Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 32/2016 du 3 mars 2016 Numéro du rôle : 6140 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 3 de la loi du 13 janvier 2012 « insérant un article 110/1 dans la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance ter La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 32/2016 du 3 mars 2016 Numéro du rôle : 6140 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 3 de la loi du 13 janvier 2012 « insérant un article 110/1 dans la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance ter La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...) Uittreksel uit arrest nr. 32/2016 van 3 maart 2016 Rolnummer : 6140 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 3 van de wet van 13 januari 2012 « tot invoeging van artikel 110/1 in de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsoveree Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 32/2016 du 3 mars 2016 Uittreksel uit arrest nr. 32/2016 van 3 maart 2016
Numéro du rôle : 6140 Rolnummer : 6140
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 3 de la loi In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 3 van de wet van
du 13 janvier 2012 « insérant un article 110/1 dans la loi du 25 juin 13 januari 2012 « tot invoeging van artikel 110/1 in de wet van 25
1992 sur le contrat d'assurance terrestre, pour ce qui concerne la juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, wat de aanwijzing
désignation du bénéficiaire d'un contrat d'assurance-vie », posée par betreft van een begunstigde in een levensverzekeringsovereenkomst »,
le Tribunal de première instance de Flandre orientale, division Gand. gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling
La Cour constitutionnelle, Gent. Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Moerman, E. Derycke et F. Daoût, assistée du rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Moerman, E. Derycke en F. Daoût,
greffier F. Meersschaut, présidée par le juge A. Alen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van rechter A. Alen,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 23 décembre 2014 en cause de Tonia Tollenaere contre Bij vonnis van 23 december 2014 in zake Tonia Tollenaere tegen de nv «
la SA « AXA Belgium » et la SA « Generali Belgium », dont l'expédition AXA Belgium » en de nv « Generali Belgium », waarvan de expeditie ter
est parvenue au greffe de la Cour le 13 janvier 2015, le Tribunal de griffie van het Hof is ingekomen op 13 januari 2015, heeft de
première instance de Flandre orientale, division Gand, a posé la Rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling Gent, de
question préjudicielle suivante : volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 3, alinéa 3, de la loi du 13 janvier 2012 insérant un « Schendt artikel 3, derde lid, van de wet van 13 januari 2012 tot
article 110/1 dans la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance invoeging van artikel 110/1 in de wet van 25 juni 1992 op de
terrestre, pour ce qui concerne la désignation du bénéficiaire d'un landverzekeringsovereenkomst, wat de aanwijzing betreft van een
begunstigde in een levensverzekeringsovereenkomst, B.S. 24 februari
contrat d'assurance-vie, M.B. 24 février 2012 (seconde édition), p. 2012 (tweede uitgave), p. 12684, al dan niet in samenlezing met de
12684, combiné ou non avec les articles 2 et 3, alinéa 2, de la même artikelen 2 en 3, tweede lid, van diezelfde wet, artikel 110/1 van de
loi, avec l'article 110/1 de la loi sur le contrat d'assurance
terrestre (actuellement l'article 174 de la nouvelle loi sur les wet op de landverzekeringsovereenkomst (thans artikel 174 van de
assurances) et avec les articles 711 et 895 du Code civil, viole-t-il Nieuwe Verzekeringenwet) en de artikelen 711 en 895 van het Burgerlijk
les articles 10 et 11 de la Constitution, dans la mesure où cette Wetboek, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre deze
disposition, en particulier en raison de l'ajout du membre de phrase ' bepaling, in het bijzonder door de toevoeging van de zinsnede ' bij
au terme dudit délai ', crée une différence de traitement entre, d'une het verstrijken van die termijn ', een onderscheid in behandeling in
part, les héritiers testamentaires des preneurs d'assurance (de het leven roept tussen de testamentaire erfgenamen van
contrats d'assurance-vie existants, conclus avant l'entrée en vigueur verzekeringnemers (van bestaande levensverzekeringsovereenkomsten
de ladite loi) qui n'ont pas déclaré explicitement renoncer à afgesloten vóór de inwerkingtreding van deze wet) die niet
l'application du nouvel article 110/1 de la loi sur le contrat uitdrukkelijk hebben verklaard af te zien van de toepassing van het
d'assurance terrestre dans le délai de deux ans prévu à cet effet nieuwe artikel 110/1 van de wet op de landverzekeringsovereenkomst
après l'entrée en vigueur de la loi et qui étaient encore en vie à binnen de daartoe bepaalde termijn van twee jaar na de
