Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 109/2016 du 14 juillet 2016 Numéro du rôle : 6229 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 51 de la loi du 16 septembre 1807 relative au desséchement des marais, posée par la Cour d'appel d'Anvers. La composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snapp(...)"
Extrait de l'arrêt n° 109/2016 du 14 juillet 2016 Numéro du rôle : 6229 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 51 de la loi du 16 septembre 1807 relative au desséchement des marais, posée par la Cour d'appel d'Anvers. La composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snapp(...) Uittreksel uit arrest nr. 109/2016 van 14 juli 2016 Rolnummer : 6229 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 51 van de wet van 16 september 1807 betreffende het droogleggen van moerassen, gesteld door het Hof van Beroep te Antwerpen. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de rechters L. Lavrysen, A. Alen, J(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 109/2016 du 14 juillet 2016 Uittreksel uit arrest nr. 109/2016 van 14 juli 2016
Numéro du rôle : 6229 Rolnummer : 6229
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 51 de la loi In zake : de prejudiciële vraag over artikel 51 van de wet van 16
du 16 septembre 1807 relative au desséchement des marais, posée par la september 1807 betreffende het droogleggen van moerassen, gesteld door
Cour d'appel d'Anvers. het Hof van Beroep te Antwerpen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président E. De Groot, Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter E. De Groot,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par arrêt du 11 juin 2015 en cause de la Région flamande contre Tony Bij arrest van 11 juni 2015 in zake het Vlaamse Gewest tegen Tony
Sneijers, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op
Sneijers, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 22 22 juni 2015, heeft het Hof van Beroep te Antwerpen de volgende
juin 2015, la Cour d'appel d'Anvers a posé la question préjudicielle suivante : prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 51 de la loi du 16 septembre 1807 relative au desséchement « Maakt artikel 51 van de wet van 16 september 1807 betreffende de
des marais, dont la version française énonce : ' les maisons et drooglegging van de moerassen waarvan de Franse tekst luidt als volgt
bâtiments dont il serait nécessaire de faire démolir et d'enlever une : ' les maisons et bâtiments dont il serait nécessaire de faire
portion pour cause d'utilité publique légalement reconnue seront démolir et d'enlever une portion pour cause d'utilité publique
acquis en entier si le propriétaire l'exige; sauf à l'administration légalement reconnue seront acquis en entier si le propriétaire
publique ou aux communes à revendre les portions de bâtiments ainsi l'exige; sauf à l'administration publique ou aux communes à revendre
les portions de bâtiments ainsi acquises et qui ne seront pas
acquises et qui ne seront pas nécessaires pour l'exécution du plan ' nécessaires pour l'exécution du plan ' en de (officieuze) Nederlandse
et dont la traduction néerlandaise (officieuse) énonce : ' huizen en vertaling luidt als volgt : ' huizen en gebouwen waarvan een deel om
gebouwen waarvan een deel om reden van een wettelijk erkend algemeen reden van een wettelijk erkend algemeen nut moet worden afgebroken of
nut moet worden afgebroken of weggenomen, worden in hun geheel weggenomen, worden in hun geheel aangekocht indien de eigenaar het
aangekocht indien de eigenaar het vraagt; het openbaar bestuur of de vraagt; het openbaar bestuur of de gemeenten hebben evenwel het recht
gemeenten hebben evenwel het recht de delen van de aldus aangekochte de delen van de aldus aangekochte gebouwen, welke voor de uitvoering
gebouwen, welke voor de uitvoering van het plan niet nodig zijn, weder van het plan niet nodig zijn, weder te verkopen ' een schending uit
te verkopen ' viole-t-il les articles 10, 11 ou 16 de la Constitution van de artikelen 10, 11 of 16 van de Grondwet doordat in toepassing
en ce que, par application de cette disposition, seule la valeur van die bepaling niet een volledige onteigeningsvergoeding, doch
d'achat, et non une indemnité d'expropriation entière, est attribuée alleen de aankoopwaarde wordt toegekend aan de eigenaar die
