Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 58/2016 du 28 avril 2016 Numéro du rôle : 6139 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article L4211-3, § 5, du Code de la démocratie locale et de la décentralisation, inséré par l'article 22 du décret La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 58/2016 du 28 avril 2016 Numéro du rôle : 6139 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article L4211-3, § 5, du Code de la démocratie locale et de la décentralisation, inséré par l'article 22 du décret La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. (...) Uittreksel uit arrest nr. 58/2016 van 28 april 2016 Rolnummer : 6139 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel L4211-3, § 5, van het Wetboek van de plaatselijke democratie en de decentralisatie, ingevoegd bij artikel 22 van he Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de recht(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 58/2016 du 28 avril 2016 Uittreksel uit arrest nr. 58/2016 van 28 april 2016
Numéro du rôle : 6139 Rolnummer : 6139
En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article L4211-3, In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel L4211-3, § 5, van
§ 5, du Code de la démocratie locale et de la décentralisation, inséré het Wetboek van de plaatselijke democratie en de decentralisatie,
par l'article 22 du décret de la Région wallonne du 19 décembre 2012 ingevoegd bij artikel 22 van het decreet van het Waalse Gewest van 19
contenant le budget général des recettes de la Région wallonne pour december 2012 houdende de algemene ontvangstenbegroting van het Waalse
l'année budgétaire 2013, posées par le Conseil d'Etat. Gewest voor het begrotingsjaar 2013, gesteld door de Raad van State.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier F. Meersschaut, présidée par le président J. Spreutels, Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
Par arrêt n° 229.503 du 9 décembre 2014 en cause de la commune de Bij arrest nr. 229.503 van 9 december 2014 in zake de gemeente
Villers-le-Bouillet et autres contre la Région wallonne, dont Villers-le-Bouillet en anderen tegen het Waalse Gewest, waarvan de
l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 13 janvier 2015, le expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 13 januari 2015,
Conseil d'Etat a posé les questions préjudicielles suivantes : heeft de Raad van State de volgende prejudiciële vragen gesteld :
1. « L'article L4211-3, § 5, du Code wallon de la démocratie locale et 1. « Schendt artikel L4211-3, § 5, van het Waalse Wetboek van de
de la décentralisation, y inséré par le décret de la Région wallonne plaatselijke democratie en de decentralisatie, dat werd ingevoegd bij
du 19 décembre 2012 contenant le budget général des recettes de la het decreet van het Waalse Gewest van 19 december 2012 houdende de
Région wallonne pour l'année budgétaire 2013, viole-t-il les articles algemene ontvangstenbegroting van het Waalse Gewest voor het
10 et 11 de la Constitution en ce qu'il impose aux communes qui ont begrotingsjaar 2013, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in zoverre
het de gemeenten die ervoor gekozen hebben een beroep te doen op de
fait le choix de recourir au vote automatisé pour les élections geautomatiseerde stemming voor de gemeenteraads- en
communales et provinciales d'octobre 2012 le payement de frais liés à provincieraadsverkiezingen van oktober 2012 de verplichting oplegt om
ce système, alors que les communes qui ont préféré conserver le vote kosten die aan dat systeem verbonden zijn te betalen, terwijl de
au moyen de bulletins de vote en papier ne sont tenues d'aucun gemeenten die er de voorkeur aan hebben gegeven de stemming door
middel van papieren stembiljetten te behouden, tot geen enkele
payement comparable ? »; vergelijkbare betaling gehouden zijn ? »;
2. « L'article L4211-3, § 5, du Code wallon de la démocratie locale et 2. « Schendt artikel L4211-3, § 5, van het Waalse Wetboek van de
de la décentralisation, y inséré par le décret de la Région wallonne plaatselijke democratie en de decentralisatie, dat werd ingevoegd bij
du 19 décembre 2012 contenant le budget général des recettes de la het decreet van het Waalse Gewest van 19 december 2012 houdende de
algemene ontvangstenbegroting van het Waalse Gewest voor het
Région wallonne pour l'année budgétaire 2013, viole-t-il les articles begrotingsjaar 2013, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec son article 190 samenhang gelezen met artikel 190 ervan en met de regel van
et la règle de la non-rétroactivité des lois formulée notamment à niet-retroactiviteit van de wetten die onder meer is geformuleerd in
l'article 2 du Code civil, en ce que, par une disposition promulguée artikel 2 van het Burgerlijk Wetboek, in zoverre het, door een
le 19 décembre 2012 et entrée en vigueur le 1er janvier 2013, après bepaling die op 19 december 2012 werd afgekondigd en die op 1 januari
que les opérations électorales liées aux élections communales et 2013 in werking is getreden, dus nadat de kiesverrichtingen verbonden
provinciales d'octobre 2012 ont été achevées, il impose aux communes aan de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen van oktober 2012
qui, en octobre 2011 ont fait le choix de recourir au vote automatisé waren beëindigd, de gemeenten die in oktober 2011 ervoor gekozen
hadden een beroep te doen op de geautomatiseerde stemming voor die
pour ces élections, le paiement des frais liés à ce système ? »; verkiezingen de verplichting oplegt de aan dat systeem verbonden kosten te betalen ? »;
3. « L'article L4211-3, § 5, du Code wallon de la démocratie locale et 3. « Schendt artikel L4211-3, § 5, van het Waalse Wetboek van de
de la décentralisation, inséré dans ce Code par l'article 22 du décret plaatselijke democratie en de decentralisatie, dat in dat Wetboek werd
du 19 décembre 2012 contenant le budget général des recettes de la ingevoegd bij artikel 22 van het decreet van het Waalse Gewest van 19
Région wallonne pour l'année budgétaire 2013, viole-t-il les articles december 2012 houdende de algemene ontvangstenbegroting van het Waalse
10 et 11 de la Constitution, combinés le cas échéant avec l'article Gewest voor het begrotingsjaar 2013, de artikelen 10 en 11 van de
