code communiquent à chaque bâtonnier : bedoeld in artikel 488 van hetzelfde Wetboek aan ieder stafhouder
volgende gegevens mee :
a) pour l'ensemble du barreau, le montant auquel les avocats ont a) voor de gehele balie, het bedrag waarop de advocaten recht hebben,
droit, sous réserve de l'application de l'article 6; onder voorbehoud van de toepassing van artikel 6;
b) par avocat, pour l'aide juridique aux personnes bénéficiant d'une b) per advocaat, voor de juridische bijstand aan personen die
aide totale, l'indemnité auquel il a droit, sous réserve de volledige bijstand genieten, de vergoeding waarop hij recht heeft,
l'application de l'article 6, soit le nombre de points que l'intéressé onder voorbehoud van de toepassing van artikel 6, zijnde het aantal
a obtenu, multiplié par la valeur d'un point; punten die de betrokkene heeft behaald, vermenigvuldigd met de waarde
c) par avocat, pour l'aide juridique aux personnes bénéficiant d'une van één punt; c) per advocaat, voor de juridische bijstand aan personen die
gedeeltelijke bijstand genieten, de vergoeding waarop hij recht heeft,
aide partielle, l'indemnité auquel il a droit, sous réserve de onder voorbehoud van de toepassing van artikel 6, zijnde het aantal
l'application de l'article 6, soit le nombre de points que l'intéressé punten die de betrokkene heeft behaald vermenigvuldigd met de waarde
a obtenu, multiplié par la valeur d'un point et diminué du montant des van één punt en verminderd met het bedrag van de erelonen die hij
honoraires que celui-ci a perçus. heeft ontvangen.
En même temps, les autorités visées à l'article 488 du même Code Terzelfder tijd maken de overheden omschreven in artikel 488 van
versent les montants visés sous a) sur un compte spécial, ouvert à cet hetzelfde Wetboek de bedragen bedoeld in a) over op een bijzondere
effet par chaque barreau sous la rubrique ' indemnités avocats '; rekening die elke balie daartoe onder de rubriek ' vergoeding advocaten ' opent;
6° les montants visés au 5° versés par les autorités visées à 6° elke balie verdeelt de bedragen bedoeld in 5° die de overheden
l'article 488 du même Code sont répartis par chaque barreau entre les bedoeld in artikel 488 van hetzelfde Wetboek hebben overgemaakt, onder
avocats; de advocaten;
7° chaque désignation ou commission d'office ne donne lieu au paiement 7° iedere aanwijzing of ambtshalve toevoeging wordt slechts eenmaal
que d'une seule indemnité, soit à la fin de la prestation, soit vergoed, hetzij bij het einde van de prestatie, hetzij wanneer het
lorsque le bureau d'aide juridique décharge l'avocat de la désignation bureau voor juridische bijstand de advocaat van de aanwijzing of van
ou de la commission d'office ». de ambtshalve toevoeging ontheft ».
Le ministre visé par le texte précité est le ministre de la Justice De in de voormelde tekst bedoelde minister is de minister van Justitie
(article 1er, premier tiret, de l'arrêté royal du 20 décembre 1999). (artikel 1, eerste streepje, van het koninklijk besluit van 20 december 1999).
L'année judiciaire commence le 1er septembre et se termine le 30 juin Het gerechtelijk jaar begint op 1 september en eindigt op 30 juni
(article 334, alinéa 1er, première phrase, du Code judiciaire). (artikel 334, eerste lid, eerste zin, van het Gerechtelijk Wetboek).
B.2. Le budget du Service public fédéral Justice, détaillé au tableau B.2. De begroting van de Federale Overheidsdienst Justitie, die is
2 annexé à la loi du 4 mars 2013 « contenant le budget général des uitgewerkt in tabel 2 die als bijlage bij de wet van 4 maart 2013 «
dépenses pour l'année budgétaire 2013 » prévoit, dans le cadre de houdende de algemene uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2013 »
is gevoegd, voorziet, in het kader van activiteit 11 (« Goederen en
l'activité 11 (« Biens et services ») du programme 1 (« Aide juridique diensten ») van programma 1 (« Gerechtelijke bijstand ») van
») de la division organique 56 (« Juridictions ordinaires »), un organisatieafdeling 56 (« Gewone rechtsmachten »), in een
crédit d'engagement d'une valeur de 70 789 000 euros pour l'allocation vastleggingskrediet ter waarde van 70 789 000 euro voor de
de base « Rétribution des avocats chargés de l'aide juridique ». basisallocatie « Vergoedingen van de advocaten belast met de
gerechtelijke bijstand ».
