Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 55/2016 du 28 avril 2016 Numéro du rôle : 6101 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 127 du décret de la Communauté flamande du 13 juillet 1994 relatif aux instituts supérieurs en Communauté flamande La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 55/2016 du 28 avril 2016 Numéro du rôle : 6101 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 127 du décret de la Communauté flamande du 13 juillet 1994 relatif aux instituts supérieurs en Communauté flamande La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...) Uittreksel uit arrest nr. 55/2016 van 28 april 2016 Rolnummer : 6101 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 127 van het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 13 juli 1994 betreffende de hogescholen in de Vlaamse Gemeenschap, vóór de o Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 55/2016 du 28 avril 2016 Uittreksel uit arrest nr. 55/2016 van 28 april 2016
Numéro du rôle : 6101 Rolnummer : 6101
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 127 du In zake : de prejudiciële vraag over artikel 127 van het decreet van
décret de la Communauté flamande du 13 juillet 1994 relatif aux de Vlaamse Gemeenschap van 13 juli 1994 betreffende de hogescholen in
instituts supérieurs en Communauté flamande, avant son abrogation par
décret du 20 décembre 2013, posée par la Cour du travail d'Anvers. de Vlaamse Gemeenschap, vóór de opheffing ervan bij decreet van 20
december 2013, gesteld door het Arbeidshof te Antwerpen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier F. Meersschaut, présidée par le juge A. Alen, Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van rechter A. Alen,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par arrêt du 19 novembre 2014 en cause de Anne Marie Van Roy contre Bij arrest van 19 november 2014 in zake Anne Marie Van Roy tegen de
l'ASBL « Thomas More Mechelen-Antwerpen », dont l'expédition est vzw « Thomas More Mechelen-Antwerpen », waarvan de expeditie ter
parvenue au greffe de la Cour le 27 novembre 2014, la Cour du travail griffie van het Hof is ingekomen op 27 november 2014, heeft het
d'Anvers a posé la question préjudicielle suivante : Arbeidshof te Antwerpen de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 127 du décret du 13 juillet 1994 relatif aux instituts « Schendt artikel 127 van het decreet van 13 juli 1994 betreffende de
supérieurs en Communauté flamande viole-t-il les articles 10 et 11 de hogescholen in de Vlaamse Gemeenschap de artikelen 10 en 11 van de
la Constitution et la Charte des droits fondamentaux dans Grondwet en het Handvest van de Grondrechten, in die interpretatie dat
l'interprétation selon laquelle la désignation de professeurs invités de aanstelling van deeltijdse gastprofessoren onbeperkt kan verlengd
à temps partiel peut être prolongée sans limite, en conséquence de worden waardoor er bij het beëindigen van een overeenkomst voor
quoi, au terme d'un contrat à durée déterminée, même si des contrats bepaalde duur, zelfs indien er voor een periode van meer dan drie jaar
ont été conclus pour une période de plus de trois ans, il n'existe pas overeenkomsten werden afgesloten, geen recht is op een
de droit à une indemnité de congé, alors que les travailleurs qui sont opzeggingsvergoeding terwijl werknemers die tewerkgesteld worden met
employés sous un contrat de travail régi par la loi relative aux een arbeidsovereenkomst die geregeld wordt door de
contrats de travail voient, après quelques prolongations, leur contrat Arbeidsovereenkomstenwet na enkele verlengingen hun overeenkomst
converti en contrat à durée indéterminée et ont donc droit à une omgezet zien in een overeenkomst voor onbepaalde duur en derhalve
indemnité de congé, pour autant qu'ils ne tombent pas sous le coup des recht hebben op een opzeggingsvergoeding voor zover ze niet vallen
exceptions fixées par la loi ? ». onder de wettelijk bepaalde uitzonderingen? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1.1. La question préjudicielle porte sur l'article 127 du décret du B.1.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 127 van het
13 juillet 1994 relatif aux instituts supérieurs en Communauté decreet van 13 juli 1994 betreffende de hogescholen in de Vlaamse
flamande (ci-après : le décret relatif aux instituts supérieurs), tel Gemeenschap (hierna : Hogescholendecreet), zoals gewijzigd bij artikel
qu'il a été modifié par l'article 56 du décret 14 juillet 1998 relatif 56 van het decreet van 14 juli 1998 betreffende het onderwijs IX en
à l'enseignement IX et avant son abrogation par l'article 3, 3°, du vóór de opheffing ervan bij artikel 3, 3°, van het decreet van 20
décret du 20 décembre 2013 sanctionnant les dispositions décrétales december 2013 tot bekrachtiging van de decretale bepalingen
relatives à l'enseignement supérieur codifiées le 11 octobre 2013 betreffende het hoger onderwijs, gecodificeerd op 11 oktober 2013
(ci-après : le Code de l'enseignement supérieur). (hierna : Codex Hoger Onderwijs).
B.1.2. L'article 127 du décret relatif aux instituts supérieurs B.1.2. Artikel 127 van het Hogescholendecreet bepaalde :
disposait : « La direction de l'institut supérieur peut employer par contrat des « Het hogeschoolbestuur kan contractueel buiten de personeelsformatie
professeurs invités à temps plein ou à temps partiel, hors cadre, pour voltijdse en deeltijdse gastprofessoren tewerkstellen voor een periode
cinq ans ou plus. Les désignations successives de professeurs invités van maximum vijf jaar. Opeenvolgende aanstellingen van voltijdse
à temps plein ne peuvent dépasser la durée totale de cinq années gastprofessoren mogen in ieder geval de totale duur van vijf
successives. Les désignations de professeurs invités à temps partiel opeenvolgende jaren niet overschrijden. Aanstellingen van deeltijdse
sont renouvelables. gastprofessoren zijn hernieuwbaar.
Par dérogation à l'alinéa précédent, la direction de l'institut In afwijking van het vorige lid kan het hogeschoolbestuur in de
supérieur peut employer des professeurs invités à temps plein et à studiegebieden audiovisuele en beeldende kunst en muziek en
temps partiel, sur base contractuelle, hors cadre, pour une durée dramatische kunst, contractueel buiten de personeelsformatie voltijdse
indéterminée, dans les disciplines arts audiovisuels et plastiques et en deeltijdse gastprofessoren tewerkstellen voor een periode van
musique et art dramatique ». onbepaalde duur ».
B.1.3. Le contenu de cette disposition a été repris dans l'article B.1.3. De inhoud van die bepaling is overgenomen in artikel V.147 van
V.147 du Code de l'Enseignement supérieur. de Codex Hoger Onderwijs.