Grondwet, eventueel in samenhang gelezen met artikel 50, § 1, van de
50, § 1er, de la loi spéciale du 16 janvier 1989 relative au bijzondere wet van 16 januari 1989 betreffende de financiering van de
financement des Communautés et des Régions et avec l'article 3 de la gemeenschappen en de gewesten en met artikel 3 van de wet van 16 mei
loi du 16 mai 2003 fixant les dispositions générales applicables aux 2003 tot vaststelling van de algemene bepalingen die gelden voor de
budgets, au contrôle des subventions et à la comptabilité des
Communautés et des Régions, ainsi qu'à l'organisation du contrôle de begrotingen, de controle op de subsidies en voor de boekhouding van de
la Cour des comptes, qui appliquent aux Régions le principe de gemeenschappen en de gewesten, alsook voor de organisatie van de
l'annualité du budget inscrit à l'article 174 de la Constitution, du fait qu'il crée entre ses destinataires et le reste des administrés une différence de traitement en ce sens que les premiers sont soumis à une règle insérée dans le Code wallon de la démocratie locale et de la décentralisation par un décret dont les effets sont limités dans le temps et qui est adoptée au terme d'une procédure législative d'initiative gouvernementale régie par les dispositions du règlement du Parlement wallon relatives aux budgets (art. 102 à 111), au cours de laquelle l'article 103 de ce règlement n'a pas été respecté, et qui ne comporte pas la consultation de la section de législation du controle door het Rekenhof - die het in artikel 174 van de Grondwet verankerde beginsel van eenjarigheid van de begroting op de gewesten toepassen -, doordat het tussen zijn adressaten en de overige bestuurden een verschil in behandeling creëert in die zin dat de eerstgenoemden worden onderworpen aan een regel die in het Waalse Wetboek van de plaatselijke democratie en de decentralisatie is ingevoegd door een decreet waarvan de gevolgen beperkt zijn in de tijd en dat is aangenomen aan het einde van een van de Regering uitgaande wetgevingsprocedure die wordt geregeld door de bepalingen van het reglement van het Waals Parlement betreffende de begrotingen (artikelen 102 tot 111), tijdens welke artikel 103 van dat reglement niet in acht werd genomen, en die geen raadpleging van de afdeling wetgeving van de Raad van State omvat, terwijl de laatstgenoemden
Conseil d'Etat, alors que les seconds sont soumis à une règle établie worden onderworpen aan een regel die is vastgesteld bij een permanent
par un décret permanent, adopté au terme d'une procédure législative decreet, dat werd aangenomen aan het einde van een gewone
ordinaire qui est régie par les articles 86 à 101bis du même wetgevingsprocedure die wordt geregeld door de artikelen 86 tot 101bis
règlement, et qui, si elle est d'initiative gouvernementale, comporte van hetzelfde reglement en die, indien zij van de Regering uitgaat,
notamment un avis de la section de législation du Conseil d'Etat ? ». onder meer een advies van de afdeling wetgeving van de Raad van State omvat ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
Quant à la disposition en cause Ten aanzien van de in het geding zijnde bepaling
B.1.1. Les questions préjudicielles portent sur l'article L4211-3, § B.1.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op artikel L4211-3, §
5, du Code de la démocratie locale et de la décentralisation (ci-après 5, van het Wetboek van de plaatselijke democratie en de
: CWADEL), inséré par l'article 22 du décret du 19 décembre 2012 decentralisatie (hierna : WWPDD), ingevoegd bij artikel 22 van het
contenant le budget général des recettes de la Région wallonne pour decreet van 19 december 2012 houdende de algemene ontvangstenbegroting
van het Waalse Gewest voor het begrotingsjaar 2013, bekendgemaakt in
l'année budgétaire 2013, publié au Moniteur belge le 21 décembre 2012 het Belgisch Staatsblad op 21 december 2012 en in werking getreden op
et entré en vigueur le 1er janvier 2013. 1 januari 2013.
B.1.2. La disposition en cause fait partie de la quatrième partie du B.1.2. De in het geding zijnde bepaling maakt deel uit van het vierde
CWADEL, qui régit les élections locales en Région wallonne. deel van het WWPDD, dat de lokale verkiezingen in het Waalse Gewest
L'article L4135-2 du CWADEL met à charge de la Région wallonne les regelt. Artikel L4135-2 van het WWPDD legt de kosten met betrekking tot het
frais relatifs au papier électoral et à charge des communes les frais stempapier ten laste van het Waalse Gewest en de kosten met betrekking
relatifs au matériel nécessaire (urnes, cloisons, etc.). Selon tot het vereiste materiaal (stembussen, scheidingswanden, enz.) ten
l'article L4211-1 du même Code, « le Gouvernement peut, par arrêté, laste van de gemeenten. Volgens artikel L4211-1 van hetzelfde Wetboek
décider que, pour les circonscriptions électorales, les cantons kan « de regering [...] bij besluit beslissen dat voor de kieskringen,
électoraux ou les communes qu'il désigne, il est fait usage d'un de kieskantons of de gemeenten die zij aanwijst, gebruik wordt gemaakt
système de vote automatisé lors des élections provinciales, communales van een geautomatiseerd stemsysteem bij de provincieraads-,
et de conseils de secteur [...] ». Conformément à l'article L4211-2 du gemeenteraads- en districtsraadsverkiezingen [...] ». Overeenkomstig
même Code, un système de vote automatisé comprend, par bureau de vote, artikel L4211-2 van hetzelfde Wetboek omvat een geautomatiseerd
une urne électronique et une ou plusieurs machines à voter équipées stemsysteem, per stembureau, een elektronische stembus en één of meer
chacune d'un écran de visualisation, d'un lecteur-enregistreur de stemmachines die elk zijn uitgerust met een beeldscherm, een eenheid
cartes magnétiques et d'un crayon optique. Chaque bureau principal de voor het lezen en registreren van magneetkaarten en een leespen. Elk
canton, bureau principal de la commune ou bureau principal du secteur kantonhoofdbureau, gemeentehoofdbureau of districtshoofdbureau
dispose en outre d'un ou de plusieurs systèmes électroniques de beschikt daarnaast over één of meer elektronische systemen voor de
totalisation des votes. optelling van de stemmen.