Le tableau 2 annexé à la loi du 24 juin 2013 « contenant le premier In tabel 2 die als bijlage bij de wet van 24 juni 2013 « houdende
eerste aanpassing van de algemene uitgavenbegroting voor het
ajustement du budget général des dépenses pour l'année budgétaire 2013 begrotingsjaar 2013 » is gevoegd, wordt dat krediet met een bedrag van
» augmente ce crédit d'un montant de 5.888.000 euros. 5 888 000 euro verhoogd.
Quant à la première question préjudicielle Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag
B.3. Il ressort du dossier transmis à la Cour et du libellé de la B.3. Uit het aan het Hof overgezonden dossier en uit de bewoordingen
question préjudicielle que la Cour est invitée à statuer sur la van de prejudiciële vraag blijkt dat het Hof wordt verzocht zich uit
compatibilité, avec l'article 23, alinéa 3, 2°, de la Constitution, te spreken over de bestaanbaarheid, met artikel 23, derde lid, 2°, van
de Grondwet, van de bedragen van de kredieten die bij de wet van 4
des montants des crédits inscrits, par la loi du 4 mars 2013 et par la maart 2013 en bij de wet van 24 juni 2013 tegenover basisallocatie
loi du 24 juin 2013, en regard de l'allocation de base 56.11.34.41.45 56.11.34.41.45 van de begroting van de Federale Overheidsdienst
du budget du Service public fédéral Justice, en ce que, en limitant à Justitie zijn ingeschreven, in zoverre, door de waarde van het punt
25,76 euros la valeur du point dont il est question dans l'article waarvan sprake is in de voormelde artikelen 508/19 van het
508/19 du Code judiciaire et dans l'article 2 de l'arrêté royal du 20 Gerechtelijk Wetboek en 2 van het koninklijk besluit van 20 december
décembre 1999, précités, les montants des crédits précités réduiraient 1999, tot 25,76 euro te beperken, de bedragen van de voormelde
significativement le droit à l'aide juridique des personnes ayant kredieten het recht op juridische bijstand van de personen die
bénéficié de prestations accomplies par un avocat au titre de l'aide prestaties hebben genoten die door een advocaat in het kader van de
juridique de deuxième ligne qui ont fait l'objet d'un rapport que cet juridische tweedelijnsbijstand zijn verricht en die het voorwerp
hebben uitgemaakt van een verslag dat die advocaat tijdens het
avocat a remis au bureau d'aide juridique durant l'année judiciaire gerechtelijk jaar 2011-2012 aan het bureau voor juridische bijstand
2011-2012. heeft bezorgd, aanzienlijk zouden verminderen.
B.4.1. L'article 23 de la Constitution dispose : B.4.1. Artikel 23 van de Grondwet bepaalt :
« Chacun a le droit de mener une vie conforme à la dignité humaine. « Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden.
A cette fin, la loi, le décret ou la règle visée à l'article 134 Daartoe waarborgen de wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde
garantissent, en tenant compte des obligations correspondantes, les regel, rekening houdend met de overeenkomstige plichten, de
droits économiques, sociaux et culturels, et déterminent les economische, sociale en culturele rechten, waarvan ze de voorwaarden
conditions de leur exercice. voor de uitoefening bepalen.
Ces droits comprennent notamment : Die rechten omvatten inzonderheid :
[...] [...]
2° le droit [...] à l'aide sociale, médicale et juridique; 2° het recht op [...] sociale, geneeskundige en juridische bijstand;
[...] ". [...] ».