B.2. Le juge a quo demande si l'article 127 du décret relatif aux B.2. De verwijzende rechter wenst te vernemen of artikel 127 van het
instituts supérieurs viole les articles 10 et 11 de la Constitution et Hogescholendecreet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet en het
la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, dans la Handvest van de grondrechten van de Europese Unie schendt, in zoverre
mesure où cette disposition permet de prolonger sans limite la die bepaling toelaat dat de aanstelling van deeltijdse gastprofessoren
désignation de professeurs invités à temps partiel, en conséquence de onbeperkt kan worden verlengd, waardoor er bij het beëindigen van een
quoi, au terme d'un contrat à durée déterminée, même si des contrats overeenkomst voor bepaalde tijd, zelfs indien er voor een periode van
ont été conclus pour une période de plus de trois ans, il n'existe pas meer dan drie jaar overeenkomsten werden afgesloten, geen recht is op
de droit à une indemnité de congé, alors que les travailleurs qui sont een opzeggingsvergoeding, terwijl werknemers die tewerkgesteld worden
employés sous un contrat de travail régi par la loi du 3 juillet 1978 met een arbeidsovereenkomst die geregeld wordt door de wet van 3 juli
relative aux contrats de travail (ci-après : la loi relative aux 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten (hierna :
contrats de travail) voient, après quelques prolongations, leur Arbeidsovereenkomstenwet) na enkele verlengingen hun overeenkomst
contrat converti en contrat à durée indéterminée et ont donc droit à omgezet zien in een overeenkomst voor onbepaalde tijd en derhalve
une indemnité de congé, pour autant qu'ils ne tombent pas sous le coup recht hebben op een opzeggingsvergoeding, voor zover ze niet vallen
des exceptions fixées par la loi. onder de wettelijk bepaalde uitzonderingen.
B.3. L'intimée devant le juge a quo et le Gouvernement flamand B.3. De geïntimeerde voor de verwijzende rechter en de Vlaamse
contestent la recevabilité de la question préjudicielle dans la mesure Regering betwisten de ontvankelijkheid van de prejudiciële vraag, in
où la Cour est invitée à se prononcer sur la compatibilité de zoverre het Hof wordt verzocht zich uit te spreken over de
l'article 127 du décret relatif aux instituts supérieurs avec la bestaanbaarheid van artikel 127 van het Hogescholendecreet met het
Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne. Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.
Le juge a quo ne précise pas les dispositions de la Charte des droits De verwijzende rechter preciseert niet welke bepalingen van het
fondamentaux de l'Union européenne qui devraient être combinées avec Handvest van de grondrechten van de Europese Unie zouden moeten worden
les articles 10 et 11 de la Constitution. gelezen in samenhang met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
Par conséquent, la Cour ne doit pas associer ladite Charte à l'examen Bijgevolg dient het Hof het Handvest niet te betrekken in zijn
de la compatibilité de l'article 127 du décret relatif aux instituts onderzoek van de bestaanbaarheid van artikel 127 van het
supérieurs avec les articles 10 et 11 de la Constitution. Hogescholendecreet met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
B.4.1. L'article 10 de la loi relative aux contrats de travail dispose : « Lorsque les parties ont conclu plusieurs contrats de travail successifs pour une durée déterminée sans qu'il y ait entre eux une interruption attribuable au travailleur, elles sont censées avoir conclu un contrat pour une durée indéterminée, sauf si l'employeur prouve que ces contrats étaient justifiés par la nature du travail ou par d'autres raisons légitimes. Le Roi peut déterminer les cas dans lesquels l'employeur ne peut apporter cette preuve. Les dispositions du présent article sont également applicables aux contrats conclus pour un travail nettement défini ». B.4.1. Artikel 10 van de Arbeidsovereenkomstenwet bepaalt : « Wanneer de partijen verscheidene opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor een bepaalde tijd hebben afgesloten zonder dat er een onderbreking is, toe te schrijven aan de werknemer, worden zij verondersteld een overeenkomst voor onbepaalde tijd te hebben aangegaan, behalve wanneer de werkgever het bewijs levert dat deze overeenkomsten gerechtvaardigd waren wegens de aard van het werk of wegens andere wettige redenen. De Koning kan de gevallen bepalen waarin de werkgever dit bewijs niet mag leveren. De bepalingen van dit artikel zijn ook van toepassing op de overeenkomsten voor een duidelijk omschreven werk ».
L'article 10bis de la même loi prévoit des possibilités limitées de Artikel 10bis van dezelfde wet voorziet in beperkte mogelijkheden om
conclure des contrats successifs de durée déterminée, aux conditions opeenvolgende overeenkomsten voor bepaalde tijd te sluiten, onder de
fixées dans les paragraphes 2 et 3 de cette disposition, pour une voorwaarden bepaald in de paragrafen 2 en 3 van die bepaling, voor een
durée totale ne dépassant pas, respectivement, deux ou trois ans. totale duur die respectievelijk niet meer mag bedragen dan twee of
B.4.2. L'article 10 de la loi relative aux contrats de travail drie jaar. B.4.2. Artikel 10 van de Arbeidsovereenkomstenwet voert een wettelijk
instaure une présomption légale au profit du travailleur, qui ne peut vermoeden ten behoeve van de werknemer in, dat alleen door hem kan
être invoquée que par lui (Cass., 2 décembre 2002, Pas., 2002, n° 649) worden aangevoerd (Cass., 2 december 2002, Arr. Cass., 2002, nr. 649),
et que l'employeur peut renverser dans les conditions établies par en dat door de werkgever kan worden omgekeerd onder de in het eerste
l'alinéa 1er; cette présomption légale vise à protéger le travailleur lid bepaalde voorwaarden; dat wettelijke vermoeden strekt ertoe de
contre le recours abusif à des contrats à durée déterminée successifs. werknemer te beschermen tegen het onrechtmatige gebruik van
B.5. La différence de traitement au sujet de laquelle la Cour est opeenvolgende overeenkomsten voor bepaalde tijd.
interrogée découle de deux normes législatives édictées par deux B.5. Het verschil in behandeling waarover het Hof wordt ondervraagd,
législateurs différents : le décret relatif aux instituts supérieurs vloeit voort uit twee wetskrachtige normen die uitgaan van
émane de la Communauté flamande, tandis que la loi relative aux verschillende wetgevers : het Hogescholendecreet gaat uit van de
contrats de travail émane de l'autorité fédérale. Vlaamse Gemeenschap, terwijl de Arbeidsovereenkomstenwet tot de
federale wetgeving behoort.
B.6.1. La répartition de compétence en matière d'enseignement est B.6.1. De bevoegdheidsverdeling inzake onderwijs wordt geregeld door
réglée par l'article 127, § 1er, alinéa 1er, 2°, de la Constitution. artikel 127, § 1, eerste lid, 2°, van de Grondwet. De gemeenschappen
Les communautés ont la plénitude de compétence pour réglementer hebben de volheid van bevoegdheid tot het regelen van het onderwijs in
l'enseignement au sens le plus large du terme, sauf les trois de ruimste zin van het woord, behalve voor de drie in die
exceptions énoncées dans cette disposition constitutionnelle, grondwetsbepaling vermelde uitzonderingen, die strikt dienen te worden
exceptions qui doivent s'interpréter de manière stricte. Cette geïnterpreteerd. Die bevoegdheid omvat onder meer het vaststellen van
compétence inclut entre autres celle de fixer les règles relatives au de regels betreffende de rechtspositie van het onderwijspersoneel. Wat
statut du personnel de l'enseignement. En ce qui concerne la de bevoegdheid van de gemeenschappen betreft ten aanzien van het
compétence des communautés à l'égard du personnel de l'enseignement personeel van het gesubsidieerd onderwijs, omvat dit laatste ook het
subventionné, ce personnel comprend également le personnel non niet-gesubsidieerd personeel, alsook het niet-onderwijzend personeel.
subventionné, ainsi que le personnel non enseignant.