au propriétaire qui est partiellement exproprié, pour la portion de sa gedeeltelijk wordt onteigend, voor het na de gedeeltelijke onteigening
propriété qui subsiste après l'expropriation partielle et qui, par overblijvend gedeelte van zijn eigendom, dat ten gevolge van de
suite de l'expropriation partielle et de la démolition, nécessitée par gedeeltelijke onteigening en de erdoor genoodzaakte afbraak van een
cette expropriation, d'une maison ou d'un bâtiment, n'a quasiment pas huis of gebouw, quasi geen economische waarde (meer) heeft, omdat het
(ou plus) de valeur économique, parce que cette portion est de ce fait
devenue inconstructible, alors qu'une indemnité d'expropriation erdoor onbebouwbaar is geworden, terwijl aan een eigenaar wiens
entière est attribuée au propriétaire dont la parcelle est entièrement perceel geheel wordt onteigend, een volledige onteigeningsvergoeding
expropriée ? ». wordt toegekend ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. La question préjudicielle porte sur l'article 51 de la loi du 16 B.1. De prejudiciële vraag betreft artikel 51 van de wet van 16
septembre 1807 relative au desséchement des marais, dont le texte september 1807 betreffende het droogleggen van moerassen, waarvan de
français authentique dispose : authentieke Franse tekst luidt :
« Les maisons et bâtiments dont il serait nécessaire de faire démolir « Les maisons et bâtiments dont il serait nécessaire de faire démolir
et d'enlever une portion, pour cause d'utilité publique légalement et d'enlever une portion, pour cause d'utilité publique légalement
reconnue, seront acquis en entier si le propriétaire l'exige, sauf à reconnue, seront acquis en entier si le propriétaire l'exige, sauf à
l'administration publique ou aux communes à revendre les portions de l'administration publique ou aux communes à revendre les portions de
bâtiments ainsi acquises et qui ne seront pas nécessaires pour bâtiments ainsi acquises et qui ne seront pas nécessaires pour
l'exécution du plan. [...] ». l'exécution du plan. [...] ».
La traduction néerlandaise, officieuse, de cet article est libellée comme suit : De officieuze Nederlandse vertaling van dat artikel luidt :
« Huizen en gebouwen waarvan een deel om reden van een wettelijk « Huizen en gebouwen waarvan een deel om reden van een wettelijk
erkend algemeen nut moet worden afgebroken of weggenomen, worden in erkend algemeen nut moet worden afgebroken of weggenomen, worden in
hun geheel aangekocht indien de eigenaar het vraagt; het openbaar hun geheel aangekocht indien de eigenaar het vraagt; het openbaar
bestuur of de gemeenten hebben evenwel het recht de delen van de aldus bestuur of de gemeenten hebben evenwel het recht de delen van de aldus
aangekochte gebouwen, welke voor de uitvoering van het plan niet nodig aangekochte gebouwen, welke voor de uitvoering van het plan niet nodig
zijn, weder te verkopen. [...] ». zijn, weder te verkopen. [...] ».
B.2. Le juge a quo interroge la Cour sur la compatibilité de cette B.2. De verwijzende rechter vraagt het Hof of die bepaling bestaanbaar
disposition avec les articles 10, 11 et 16 de la Constitution lorsqu'elle est interprétée en ce sens qu'il est accordé au propriétaire d'un immeuble bâti partiellement exproprié la seule valeur d'achat, et non une indemnité d'expropriation complète, pour la portion bâtie de sa propriété qui subsiste après l'expropriation partielle, portion qui, par suite de cette expropriation partielle et de la démolition d'une maison ou d'un bâtiment que cette expropriation nécessite, est devenue inconstructible et n'a quasiment pas (ou plus) de valeur économique, alors qu'une indemnité d'expropriation complète est accordée au propriétaire dont la parcelle bâtie est entièrement expropriée. is met de artikelen 10, 11 en 16 van de Grondwet, in zoverre zij zo wordt geïnterpreteerd dat aan de eigenaar van een bebouwd onroerend goed die gedeeltelijk wordt onteigend alleen de aankoopwaarde en niet een volledige onteigeningsvergoeding wordt toegekend voor het na de gedeeltelijke onteigening overblijvende bebouwde deel van zijn eigendom, dat ten gevolge van die gedeeltelijke onteigening en de erdoor genoodzaakte afbraak van een huis of gebouw, onbebouwbaar is geworden en nagenoeg geen economische waarde (meer) heeft, terwijl aan de eigenaar wiens bebouwde perceel geheel wordt onteigend, een volledige onteigeningsvergoeding wordt toegekend.