L'article L4211-4 prévoit que : Artikel L4211-4 bepaalt :
« La commune peut utiliser le matériel de vote à d'autres fins, pour « De gemeente mag de stemapparatuur voor andere doeleinden gebruiken
la gestion de la commune, à condition de rendre ce matériel disponible voor het beheer van de gemeente, op voorwaarde dat deze apparatuur ten
et en ordre de fonctionnement pour l'élection, trois jours au moins minste drie dagen vóór de datum van de verkiezing weer ter beschikking
avant la date de celle-ci ». en gebruiksklaar is voor die verkiezing ».
B.1.3. L'article L4211-3 en cause dispose : B.1.3. Het in het geding zijnde artikel L4211-3 bepaalt :
« § 1er. Les systèmes visés à l'article L4211-2, § 1er, sont la § 1. De stemapparatuur bedoeld in artikel L4211-2, § 1, is eigendom
propriété de la commune, étant entendu que les systèmes électroniques van de gemeente, met dien verstande dat de elektronische systemen voor
de totalisation des votes d'un canton électoral sont la propriété de het optellen van de stemmen van een kieskanton de eigendom zijn van de
la commune chef-lieu de canton. gemeente die de hoofdplaats van een kanton is.
Sans préjudice de l'alinéa 1er, lorsque ce matériel a été acquis par Onverminderd het eerste lid is de gemeente, wanneer deze apparatuur
door het Gewest wordt aangeschaft, gehouden hem gedurende een periode
la Région, la commune est tenue de verser annuellement à celle-ci, van tien jaar die ingaat op de datum waarop de stemapparatuur voor de
pendant une période de dix ans prenant cours à la date à laquelle le eerste maal werd gebruikt, jaarlijks een som te storten, waarvan het
matériel de vote a été utilisé pour la première fois, une somme dont bedrag door de regering wordt vastgesteld. Dit bedrag mag niet meer
le montant est fixé par le Gouvernement. Ce montant ne peut être dan 0,50 euro per verkiezing en per ingeschreven kiezer bedragen.
supérieur à 0,50 EUR par élection et par électeur inscrit. En cas Ingeval van gelijktijdige verkiezingen mag het zeker niet meer dan
d'élections simultanées, il ne peut en aucun cas excéder 1,25 EUR par 1,25 euro per ingeschreven kiezer bedragen. De betaling van deze som
électeur inscrit. Le paiement de cette somme a lieu par voie de geschiedt via voorafnemingen van ambtswege die worden verricht op de
prélèvement d'office opéré sur le compte ouvert au nom des communes rekening die op naam van de betrokken gemeenten is geopend bij een
concernées auprès d'un établissement de crédit qui satisfait, selon le kredietinstelling die, naar gelang van het geval, voldoet aan de
cas, au prescrit des articles 7, 65 ou 66 de la loi du 22 mars 1993 vereisten van de artikelen 7, 65 of 66 van de wet van 22 maart 1993 op
relative au statut et au contrôle des établissements de crédit. het statuut van en het toezicht op de kredietinstellingen.
Sans préjudice de l'alinéa 1er, lorsque le matériel a été acquis par une ou plusieurs autorités publiques autres que les communes, la somme visée à l'alinéa précédent est payée à ces autorités à concurrence des investissements consentis par chacune d'elles et selon les modalités fixées par le Gouvernement. Lorsque le matériel a été acquis par la commune, la Région intervient financièrement dans les coûts d'investissement à concurrence de vingt pour cent de ceux-ci selon les normes fixées par le Gouvernement quant au nombre de systèmes et la somme visée aux alinéas 2 et 3 n'est pas due. § 2. Les frais d'entretien et de stockage du matériel sont à charge de la commune. Les frais d'assistance le jour de l'élection sont à charge de la Région. Onverminderd het eerste lid wordt de in het vorige lid bedoelde som, wanneer de apparatuur door één of meer openbare overheden die geen gemeenten zijn, wordt aangeschaft, aan die overheden betaald ten belope van de investeringen die zij elk hebben gedaan en volgens de door de regering vastgestelde nadere regelen. Wanneer de apparatuur door de gemeente wordt aangeschaft, komt het Gewest in de investeringskosten financieel tussenbeide ten belope van twintig procent ervan volgens de normen die door de regering zijn vastgesteld in verband met het aantal stemsystemen en is de som vermeld in het tweede en het derde lid niet verschuldigd. § 2. De kosten voor onderhoud en opslag van de apparatuur zijn ten laste van de gemeente. De kosten voor bijstand op de dag van de verkiezing zijn ten laste van het Gewest.