B.6.2. Selon l'article 6, § 1er, VI, alinéa 5, 12°, de la loi spéciale B.6.2. Volgens artikel 6, § 1, VI, vijfde lid, 12°, van de bijzondere
du 8 août 1980 de réformes institutionnelles, l'autorité fédérale est wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen is alleen de
seule compétente pour le droit du travail et la sécurité sociale. federale overheid bevoegd voor het arbeidsrecht en de sociale zekerheid.
L'article 6, § 1er, VI, alinéa 5, 12°, précité, ne peut toutefois pas Het voormelde artikel 6, § 1, VI, vijfde lid, 12°, vermag evenwel geen
porter atteinte à la compétence communautaire en matière afbreuk te doen aan de gemeenschapsbevoegdheid inzake onderwijs, die
d'enseignement, qui résulte directement de la Constitution. Cette rechtstreeks uit de Grondwet voortvloeit. Die bepaling dient immers te
disposition doit en effet se lire en combinaison avec l'article 127, § worden gelezen in samenhang met artikel 127, § 1, eerste lid, 2°, van
1er, alinéa 1er, 2°, de la Constitution, de sorte qu'en matière de Grondwet, zodat zij in onderwijsaangelegenheden enkel kan worden
d'enseignement, elle ne peut s'appliquer qu'au régime des pensions qui toegepast op de pensioenregeling, die door die grondwetsbepaling
est expressément exclu, par cette disposition constitutionnelle, de la uitdrukkelijk wordt uitgezonderd van de bevoegdheid van de
compétence des communautés. gemeenschappen.
B.7. En vertu de l'article 127, § 1er, alinéa 1er, 2°, de la B.7. Op grond van artikel 127, § 1, eerste lid, 2°, van de Grondwet is
Constitution, la Communauté flamande est compétente pour régler la de Vlaamse Gemeenschap bevoegd om de rechtspositie te regelen van de
situation juridique des professeurs invités à temps partiel des deeltijdse gastprofessoren aan de hogescholen.
instituts supérieurs.
B.8.1. Le décret relatif aux instituts supérieurs détermine dans une B.8.1. Het Hogescholendecreet bepaalt in ruime mate de rechtspositie
large mesure la situation juridique des membres du personnel des
instituts supérieurs libres subventionnés, dès lors qu'il place ces van de personeelsleden van de gesubsidieerde vrije hogescholen, nu het
membres du personnel sous un « statut » auquel les parties ne peuvent die personeelsleden onder een « statuut » plaatst, waarvan de partijen
pas librement déroger. Cette limitation de la liberté contractuelle niet naar eigen goeddunken kunnen afwijken. Die beperking van de
des parties n'implique pas que leurs relations perdent leur caractère contractuele vrijheid van de partijen houdt niet in dat de verhouding
privé et contractuel, lorsqu'elles résultent d'un contrat de travail tussen de partijen haar privaatrechtelijke en contractuele aard
conclu entre une institution de droit privé et ses travailleurs verliest, nu die verhouding ontstaan is uit een arbeidsovereenkomst
(Cass., 18 décembre 1997, Pas., 1997, I, n° 1400). tussen een privaatrechtelijke instelling en haar werknemers (Cass., 18
december 1997, Arr. Cass., 1997, nr. 1400).
B.8.2. Tant les professeurs invités à temps partiel d'un institut B.8.2. Zowel deeltijdse gastprofessoren van een gesubsidieerde vrije
supérieur libre subventionné auquel le décret relatif aux instituts hogeschool waarop het Hogescholendecreet van toepassing is, als
supérieurs s'applique que les travailleurs qui sont employés sous un werknemers die worden tewerkgesteld met een arbeidsovereenkomst waarop
contrat de travail auquel s'applique la loi relative aux contrats de de Arbeidsovereenkomstenwet van toepassing is, bevinden zich dus in
travail se trouvent donc dans une relation contractuelle. een contractuele rechtsverhouding.
B.9. Etant donné que, sur base de sa compétence en matière B.9. Vermits de decreetgever, op grond van zijn bevoegdheid inzake
d'enseignement, le législateur décrétal a fixé des règles propres aux onderwijs, specifieke regels heeft vastgesteld voor de personeelsleden
membres du personnel des instituts supérieurs libres subventionnés van de vrije gesubsidieerde hogescholen, wat de tijdelijke aanwerving
pour le recrutement temporaire de professeurs invités à temps partiel, van deeltijdse gastprofessoren betreft, is de Arbeidsovereenkomstenwet
la loi relative aux contrats de travail n'est plus d'application à cet in dat opzicht niet meer van toepassing.
égard. B.10. La différence de traitement, en matière de cessation de contrats B.10. Het verschil in behandeling inzake de beëindiging van
à durée déterminée successifs, entre les professeurs invités à temps opeenvolgende contracten van bepaalde duur tussen de deeltijdse
partiel d'un institut supérieur et les travailleurs qui relèvent de gastprofessoren aan de hogescholen en de werknemers die onder het
l'application de la loi relative aux contrats de travail, résulte de toepassingsgebied vallen van de Arbeidsovereenkomstenwet, is het
politiques distinctes, menées, d'une part, par la Communauté flamande, gevolg van een onderscheiden beleid van, enerzijds, de Vlaamse
qui est compétente pour régler le statut du personnel enseignant et, Gemeenschap, die bevoegd is voor de rechtspositie van het onderwijzend
d'autre part, par l'autorité fédérale, qui est compétente en matière personeel, en, anderzijds, de federale overheid, die bevoegd is voor
de droit du travail, ce que permet l'autonomie qui est accordée aux het arbeidsrecht, wat is toegestaan door de autonomie die aan beide
deux législateurs par la Constitution ou en vertu de celle-ci. Une wetgevers door of krachtens de Grondwet is toegekend. Een zodanig
telle différence ne saurait en soi être considérée comme contraire au verschil kan op zich niet worden geacht strijdig te zijn met het
principe d'égalité et de non-discrimination. beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie.
B.11.1. Toutefois, pour apprécier la différence de traitement soumise B.11.1. Bij de beoordeling van het aan het Hof voorgelegde verschil in
à l'examen de la Cour, il convient de tenir compte également de behandeling dient evenwel ook rekening te worden gehouden met de
l'accord-cadre sur les contrats de travail à durée déterminée, conclu binnen de Europese Unie op 18 maart 1999 gesloten raamovereenkomst
au sein de l'Union européenne le 18 mars 1999, qui figure dans inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd, die is opgenomen in
l'annexe à la directive 1999/70/CE du Conseil du 28 juin 1999 de bijlage bij de richtlijn 1999/70/EG van de Raad van 28 juni 1999
concernant l'accord-cadre CES, UNICE et CEEP sur le travail à durée betreffende de door het EVV, de UNICE en het CEEP gesloten
déterminée. raamovereenkomst inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd.