B.4.2. En consacrant le droit à l'aide juridique dans l'article 23, B.4.2. Door het recht op juridische bijstand vast te leggen in het
alinéa 3, 2°, précité, parallèlement au droit à l'aide sociale et voormelde artikel 23, derde lid, 2°, naast het recht op sociale en
médicale, le Constituant visait en premier lieu à « protéger la geneeskundige bijstand, beoogde de Grondwetgever in eerste instantie «
personne se trouvant en état de détresse ». Selon les travaux de mens in nood te beschermen ». Volgens de parlementaire
préparatoires : voorbereiding
« Cet article va toutefois plus loin et vise notamment à assurer un « [beoogt] het artikel [...] echter meer, nl. een groter welzijn. Het
plus grand bien-être. Le manque de connaissances juridiques ou gebrek aan juridische kennis of maatschappelijke weerbaarheid mag de
l'aptitude insuffisante à se défendre socialement ne peuvent pas avoir
pour effet de priver l'individu de la jouissance d'un droit ou de la particulier het genot van een recht niet ontnemen noch hem de
faculté de se défendre » (Doc. parl., Sénat, S.E., 1991-1992, n° formulering van een verweer ontzeggen » (Parl. St., Senaat, B.Z.
100-2/1°, p. 11, et n° 10-2/3°, p. 19). 1991-1992, nr. 100-2/1°, p. 11, en nr. 10-2/3°, p. 19).
B.4.3. L'article 23 contient ainsi, en la matière, une obligation de B.4.3. Artikel 23 houdt aldus ter zake een standstill-verplichting in
standstill qui interdit au législateur compétent de réduire die de bevoegde wetgever verbiedt het door de toepasselijke wetgeving
significativement le niveau de protection offert par la législation geboden beschermingsniveau aanzienlijk te verminderen, zonder dat
applicable, sans qu'existent des motifs d'intérêt général. daartoe redenen van algemeen belang bestaan.
Bien que le titulaire du droit à l'aide juridique soit le justiciable, Hoewel de houder van het recht op juridische bijstand de rechtzoekende
le financement de l'indemnisation des avocats prestataires de l'aide is, zou de financiering van de vergoeding van de advocaten die
juridique de deuxième ligne pourrait avoir une influence sur celle-ci juridische tweedelijnsbijstand verstrekken, erop van invloed kunnen
s'il venait à être établi qu'une baisse de cette indemnisation a une zijn indien zou worden aangetoond dat een verlaging van die vergoeding
incidence effective sur le nombre d'avocats désireux d'accomplir des daadwerkelijk een weerslag heeft op het aantal advocaten die
prestations de cette nature en manière telle que le droit à l'aide dergelijke prestaties wensen te verrichten, zodat het recht op
juridique que l'article 23, alinéa 3, 2°, de la Constitution reconnaît juridische bijstand dat bij artikel 23, derde lid, 2°, van de Grondwet
au justiciable serait réduit significativement. aan de rechtzoekende wordt toegekend, aanzienlijk zou worden
B.5. L'année judiciaire 2011-2012 a commencé le 1er septembre 2011 et verminderd. B.5. Het gerechtelijk jaar 2011-2012 is begonnen op 1 september 2011
s'est achevée le 30 juin 2012. en is geëindigd op 30 juni 2012.
Les prestations accomplies par un avocat au titre de l'aide juridique De prestaties die door een advocaat in het kader van de juridische
tweedelijnsbijstand zijn verricht en die het voorwerp hebben
de deuxième ligne qui ont fait l'objet d'un rapport que cet avocat a uitgemaakt van een verslag dat die advocaat tijdens dat gerechtelijk
remis au bureau d'aide juridique durant cette année judiciaire sont jaar aan het bureau voor juridische bijstand heeft bezorgd, dateren
antérieures au 1er juillet 2012. van vóór 1 juli 2012.
L'inscription d'un crédit au budget général des dépenses de l'année Het inschrijven van een krediet op de algemene uitgavenbegroting van
2013, qui, selon la question préjudicielle, a pour objet de financer het jaar 2013, dat volgens de prejudiciële vraag ertoe strekt de vóór
des prestations d'avocat accomplies avant le 1er juillet 2012, 1 juli 2012 verrichte prestaties van advocaten te financieren, heeft
concerne des prestations qui, par hypothèse, ont été accomplies avant betrekking op prestaties die, per definitie, vóór het aannemen van die
l'adoption dudit budget. begroting zijn verricht.