Toutefois, restent à charge de la Région les frais des prestations Ten laste van het Gewest blijven evenwel de kosten van prestaties voor
d'entretien et de stockage réalisées par des entreprises en exécution onderhoud en opslag gemaakt door ondernemingen ter uitvoering van
de conventions qu'elle a conclues avant l'entrée en vigueur de la loi overeenkomsten die de Staat heeft gesloten vóór de inwerkingtreding
du 11 avril 1994 organisant le vote automatisé. van de wet van 11 april 1994 tot regeling van de geautomatiseerde
§ 3. La commune est tenue de faire réparer ou remplacer, à ses frais, stemming. § 3. De gemeente is gehouden op eigen kosten alle apparatuur die
dans les plus courts délais, tout matériel hors d'usage. Dans ce cas, buiten gebruik is zo spoedig mogelijk te laten herstellen of
la somme visée au § 1er, alinéas 2 et 3, reste due jusqu'à vervangen. In dit geval blijft de in § 1, tweede en derde lid,
l'expiration du délai prévu à l'alinéa 2 du même paragraphe. vermelde som verschuldigd tot het verstrijken van de termijn bepaald
in het tweede lid van dezelfde paragraaf.
§ 4. Les logiciels électoraux, les codes de sécurité, les cartes § 4. De verkiezingsprogrammatuur, de veiligheidscodes, de individuele
magnétiques individuelles et les supports de mémoire sont fournis par magneetkaarten en de geheugendragers worden bij elke verkiezing
le Gouvernement ou son délégué lors de chaque élection. verstrekt door de regering of zijn gemachtigde.
[...] [...]
§ 5. A partir des élections communales et provinciales de 2012, les § 5. Vanaf de gemeente- en provincieraadsverkiezingen van 2012, zullen
dépenses mises à charge de la Wallonie par les paragraphes 2 et 4 du de uitgaven die bij de paragrafen 2 en 4 ten laste van Wallonië worden
présent article, ainsi que les dépenses relatives à l'upgrade gebracht, alsook de uitgaven in verband met de technische upgrading
technique des machines et les charges administratives inhérentes à van de toestellen en de administratieve kosten eigen aan de
l'encadrement de ce processus électoral, seront remboursées, après la begeleiding gedurende het verkiezingsproces, door de gemeenten die
clôture du scrutin, par les communes utilisatrices selon des modalités ervan gebruik hebben gemaakt, worden terugbetaald na het afsluiten van
arrêtées par le Gouvernement à concurrence du montant qui excède le de verkiezingen overeenkomstig de modaliteiten bepaald door de
Regering, ten belope van het bedrag dat de kosten van de manuele
coût du vote manuel ». stemming overschrijdt ».
Quant à la première question préjudicielle Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag
B.2. Par la première question préjudicielle, la Cour est invitée à se B.2. Met de eerste prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht zich uit
prononcer sur la compatibilité de l'article L4211-3, § 5, du CWADEL te spreken over de bestaanbaarheid van artikel L4211-3, § 5, van het
avec les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce qu'il impose aux WWPDD met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het de
gemeenten die ervoor hebben gekozen gebruik te maken van de
communes ayant fait le choix de recourir au vote automatisé pour les geautomatiseerde stemming voor de gemeenteraads- en
élections communales et provinciales d'octobre 2012 le paiement des provincieraadsverkiezingen van oktober 2012, ertoe verplicht de aan
frais liés à ce système, alors que les communes qui ont recouru au dat systeem verbonden kosten te betalen, terwijl de gemeenten die
vote classique au moyen des bulletins de vote en papier ne se voient hebben gekozen voor de klassieke stemming door middel van papieren
imposer aucun paiement comparable. stembiljetten tot geen enkele vergelijkbare betaling gehouden zijn.
B.3. La différence de traitement entre les communes tenues au B.3. Het verschil in behandeling tussen de gemeenten die gehouden zijn
remboursement des dépenses relatives aux frais liés au vote tot de terugbetaling van de uitgaven met betrekking tot de aan de
électronique et celles qui n'y sont pas tenues repose sur un critère elektronische stemming verbonden kosten, en die welke niet daartoe
objectif, à savoir le choix des communes, à partir des élections gehouden zijn, berust op een objectief criterium, namelijk de keuze
communales et provinciales de 2012, de recourir ou pas aux techniques van de gemeenten om, vanaf de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen van 2012, al dan niet gebruik te maken van
de vote automatisé. de techniek van de geautomatiseerde stemming.
B.4.1. Le ministre des Pouvoirs locaux et de la Ville indique que la B.4.1. De minister van de Plaatselijke Besturen en de Stad geeft aan
disposition en cause vise à « assure [r] une base juridique à la dat de in het geding zijnde bepaling ertoe strekt « te voorzien in een
récupération, auprès des communes ayant choisi d'utiliser les juridische grondslag voor de terugvordering, bij de gemeenten die
ervoor hebben gekozen gebruik te maken van de techniek van de
techniques électroniques de vote, des frais supplémentaires liés à ce elektronische stemming, van de extra kosten die zijn verbonden aan die
mode de scrutin lors des élections communales et provinciales wijze van stemming bij de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen
d'octobre 2012 » (Doc. parl., Parlement wallon, session ordinaire van oktober 2012 » (Parl. St., Waals Parlement, gewone zitting
2012-2013, IV-a et IV-bcd n° 1 - Annexe 5, p. 7). 2012-2013, IV-a en IV-bcd nr. 1 - Bijlage 5, p. 7).
B.4.2. Ces considérations doivent être lues au regard de l'intention B.4.2. Die overwegingen dienen te worden gelezen in het licht van de
plus générale des autorités de la Région wallonne d'abandonner le meer algemene bedoeling van de overheden van het Waalse Gewest om geen
système de vote automatisé dans la forme prévue par la loi du 11 avril gebruik meer te maken van het systeem van de geautomatiseerde stemming
1994 organisant le vote automatisé. in de vorm zoals die bij de wet van 11 april 1994 tot organisatie van
de geautomatiseerde stemming is bepaald.