B.11.2. Il découle de la formulation de la clause 2, point 1, de B.11.2. Uit de bewoordingen van clausule 2, punt 1, van de
l'accord-cadre que le champ d'application de ce dernier doit être raamovereenkomst volgt dat de werkingssfeer daarvan ruim is opgevat,
interprété de manière large, puisqu'il s'applique de façon générale aangezien die in het algemeen geldt voor « werknemers met een contract
aux « travailleurs à temps partiel ayant un contrat ou une relation de voor bepaalde tijd die werken uit hoofde van een arbeidsovereenkomst
travail définis par la législation, les conventions collectives ou of een arbeidsverhouding, als omschreven bij wet, collectieve
pratiques en vigueur dans chaque Etat membre ». En outre, la overeenkomsten of gebruiken in iedere lidstaat ». Bovendien omvat de
définition de la notion de « travailleur à durée déterminée » au sens definitie van het begrip « werknemer met een arbeidsovereenkomst voor
de l'accord-cadre, telle qu'elle figure dans la clause 3, point 1, de bepaalde tijd » in de zin van de raamovereenkomst, zoals vermeld in
celui-ci, comprend tous les travailleurs, sans distinction fondée sur clausule 3, punt 1, daarvan alle werknemers zonder onderscheid naar de
le caractère public ou privé de l'employeur, quelle que soit la openbare dan wel particuliere aard van hun werkgever, ongeacht hoe de
qualification du contrat de ces travailleurs en droit national (CJUE, overeenkomst van die werknemers naar intern recht wordt gekwalificeerd
3 juillet 2014, C-362/13, C-363/13 et C-407/13, Fiamingo e.a., points (HvJ, 3 juli 2014, C-362/13, C-363/13 en C-407/13, Fiamingo e.a.,
28-29; 26 novembre 2014, C-22/13, C-61/13 à C-63/13 et C-418/13, punten 28-29; 26 november 2014, C-22/13, C-61/13 tot C-63/13 en
Mascolo e.a., point 67). C-418/13, Mascolo e.a., punt 67).
B.11.3. Il s'ensuit qu'aucun secteur particulier n'est exclu du champ B.11.3. Daaruit volgt dat geen enkele bijzondere sector van de
d'application de l'accord-cadre et que, par conséquent, cet accord werkingssfeer van de raamovereenkomst is uitgesloten en zij
s'applique au personnel recruté dans le secteur de l'enseignement dientengevolge van toepassing is op personeel aangeworven in de
(CJUE, 13 mars 2014, C-190/13, Màrquez Samohano, point 39; 3 juillet onderwijssector (HvJ, 13 maart 2014, C-190/13, Màrquez Samohano, punt
2014, C-362/13, C-363/13 et C-407/13, Fiamingo e.a., point 38; 26 39; 3 juli 2014, C-362/13, C-363/13 en C-407/13, Fiamingo e.a., punt
novembre 2014, C-22/13, C-61/13 à C-63/13 et C-418/13 Mascolo e.a., 38; 26 november 2014, C-22/13, C-61/13 tot C-63/13 en C-418/13,
point 69). Mascolo e.a., punt 69).
B.12. Selon la jurisprudence constante de la Cour de justice, une B.12. Volgens vaste rechtspraak van het Hof van Justitie kan een
autorité d'un Etat membre ne saurait exciper de dispositions, instantie van een lidstaat zich niet op bepalingen, praktijken of
situaties van zijn interne rechtsorde, daaronder begrepen bepalingen,
pratiques ou situations de son ordre juridique interne, y compris praktijken of situaties die voortvloeien uit de grondwettelijke
celles découlant de l'organisation constitutionnelle de cet Etat, pour organisatie van die Staat, beroepen ter rechtvaardiging van de
justifier l'inobservation des obligations résultant du droit niet-nakoming van uit het gemeenschapsrecht voortvloeiende
communautaire (CJUE, 1er avril 2008, C-212/06, Gouvernement de la verplichtingen (HvJ, 1 april 2008, C-212/06, Regering van de Franse
Communauté française, point 58). Ainsi, l'attribution aux communautés Gemeenschap, punt 58). Aldus kan de toekenning van de bevoegdheid
de la compétence en matière d'enseignement ne saurait avoir pour effet inzake onderwijs aan de gemeenschappen, niet tot gevolg hebben dat
de dispenser ces dernières du respect des obligations contenues dans deze laatste de verplichtingen van de raamovereenkomst niet dienen na
l'accord-cadre. te leven.
B.13.1. Aux termes de la clause 1 de l'accord-cadre, celui-ci a pour B.13.1. Volgens clausule 1 van de raamovereenkomst heeft zij tot doel
objet, premièrement, d'améliorer la qualité du travail à durée ten eerste de kwaliteit van arbeid voor bepaalde tijd te verbeteren
déterminée en assurant le respect du principe de non-discrimination door de toepassing van het non-discriminatiebeginsel te waarborgen en
et, deuxièmement, d'établir un cadre pour prévenir les abus résultant ten tweede een kader vast te stellen om misbruik als gevolg van het
de l'utilisation de contrats ou de relations de travail à durée gebruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen
déterminée successifs. voor bepaalde tijd te voorkomen.
B.13.2. La clause 5 de l'accord-cadre, intitulée « Mesures visant à B.13.2. Clausule 5 van de raamovereenkomst, met het opschrift «
prévenir l'utilisation abusive », dispose : Maatregelen ter voorkoming van misbruik », bepaalt :
« 1. Afin de prévenir les abus résultant de l'utilisation de contrats « 1. Teneinde misbruik als gevolg van het gebruik van opeenvolgende
ou de relations de travail à durée déterminée successifs, les Etats arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd te
membres, après consultation des partenaires sociaux, conformément à la voorkomen, voeren de lidstaten, na raadpleging van de sociale partners
législation, aux conventions collectives et pratiques nationales, overeenkomstig de nationale wetgeving, collectieve overeenkomsten of
et/ou les partenaires sociaux, quand il n'existe pas des mesures gebruiken, en/of de sociale partners, wanneer er geen gelijkwaardige
légales équivalentes visant à prévenir les abus, introduisent d'une wettelijke maatregelen ter voorkoming van misbruik bestaan, op een
manière qui tienne compte des besoins de secteurs spécifiques et/ou de wijze die rekening houdt met de behoeften van bepaalde sectoren en/of
catégories de travailleurs, l'une ou plusieurs des mesures suivantes : categorieën werknemers, een of meer van de volgende maatregelen in :
a) des raisons objectives justifiant le renouvellement de tels a) vaststelling van objectieve redenen die een vernieuwing van
contrats ou relations de travail; dergelijke overeenkomsten of verhoudingen rechtvaardigen;
b) la durée maximale totale de contrats ou relations de travail à b) vaststelling van de maximale totale duur van opeenvolgende
durée déterminée successifs; arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd;
c) le nombre de renouvellements de tels contrats ou relations de travail. c) vaststelling van het aantal malen dat dergelijke overeenkomsten of
2. Les Etats membres, après consultation des partenaires sociaux et/ou verhoudingen mogen worden vernieuwd.
les partenaires sociaux, lorsque c'est approprié, déterminent sous 2. De lidstaten, na raadpleging van de sociale partners, en/of, waar
quelles conditions les contrats ou relations de travail à durée nodig, de sociale partners bepalen onder welke voorwaarden
déterminée : arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd :
a) sont considérés comme ' successifs '; a) als ' opeenvolgend ' worden beschouwd;
b) sont réputés conclus pour une durée indéterminée ». b) geacht worden voor onbepaalde tijd te gelden ».