Ainsi que le souligne le Conseil des ministres, l'augmentation Zoals de Ministerraad heeft onderlijnd, heeft de voortdurende stijging
constante du montant des crédits budgétaires destinés à indemniser les van het bedrag van de begrotingskredieten die zijn bestemd voor het
avocats chargés de l'aide juridique a permis d'éviter une forte vergoeden van de advocaten die belast zijn met de juridische bijstand,
het mogelijk gemaakt een sterke waardevermindering van het punt te
diminution de la valeur du point, malgré la hausse du nombre des vermijden, ondanks de toename van het aantal beslissingen tot
décisions d'octroi de l'aide juridique et donc l'augmentation du toekenning van juridische bijstand en dus de stijging van het totale
nombre total des points attribués aux avocats désignés. aantal punten die aan de aangestelde advocaten zijn toegekend.
Contrairement à ce que soutiennent les parties demanderesses devant le In tegenstelling tot hetgeen de eisende partijen voor de verwijzende
juge a quo, il ne pourrait être déduit de la seule application des rechter aanvoeren, zou uit de loutere toepassing van de in het geding
dispositions en cause qui déterminent un montant forfaitaire global zijnde bepalingen waarbij een globaal forfaitair bedrag voor de
pour l'allocation de base « Rétribution des avocats chargés de l'aide basisallocatie « Vergoedingen van de advocaten belast met de
juridique », en ce qu'elles pourraient éventuellement avoir pour gerechtelijke bijstand » wordt vastgesteld, in zoverre zij eventueel
conséquence une baisse de la valeur du point indemnisant les avocats concernés, qu'elles ont effectivement pu avoir une incidence sur les prestations qui ont été accomplies avant qu'elles aient été adoptées. En outre, il ressort des éléments du dossier que les parties demanderesses critiquent en réalité un recul significatif dans l'indemnisation des avocats prestataires en ce que la baisse du montant de la valeur du point opérée par les dispositions en cause serait substantielle par comparaison au montant qui était en vigueur durant les années judiciaires précédentes. Un tel constat ne permettrait pas de conclure, en l'espèce, à l'atteinte au droit à l'aide juridique des justiciables qui ont bénéficié de prestations d'aide juridique de deuxième ligne mentionnées dans un rapport remis au bureau d'aide juridique durant l'année judiciaire 2011-2012. En effet, les prestations dont ils ont pu bénéficier dans le cadre du droit qui leur est reconnu par l'article 23, alinéa 3, 2°, ont effectivement été accomplies et ne pourraient, par nature, être à een waardevermindering van het punt betreffende de vergoeding van de betrokken advocaten tot gevolg zouden kunnen hebben, niet kunnen worden afgeleid dat die daadwerkelijk een weerslag kunnen hebben gehad op de prestaties die zijn verricht, voordat zij waren aangenomen. Bovendien blijkt uit de elementen van het dossier dat de eisende partijen in werkelijkheid kritiek leveren op een aanzienlijke achteruitgang in de vergoeding van de advocaten die prestaties verrichten, in zoverre de bij de in het geding zijnde bepalingen doorgevoerde vermindering van het bedrag van de waarde van het punt substantieel zou zijn in vergelijking met het bedrag dat in de voorgaande gerechtelijke jaren van kracht was. Een dergelijke vaststelling zou het niet mogelijk maken te dezen te besluiten dat het recht op juridische bijstand van de rechtzoekenden die prestaties van juridische tweedelijnsbijstand vermeld in een verslag bezorgd aan het bureau voor juridische bijstand tijdens het gerechtelijk jaar 2011-2012 hebben genoten, is aangetast. De prestaties die zij hebben kunnen genieten in het kader van het recht dat hun bij artikel 23, derde lid, 2°, wordt toegekend, werden immers daadwerkelijk verricht en zouden, van nature, niet opnieuw kunnen worden verricht indien de
nouveau accomplies si, par l'effet d'un constat de violation des advocaten, ingevolge een vaststelling van schending van de in het