Dans sa déclaration de politique régionale 2009-2014, le Gouvernement In haar gewestelijke beleidsverklaring 2009-2014 had de Waalse
wallon avait en effet affirmé vouloir « mettre fin à l'expérimentation Regering immers erop gewezen « een einde te willen maken aan het
actuelle du vote électronique en Wallonie afin de renforcer le huidige experiment van de elektronische stemming in Wallonië teneinde
contrôle démocratique sur l'organisation des élections communales et het democratisch toezicht op de organisatie van de gemeenteraads- en
provinciales » et poursuivait en annonçant qu'il favoriserait « les provincieraadsverkiezingen te versterken » en kondigde zij vervolgens
types de votes traditionnels et [étudierait] la possibilité aan dat zij « de traditionele stemtypes [zou aanmoedigen] en de
d'expérimenter des alternatives électroniques qui permettent de mogelijkheid [zou onderzoeken] om te experimenteren met elektronische
conserver les bulletins de vote papier afin de procéder, le cas alternatieven die toelaten de papieren stembiljetten te behouden,
échéant, à un comptage manuel avec témoins » (Région wallonne, teneinde in voorkomend geval over te gaan tot een manuele telling met
Déclaration de politique régionale 2009-2014, p. 248). getuigen » (Waals Gewest, Gewestelijke beleidsverklaring 2009-2014, p.
Conscient toutefois des difficultés pratiques et financières qui 248). De Waalse Regering, die zich echter bewust is van de praktische en
pouvaient résulter d'un retour au vote traditionnel et compte tenu de financiële moeilijkheden die konden voortvloeien uit een terugkeer
l'absence des alternatives électroniques qui avaient été annoncées naar de traditionele stemming en gelet op de afwezigheid van de
dans la déclaration de politique régionale, le Gouvernement wallon a elektronische alternatieven die in de gewestelijke beleidsverklaring
waren aangekondigd, heeft, bij een beslissing van 1 september 2011,
choisi, par une décision du 1er septembre 2011, d'offrir aux 39 ervoor gekozen om de 39 gemeenten die eerder gebruik maakten van de
communes qui pratiquaient antérieurement le vote automatisé la geautomatiseerde stemming, toe te laten die praktijk voort te zetten
possibilité de poursuivre cette pratique pour les élections de 2012, voor de verkiezingen van 2012, mits die gemeenten evenwel de extra
moyennant toutefois la prise en charge, par lesdites communes, du kosten ten laste nemen die de geautomatiseerde stemming ten opzichte
surcoût entraîné par le vote automatisé par rapport au vote
traditionnel. Cette possibilité a été communiquée aux communes van de traditionele stemming met zich meebrengt. Die mogelijkheid is
concernées par un courrier du 5 septembre 2011. Plusieurs communes ont opté pour le maintien du système du vote automatisé. B.5. Le critère de distinction retenu par le législateur décrétal, à savoir le recours ou non au système de vote automatisé, est pertinent au regard du but poursuivi. En effet, les communes ayant fait le choix d'utiliser un système de vote automatisé et celles qui utilisent le vote traditionnel se trouvent, tant au regard des coûts occasionnés par le vote automatisé que des avantages que celui-ci procure, dans une situation différente. B.6.1. La mesure en cause n'entraîne pas, en elle-même, de conséquences disproportionnées pour les communes concernées. De manière générale, les communes ne sont tenues de supporter que les aan de betrokken gemeenten meegedeeld in een schrijven van 5 september 2011. Verschillende gemeenten hebben ervoor gekozen het systeem van de geautomatiseerde stemming te behouden. B.5. Het door de decreetgever gekozen criterium van onderscheid, namelijk het al dan niet gebruik maken van het systeem van de geautomatiseerde stemming, is relevant ten aanzien van het nagestreefde doel. De gemeenten die ervoor hebben gekozen gebruik te maken van een systeem van geautomatiseerde stemming en die welke gebruik maken van de traditionele stemming, bevinden zich immers, zowel ten aanzien van de kosten veroorzaakt door de geautomatiseerde stemming als ten aanzien van de voordelen die deze inhoudt, in een verschillende situatie. B.6.1. De in het geding zijnde maatregel heeft op zich geen onevenredige gevolgen voor de betrokken gemeenten. In het algemeen zijn de gemeenten alleen ertoe gehouden de kosten te dragen die
frais spécifiquement liés à la technique de vote choisie. Les communes n'utilisant pas la technique du vote automatisé ne sont pas appelées à supporter les frais liés à ce système (article L4211-3 du CWADEL), tandis que les communes faisant recours à cette technique sont exclues, de manière générale, de la participation aux frais qui ne les concernent pas en raison de l'automatisation du vote (article L4211-5 du même Code). Les communes utilisant le vote automatisé ne sont tenues qu'au remboursement du coût supporté par la Région qui excède celui que celle-ci supporte pour la mise en oeuvre du vote manuel. En outre, il découle de l'article L4211-4 du CWADEL que les communes ayant recours au système de vote automatisé peuvent utiliser le matériel de vote à d'autres fins, pour la gestion de la commune. Il est dès lors raisonnablement justifié de ne pas faire supporter le coût du vote automatisé par les communes qui n'ont pas fait ce choix et qui, partant, ne profitent pas des avantages, notamment en termes d'organisation des élections, offerts par l'utilisation de ce système. B.6.2. Pour le surplus, le grief des parties requérantes devant le Conseil d'Etat selon lequel l'arrêté attaqué devant cette juridiction mettrait à charge des communes des frais non directement liés au coût du