B.3. Il ressort des motifs de la décision de renvoi que le litige B.3. Uit de motieven van de verwijzingsbeslissing blijkt dat het voor
pendant devant le juge a quo concerne l'expropriation, par la Région de verwijzende rechter hangende geschil betrekking heeft op de
flamande, d'une portion d'un immeuble bâti. L'expropriation, en vue de onteigening, door het Vlaamse Gewest, van een deel van een bebouwd
l'aménagement d'une piste cyclable, a nécessité une emprise de 77 onroerend goed. De onteigening vereiste de inneming van 77 ca van een
centiares, en ce compris la façade d'une habitation, sur une parcelle
d'une superficie totale de 8 ares 70 centiares, située à front de perceel met een totale oppervlakte van 8 a 70 ca, gelegen langs de
voirie. A la suite de l'expropriation, l'habitation a dû être démolie straat, met inbegrip van de voorgevel van een woning, voor de aanleg
et n'a pu être reconstruite. La propriété de la portion non expropriée van een fietspad. De woning moest ingevolge de onteigening worden
afgebroken en kon niet worden heropgebouwd. De eigendom van het niet
de la parcelle a, selon le juge a quo, été transférée à la Région onteigende deel van het perceel is, volgens de verwijzende rechter,
flamande, par jugement du juge de paix, en application de l'article 51 aan het Vlaamse Gewest overgedragen bij vonnis van de vrederechter met
de la loi du 16 septembre 1807. toepassing van artikel 51 van de wet van 16 september 1807.
B.4. Selon le Gouvernement flamand, la question préjudicielle ne B.4. Volgens de Vlaamse Regering zou de prejudiciële vraag niet
serait pas recevable, dans la mesure où elle invite la Cour à ontvankelijk zijn, in zoverre zij het Hof uitnodigt om de in het
contrôler la disposition en cause au regard de l'article 16 de la geding zijnde bepaling aan artikel 16 van de Grondwet te toetsen,
Constitution, alors qu'il ne serait nullement question d'une terwijl van een onteigening van het resterende gedeelte geen sprake
expropriation de la portion restante. L'article 51, en cause, prévoit zou zijn. Het in het geding zijnde artikel 51 voorziet in het recht
que l'exproprié a le droit d'exiger que l'autorité expropriante achète voor de onteigende om het resterende gedeelte door de onteigenende
la portion restante. Par conséquent, il ne serait question, selon le overheid te laten aankopen. Bijgevolg zou er volgens de Vlaamse
Gouvernement flamand, ni d'une privation de propriété, ni d'une Regering geen sprake zijn van een eigendomsberoving, noch van een
limitation illicite du droit de propriété. Lorsque l'exproprié oblige ongeoorloofde beperking van het eigendomsrecht. Wanneer de onteigende
l'autorité expropriante à acheter la portion restante, ce sont les de onteigenende overheid tot aankoop van het resterende gedeelte
règles de droit commun en matière de vente qui seraient applicables verplicht, zouden bij het bepalen van de vergoeding voor dat restant
pour déterminer l'indemnité à accorder pour cette portion restante. de gemeenrechtelijke regels inzake koop-verkoop van toepassing zijn.
B.5. Etant donné que l'exception soulevée par le Gouvernement flamand B.5. Vermits de exceptie van de Vlaamse Regering nauw samenhangt met
est étroitement liée à la portée qu'il convient de donner à la de draagwijdte die aan de in het geding zijnde bepaling dient te
disposition en cause, l'examen de l'exception coïncide avec celui du worden gegeven, valt het onderzoek van de exceptie samen met dat van
fond de l'affaire. de grond van de zaak.
B.6.1. En adoptant l'article 51 de la loi du 16 septembre 1807, le B.6.1. Door artikel 51 van de wet van 16 september 1807 aan te nemen
législateur a tenté de remédier aux problèmes qui se posaient en cas heeft de wetgever de problemen die bij een gedeeltelijke onteigening
d'expropriation partielle d'une maison ou d'un bâtiment, en prévoyant van een huis of een gebouw rijzen, trachten te verhelpen door ten
une obligation d'achat à charge de l'autorité expropriante et en laste van de onteigenende overheid in een aankoopverplichting te
disposant que les maisons et bâtiments dont une portion doit être voorzien en te bepalen dat huizen en gebouwen waarvan een gedeelte om
démolie ou enlevée pour cause d'utilité publique sont acquis en entier reden van algemeen nut dient te worden afgebroken of weggenomen in hun
si le propriétaire l'exige. L'exproprié peut donc contraindre geheel worden aangekocht indien de eigenaar erom vraagt. De onteigende
l'autorité publique à acheter la portion restante de la maison ou du kan dus de overheid tot de aankoop van het resterende deel van het
bâtiment. L'exproprié ne peut se voir imposer l'application de huis of het gebouw verplichten. De toepassing van artikel 51 kan aan
l'article 51. de onteigende niet worden opgedrongen.