l'expiration de ce délai, héritiers auxquels s'applique de toute inwerkingtreding van de wet en die nog in leven waren bij het
manière le nouvel article 110/1 de la loi sur le contrat d'assurance vestrijken van deze termijn, op wie het nieuwe artikel 110/1 van de
terrestre (aux termes duquel lorsque les héritiers légaux sont wet op de landverzekeringsovereenkomst (volgens hetwelk de
désignés comme bénéficiaires sans indication de leurs noms, les verzekeringsprestatie, wanneer de wettelijke erfgenamen als
prestations d'assurance sont dues, en principe, à la succession du begunstigden zijn aangewezen zonder bij name te zijn vernoemd, in
preneur d'assurance et sont de cette manière soumises aussi aux dernières volontés testamentaires exprimées par ce dernier) et, d'autre part, les héritiers testamentaires des preneurs d'assurance (de la même catégorie de contrats d'assurance-vie) qui n'ont pas davantage déclaré explicitement renoncer à l'application de la nouvelle disposition législative précitée mais qui sont décédés avant l'expiration du délai précité de deux ans après l'entrée en vigueur de la loi, héritiers auxquels l'article 110/1, précité, de la loi sur le contrat d'assurance terrestre ne s'applique pas ? ». principe verschuldigd is aan de nalatenschap van de verzekeringnemer en, op die manier, mede onderworpen wordt aan diens testamentair uitgedrukte laatste wil) sowieso van toepassing is, enerzijds, en de testamentaire erfgenamen van verzekeringnemers (van diezelfde categorie van levensverzekeringsovereenkomsten) die evenmin uitdrukkelijk hebben verklaard af te zien van de toepassing van de voormelde nieuwe wettelijke bepaling maar die zijn overleden vóór het verstrijken van de daartoe bepaalde termijn van twee jaar na de inwerkingtreding van de wet, op wie het voormelde artikel 110/1 van de wet op landverzekeringsovereenkomst niet van toepassing is, anderzijds ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. Avant son abrogation par l'article 347 de la loi du 4 avril 2014, B.1. Vóór de opheffing ervan bij artikel 347 van de wet van 4 april
l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance 2014, bepaalde artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 op de
terrestre disposait : landverzekeringsovereenkomst :
« Lorsque les héritiers légaux sont désignés comme bénéficiaires sans « Wanneer de wettelijke erfgenamen als begunstigden worden aangewezen
indication de leurs noms, les prestations d'assurance sont dues, zonder bij name te zijn vermeld, is, onder voorbehoud van tegenbewijs
jusqu'à preuve du contraire ou sauf clause contraire, à la succession of andersluidend beding, de verzekeringsprestatie verschuldigd aan de
du preneur d'assurance ». nalatenschap van de verzekeringnemer ».
Cette disposition, qui concerne les contrats d'assurance-vie, a été Die bepaling, die betrekking heeft op de
insérée dans la loi du 25 juin 1992 par l'article 2 de la loi du 13 levensverzekeringsovereenkomsten, werd in de wet van 25 juni 1992
ingevoegd bij artikel 2 van de wet van 13 januari 2012 « tot invoeging
janvier 2012 « insérant un article 110/1 dans la loi du 25 juin 1992 van artikel 110/1 in de wet van 25 juni 1992 op de
sur le contrat d'assurance terrestre, pour ce qui concerne la landverzekeringsovereenkomst, wat de aanwijzing betreft van een
désignation du bénéficiaire d'un contrat d'assurance-vie ». begunstigde in een levensverzekeringsovereenkomst ».
B.2. L'article 3 de la loi précitée du 13 janvier 2012 dispose : B.2. Artikel 3 van de voormelde wet van 13 januari 2012 bepaalt :
« Les dispositions de la présente loi sont applicables aux contrats « De bepalingen van deze wet zijn van toepassing op de
d'assurance-vie conclus à partir de l'entrée en vigueur de la présente levensverzekeringsovereenkomsten afgesloten vanaf de inwerkingtreding
loi. van deze wet.
Pour les contrats d'assurance-vie en cours conclus avant l'entrée en vigueur de la présente loi, pendant un délai de deux ans à partir de l'entrée en vigueur de la présente loi, le preneur d'assurance peut déclarer explicitement, à l'initiative de l'assureur, qu'il renonce à l'application de l'article 110/1, par le biais d'un avenant à la police, signé par le preneur d'assurance et l'assureur. En l'absence d'une telle déclaration, les contrats d'assurance-vie en cours conclus avant l'entrée en vigueur de la présente loi seront Gedurende een termijn van twee jaar vanaf de inwerkingtreding van deze wet kan, met betrekking tot de lopende levensverzekeringsovereenkomsten afgesloten vóór de inwerkingtreding van deze wet, de verzekeringnemer op initiatief van de verzekeraar, door middel van een bijvoegsel bij de polis, getekend door de verzekeringnemer en de verzekeraar, uitdrukkelijk verklaren dat hij afziet van de toepassing van artikel 110/1. Indien een dergelijke verklaring niet wordt afgelegd, zijn de lopende levensverzekeringsovereenkomsten afgesloten vóór de inwerkingtreding van deze wet, bij het verstrijken van die termijn, onderworpen aan de bepalingen van deze wet ».