dispositions en cause, les avocats pouvaient retrouver le bénéfice d'une meilleure indemnisation qui influencerait pour l'avenir leurs prestations. Un tel effet potentiel ne pourrait se produire qu'à l'égard de prestations encore à effectuer et non de prestations passées. B.6. Les dispositions en cause ne sont pas de nature à porter atteinte à la substance même du droit à l'aide juridique des justiciables garanti par l'article 23, alinéa 3, 2°, de la Constitution. B.7. La première question préjudicielle appelle une réponse négative. Quant à la seconde question préjudicielle B.8. La Cour est aussi invitée à statuer sur la compatibilité, avec l'article 23, alinéa 3, 2°, de la Constitution, de l'article 508/19 du Code judiciaire, en ce que, en n'obligeant pas le Roi à déterminer le montant total des indemnités versées aux avocats ayant accompli des prestations au titre de l'aide juridique de deuxième ligne en fonction du nombre de ces prestations et en Lui permettant ainsi de fixer un geding zijnde bepalingen, weer een betere vergoeding zouden kunnen genieten die voor de toekomst van invloed zou zijn op hun prestaties. Een dergelijk potentieel gevolg zou zich enkel ten aanzien van nog te leveren prestaties en niet ten aanzien van voorbije prestaties kunnen voordoen. B.6. De in het geding zijnde bepalingen doen derhalve geen afbreuk aan de essentie zelf van het door artikel 23, derde lid, 2°, van de Grondwet gewaarborgde recht op juridische bijstand van de rechtzoekenden. B.7. De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag B.8. Het Hof wordt ook verzocht zich uit te spreken over de bestaanbaarheid, met artikel 23, derde lid, 2°, van de Grondwet, van artikel 508/19 van het Gerechtelijk Wetboek, in zoverre die wetsbepaling, door de Koning niet ertoe te verplichten het totale bedrag van de vergoedingen die zijn uitbetaald aan de advocaten die prestaties in het kader van de juridische tweedelijnsbijstand hebben verricht, te bepalen naar gelang van het aantal van die prestaties en door het Hem aldus mogelijk te maken een begroting in de vorm van een
budget sous la forme d'une « enveloppe fermée », cette disposition « gesloten enveloppe » vast te stellen, de Koning ertoe zou machtigen
législative habiliterait le Roi à régler un élément essentiel du droit een essentieel element van het recht op juridische bijstand te regelen
à l'aide juridique et L'autoriserait à réduire sensiblement le niveau en Hem zou toestaan het niveau van bescherming van dat recht
de protection de ce droit par la fixation de la valeur du point dont aanzienlijk te verminderen door de waarde van het punt te bepalen
il est question dans cette disposition. waarvan sprake is in die bepaling.
B.9. L'article 23, alinéas 2 et 3, 1°, de la Constitution oblige le législateur compétent à garantir le droit à l'aide juridique et à déterminer les conditions d'exercice de ce droit. Cette disposition constitutionnelle n'interdit cependant pas à ce législateur d'accorder des délégations au pouvoir exécutif, pour autant qu'elles portent sur l'exécution de mesures dont le législateur a déterminé l'objet. Cette disposition constitutionnelle n'impose pas au législateur de régler tous les éléments essentiels du droit à l'aide juridique et ne lui interdit pas d'habiliter le pouvoir exécutif à régler ceux-ci. B.9. Artikel 23, tweede lid en derde lid, 2°, van de Grondwet verplicht de bevoegde wetgever ertoe het recht op juridische bijstand te waarborgen en de voorwaarden voor de uitoefening van dat recht te bepalen. Die grondwetsbepaling verbiedt die wetgever echter niet machtigingen te verlenen aan de uitvoerende macht, voor zover die machtigingen betrekking hebben op de tenuitvoerlegging van maatregelen waarvan de wetgever het onderwerp heeft aangegeven. Die grondwetsbepaling verplicht de wetgever niet om alle essentiële elementen van het recht op juridische bijstand te regelen en verbiedt hem niet om de uitvoerende macht ertoe te machtigen die te regelen.