B.6.2. L'article 51 de la loi du 16 septembre 1807 ne détermine pas B.6.2. Artikel 51 van de wet van 16 september 1807 bepaalt niet tegen
moyennant quelle indemnité l'autorité publique acquiert la portion non welke vergoeding het niet-onteigende deel van het huis of het gebouw
expropriée de la maison ou de l'immeuble. Dans l'interprétation du door de overheid wordt aangekocht. In de interpretatie van de
juge a quo, cette indemnité, dont le montant correspond à la valeur verwijzende rechter is de vergoeding, die overeenstemt met de
d'acquisition de cette portion, est inférieure à l'indemnité due en aankoopwaarde van dat deel, beperkter dan de vergoeding die bij een
cas d'expropriation. onteigening verschuldigd is.
La différence entre l'indemnité d'expropriation pour la partie Het verschil tussen de onteigeningsvergoeding voor het onteigende deel
expropriée et l'indemnité pour la partie non expropriée consiste en de vergoeding voor het niet-onteigende deel is dan in essentie dat
essentiellement en ce que, dans le second cas, en dehors de la valeur in het tweede geval, naast de verkoopwaarde, geen bijkomende kosten
de vente, aucune autre indemnité (telle qu'une indemnité de remploi, worden vergoed zoals een wederbeleggingsvergoeding, de
la valeur de convenance, l'indemnité de rebornage) n'est accordée. geschiktheidswaarde, de vergoeding voor wederafpaling.
B.7.1. L'article 16 de la Constitution dispose : B.7.1. Artikel 16 van de Grondwet bepaalt :
« Nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité « Niemand kan van zijn eigendom worden ontzet dan ten algemenen nutte,
publique, dans les cas et de la manière établis par la loi, et in de gevallen en op de wijze bij de wet bepaald en tegen billijke en
moyennant une juste et préalable indemnité ». voorafgaande schadeloosstelling ».
L'article 1 du Premier Protocole additionnel à la Convention Artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag
européenne des droits de l'homme dispose : « Toute personne physique ou morale a droit au respect de ses biens. Nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité publique et dans les conditions prévues par la loi et les principes généraux du droit international. Les dispositions précédentes ne portent pas atteinte au droit que possèdent les Etats de mettre en vigueur les lois qu'ils jugent nécessaires pour réglementer l'usage des biens conformément à l'intérêt général ou pour assurer le paiement des impôts ou d'autres contributions ou des amendes ». voor de rechten van de mens bepaalt : « Alle natuurlijke of rechtspersonen hebben recht op het ongestoord genot van hun eigendom. Niemand zal van zijn eigendom worden beroofd behalve in het algemeen belang en met inachtneming van de voorwaarden neergelegd in de wet en in de algemene beginselen van het internationaal recht. De voorgaande bepalingen zullen echter op geen enkele wijze het recht aantasten dat een Staat heeft om die wetten toe te passen welke hij noodzakelijk oordeelt om toezicht uit te oefenen op het gebruik van eigendom in overeenstemming met het algemeen belang of om de betaling van belastingen of andere heffingen en boeten te verzekeren ».
B.7.2. Cette disposition de droit international ayant une portée B.7.2. Aangezien die internationaalrechtelijke bepaling een
analogue à celle de l'article 16 de la Constitution, les garanties draagwijdte heeft die analoog is met die van artikel 16 van de
Grondwet, vormen de erin vervatte waarborgen een onlosmakelijk geheel
qu'elle contient forment un ensemble indissociable avec celles qui met diegene die zijn vervat in die grondwetsbepaling, zodat het Hof,
sont inscrites dans cette disposition constitutionnelle, de sorte que bij zijn toetsing van de in het geding zijnde bepaling, rekening houdt
la Cour en tient compte lors de son contrôle de la disposition en met de eerstgenoemde.