soumis, au terme dudit délai, aux dispositions de la présente loi ». B.3. De verwijzende rechter vraagt of artikel 3, derde lid, van de wet
B.3. Le juge a quo demande si l'article 3, alinéa 3, de la loi du 13 van 13 januari 2012, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen
janvier 2012, lu ou non en combinaison avec les articles 2 et 3, 2 en 3, tweede lid, van dezelfde wet en met de artikelen 711 en 895
alinéa 2, de la même loi et avec les articles 711 et 895 du Code
civil, est compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution en van het Burgerlijk Wetboek, bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11
van de Grondwet, doordat het een verschil in behandeling in het leven
ce qu'il établit une différence de traitement entre les héritiers roept tussen de testamentaire erfgenamen van verzekeringnemers van
testamentaires des preneurs d'assurance de contrats d'assurance-vie, levensverzekeringsovereenkomsten die werden afgesloten vóór de
conclus avant l'entrée en vigueur de la loi du 13 janvier 2012, qui inwerkingtreding van de wet van 13 januari 2012 die niet uitdrukkelijk
n'ont pas déclaré explicitement, par application de l'article 3, hebben verklaard, met toepassing van het voormelde artikel 3, tweede
alinéa 2, précité, renoncer à l'application de l'article 110/1 de la lid, af te zien van de toepassing van artikel 110/1 van de wet van 25
loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre, selon qu'ils juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, naargelang zij al dan
décèdent ou non avant l'expiration du délai, prévu à l'article 3, niet overlijden vóór het verstrijken van de in artikel 3, tweede lid,
alinéa 2, de deux ans après l'entrée en vigueur de la loi du 13 janvier 2012. bepaalde termijn van twee jaar na de inwerkingtreding van de wet van 13 januari 2012.
B.4.1. En vertu de l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992, lorsque B.4.1. Krachtens artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 is de
les héritiers légaux sont désignés dans un contrat d'assurance-vie verzekeringsprestatie, wanneer de wettelijke erfgenamen in een
comme bénéficiaires, sans indication de leurs noms, les prestations levensverzekeringsovereenkomst als begunstigden worden aangewezen
d'assurance sont dues à la succession du preneur d'assurance, jusqu'à zonder bij name te zijn vermeld, verschuldigd aan de nalatenschap van
preuve du contraire ou sauf clause contraire. de verzekeringnemer, onder voorbehoud van tegenbewijs of andersluidend beding.
B.4.2. Les travaux préparatoires mentionnent : B.4.2. De parlementaire voorbereiding vermeldt :
« La présente proposition de loi vise à résoudre les nombreux litiges « Dit wetsvoorstel poogt een oplossing te bieden voor de vele
provoqués par la conjonction de deux facteurs : des dispositions betwistingen die worden veroorzaakt door een combinatie van
légales inadaptées, d'une part, et des pratiques inadaptées qui sont onaangepaste wettelijke bepalingen, enerzijds, en een ongepaste
monnaie courante dans le secteur des assurances, d'autre part. gangbare praktijk in de verzekeringssector, anderzijds.
L'article 107 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance Artikel 107 van de wet van 25 juni 1992 op de
terrestre prévoit en matière d'assurance-vie que lorsque l'assurance landverzekeringsovereenkomst bepaalt met betrekking tot de
ne comporte pas de désignation de bénéficiaire ou de désignation de levensverzekering dat in de mate dat geen begunstigde is aangewezen
bénéficiaire qui puisse produire effet, ou lorsque la désignation du (of wanneer de aanwijzing van de begunstigde geen gevolgen kan hebben
bénéficiaire a été révoquée, les prestations d'assurance sont dues au of herroepen is), de verzekeringsprestatie verschuldigd is aan de
preneur d'assurance ou à la succession de celui-ci. verzekeringnemer of aan zijn nalatenschap.