vote automatisé ne concerne pas la disposition en cause, mais bien son exécution par le Gouvernement wallon et relève, à ce titre, de la compétence du Conseil d'Etat. B.7. La première question préjudicielle appelle une réponse négative. Quant à la deuxième question préjudicielle B.8.1. Par la deuxième question préjudicielle, le Conseil d'Etat specifiek verbonden zijn aan de gekozen stemtechniek. De gemeenten die geen gebruik maken van de techniek van de geautomatiseerde stemming moeten de aan dat systeem verbonden kosten niet dragen (artikel L4211-3 van het WWPDD), terwijl de gemeenten die gebruik maken van die techniek, in het algemeen zijn uitgesloten van de deelname in de kosten die niet op hen betrekking hebben wegens de automatisering van de stemming (artikel L4211-5 van hetzelfde Wetboek). De gemeenten die gebruik maken van de geautomatiseerde stemming, zijn alleen gehouden tot de terugbetaling van de door het Gewest gedragen kosten die de kosten overstijgen die dat Gewest draagt voor de uitvoering van de manuele stemming. Bovendien vloeit uit artikel L4211-4 van het WWPDD voort dat de gemeenten die gebruik maken van het systeem van de geautomatiseerde stemming de stemapparatuur mogen gebruiken voor andere doeleinden voor het beheer van de gemeente. Het is dus redelijk verantwoord de kosten van de geautomatiseerde stemming niet te laten dragen door de gemeenten die niet daarvoor hebben gekozen en die derhalve de door het gebruik van dat systeem geboden voordelen, met name op het vlak van de organisatie van de verkiezingen, niet genieten. B.6.2. Voor het overige heeft de grief van de verzoekende partijen voor de Raad van State volgens welke het voor dat rechtscollege bestreden besluit de kosten die niet rechtstreeks verbonden zijn aan de kostprijs van de geautomatiseerde stemming ten laste zou leggen van de gemeenten, geen betrekking op de in het geding zijnde bepaling, maar wel op de uitvoering ervan door het Waalse Gewest en valt zij in die zin onder de bevoegdheid van de Raad van State. B.7. De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag B.8.1. Met de tweede prejudiciële vraag verzoekt de Raad van State na
demande si l'article L4211-3, § 5, du CWADEL est compatible avec les te gaan of artikel L4211-3, § 5, van het WWPDD bestaanbaar is met de
articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec le artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met het
principe de la non-rétroactivité des lois en ce que cette disposition, beginsel van de niet-retroactiviteit van de wetten, in zoverre die
promulguée le 19 décembre 2012 et entrée en vigueur le 1er janvier bepaling, afgekondigd op 19 december 2012 en in werking getreden op 1
2013, soit après la clôture des opérations électorales liées aux januari 2013, met andere woorden na het beëindigen van de
kiesverrichtingen verbonden aan de gemeenteraads- en
élections communales et provinciales d'octobre 2012, impose aux provincieraadsverkiezingen van oktober 2012, de gemeenten die in
communes qui, en octobre 2011, ont fait le choix de recourir au oktober 2011 ervoor hebben gekozen gebruik te maken van de
système de vote automatisé pour lesdites élections communales et geautomatiseerde stemming voor die gemeenteraads- en
provinciales de 2012, le remboursement des frais relatifs à ce provincieraadsverkiezingen van 2012, ertoe verplicht de aan dat
système. systeem verbonden kosten terug te betalen.
B.8.2. Il ressort des motifs de la décision de renvoi que la Cour est B.8.2. Uit de motieven van de verwijzingsbeslissing blijkt dat aan het
interrogée au sujet de la compatibilité de l'article L4211-3, § 5, du Hof een vraag wordt gesteld over de bestaanbaarheid van artikel
CWADEL avec les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'il L4211-3, § 5, van het WWPDD met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet,
priverait les communes qui en octobre 2011 ont fait le choix, pour les élections communales et provinciales de 2012, de recourir au système de vote automatisé, de la garantie de la non-rétroactivité des lois alors que les communes qui n'ont pas fait ce choix ne se verraient pas privées de ladite garantie. B.9.1. Une règle doit être qualifiée de rétroactive si elle s'applique à des faits, actes et situations qui étaient définitivement accomplis au moment où elle est entrée en vigueur. Contrairement à ce que soutient le Gouvernement wallon, la disposition en cause, en modifiant les obligations financières des communes ayant utilisé un système de vote automatisé lors des élections communales et provinciales d'octobre 2012, conformément à une décision qu'elles avaient prise en octobre 2011, ne régit pas les effets futurs d'une situation antérieure à son entrée en vigueur, mais elle modifie les effets attachés à un acte définitivement accompli au moment de son entrée en vigueur, à savoir le 1er janvier 2013. La disposition en cause a donc un effet rétroactif. B.9.2. La non-rétroactivité des normes législatives est une garantie qui a pour but de prévenir l'insécurité juridique. Cette garantie exige que le contenu du droit soit prévisible et accessible, de sorte que le justiciable puisse prévoir, dans une mesure raisonnable, les conséquences d'un acte déterminé au moment où cet acte est accompli. La rétroactivité peut uniquement être justifiée lorsqu'elle est indispensable pour réaliser un objectif d'intérêt général. B.10.1. Si la disposition en cause poursuit un objectif légitime, cet objectif ne saurait toutefois en justifier la rétroactivité. En effet, des motifs budgétaires ne peuvent justifier l'adoption d'une disposition mettant rétroactivement à