cause. B.7.3. L'article 1 du Protocole précité offre une protection non B.7.3. Artikel 1 van het voormelde Protocol biedt niet alleen
seulement contre l'expropriation ou contre la privation de propriété bescherming tegen een onteigening of een eigendomsberoving (eerste
(alinéa 1er, seconde phrase) mais également contre toute ingérence alinea, tweede zin), maar ook tegen elke verstoring van het genot van
dans le droit au respect des biens (alinéa 1er, première phrase) et de eigendom (eerste alinea, eerste zin) en elke regeling van het
contre toute réglementation de l'usage des biens (alinéa 2). gebruik van de eigendom (tweede alinea). De beperking van het eigendomsrecht die het gevolg is van een
La limitation du droit de propriété qui résulte, pour la partie non gedeeltelijke onteigening voor het niet-onteigende deel van een
expropriée d'un immeuble bâti, d'une expropriation partielle concerne bebouwd onroerend goed, betreft het « gebruik van eigendom in
l'« usage des biens conformément à l'intérêt général », au sens du overeenstemming met het algemeen belang » in de zin van de tweede
deuxième alinéa de l'article 1 du Premier Protocole additionnel et alinea van artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol, en valt dus
relève donc du champ d'application de cette disposition onder het toepassingsgebied van die verdragsbepaling, in samenhang
conventionnelle, combinée avec l'article 16 de la Constitution. gelezen met artikel 16 van de Grondwet.
B.7.4. Toute ingérence dans l'exercice du droit de propriété doit B.7.4. Elke inmenging in het eigendomsrecht moet een billijk evenwicht
réaliser un juste équilibre entre les impératifs de l'intérêt général vertonen tussen de vereisten van het algemeen belang en die van de
et ceux de la protection du droit au respect des biens. Il faut bescherming van het recht op het ongestoord genot van de eigendom. Er
qu'existe un rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens moet een redelijk verband van evenredigheid bestaan tussen de
employés et le but poursuivi. aangewende middelen en het nagestreefde doel.
B.8. Par l'article 51 en cause, le législateur a voulu permettre au B.8. Met het in het geding zijnde artikel 51 heeft de wetgever het de
propriétaire d'une maison ou d'un bâtiment dont il serait nécessaire eigenaar van een huis of van een gebouw waarvan een deel om reden van
de faire démolir ou d'enlever une portion, pour cause d'utilité een wettelijk erkend algemeen nut zou moeten worden afgebroken of
publique légalement reconnue, de demander à l'autorité expropriante weggenomen, mogelijk willen maken de onteigenende overheid te
d'acquérir la portion qui n'a pas été expropriée. verzoeken het deel dat niet is onteigend, te verwerven.
B.9. L'expropriation offre aux pouvoirs publics la possibilité B.9. De onteigening biedt de overheid de mogelijkheid om, uitsluitend
d'obtenir, mais uniquement pour des motifs d'utilité publique, la voor doeleinden van algemeen nut, de beschikking te krijgen over in
disposition de biens, en particulier immobiliers, qui ne peuvent être het bijzonder onroerende goederen die niet middels de gewone wijzen
acquis par les voies normales du transfert de propriété. L'article 16 de la Constitution dispose que nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité publique, dans les cas et de la manière établis par la loi, et moyennant une juste et préalable indemnité. Il doit dès lors être admis que les pouvoirs publics ne sont habilités à exproprier que la partie d'un bien qui est nécessaire à la réalisation de l'utilité publique poursuivie, et ce même si la portion restante, bâtie ou non, qui n'est pas expropriée, subit une dépréciation du fait de cette expropriation partielle. Le fait que les pouvoirs publics exproprient partiellement une maison van eigendomsoverdracht kunnen worden verworven. Artikel 16 van de Grondwet bepaalt dat niemand van zijn eigendom kan worden ontzet dan ten algemenen nutte, in de gevallen en op de wijze bij de wet bepaald en tegen billijke en voorafgaande schadeloosstelling. Bijgevolg moet worden aangenomen dat de overheid alleen ertoe gemachtigd is het deel van een goed te onteigenen dat noodzakelijk is voor het verwezenlijken van het nagestreefde algemeen nut, zelfs indien het overblijvende deel, al dan niet bebouwd, dat niet is onteigend, door die gedeeltelijke onteigening een waardevermindering ondergaat.