Cette disposition pose de nombreux problèmes d'ordre pratique du fait Deze bepaling stelt heel wat praktische problemen doordat de
que les compagnies d'assurances utilisent une formule standard qui verzekeringsmaatschappijen een standaardformule gebruiken volgens
stipule que les bénéficiaires sont les ' héritiers légaux '. C'est notamment le cas lorsque seuls des parents éloignés sont appelés à la succession comme héritiers et que le testateur a rédigé un testament au profit d'un tiers. Pour illustrer cette problématique, prenons un exemple tiré de la pratique qui se rencontre au moins chaque semaine d'après nos informations : L'oncle Joseph n'a pas d'enfants mais il vit depuis trente-cinq ans avec Eva, sa compagne. Il a placé ses économies dans un contrat d'assurance-vie, comme en proposent souvent les institutions bancaires par exemple. Le contrat type prévoit qu'en cas de décès, le bénéfice du contrat est attribué au conjoint, ou à défaut aux descendants, ou à défaut aux héritiers légaux. Il a rédigé un testament en faveur de sa compagne, ce qui n'empêche pas l'organisme d'assurance de prétendre que les bénéficiaires du contrat sont les héritiers légaux. Pour corriger cette situation, la personne avantagée par le testament n'a d'autre solution que de saisir le tribunal, mais avec tous les frais et les retards que cela suppose. welke de begunstigde de ' wettige erfgenamen ' zijn. Dat is meer bepaald het geval indien slechts erfgenamen in een verre lijn tot de erfenis geroepen worden en de erflater een testament opgesteld heeft ten voordele van een andere persoon. Een voorbeeld uit de praktijk, dat volgens onze informatie wekelijks voorkomt, kan deze problematiek verduidelijken : Oom Jozef heeft geen kinderen maar woont niet minder dan vijfendertig jaar samen met Eva, zijn levenspartner. Hij heeft zijn spaargelden in een levensverzekeringscontract geplaatst, zoals deze vaak worden aangeboden door bijvoorbeeld bankinstellingen. Het voorgedrukte contract voorziet dat ingeval van overlijden, de begunstiging van het contract wordt toegekend aan de echtgenoot, bij gebrek, aan de afstammelingen, en ten slotte, bij gebrek, aan de wettelijke erfgenamen. Hij heeft een testament opgesteld in het voordeel van zijn levenspartner, maar dit belet niet dat de verzekeringsinstelling beweert dat het voordeel van het contract moet toekomen aan de wettelijke erfgenamen. Om deze situatie recht te zetten heeft de testamentair bevoordeelde persoon geen andere keuze dan een rechtszaak op te starten voor de rechtbank, met uiteraard de kosten en vertraging van dien.
[...] [...]
Comme l'exemple cité le montre clairement, l'intention du testateur Zoals in het aangehaalde voorbeeld duidelijk naar voren komt, is het
est d'accorder le bénéfice de la prime d'assurance non pas à une niet de bedoeling van de erflater als het ware wildvreemden te laten
personne qui lui est pour ainsi dire étrangère, mais bien à celle qui genieten van de verzekeringspremie, maar wel de hem het meest dierbare
lui est la plus chère. En effet, compte tenu du rétrécissement de la persoon. Vaak is het immers zo dat ingevolge het vernauwen van de
famille traditionnelle, il n'est pas rare que de son vivant, le traditionele familie de erflater tijdens het leven geen of nauwelijks
testateur n'ait plus ou pratiquement plus de contacts avec les contact heeft met de verre wettige erfgenamen.
héritiers légaux qui sont des parents éloignés. Om die realiteit en de werkelijke wens van de erflater te eerbiedigen,
Pour respecter cette réalité et la volonté du testateur, il est wordt voorgesteld om [de wet] te wijzigen zodat ingeval er geen
proposé de modifier [la loi] de manière que, si aucun conjoint et/ou echtgenoot en/of kinderen tot de erfenis geroepen worden, de
enfant n'est appelé à la succession, le bénéfice de l'assurance soit
alloué à l'héritier testamentaire (éventuel) plutôt qu'aux héritiers (eventuele) testamentaire erfgenaam het voordeel van de verzekering
légaux. Lorsque plusieurs personnes sont avantagées par voie geniet, eerder dan de wettige erfgenamen. Indien meer personen
testamentaire, la prime d'assurance est attribuée au prorata de testamentair bevoordeeld worden, wordt de premie a rato van ieders
l'émolument successoral de chacune d'elles » (Doc. parl., Sénat, testamentair deel toebedeeld » (Parl. St., Senaat, 2010-2011, nr.
2010-2011, n° 5-310/1, pp. 3-4). 5-310/1, pp. 3-4).
B.4.3. Il apparaît que le législateur a estimé que lorsqu'un contrat B.4.3. Daaruit blijkt dat de wetgever ervan is uitgegaan dat wanneer
d'assurance-vie contient une clause standard selon laquelle les een levensverzekeringsovereenkomst een standaardbeding bevat volgens
bénéficiaires des prestations d'assurance sont les héritiers légaux, welke de begunstigden van de verzekeringsprestatie de wettelijke
sans indication de leurs noms, et que le preneur d'assurance a désigné erfgenamen zijn, zonder dat zij bij name worden genoemd, en de
dans son testament une autre personne comme légataire universel, il verzekeringnemer bij testament een andere persoon als algemene
legataris heeft aangesteld, het in beginsel in overeenstemming is met
est en principe conforme à la volonté du preneur d'assurance que les de wil van de verzekeringnemer dat de verzekeringsprestatie toekomt
prestations d'assurance reviennent à la personne désignée par aan de bij testament als legataris aangewezen persoon. Artikel 110/1
testament comme légataire. L'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992 van de wet van 25 juni 1992 is aldus ingegeven door de doelstelling «
entend donc « respecter [...] la volonté du testateur ». de werkelijke wens van de erflater te eerbiedigen ».