charge des communes des coûts dont elles ignoraient, au moment où elles ont pris la décision de in zoverre het de gemeenten, die in oktober 2011 voor de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen van 2012 ervoor hebben gekozen gebruik te maken van het systeem van de geautomatiseerde stemming, de waarborg van de niet-retroactiviteit van de wetten zou ontzeggen, terwijl de gemeenten welke die keuze niet hebben gemaakt, die waarborg niet zouden zijn ontzegd. B.9.1. Een regel moet als retroactief worden gekwalificeerd wanneer hij van toepassing is op feiten, handelingen en toestanden die definitief waren voltrokken op het ogenblik dat hij in werking is getreden. In tegenstelling tot wat de Waalse Regering aanvoert, regelt de in het geding zijnde bepaling, door de financiële verplichtingen te wijzigen van de gemeenten die gebruik hebben gemaakt van een systeem van geautomatiseerde stemming voor de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen van oktober 2012, overeenkomstig een beslissing die zij hadden genomen in oktober 2011, niet de toekomstige gevolgen van een situatie vóór de inwerkingtreding ervan, maar wijzigt zij de gevolgen van een handeling die definitief voltrokken is op het ogenblik van de inwerkingtreding ervan, namelijk op 1 januari 2013. De in het geding zijnde bepaling heeft dus een retroactieve werking. B.9.2. De niet-retroactiviteit van wetskrachtige normen is een waarborg ter voorkoming van rechtsonzekerheid. Die waarborg vereist dat de inhoud van het recht voorzienbaar en toegankelijk is, zodat de rechtzoekende in redelijke mate de gevolgen van een bepaalde handeling kan voorzien op het tijdstip dat die handeling wordt verricht. De terugwerkende kracht kan enkel worden verantwoord wanneer zij onontbeerlijk is voor de verwezenlijking van een doelstelling van algemeen belang. B.10.1. Hoewel de in het geding zijnde bepaling een wettig doel nastreeft, zou dat doel de retroactiviteit ervan evenwel niet kunnen verantwoorden. Budgettaire motieven kunnen immers geen verantwoording bieden voor het aannemen van een bepaling die de gemeenten kosten op retroactieve wijze ten laste legt waarvan zij op het ogenblik dat zij hebben beslist de geautomatiseerde stemming te behouden voor de lokale
maintenir le vote automatisé pour les élections locales de 2012, verkiezingen van 2012, de omvang niet kenden. Dat geldt des te meer
l'importance. Il en va d'autant plus ainsi que l'on n'aperçoit pas la daar men niet inziet waarom de decreetgever de in het geding zijnde
raison pour laquelle le législateur décrétal n'aurait pas pu adopter bepaling niet zou hebben kunnen aannemen vóór de organisatie van de
la disposition en cause avant l'organisation des élections locales du lokale verkiezingen van 14 oktober 2012, aangezien hij één jaar vóór
14 octobre 2012 puisqu'il était informé, un an avant cette date, du die datum op de hoogte was van de keuze van de betrokken gemeenten om
choix des communes concernées d'organiser le vote automatisé lors de voor die verkiezingen de geautomatiseerde stemming te organiseren.
ces élections.
B.10.2. La circonstance que le Gouvernement wallon avait annoncé aux B.10.2. Het gegeven dat de Waalse Regering aan de betrokken gemeenten
communes concernées qu'elles allaient devoir prendre en charge le had meegedeeld dat zij de extra kosten als gevolg van het systeem van
surcoût causé par le système de vote automatisé par rapport au système de geautomatiseerde stemming ten opzichte van het systeem van de
de vote classique par le biais de bulletins de vote en papier ne klassieke stemming door middel van papieren stembiljetten ten laste
conduit pas à une autre conclusion. zouden moeten nemen, leidt niet tot een andere conclusie.
En effet, en raison du caractère approximatif et non définitif des Wegens het approximatieve en niet-definitieve karakter van de aan de
éléments de coût annoncés aux communes, cette communication n'est pas gemeenten meegedeelde kostenelementen kan die mededeling de
de nature à remédier à l'insécurité juridique créée par l'effet rechtsonzekerheid als gevolg van de retroactieve werking van de in het
rétroactif de la disposition en cause et ne peut dès lors pas, en soi, geding zijnde bepaling niet opvangen en kan zij bijgevolg op zich niet
suffire à justifier l'effet rétroactif qui y est attaché. volstaan om de daaraan verbonden retroactieve werking te
verantwoorden.
B.10.3. En ce qu'il modifie de manière rétroactive les obligations B.10.3. In zoverre het de financiële verplichtingen van de gemeenten
die ervoor hebben gekozen gebruik te maken van een systeem van
financières des communes ayant choisi d'utiliser un système de vote geautomatiseerde stemming voor de gemeenteraads- en
automatisé lors des élections communales et provinciales du 14 octobre provincieraadsverkiezingen van 14 oktober 2012 retroactief wijzigt,
2012, sans que cette rétroactivité ne soit justifiée par un objectif zonder dat die retroactiviteit verantwoord is door een doel van
d'intérêt général, l'article L4211-3, § 5, du CWADEL prive ces algemeen belang, ontzegt artikel L4211-3, § 5, van het WWPDD die
communes de la garantie de la non-rétroactivité des normes gemeenten de waarborg van de niet-retroactiviteit van de wetgevende
législatives alors que les communes qui n'ont pas fait ce choix ne se normen, terwijl de gemeenten welke die keuze niet hebben gemaakt, die
voient pas privées de ladite garantie. waarborg niet wordt ontzegd.
B.11. Il y a lieu, dès lors, de répondre par l'affirmative à la B.11. De tweede prejudiciële vraag dient bijgevolg bevestigend te
deuxième question préjudicielle. worden beantwoord.