ou un bâtiment n'est pas incompatible avec l'article 16 de la Constitution. B.10. Lorsque l'expropriation conduit à une dépréciation de la partie non expropriée d'une maison ou d'un immeuble, elle entraîne une ingérence dans l'exercice du droit au respect des biens, tel qu'il est garanti par les dispositions mentionnées en B.7.1. B.11.1. Le seul fait que l'autorité impose des restrictions au droit de propriété dans l'intérêt général n'a pas pour conséquence qu'elle soit tenue à indemnisation. Ainsi, l'établissement, par une disposition légale ou en vertu d'une telle disposition, d'une restriction du droit de propriété dans Het is niet onbestaanbaar met artikel 16 van de Grondwet dat de overheid een huis of een gebouw gedeeltelijk onteigent. B.10. Wanneer de onteigening tot een waardevermindering van het niet-onteigende deel van een huis of een gebouw leidt, brengt zij een inmenging met zich mee in het recht op het ongestoord genot van de eigendom, zoals beschermd door de in B.7.1 vermelde bepalingen. B.11.1. Het enkele feit dat de overheid in het algemeen belang beperkingen van het eigendomsrecht oplegt, heeft niet tot gevolg dat zij tot schadeloosstelling is gehouden. Uit de vestiging van een door of krachtens een wettelijke bepaling opgelegde beperking van het eigendomsrecht in het algemeen belang
l'intérêt public ne confère pas, en principe, un droit à une indemnité vloeit aldus in beginsel voor de eigenaar van het bezwaarde onroerend
au propriétaire du fonds (Cass., 16 mars 1990, Pas., 1990, I, n° 427; goed geen recht op vergoeding voort (Cass., 16 maart 1990, Arr. Cass.,
CEDH, 25 juin 2015, Couturon c. France, §§ 34 à 43). 1989-1990, nr. 427; EHRM, 25 juni 2015, Couturon t. Frankrijk, §§ 34
De même, « lorsqu'une mesure de réglementation de l'usage des biens tot 43). Evenzo, « wanneer een maatregel inzake de regeling van het gebruik van
est en cause, l'absence d'indemnisation est l'un des facteurs à de goederen in het geding is, is de niet-vergoeding een van de
prendre en compte pour établir si un juste équilibre a été respecté, factoren waarmee rekening moet worden gehouden om te bepalen of een
mais elle ne saurait, à elle seule, être constitutive d'une violation billijk evenwicht in acht is genomen, maar zij zou op zich geen
de l'article 1 du Protocole n° 1 » (voy., notamment, CEDH, grande schending van artikel 1 van het Eerste Protocol kunnen inhouden »
chambre, 29 mars 2010, Depalle c. France, § 91; 26 avril 2011, Antunes (zie, met name, EHRM, grote kamer, 29 maart 2010, Depalle t.
Rodrigues c. Portugal, § 32). Frankrijk, § 91; 26 april 2011, Antunes Rodrigues t. Portugal, § 32).
B.11.2. En vertu du principe de l'égalité des citoyens devant les B.11.2. Krachtens het beginsel van de gelijkheid van de burgers voor
charges publiques, l'autorité ne peut toutefois imposer, sans de openbare lasten kan de overheid evenwel niet zonder vergoeding
compensation, des charges qui excèdent celles qui doivent être lasten opleggen die groter zijn dan die welke een persoon in het
supportées par un particulier dans l'intérêt général. Il découle de ce algemeen belang moet dragen. Uit dat beginsel vloeit voort dat de
principe que les effets préjudiciables disproportionnés - c'est-à-dire onevenredig nadelige - dit zijn de buiten het normale maatschappelijke
le risque social ou professionnel extraordinaire s'imposant à un risico of het normale bedrijfsrisico vallende en op een beperkte groep
groupe limité de citoyens ou d'institutions - d'une mesure de van burgers of instellingen drukkende - gevolgen van een op zichzelf
coercition qui est en soi régulière, ne doivent pas être mis à la rechtmatige overheidsdaad niet ten laste van de getroffenen behoren te
charge des personnes lésées, mais doivent être répartis de manière komen, maar gelijkelijk over de gemeenschap dienen te worden verdeeld.
égale sur la collectivité.
Etant donné que le principe de l'égalité des citoyens devant les Aangezien het beginsel van de gelijkheid van de burgers voor de
charges publiques est une application du principe d'égalité et de openbare lasten een toepassing vormt van het beginsel van gelijkheid
non-discrimination, il appartient à la Cour de contrôler au regard de en niet-discriminatie, komt het aan het Hof toe een wettelijk bepaalde
ce principe l'indemnisation prévue par la loi en cas de restriction du vergoeding voor een eigendomsbeperking, of de ontstentenis daarvan,
droit de propriété ou l'absence d'une telle indemnisation. aan dat beginsel te toetsen.