B.5.1. En vertu de l'article 3, alinéa 1er, de la loi du 13 janvier B.5.1. Krachtens artikel 3, eerste lid, van de wet van 13 januari 2012
2012, l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992 est applicable aux is artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 van toepassing op de
contrats d'assurance-vie conclus à partir de l'entrée en vigueur de la levensverzekeringsovereenkomsten afgesloten vanaf de inwerkingtreding
loi du 13 janvier 2012, plus précisément aux contrats conclus à partir van de wet van 13 januari 2012, meer bepaald op de overeenkomsten
du 5 mars 2012. afgesloten vanaf 5 maart 2012.
Pour les contrats d'assurance-vie conclus avant le 5 mars 2012, Voor de levensverzekeringsovereenkomsten die werden afgesloten vóór 5
l'article 3, alinéa 2, de la loi du 13 janvier 2012 prévoit la maart 2012, voorziet artikel 3, tweede lid, van de wet van 13 januari
possibilité pour le preneur d'assurance de déclarer explicitement, 2012 in de mogelijkheid voor de verzekeringnemer om gedurende een
pendant un délai de deux ans à partir du 5 mars 2012, par le biais termijn van twee jaar vanaf 5 maart 2012, door middel van een
d'un avenant à la police, qu'il renonce à l'application de l'article bijvoegsel bij de polis, uitdrukkelijk te verklaren dat hij afziet van
110/1. A cet effet, l'assureur doit prendre l'initiative. En l'absence de toepassing van artikel 110/1. De verzekeraar dient daartoe het
initiatief te nemen. Indien een dergelijke verklaring niet wordt
d'une telle déclaration, l'article 110/1 est, en vertu de l'article 3, afgelegd, wordt artikel 110/1, krachtens artikel 3, derde lid, van de
alinéa 3, de la loi du 13 janvier 2012 (la disposition en cause), wet van 13 januari 2012 (de in het geding zijnde bepaling), van
applicable aux contrats d'assurance en question au terme du délai toepassing op de bedoelde verzekeringsovereenkomsten bij het
précité de deux ans. verstrijken van de voormelde termijn van twee jaar.
B.5.2. La disposition en cause a pour effet que lorsque le preneur B.5.2. De in het geding zijnde bepaling heeft tot gevolg dat wanneer
de verzekeringnemer van een levensverzekeringsovereenkomst afgesloten
d'assurance d'un contrat d'assurance-vie conclu avant le 5 mars 2012 vóór 5 maart 2012 overlijdt gedurende de voormelde termijn van twee
décède au cours du délai précité de deux ans, la disposition contenue dans l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992 ne peut s'appliquer. B.6. C'est en règle au législateur qu'il appartient d'apprécier si un changement législatif doit s'accompagner de mesures transitoires afin de tenir compte des attentes légitimes des personnes concernées et c'est à lui qu'il revient de déterminer à quelles conditions et dans quels délais il sera dérogé à la disposition nouvelle à l'égard de ces personnes. Le propre d'une règle transitoire est d'établir une distinction entre les personnes qui sont concernées par des situations juridiques qui entrent dans le champ d'application de cette règle et les personnes qui sont concernées par des situations juridiques qui entrent dans le champ d'application d'une règle nouvelle. Semblable distinction ne jaar, de bepaling vervat in artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 geen toepassing kan vinden. B.6. Het staat in beginsel aan de wetgever te beoordelen of een wetswijziging moet samengaan met overgangsmaatregelen teneinde rekening te houden met de rechtmatige verwachtingen van de betrokken personen en het komt hem toe te bepalen onder welke voorwaarden en binnen welke termijnen ten aanzien van die personen van de nieuwe bepaling zal worden afgeweken. Inherent aan een overgangsregeling is dat een onderscheid wordt gemaakt tussen personen die betrokken zijn bij rechtstoestanden die onder het toepassingsgebied van die regeling vallen en personen die betrokken zijn bij rechtstoestanden die onder het toepassingsgebied van een nieuwe regeling vallen. Een dergelijk onderscheid houdt op
viole pas, en soi, les articles 10 et 11 de la Constitution : toute zich geen schending in van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet :
disposition transitoire serait impossible s'il était admis que de elke overgangsbepaling zou onmogelijk zijn, indien zou worden
telles dispositions violent les dispositions constitutionnelles aangenomen dat zulke bepalingen de voormelde grondwetsbepalingen
précitées par cela seul qu'elles s'écartent des conditions zouden schenden om de enkele reden dat zij afwijken van de
d'application de la législation nouvelle. toepassingsvoorwaarden van de nieuwe wetgeving.