B.14.1. Par son arrêt C-190/13, du 13 mars 2014, la Cour de justice B.14.1. Bij zijn arrest C-190/13 van 13 maart 2014 diende het Hof van
devait se prononcer sur une question préjudicielle concernant une Justitie zich uit te spreken over een prejudiciële vraag betreffende
règle du droit espagnol, en vertu de laquelle les universités peuvent een regeling in het Spaanse recht, op grond waarvan de universiteiten
renouveler des contrats à durée déterminée successifs conclus avec des opeenvolgende, met geassocieerde docenten gesloten
professeurs associés, sans aucune limite en ce qui concerne la durée arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd kunnen vernieuwen, zonder dat
maximale et le nombre de renouvellements de ces contrats. enige beperking geldt voor de maximumduur en het aantal vernieuwingen
van die overeenkomsten.
B.14.2. La Cour de justice a jugé que l'accord-cadre ne s'opposait pas B.14.2. Het Hof van Justitie oordeelde dat de raamovereenkomst zich
à cette règle : niet tegen die regeling verzet :
« 41. Il convient de rappeler que la clause 5, point 1, de « 41. In herinnering dient te worden gebracht dat clausule 5, punt 1,
l'accord-cadre a pour objet de mettre en oeuvre l'un des objectifs van de raamovereenkomst beoogt uitvoering te geven aan een van de
poursuivis par celui-ci, à savoir encadrer le recours successif aux doelstellingen van de raamovereenkomst, te weten het vaststellen van
contrats ou aux relations de travail à durée déterminée, considéré een kader voor het opeenvolgende gebruik van arbeidsovereenkomsten of
comme une source potentielle d'abus au détriment des travailleurs, en arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd, dat als een mogelijke bron van
prévoyant un certain nombre de dispositions protectrices minimales misbruik ten nadele van de werknemers wordt beschouwd, door te
voorzien in een aantal minimale beschermende bepalingen om te
vermijden dat werknemers in een precaire situatie komen te verkeren
destinées à éviter la précarisation de la situation des salariés (voir (zie arrest Adeneler e.a., reeds aangehaald, punt 63, en arresten van
arrêts Adeneler e.a., précité, point 63; du 23 avril 2009, Angelidaki 23 april 2009, Angelidaki e.a., C-378/07-C-380/07, Jurispr. blz.
e.a., C-378/07 à C-380/07, Rec. p. I-3071, point 73, ainsi que du 26 I-3071, punt 73, en 26 januari 2012, Kücük, C-586/10, punt 25).
janvier 2012, Kücük, C-586/10, point 25). 42. Zo legt deze bepaling van de raamovereenkomst de lidstaten de
42. Ainsi, cette disposition de l'accord-cadre impose aux Etats verplichting op, teneinde misbruik als gevolg van het gebruik van
membres, en vue de prévenir l'utilisation abusive de contrats ou de opeenvolgende arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor
relations de travail à durée déterminée successifs, l'adoption bepaalde tijd te voorkomen, een of meer van de daarin genoemde
effective et contraignante de l'une au moins des mesures qu'elle maatregelen daadwerkelijk en bindend vast te stellen wanneer er in hun
énumère, lorsque leur droit interne ne comporte pas de mesures légales nationale recht geen gelijkwaardige wettelijke maatregelen bestaan. De
équivalentes. Les mesures ainsi énumérées au point 1, sous a) à c), de drie in punt 1, sub a tot en met c, van die clausule genoemde
ladite clause, au nombre de trois, ont trait, respectivement, à des maatregelen betreffen respectievelijk de objectieve redenen die een
raisons objectives justifiant le renouvellement de tels contrats ou de vernieuwing van dergelijke arbeidsovereenkomsten of
telles relations de travail, à la durée maximale totale de ces arbeidsverhoudingen rechtvaardigen, de maximale totale duur van deze
opeenvolgende arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen en het
contrats ou de ces relations de travail successifs, et au nombre de aantal malen dat dergelijke overeenkomsten of verhoudingen mogen
renouvellements de ceux-ci (voir arrêts précités Angelidaki e.a., worden vernieuwd (zie reeds aangehaalde arresten Angelidaki e.a., punt
point 74, ainsi que Kücük, point 26). 74, en Kücük, punt 26).
43. En l'occurrence, il est constant que la réglementation applicable 43. In het onderhavige geval staat vast dat de regeling die voor
au requérant au principal, en particulier les statuts de l'UPF, ne verzoeker in het hoofdgeding geldt, in het bijzonder de statuten van
comporte aucune mesure légale équivalente, au sens de la clause 5, de UPF, geen gelijkwaardige wettelijke maatregel bevat in de zin van
point 1, de l'accord-cadre, et n'impose aucune limitation en ce qui clausule 5, punt 1, van de raamovereenkomst en geen enkele beperking
concerne tant la durée maximale totale que le nombre de inhoudt voor de maximale totale duur en het aantal verlengingen van
renouvellements des contrats de travail à durée déterminée conclus par
les universités avec les enseignants associés, en vertu de ladite arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd tussen universiteiten en
clause 5, point 1, sous b) et c). geassocieerde docenten, op basis van clausule 5, punt 1, sub b en c.
44. Dans ces conditions, il convient d'examiner dans quelle mesure le 44. In deze omstandigheden moet worden onderzocht in hoeverre de
renouvellement de tels contrats de travail est susceptible d'être verlenging van dergelijke arbeidsovereenkomsten kan worden
justifié par une raison objective, au sens de la clause 5, point 1, gerechtvaardigd op basis van een objectieve reden in de zin van
sous a), de l'accord-cadre. clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst.
45. Selon la jurisprudence, la notion de ' raison objective ' doit 45. Volgens de vaste rechtspraak moet het begrip ' objectieve reden '
être entendue comme visant des circonstances précises et concrètes aldus worden opgevat dat het ziet op precieze en concrete
caractérisant une activité déterminée et, partant, de nature à omstandigheden welke een bepaalde activiteit kenmerken, zodat zij
justifier dans ce contexte particulier l'utilisation de contrats de kunnen rechtvaardigen dat in die bijzondere context gebruik wordt
travail à durée déterminée successifs. Ces circonstances peuvent gemaakt van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd.
résulter notamment de la nature particulière des tâches pour Die omstandigheden kunnen met name voortvloeien uit de bijzondere aard
l'accomplissement desquelles de tels contrats ont été conclus et des van de taken waarvoor dergelijke overeenkomsten zijn gesloten, en uit
caractéristiques inhérentes à celles-ci ou, le cas échéant, de la de inherente kenmerken ervan, of, in voorkomend geval, uit het
poursuite d'un objectif légitime de politique sociale d'un Etat membre nastreven van een rechtmatige doelstelling van sociaal beleid van een
(arrêts précités Angelidaki e.a., point 96 et jurisprudence citée, lidstaat (reeds aangehaalde arresten Angelidaki e.a., punt 96 en
ainsi que Kücük, point 27). Kücük, punt 27).
46. En revanche, une disposition nationale qui se bornerait à 46. Daarentegen zou een nationale bepaling waarbij via een wettelijke
autoriser, de manière générale et abstraite, par une norme législative of bestuursrechtelijke bepaling in het algemeen en op abstracte wijze
ou réglementaire, le recours à des contrats de travail à durée de mogelijkheid wordt gecreëerd om gebruik te maken van opeenvolgende
déterminée successifs ne serait pas conforme aux exigences précisées arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd, niet voldoen aan de in het
au point précédent du présent arrêt (arrêts précités Angelidaki e.a., vorige punt van het onderhavige arrest gepreciseerde vereisten (reeds
point 97 et jurisprudence citée, ainsi que Kücük, point 28). aangehaalde arresten Angelidaki e.a., punt 97 en aldaar aangehaalde
rechtspraak, en Kücük, punt 28).