B.12. Le propriétaire d'un bien immeuble qui fait l'objet d'une B.12. De eigenaar van een onroerend goed dat het voorwerp uitmaakt van
expropriation partielle a droit à une juste et préalable indemnité, een gedeeltelijke onteigening heeft recht op een billijke en
conformément à l'article 16 de la Constitution. Pour être juste, voorafgaande schadeloosstelling, overeenkomstig artikel 16 van de
l'indemnité doit en principe assurer une réparation intégrale du Grondwet. Om billijk te zijn, moet de schadeloosstelling in beginsel
een integraal herstel van het geleden nadeel waarborgen. Die
préjudice subi. Cette indemnité doit donc non seulement concerner la schadeloosstelling moet derhalve niet enkel betrekking hebben op het
partie expropriée mais elle doit aussi englober une indemnité pour la onteigende deel maar moet tevens een vergoeding omvatten voor de
dépréciation de la portion restante non expropriée (Cass., 10 janvier waardevermindering van het niet onteigende overblijvende deel (Cass.,
1838, Pas., 1838, I, p. 213; Cass., 12 janvier 1844, Pas., 1844, I, p. 10 januari 1838, Pas., 1838, I, p. 213; Cass., 12 januari 1844, Pas.,
120). Cette dépréciation doit en effet être considérée comme une 1844, I, p. 120). Die waardevermindering moet immers worden beschouwd
conséquence directe de la décision de l'autorité publique de procéder als een rechtstreeks gevolg van de beslissing van de overheid om over
à l'expropriation partielle et, pour que le préjudice soit te gaan tot een gedeeltelijke onteigening en moet, opdat het nadeel
intégralement réparé conformément à l'article 16 de la Constitution, integraal kan worden hersteld overeenkomstig artikel 16 van de
être indemnisée par l'autorité expropriante (CEDH, 24 novembre 2005, Grondwet, door de onteigenende overheid worden vergoed (EHRM, 24
Ouzounoglou c. Grèce, §§ 30-31; 9 février 2006, Athanasiou c. Grèce, november 2005, Ouzounoglou t. Griekenland, §§ 30-31; 9 februari 2006,
§§ 25-26; 31 mai 2007, Bistrovic c. Croatie, §§ 41-45; 16 avril 2009, Athanasiou t. Griekenland, §§ 25-26; 31 mei 2007, Bistrovic t.
Vagia Antonopoulou c. Grèce, §§ 54-59). Kroatië, §§ 41-45; 16 april 2009, Vagia Antonopoulou t. Griekenland, §§ 54-59).
B.13.1. L'article 51, en cause, de la loi du 16 septembre 1807 accorde B.13.1. Het in het geding zijnde artikel 51 van de wet van 16
le droit au propriétaire dont la maison ou le bâtiment est september 1807 biedt de eigenaar wiens huis of gebouw gedeeltelijk
partiellement exproprié, plutôt que de conserver la portion restante, wordt onteigend het recht, in plaats van het overblijvende deel te
de contraindre l'autorité expropriante à acquérir cette portion. La behouden, de overheid tot aankoop ervan te verplichten. De
valeur d'achat doit correspondre à la valeur de vente normale de la aankoopwaarde dient overeen te stemmen met de normale verkoopwaarde
portion non expropriée après l'expropriation. La dépréciation de cette van het niet-onteigende deel na de onteigening. De waardevermindering
portion, du fait de l'expropriation, doit en effet, selon la van dat deel, ten gevolge van de onteigening, moet immers volgens de
jurisprudence de la Cour de cassation citée en B.12, être déjà rechtspraak van het Hof van Cassatie vermeld in B.12 reeds vervat zijn
contenue dans l'indemnité d'expropriation qu'il a reçue pour la in de onteigeningsvergoeding die hij voor het onteigende deel dient te
portion expropriée. En juger autrement impliquerait en effet qu'il ontvangen. Er anders over oordelen, zou betekenen dat hij een
reçoive une double indemnité. tweevoudige vergoeding zou verkrijgen.
B.13.2. Ainsi, en vertu des exigences d'une indemnisation intégrale et B.13.2. Krachtens de vereisten van een integrale en voorafgaande
préalable contenues dans l'article 16 de la Constitution, combiné avec schadeloosstelling vervat in artikel 16 van de Grondwet, in samenhang
l'article 1 du Premier Protocole additionnel à la Convention gelezen met artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het
européenne des droits de l'homme, la disposition en cause n'a pas pour Europees Verdrag voor de rechten van de mens, heeft de in het geding
effet qu'en ce qui concerne la partie expropriée, le propriétaire zijnde bepaling aldus niet tot gevolg dat wat het onteigende gedeelte
betreft, de eigenaar zijn recht op een volledige
perde son droit à une indemnité d'expropriation complète, en ce onteigeningsvergoeding, met inbegrip van een vergoeding die
compris une indemnité correspondant à la moins-value de la portion overeenstemt met de minderwaarde van het niet-onteigende deel,
restante. verliest.