Les mesures transitoires doivent cependant être générales et être Overgangsmaatregelen moeten echter algemeen zijn en gebaseerd zijn op
fondées sur des critères objectifs et pertinents qui justifient les objectieve en pertinente criteria die verantwoorden waarom voor
raisons pour lesquelles certaines personnes bénéficieront, à titre sommige personen tijdelijk maatregelen gelden die afwijken van de
transitoire, de mesures dérogatoires au régime établi par la norme nouvelle. regeling die door de nieuwe norm is vastgesteld.
B.7.1. En ce qui concerne la mesure transitoire contenue dans la B.7.1. Met betrekking tot de in de in het geding zijnde bepaling
disposition en cause, les travaux préparatoires mentionnent : vervatte overgangsmaatregel, vermeldt de parlementaire voorbereiding :
« Initialement, l'intervenant avait préconisé une application « Spreker pleitte oorspronkelijk [...] voor een onmiddellijke
immédiate de la loi aux nombreux contrats d'assurance qui comportent toepassing van de wet op de vele verzekeringsovereenkomsten die
une formule standard désignant les héritiers légaux comme middels een standaardformule de wettige erfgenamen als begunstigde
bénéficiaires, alors que le testateur a rédigé un testament au profit hebben aangeduid, alhoewel de erflater een testament heeft opgesteld
d'autres personnes. ten voordele van andere personen.
Au terme d'une discussion au sujet de cette application immédiate, on Na een discussie over deze onmiddellijke toepassing, werd uiteindelijk
a finalement décidé de suivre la proposition de M. [...] d'instaurer ingegaan op de suggestie van de heer [...] om een overgangstermijn in
une période de transition, par analogie avec celle prévue dans la loi te lassen, naar analogie met de overgangsregeling in de wet van 14
du 14 juillet 1976 relative aux droits et devoirs respectifs des époux juli 1976 betreffende de wederzijdse rechten en verplichtingen van
et aux régimes matrimoniaux [...]. echtgenoten en de huwelijksvermogenstelsels [...].
[...] [...]
La proposition de M. [...], prévoyant d'instaurer une période de Het voorstel van de heer [...] om een overgangsperiode in te lassen
transition d'une durée d'un an de manière que la loi s'applique van één jaar, waarbinnen de wet nog niet van toepassing is op lopende
uniquement aux nouveaux contrats et pas encore aux contrats en cours, contracten, maar dus wel op nieuwe contracten, werd door de
a donc été accueillie favorablement par la [Fédération royale du [Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat] dus positief
notariat belge]. onthaald.
La loi serait donc d'application immédiate pour les nouveaux contrats De wet zou dan onmiddellijk van toepassing zijn op nieuw afgesloten
conclus et une période de transition d'un an serait prévue pour les contracten. Een overgangsperiode van één jaar zou worden ingebouwd
contrats existants. Au cours de cette période de transition, la voor bestaande contracten. Tijdens deze overgangsperiode zou de
législation antérieure resterait d'application, ce qui n'exclut pas vroegere wetgeving van toepassing blijven, wat niet uitsluit dat de
que le tribunal puisse en décider autrement. Le preneur d'assurance rechtbank anders kan beslissen. Tijdens deze overgangsperiode heeft de
pourrait mettre cette période de transition à profit pour adapter sa verzekeringsnemer de mogelijkheid zijn polis aan te passen. Na afloop
police. Au terme de cette période, tous les contrats existants van deze periode vallen ook de bestaande contracten onder de
relèveraient à leur tour du champ d'application de la nouvelle loi. toepassing van de nieuwe wet.
Après avis d'Assuralia, la durée de cette période de transition a été Na advies van Assuralia werd deze overgangstermijn op twee jaar
portée à deux ans » (Doc. parl., Sénat, 2010-2011, n° 5-310/4, pp. gebracht » (Parl. St., Senaat, 2010-2011, nr. 5-310/4, pp. 4-5).
4-5). « Il est essentiel que pour les contrats en cours, les assureurs « Het is belangrijk dat de verzekeraars voor de lopende overeenkomsten
disposent d'une période de transition qui leur permette d'informer over een overgangsperiode beschikken gedurende dewelke ze hun
leurs assurés au sujet de la nouvelle législation. En effet, la verzekeringnemers kunnen informeren over de nieuwe wetgeving. Ten
proposition de loi entraîne la modification d'un élément essentiel du gevolge van het wetsvoorstel wordt immers een essentieel element van
contrat. de overeenkomst gewijzigd.