47. En effet, une telle disposition, de nature purement formelle, ne 47. Uit een dergelijke louter formele bepaling kunnen namelijk geen
permet pas de dégager des critères objectifs et transparents aux fins objectieve en transparante criteria worden afgeleid om na te gaan of
de vérifier si le renouvellement de tels contrats répond effectivement de vernieuwing van dergelijke overeenkomsten beantwoordt aan een
à un besoin véritable, est de nature à atteindre l'objectif poursuivi werkelijke behoefte, geschikt is om de nagestreefde doelstelling te
et est nécessaire à cet effet. Cette disposition comporte donc un bereiken, en daartoe noodzakelijk is. Deze bepaling brengt dus een
risque réel d'entraîner un recours abusif à ce type de contrats et reëel risico van misbruik van dit type overeenkomsten met zich, zodat
n'est, dès lors, pas compatible avec l'objectif et l'effet utile de het in strijd is met de doelstelling en het nuttig effect van de
l'accord-cadre (voir, en ce sens, arrêts précités Angelidaki e.a., raamovereenkomst (zie in die zin reeds aangehaalde arresten Angelidaki
précité, points 98 et 100 ainsi que jurisprudence citée, et Kücük, e.a., punten 98 en 100 en aldaar aangehaalde rechtspraak en Kücük,
point 29). punt 29).
48. Il ressort cependant de la réglementation nationale en cause au 48. Uit de nationale regeling die aan de orde is in het hoofdgeding,
principal, telle qu'elle est exposée dans la décision de renvoi, que zoals omschreven in de verwijzingsbeslissing, volgt evenwel dat de
la conclusion et le renouvellement, par les universités, de contrats sluiting en de verlenging door de universiteiten van overeenkomsten
de travail à durée déterminée avec des enseignants associés, tels que voor bepaalde tijd met geassocieerde docenten, zoals verzoeker in het
le requérant au principal, sont justifiés par la nécessité de confier hoofdgeding, zijn gerechtvaardigd door de noodzaak om specifieke
à des « spécialistes de compétence reconnue » qui exercent une onderwijstaken in deeltijd toe te vertrouwen aan ' deskundigen met
erkende vakbekwaamheid ' die een beroepsactiviteit uitoefenen buiten
activité professionnelle en dehors du milieu universitaire het universitaire milieu opdat zij hun kennis en beroepservaring ten
l'accomplissement à temps partiel de tâches d'enseignement dienste stellen van de universiteit, waarbij dus een samenwerking
spécifiques, afin que ceux-ci apportent leurs connaissances et leur expérience professionnelle à l'université, en établissant ainsi un partenariat entre le milieu de l'enseignement universitaire et le milieu professionnel. Selon cette réglementation, un tel enseignant associé doit avoir exercé une activité professionnelle rémunérée sur la base du diplôme obtenu par celui-ci, pendant une période minimale de plusieurs années au cours d'une période déterminée précédant son recrutement par l'université. Les contrats de travail en question sont, par ailleurs, conclus et renouvelés sous réserve que les conditions relatives à l'exercice de l'activité professionnelle soient maintenues et ils doivent prendre fin lorsque l'enseignant associé concerné atteint l'âge de la retraite. 49. Il apparaît ainsi, sous réserve des vérifications qu'il appartient à la juridiction de renvoi d'effectuer, cette dernière étant exclusivement compétente pour interpréter le droit national, que cette réglementation fixe les circonstances précises et concrètes dans lesquelles des contrats de travail à durée déterminée peuvent être conclus et renouvelés aux fins de l'emploi d'enseignants associés et ontstaat tussen het universitaire milieu en het beroepsmilieu. Volgens deze regeling moet een dergelijke geassocieerde docent tijdens een bepaalde aan zijn aanstelling door de universiteit voorafgaande periode gedurende een minimumperiode van meerdere jaren een bezoldigde beroepsactiviteit hebben uitgeoefend op basis van het door hem behaalde diploma. De betrokken arbeidsovereenkomsten worden bovendien gesloten en verlengd onder het voorbehoud dat nog steeds wordt voldaan aan de voorwaarden inzake de uitoefening van de beroepsactiviteit en zij eindigen wanneer de betrokken geassocieerde docent de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. 49. Het blijkt dus dat deze regeling, onder voorbehoud van het onderzoek dat dient te worden verricht door de verwijzende rechter, die als enige bevoegd is om het nationale recht uit te leggen, de precieze en concrete omstandigheden vastlegt waarin arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd mogen worden gesloten en verlengd met het oog op de tewerkstelling van geassocieerde docenten
qu'elle répond à un besoin véritable. en dat zij aan een werkelijke behoefte beantwoordt.
50. En particulier, de tels contrats temporaires apparaissent de 50. Dergelijke arbeidsovereenkomsten lijken in het bijzonder geschikt
nature à atteindre l'objectif poursuivi, consistant à enrichir om de nagestreefde doelstelling te bereiken die erin bestaat om,
l'enseignement universitaire, dans des domaines spécifiques, par binnen specifieke vakgebieden, het universitaire onderwijs te
l'expérience de spécialistes reconnus, dès lors que ces contrats verrijken met de ervaring van erkende deskundigen, aangezien deze
permettent de tenir compte de l'évolution tant des compétences des arbeidsovereenkomsten de mogelijkheid bieden om rekening te houden met
intéressés dans les domaines concernés que des besoins des de evolutie van zowel de bekwaamheid van de betrokkenen in de
universités. 51. A cet égard, il convient de rappeler que, si les contrats de betrokken vakgebieden als de behoeften van de universiteiten.
travail à durée indéterminée constituent la forme générale des 51. In dit verband zij in herinnering gebracht dat
relations de travail, l'accord-cadre lui-même reconnaît, ainsi qu'il arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd weliswaar de normale
ressort des deuxième et troisième alinéas de son préambule ainsi que arbeidsverhouding zijn, doch dat de raamovereenkomst zelf erkent,
zoals blijkt uit de tweede en de derde alinea van de preambule en de
des points 8 et 10 de ses considérations générales, que les contrats à punten 8 en 10 van de algemene overwegingen ervan, dat
durée déterminée sont une caractéristique de l'emploi dans certains arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd typisch zijn voor sommige
secteurs ou pour certaines occupations ou activités (voir, en ce sens, sectoren, beroepen en activiteiten (zie in die zin arrest Adeneler
arrêts Adeneler e.a., précité, point 61; du 15 avril 2008, Impact, e.a., reeds aangehaald, punt 61 en arresten van 15 april 2008, Impact,
C-268/06, Rec. p. I-2483, point 86, et du 15 mars 2012, Sibilio, C-268/06, Jurispr. blz. I-2483, punt 86, en 15 maart 2012, Sibilio,
C-157/11, point 38). C-157/11, punt 38).