B.10.1. L'article 508/19 du Code judiciaire énonce les « règles B.10.1. Artikel 508/19 van het Gerechtelijk Wetboek bevat de «
générales » de l'indemnisation des avocats (Doc. parl., Chambre, algemene regeling » van de vergoeding van de advocaten (Parl. St.,
1995-1996, n° 549/14, p. 85), qui sont les « conditions » auxquelles « Kamer, 1995-1996, nr. 549/14, p. 85), zijnde de « voorwaarden »
l'Etat alloue [...] des indemnités aux avocats en raison des waaronder « het Rijk vergoedingen [toekent] aan de advocaten voor hun
prestations accomplies au titre de l'aide juridique » de deuxième prestaties inzake juridische [tweedelijns]bijstand » (artikel 446bis,
ligne (article 446bis, alinéa 3, du Code judiciaire). derde lid, van het Gerechtelijk Wetboek).
B.10.2. La disposition législative en cause ne contient aucune B.10.2. De in het geding zijnde wetsbepaling bevat geen enkele
habilitation au Roi. machtiging aan de Koning.
En outre, elle ne L'autorise pas à réduire significativement le niveau Bovendien staat zij Hem niet toe het niveau van bescherming van het
de protection du droit à l'aide juridique sans qu'existent des motifs recht op juridische bijstand aanzienlijk te verminderen zonder dat
d'intérêt général. daartoe redenen van algemeen belang bestaan.
Elle n'habilite pas davantage le Roi à arrêter un budget pour Zij machtigt de Koning evenmin ertoe een begroting vast te stellen
l'indemnisation des prestations accomplies par des avocats au titre de voor de vergoeding van de prestaties die door advocaten in het kader
l'aide juridique de deuxième ligne, puisqu'il appartient à la Chambre van de juridische tweedelijnsbijstand zijn verricht, aangezien het aan
des représentants de voter annuellement le budget (article 174, alinéa de Kamer van volksvertegenwoordigers staat de begroting jaarlijks goed
1er, de la Constitution). C'est au seul pouvoir législatif qu'il te keuren (artikel 174, eerste lid, van de Grondwet). Het komt enkel
revient de prévoir le montant total des indemnités qui seront versées aux avocats en raison des prestations accomplies au titre de l'aide juridique de deuxième ligne. B.11. La seconde question préjudicielle appelle une réponse négative. Par ces motifs, la Cour dit pour droit : - Dans la mesure où elles inscrivent les montants des crédits en regard de l'allocation de base 56.11.34.41.45 (« Rétribution des avocats chargés de l'aide juridique ») du budget du Service public de wetgevende macht toe het totale bedrag van de vergoedingen die aan de advocaten zullen worden uitbetaald wegens prestaties die in het kader van de juridische tweedelijnsbijstand zijn verricht, te bepalen. B.11. De tweede prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof zegt voor recht :
fédéral Justice, l'annexe de la loi du 4 mars 2013 « contenant le - De bijlage bij de wet van 4 maart 2013 « houdende de algemene
budget général des dépenses pour l'année budgétaire 2013 » et l'annexe uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2013 » en de bijlage bij de
de la loi du 24 juin 2013 « contenant le premier ajustement du budget wet van 24 juni 2013 « houdende eerste aanpassing van de algemene
général des dépenses pour l'année budgétaire 2013 » ne violent pas uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2013 », in zoverre zij de
bedragen van de kredieten inschrijven tegenover basisallocatie
56.11.34.41.45 (« Vergoedingen van de advocaten belast met de
gerechtelijke bijstand ») van de begroting van de Federale
l'article 23, alinéas 2 et 3, 2°, de la Constitution. Overheidsdienst Justitie, schenden artikel 23, tweede lid en derde lid, 2°, van de Grondwet niet.
- L'article 508/19 du Code judiciaire, tel qu'il était rédigé avant sa - Artikel 508/19 van het Gerechtelijk Wetboek, zoals het luidde vóór
modification par l'article 9 de la loi du 6 juillet 2016 « modifiant de wijziging ervan bij artikel 9 van de wet van 6 juli 2016 « tot
wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met betrekking tot de
le Code judiciaire en ce qui concerne l'aide juridique », ne viole pas juridische bijstand », schendt artikel 23, tweede lid en derde lid,
l'article 23, alinéas 2 et 3, 2°, de la Constitution. 2°, van de Grondwet niet.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 15 juin 2017. op 15 juni 2017.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président, De voorzitter,
J. Spreutels J. Spreutels
^