Pour que les assureurs puissent préparer au mieux les informations à Teneinde de communicatie naar de verzekeringnemers goed te kunnen
communiquer à leurs assurés, Assuralia demande que la durée de la voorbereiden, vraagt Assuralia dat de overgangsperiode twee jaar zou
période de transition soit portée d'un an, comme prévu initialement, à bedragen in plaats van de oorspronkelijk voorziene termijn van één
deux ans. De cette manière, les assureurs auront suffisamment de temps jaar. Dit geeft de verzekeraars voldoende tijd om een heldere
pour mettre clairement au point les informations. De plus, celles-ci informatie op te stellen. Bovendien laat dit toe om de informatie mee
pourront être transmises en même temps que d'autres documents qui sont te sturen met andere documenten die jaarlijks naar de verzekeringnemer
envoyés chaque année au preneur d'assurance » (ibid., p. 7). worden verstuurd » (ibid., p. 7).
B.7.2. Il apparaît que le législateur a jugé opportun de ne pas B.7.2. Daaruit blijkt dat de wetgever het aangewezen heeft geacht het
déclarer le nouvel article 110/1 de la loi du 25 juin 1992 nieuwe artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 niet onmiddellijk van
immédiatement applicable aux contrats d'assurance-vie conclus avant le toepassing te verklaren op de levensverzekeringsovereenkomsten die
5 mars 2012, parce qu'il en résulterait une « modification d'un vóór 5 maart 2012 werden afgesloten, omdat dit tot gevolg zou hebben
élément essentiel du contrat ». En vue de garantir la liberté dat « een essentieel element van de overeenkomst [wordt] gewijzigd ».
contractuelle, il a voulu donner aux preneurs d'assurance et aux Met het oog op het waarborgen van de contractuele vrijheid, heeft hij
assureurs le temps nécessaire de faire un choix explicite en ce qui de verzekeringnemers en de verzekeraars de nodige tijd willen verlenen
concerne les bénéficiaires, mentionnés dans ces contrats om een uitdrukkelijke keuze te maken met betrekking tot de in die
d'assurance-vie, des prestations d'assurance, avant de déclarer le levensverzekeringsovereenkomsten vermelde begunstigden van de
nouvel article 110/1 applicable à ces contrats. verzekeringsprestatie, alvorens het nieuwe artikel 110/1 op die
B.8. La mesure transitoire contenue dans la disposition en cause a un overeenkomsten van toepassing te verklaren. B.8. De in de in het geding zijnde bepaling vervatte
caractère général et repose sur un critère objectif, à savoir overgangsmaatregel is algemeen van aard en steunt op een objectief
l'expiration d'un délai de deux ans après l'entrée en vigueur de la criterium, meer bepaald het verstrijken van een termijn van twee jaar
loi du 13 janvier 2012. Ce critère est pertinent à la lumière des na de inwerkingtreding van de wet van 13 januari 2012. Dat criterium
objectifs poursuivis par le législateur : garantir la liberté is pertinent ten aanzien van de door de wetgever nagestreefde
doelstellingen met betrekking tot het waarborgen van de contractuele
contractuelle et permettre au preneur d'assurance, compte tenu du vrijheid en het bieden van een mogelijkheid aan de verzekeringnemer
nouvel article 110/1 de la loi du 25 juin 1992, de faire un choix om, rekening houdend met het nieuwe artikel 110/1 van de wet van 25
explicite en ce qui concerne les bénéficiaires des prestations juni 1992, een uitdrukkelijke keuze te maken met betrekking tot de in
d'assurance, mentionnés dans le contrat d'assurance-vie. Par ailleurs, de levensverzekeringsovereenkomst vermelde begunstigden van de
la disposition en cause ne porte atteinte ni au droit du preneur verzekeringsprestatie. De in het geding zijnde bepaling doet bovendien
d'assurance de révoquer la faveur, aux conditions fixées à l'article geen afbreuk aan het recht van de verzekeringnemer om, onder de in
112 de la loi du 25 juin 1992, ni à son droit de désigner un nouveau bénéficiaire. Les objectifs poursuivis par le législateur justifient que certaines personnes bénéficient temporairement de mesures qui dérogent à la règle établie par l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992. B.9. La disposition en cause aboutit cependant à ce que les prestations d'assurance ne puissent être servies par l'assureur à aucun bénéficiaire dans l'hypothèse où, comme en l'espèce, le preneur d'assurance qui a institué un légataire universel mais dont les artikel 112 van de wet van 25 juni 1992 bepaalde voorwaarden, de begunstiging te herroepen, noch aan zijn recht om een nieuwe begunstigde aan te wijzen. De door de wetgever nagestreefde doelstellingen verantwoorden waarom voor sommige personen tijdelijk maatregelen gelden die afwijken van de regeling die door artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 is vastgesteld. B.9. De in het geding zijnde bepaling leidt er evenwel toe dat de verzekeringsprestatie door de verzekeraar aan geen enkele begunstigde kan worden uitgekeerd in het geval waarin de verzekeringnemer die een algemene legataris heeft aangesteld maar wiens wettelijke erfgenamen