52. Par ailleurs, compte tenu du fait que, pour être recruté comme 52. Voorts lijkt een dergelijke arbeidsovereenkomst voor bepaalde
enseignant associé, l'intéressé doit nécessairement exercer une tijd, gelet op het feit dat voor de aanstelling van een geassocieerde
activité professionnelle en dehors de l'université et qu'il ne peut docent is vereist dat hij een beroepsactiviteit buiten de universiteit
accomplir ses tâches d'enseignement qu'à temps partiel, il n'apparaît uitoefent en dat hij zijn onderwijstaken slechts in deeltijd verricht,
pas non plus qu'un tel contrat de travail à durée déterminée soit
susceptible, en tant que tel, de porter atteinte à la finalité de evenmin als zodanig in de weg te kunnen staan aan de doelstelling van
l'accord-cadre, qui est de protéger les travailleurs contre de raamovereenkomst, die erin bestaat om werknemers te beschermen
l'instabilité en matière d'emploi. tegen instabiliteit op het gebied van tewerkstelling.
53. Il convient, dès lors, de constater que, ainsi que l'ont fait 53. Derhalve moet worden vastgesteld, zoals is betoogd door alle
valoir l'ensemble des intéressés ayant déposé des observations écrites betrokkenen die bij het Hof schriftelijke opmerkingen hebben
devant la Cour, une réglementation nationale, telle que celle en cause ingediend, dat een nationale regeling als die aan de orde in het
au principal, qui permet aux universités de procéder au renouvellement hoofdgeding, op grond waarvan universiteiten opeenvolgende met
de contrats de travail à durée déterminée successifs conclus avec des geassocieerde docenten gesloten arbeidsovereenkomsten voor bepaalde
enseignants associés, apparaît, sous réserve des vérifications à tijd, kunnen verlengen, onder voorbehoud van het door de verwijzende
effectuer par la juridiction de renvoi, conforme à la clause 5, point rechter te verrichten onderzoek, in overeenstemming is met clausule 5,
1, de l'accord-cadre. lid 1, van de raamovereenkomst.
54. Il y a lieu néanmoins de souligner que, si la raison objective 54. Benadrukt dient echter te worden dat de objectieve reden die is
prévue par une réglementation nationale telle que celle en cause au voorzien in de nationale regeling als aan de orde in het hoofdgeding,
principal peut, en principe, être admise, les autorités compétentes in beginsel weliswaar kan worden aanvaard, maar dat de bevoegde
doivent veiller à ce que l'application concrète de cette instanties erop moeten toezien dat de concrete toepassing van deze
réglementation nationale, eu égard aux particularités de l'activité nationale regeling, gelet op de bijzondere kenmerken van de betrokken
concernée et aux conditions de son exercice, soit conforme aux activiteit en de voorwaarden voor de uitoefening ervan, in
exigences de l'accord-cadre. Lors de l'application de la disposition overeenstemming is met de vereisten van de raamovereenkomst. Bij de
toepassing van de betrokken bepaling van nationaal recht moeten die
du droit national concernée, ces autorités doivent donc être en mesure instanties dus objectieve en transparante criteria kunnen afleiden om
de dégager des critères objectifs et transparents aux fins de vérifier na te gaan of de vernieuwing van dergelijke overeenkomsten beantwoordt
si le renouvellement de tels contrats répond effectivement à un besoin aan een werkelijke behoefte, geschikt is om de nagestreefde
véritable et est de nature à atteindre l'objectif poursuivi et doelstelling te bereiken, en daartoe noodzakelijk is (zie arrest
nécessaire à cet effet (voir arrêt Kücük, précité, point 34). Kücük, reeds aangehaald, punt 34).
55. A cet égard, il convient de rappeler que le renouvellement de 55. Dienaangaande zij in herinnering gebracht dat de vernieuwing van
contrats ou de relations de travail à durée déterminée pour couvrir arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd om te
des besoins qui ont, en fait, un caractère non pas provisoire mais, voorzien in behoeften die in feite niet tijdelijk, maar integendeel
tout au contraire, permanent et durable n'est pas justifié, au sens de permanent en blijvend zijn, niet gerechtvaardigd is in de zin van
la clause 5, point 1, sous a), de l'accord-cadre (voir, notamment, clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst (zie met name
arrêt Kücük, précité, point 36). arrest Kücük, reeds aangehaald, punt 36).
56. En effet, une telle utilisation des contrats ou des relations de 56. Een dergelijk gebruik van arbeidsovereenkomsten of
travail à durée déterminée irait directement à l'encontre de la
prémisse sur laquelle se fonde l'accord-cadre, à savoir que les arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd zou namelijk lijnrecht ingaan
contrats de travail à durée indéterminée constituent la forme générale tegen de premisse waarop de raamovereenkomst berust, te weten dat
des relations de travail, même si les contrats de travail à durée arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd de normale
déterminée sont une caractéristique de l'emploi dans certains secteurs arbeidsverhouding zijn, zelfs al zijn arbeidsovereenkomsten voor
ou pour certaines occupations et activités (voir arrêts précités bepaalde tijd typisch voor sommige sectoren, beroepen of activiteiten
Adeneler e.a., point 61, et Kücük, point 37). (zie reeds aangehaalde arresten Adeneler e.a., punt 61, en Kücük, punt
57. Les seules circonstances que des contrats de travail à durée 37). 57. De enkele omstandigheid dat de met geassocieerde docenten gesloten
arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd worden verlengd om te
déterminée conclus avec des enseignants associés soient renouvelés en voorzien in een terugkerende en permanente behoefte van universiteiten
vue de couvrir un besoin récurrent ou permanent des universités en la op dit gebied en dat aan een dergelijke behoefte kan worden voldaan in
matière et qu'un tel besoin pourrait être satisfait dans le cadre d'un het kader van een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd, kan echter
contrat à durée indéterminée ne sont toutefois pas de nature à exclure niet uitsluiten dat er sprake is van een objectieve reden in de zin
l'existence d'une raison objective, au sens de la clause 5, point 1, van clausule 5, punt 1, van de raamovereenkomst, aangezien de aard van
de l'accord-cadre, dès lors que la nature de l'activité d'enseignement de betrokken onderwijsactiviteit en de inherente kenmerken ervan in de
en question et les caractéristiques inhérentes à cette activité gegeven context het gebruik van arbeidsovereenkomsten voor bepaalde
peuvent justifier, dans le contexte en cause, l'utilisation de tijd kunnen rechtvaardigen. Hoewel de met geassocieerde docenten
contrats de travail à durée déterminée. Si les contrats de travail à gesloten arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd voorzien in een
durée déterminée conclus avec les enseignants associés couvrent un permanente behoefte van de universiteiten, aangezien de geassocieerde
besoin permanent des universités, dans la mesure où l'enseignant docent op basis van een dergelijke overeenkomst voor bepaalde tijd
associé, en vertu d'un tel contrat de travail à durée déterminée, duidelijk omschreven taken uitvoert die deel uitmaken van de
exécute des tâches bien définies qui font partie des activités gebruikelijke activiteiten van de universiteiten, neemt dit niet weg
habituelles des universités, il n'en reste pas moins que le besoin en dat de behoefte op het gebied van de aanwerving van geassocieerde
matière de recrutement d'enseignants associés demeure temporaire dans docenten tijdelijk blijft, aangezien deze docent geacht wordt om na
la mesure où cet enseignant est censé reprendre son activité afloop van zijn arbeidsovereenkomst zijn beroepsactiviteit weer
professionnelle à temps plein à la fin de son contrat (voir, en ce voltijds op te nemen (zie in die zin arrest Kücük, reeds aangehaald,
sens, arrêt Kücük, précité, points 38 et 50). punten 38 en 50).