B.13.3. Le mode d'acquisition de la portion restante de la maison ou B.13.3. De wijze waarop het overblijvende deel van het huis of het
du bâtiment n'est pas une expropriation au sens de l'article 16 de la gebouw wordt verworven, is geen onteigening in de zin van artikel 16
Constitution. Le législateur n'est donc pas tenu d'indemniser van de Grondwet. De wetgever is dus niet ertoe gehouden de verwerving
l'acquisition de ces deux portions de la même manière. van die twee delen op dezelfde manier te vergoeden.
B.13.4. En ce qu'il prévoit que le propriétaire d'une maison ou d'un B.13.4. In zoverre het bepaalt dat de eigenaar van een huis of gebouw
bâtiment faisant l'objet d'une expropriation partielle peut demander à dat het voorwerp uitmaakt van een gedeeltelijke onteigening, aan de
l'autorité expropriante d'acquérir la portion restante du bien onteigenende overheid kan vragen het overblijvende deel van het
immeuble et est ainsi interprété que le propriétaire se voit onroerend goed te verwerven en het zo wordt geïnterpreteerd dat hij
indemniser à concurrence de la valeur d'acquisition de la portion wordt vergoed ten belope van de aankoopwaarde van het na de
restante après l'expropriation partielle, alors que le propriétaire gedeeltelijke onteigening overblijvende deel, terwijl de eigenaar
dont la propriété bâtie est expropriée en entier sur la base d'autres wiens bebouwde eigendom volledig wordt onteigend op grond van andere
règles reçoit une indemnité d'expropriation complète, l'article 51 de regels, een volledige onteigeningsvergoeding ontvangt, is artikel 51
la loi du 16 septembre 1807 n'est pas incompatible avec les articles van de wet van 16 september 1807 niet onbestaanbaar met de artikelen
10, 11 et 16 de la Constitution. 10, 11 en 16 van de Grondwet.
De waardevermindering van het niet-onteigende deel, ten gevolge van de
La moins-value de la portion non expropriée, résultant de onteigening, moet immers reeds vervat zijn in de
l'expropriation, doit en effet déjà être contenue dans l'indemnité onteigeningsvergoeding die hij voor het onteigende deel heeft
d'expropriation qu'il doit recevoir pour la partie expropriée (B.12 et ontvangen (B.12 en B.13.1). De loutere vaststelling dat hij geen
B.13.1). Le simple constat qu'il ne peut prétendre aux autres aanspraak kan maken op de overige vergoedingen die met een
indemnités dont est assortie l'indemnité d'expropriation (B.6.3) est onteigeningsvergoeding gepaard gaan (B.6.3), is eigen aan de
propre aux règles d'une procédure d'acquisition. Cette procédure vise wetmatigheden van een aankoopprocedure. Die procedure beoogt de
à conférer un droit au propriétaire en cas d'expropriation partielle eigenaar een recht te verlenen in geval van gedeeltelijke onteigening
de son bien immeuble. Le propriétaire est libre d'exercer ce droit ou van zijn onroerend goed. Het staat de eigenaar vrij dat recht uit te
de conserver la propriété de la partie non expropriée. oefenen, dan wel de eigendom van het niet-onteigende deel te behouden.
B.13.5. Eu égard aux objectifs poursuivis et à la liberté de choix B.13.5. In het licht van de nagestreefde doelstellingen en de
précitée, et compte tenu de l'indemnisation de la moins-value de la voormelde keuzevrijheid, en rekening houdend met de vergoeding van de
portion non expropriée due à l'expropriation partielle, la disposition waardevermindering van het niet-onteigende deel in het kader van de
en cause ne porte pas une atteinte disproportionnée au droit de gedeeltelijke onteigening, doet de in het geding zijnde bepaling niet
propriété. op onevenredige wijze afbreuk aan het eigendomsrecht.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
Compte tenu de ce qui est dit en B.12 et B.13, l'article 51 de la loi Rekening houdend met hetgeen is vermeld in B.12 en B.13, schendt
du 16 septembre 1807 relative au desséchement des marais ne viole pas artikel 51 van de wet van 16 september 1807 betreffende het
les articles 10, 11 et 16 de la Constitution, combinés avec l'article droogleggen van moerassen niet de artikelen 10, 11 en 16 van Grondwet,
1 du Premier Protocole additionnel à la Convention européenne des in samenhang gelezen met artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol
droits de l'homme. bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens.
Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 14 juillet 2016. op 14 juli 2016.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
E. De Groot E. De Groot
^