Quant à la troisième question préjudicielle Ten aanzien van de derde prejudiciële vraag
B.12.1. Par la troisième question préjudicielle, la Cour est invitée à B.12.1. Met de derde prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht de
contrôler la compatibilité de la disposition en cause avec les bestaanbaarheid te onderzoeken van de in het geding zijnde bepaling
articles 10 et 11 de la Constitution, combinés le cas échéant avec met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in voorkomend geval in
l'article 50, § 1er, de la loi spéciale du 16 janvier 1989 relative au samenhang gelezen met artikel 50, § 1, van de bijzondere wet van 16
financement des Communautés et des Régions et avec l'article 3 de la januari 1989 betreffende de financiering van de gemeenschappen en de
loi du 16 mai 2003 fixant les dispositions générales applicables aux gewesten en met artikel 3 van de wet van 16 mei 2003 tot vaststelling
van de algemene bepalingen die gelden voor de begrotingen, de controle
budgets, au contrôle des subventions et à la comptabilité des op de subsidies en voor de boekhouding van de gemeenschappen en de
Communautés et des Régions ainsi qu'à l'organisation du contrôle de la gewesten, alsook voor de organisatie van de controle door het
Cour des comptes. Rekenhof.
B.12.2. Le juge a quo interroge la Cour sur la différence de B.12.2. De verwijzende rechter stelt aan het Hof een vraag over het
traitement entre, d'une part, les communes soumises à la disposition verschil in behandeling tussen, enerzijds, de gemeenten die zijn
en cause, qui a été insérée dans le CWADEL par un décret budgétaire, onderworpen aan de in het geding zijnde bepaling, die in het WWPDD is
dont les effets sont en principe limités dans le temps et qui est ingevoegd bij een begrotingsdecreet, waarvan de gevolgen in beginsel
adopté au terme d'une procédure décrétale qui ne comporte pas de in de tijd zijn beperkt en dat wordt aangenomen na afloop van een
consultation de la section de législation du Conseil d'Etat, et, decretale procedure waarbij de afdeling wetgeving van de Raad van
d'autre part, les communes qui ne sont pas soumises à une disposition State niet wordt geraadpleegd, en, anderzijds, de gemeenten die niet
décrétale ayant été adoptée dans les mêmes circonstances. zijn onderworpen aan een decretale bepaling die in dezelfde
omstandigheden is aangenomen.
B.13.1. Sans qu'il soit nécessaire de se prononcer sur la question de B.13.1. Zonder dat het noodzakelijk is zich uit te spreken over de
l'éventuelle limitation dans le temps des effets de la disposition en kwestie van de eventuele beperking in de tijd van de gevolgen van de
cause, la Cour n'est compétente, en règle, sous réserve de l'article in het geding zijnde bepaling is het Hof, onder voorbehoud van artikel
30bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour 30bis van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk
constitutionnelle, que pour contrôler la constitutionnalité du contenu Hof, in de regel alleen bevoegd om de grondwettigheid te controleren
de dispositions législatives, mais non celle de leur processus van de inhoud van wetsbepalingen, maar niet die van de totstandkoming
d'élaboration. La question, qui ne concerne que le processus ervan. De kwestie, die alleen betrekking heeft op de totstandkoming
d'élaboration de la disposition en cause, est étrangère à la van de in het geding zijnde bepaling, staat los van de bevoegdheid van
compétence de la Cour. het Hof.
Pour le même motif, la Cour ne peut examiner le grief tiré de ce que Om dezelfde reden kan het Hof niet de grief onderzoeken die is
l'article 103 du Règlement du Parlement wallon, qui prévoit que si des afgeleid uit het feit dat artikel 103 van het Reglement van het Waals
dispositions de nature normative sont proposées dans un projet de Parlement, dat bepaalt dat, wanneer bepalingen van normatieve aard
décret budgétaire, ces dispositions sont disjointes et font l'objet worden voorgesteld in een ontwerp van begrotingsdecreet, die
d'un projet de décret distinct, n'a pas été respecté en l'espèce. bepalingen uit het ontwerp worden gelicht en het voorwerp uitmaken van
een afzonderlijk ontwerpdecreet, te dezen niet is nageleefd.
B.13.2. La troisième question préjudicielle ne relève pas de la B.13.2. De derde prejudiciële vraag valt niet onder de bevoegdheid van
compétence de la Cour. het Hof.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- L'article L4211-3, § 5, du Code de la démocratie locale et de la - Artikel L4211-3, § 5, van het Wetboek van de plaatselijke democratie
décentralisation, inséré par l'article 22 du décret de la Région en de decentralisatie, ingevoegd bij artikel 22 van het decreet van
wallonne du 19 décembre 2012 contenant le budget général des recettes het Waalse Gewest van 19 december 2012 houdende de algemene
de la Région wallonne pour l'année budgétaire 2013, ne viole pas les ontvangstenbegroting van het Waalse Gewest voor het begrotingsjaar
articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'il impose aux seules 2013, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet in zoverre
het uitsluitend de gemeenten die ervoor hebben gekozen gebruik te
communes ayant fait le choix du recours au vote automatisé pour les maken van de geautomatiseerde stemming voor de gemeenteraads- en
élections communales et provinciales le paiement des frais liés à ce provincieraadsverkiezingen, ertoe verplicht de aan dat systeem
système. verbonden kosten te betalen.
- La même disposition viole les articles 10 et 11 de la Constitution, - Dezelfde bepaling schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
lus en combinaison avec le principe général de la non-rétroactivité samenhang gelezen met het algemeen beginsel van de
niet-retroactiviteit van wetskrachtige normen, in zoverre zij van
des normes législatives, en ce qu'elle s'applique aux dépenses et aux toepassing is op de uitgaven en kosten met betrekking tot de
charges relatives aux élections communales et provinciales d'octobre gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen van oktober 2012.
2012. Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 28 avril 2016. op 28 april 2016.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président, De voorzitter,
J. Spreutels J. Spreutels
^
Etaamb.be utilise des cookies
Etaamb.be utilise les cookies pour retenir votre préférence linguistique et pour mieux comprendre comment etaamb.be est utilisé.
ContinuerPlus de details
x