58. En revanche, des contrats de travail à durée déterminée tels que 58. Arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd zoals die aan de orde in
ceux en cause au principal ne sauraient être renouvelés aux fins de het hoofdgeding kunnen daarentegen niet worden verlengd met het oog op
l'accomplissement de manière permanente et durable, fût-ce à temps de permanente en bestendige uitvoering, zij het in deeltijd, van
partiel, des tâches d'enseignement qui relèvent normalement de onderwijstaken die normaliter binnen het takenpakket van het gewone
l'activité du personnel enseignant ordinaire. onderwijzende personeel vallen.
59. Il appartient, dès lors, à toutes les autorités de l'Etat membre 59. Het staat bijgevolg aan alle autoriteiten van de betrokken
concerné, y compris les juridictions nationales, d'assurer, dans le lidstaat, daaronder begrepen de nationale rechterlijke instanties, om
cadre de leurs compétences respectives, le respect de la clause 5, in het kader van hun respectieve bevoegdheden te zorgen voor de
point 1, sous a), de l'accord-cadre, en vérifiant concrètement que le inachtneming van clausule 5, lid 1, sub a, van de raamovereenkomst
renouvellement de contrats ou de relations de travail à durée door in concreto na te gaan of de vernieuwing van opeenvolgende met
déterminée successifs conclus avec des enseignants associés vise à geassocieerde docenten gesloten arbeidsovereenkomsten voor bepaalde
couvrir des besoins provisoires et qu'une réglementation telle que tijd in tijdelijke behoeften beoogt te voorzien en of een regeling als
celle en cause au principal n'est pas utilisée, en fait, pour aan de orde in het hoofdgeding niet in werkelijkheid wordt gebruikt om
satisfaire des besoins permanents et durables des universités en te voorzien in permanente en blijvende behoeften van de universiteiten
matière de recrutement de personnels enseignants (voir, par analogie, op het gebied van de aanwerving van onderwijzend personeel (zie naar
arrêts précités Angelidaki e.a., point 106, et Kücük, point 39) » analogie de reeds aangehaalde arresten Angelidaki e.a., punt 106, en
(CJUE, 13 mars 2014, C-190/13, Màrquez Samohano, points 41-59). Kücük, punt 39) » (HvJ, 13 maart 2014, C-190/13, Màrquez Samohano,
punten 41-59).
B.15. En ce qui concerne les sanctions susceptibles d'être infligées B.15. Ten aanzien van de sancties die eventueel kunnen worden opgelegd
en cas de recours abusif à la possibilité de conclure des contrats de wanneer zou blijken dat misbruik wordt gemaakt van de mogelijkheid om
opeenvolgende arbeidsovereenkomsten van bepaalde duur te sluiten,
travail à durée déterminée successifs, la Cour de justice a souligné à heeft het Hof van Justitie al meermaals benadrukt dat uit de
plusieurs reprises déjà que l'accord-cadre n'édicte pas une obligation raamovereenkomst geen algemene verplichting voortvloeit om te voorzien
générale de prévoir la transformation en un contrat à durée in de omzetting van arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd in een
indéterminée des contrats de travail à durée déterminée (CJUE, 4 overeenkomst van onbepaalde duur (HvJ, 4 juli 2006, C-212/04,
juillet 2006, C-212/04, Adeneler, point 91; 3 juillet 2014, C-362/13, Adeneler, punt 91; 3 juli 2014, C-362/13, C-363/13 en C-407/13,
C-363/13 et C-407/13, Fiamingo e.a., point 64; 26 novembre 2014, Fiamingo e.a., punt 64; 26 november 2014, C-22/13, C-61/13 tot C-63/13
C-22/13, C-61/13 à C-63/13 en C-418/13, Mascolo e.a., point 80). en C-418/13, Mascolo e.a., punt 80).
B.16.1. Il découle mutatis mutandis de ce qui précède que des règles B.16.1. Uit het bovenstaande volgt mutatis mutandis dat een regeling,
telles que celles que contient l'article 127 du décret sur les zoals die welke is vervat in artikel 127 van het Hogescholendecreet,
instituts supérieurs, qui autorisent les instituts supérieurs à
recruter des professeurs invités à temps partiel pour une période de waarbij de hogescholen wordt toegestaan deeltijdse gastprofessoren aan
maximum cinq ans, sans fixer de limite en ce qui concerne le te werven voor een periode van maximum vijf jaar, zonder dat een
renouvellement de tels contrats de travail temporaires et sans prévoir beperking is gesteld op de hernieuwing van dergelijke tijdelijke
la transformation de contrats à durée déterminée successifs en un arbeidsovereenkomsten en zonder dat wordt voorzien in de omzetting van
contrat à durée indéterminée, ne sont pas incompatibles avec les opeenvolgende arbeidsovereenkomsten in een overeenkomst van onbepaalde
articles 10 et 11 de la Constitution combinés avec l'accord-cadre duur, niet onbestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet
figurant en annexe à la directive européenne précitée. in samenhang gelezen met de raamovereenkomst opgenomen in bijlage bij
B.16.2. En cas de litige, il appartient toutefois au juge compétent de vérifier concrètement si le renouvellement de contrats de travail successifs conclus avec des professeurs invités à temps partiel vise à pourvoir à des besoins temporaires et si le renouvellement n'est pas utilisé en réalité pour pourvoir à des besoins permanents et persistants des instituts supérieurs en matière de recrutement de personnel enseignant. Il n'est donc pas fait obstacle à ce que le juge puisse prévoir une indemnité adéquate s'il constatait un recours abusif à des contrats à durée déterminée successifs. B.17. Compte tenu de ce qui est dit en B.16.2, la question préjudicielle appelle une réponse négative. Par ces motifs, la Cour dit pour droit : de bovenvermelde Europese richtlijn. B.16.2. Bij een geschil komt het evenwel de bevoegde rechter toe in concreto na te gaan of de hernieuwing van opeenvolgende met deeltijdse gastprofessoren gesloten arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd in tijdelijke behoeften beogen te voorzien en of ze in werkelijkheid niet worden gebruikt om te voorzien in permanente en blijvende behoeften van de hogescholen op het gebied van de aanwerving van onderwijzend personeel. Aldus wordt niet verhinderd dat de rechter in een aangepaste schadevergoeding kan voorzien wanneer hij zou vaststellen dat misbruik wordt gemaakt van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten van bepaalde tijd. B.17. Rekening houdend met hetgeen is vermeld in B.16.2, dient de prejudiciële vraag ontkennend te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof zegt voor recht :
Compte tenu de ce qui est dit en B.16.2, l'article 127 du décret de la Rekening houdend met hetgeen is vermeld in B.16.2, schendt artikel 127
Communauté flamande du 13 juillet 1994 relatif aux instituts van het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 13 juli 1994
supérieurs en Communauté flamande ne viole pas les articles 10 et 11 betreffende de hogescholen in de Vlaamse Gemeenschap de artikelen 10
de la Constitution. en 11 van de Grondwet niet.
Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 28 avril 2016. op 28 april 2016.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président f.f., De wnd. voorzitter,
A. Alen A. Alen
^