héritiers légaux ne sont pas connus, décède au cours de la période de niet bekend zijn, zoals te dezen, tijdens de in die bepaling bedoelde
deux ans prévue par cette disposition : en effet, d'une part, le periode van twee jaar overlijdt : enerzijds, zou de algemene legataris
légataire universel ne pourrait pas revendiquer l'application de immers geen aanspraak kunnen maken op de toepassing van artikel 110/1
l'article 110/1 de la loi du 25 juin 1992 puisque le bénéfice de cette van de wet van 25 juni 1992, aangezien het voordeel van die bepaling
disposition est subordonné à l'expiration de la période de deux ans afhankelijk wordt gesteld van het verstrijken van de in de in het
prévue par la disposition en cause et que le décès du preneur geding zijnde bepaling bedoelde periode van twee jaar en aangezien het
d'assurance a empêché que cette condition se réalise; d'autre part, overlijden van de verzekeringnemer heeft verhinderd dat die voorwaarde
les héritiers légaux auxquels se réfère, comme en l'espèce, la police werd vervuld; anderzijds, hebben de wettelijke erfgenamen naar wie,
d'assurance sans les désigner nominativement ne se sont pas fait zoals te dezen, in de verzekeringspolis wordt verwezen zonder dat zij
connaître. bij name worden aangewezen, zich niet bekendgemaakt.
Dans une telle hypothèse, l'article 3, alinéa 3, de la loi du 13 In een dergelijk geval kan artikel 3, derde lid, van de wet van 13
janvier 2012 peut être de nature à porter une atteinte discriminatoire januari 2012 van dien aard zijn dat het op discriminerende wijze
afbreuk doet aan het door artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol
au droit au respect des biens garanti par l'article 1er du Premier bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens gewaarborgde
Protocole additionnel à la Convention européenne des droits de l'homme recht op het ongestoord genot van de eigendom indien uit geen enkel
s'il n'apparaît d'aucun élément - ce qu'il appartient au juge a quo element blijkt - hetgeen de verwijzende rechter toekomt te onderzoeken
d'examiner - que le preneur d'assurance aurait entendu, avant son - dat de verzekeringnemer vóór zijn overlijden van de toepassing van
décès, renoncer à l'application de l'article 110/1 de la loi du 25 artikel 110/1 van de wet van 25 juni 1992 had willen afzien. In dat
juin 1992. L'article 3, alinéa 3, prive en effet dans ce cas le geval wordt bij artikel 3, derde lid, aan de verzekeringnemer immers
het recht ontzegd om over zijn goederen te beschikken ten gunste van
preneur d'assurance du droit de disposer de ses biens en faveur du de algemene legataris die hij heeft aangesteld en wordt aan de
légataire universel qu'il a institué et le légataire universel de algemene legataris het recht ontzegd om goederen te verkrijgen waarbij
celui de recueillir des biens sur la propriété desquels le testament het testament hem de mogelijkheid zou bieden een legitieme en
lui permettrait de fonder une espérance légitime et raisonnable. redelijke verwachting op de eigendom van die goederen te baseren.
B.10. La lecture de la disposition en cause en combinaison avec les B.10. Het lezen van de in het geding zijnde bepaling in samenhang met
articles 711 et 895 du Code civil n'aboutit pas à une autre de artikelen 711 en 895 van het Burgerlijk Wetboek leidt niet tot een
conclusion. ander besluit.
B.11. Sous réserve de ce qui est dit en B.9, la question préjudicielle B.11. Onder voorbehoud van hetgeen in B.9 is vermeld, dient de
appelle une réponse négative. prejudiciële vraag ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
Sous réserve de ce qui est dit en B.9, l'article 3, alinéa 3, de la Onder voorbehoud van hetgeen in B.9 is vermeld, schendt artikel 3,
loi du 13 janvier 2012 « insérant un article 110/1 dans la loi du 25 derde lid, van de wet van 13 januari 2012 « tot invoeging van artikel
juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre, pour ce qui concerne 110/1 in de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst,
la désignation du bénéficiaire d'un contrat d'assurance-vie » ne viole wat de aanwijzing betreft van een begunstigde in een
pas les articles 10 et 11 de la Constitution. levensverzekeringsovereenkomst » de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet.
Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 3 mars 2016. op 3 maart 2016.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président f.f., De wnd. voorzitter,
A. Alen A. Alen
^