Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 16/2016 du 3 février 2016 Numéros du rôle : 6083 et 6084 En cause : les recours en annulation des articles 9, 12 et 13 de l'ordonnance de la Région de Bruxelles-Capitale du 3 avril 2014 relative à l'établissement, au rec La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 16/2016 du 3 février 2016 Numéros du rôle : 6083 et 6084 En cause : les recours en annulation des articles 9, 12 et 13 de l'ordonnance de la Région de Bruxelles-Capitale du 3 avril 2014 relative à l'établissement, au rec La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. (...) Uittreksel uit arrest nr. 16/2016 van 3 februari 2016 Rolnummers : 6083 en 6084 In zake : de beroepen tot vernietiging van de artikelen 9, 12 en 13 van de ordonnantie van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest van 3 april 2014 betreffende de ve Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de recht(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 16/2016 du 3 février 2016 Uittreksel uit arrest nr. 16/2016 van 3 februari 2016
Numéros du rôle : 6083 et 6084 Rolnummers : 6083 en 6084
En cause : les recours en annulation des articles 9, 12 et 13 de In zake : de beroepen tot vernietiging van de artikelen 9, 12 en 13
l'ordonnance de la Région de Bruxelles-Capitale du 3 avril 2014 van de ordonnantie van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest van 3
relative à l'établissement, au recouvrement et au contentieux en april 2014 betreffende de vestiging, de invordering en de geschillen
matière de taxes communales, introduits par l'ASBL « Union des inzake gemeentebelastingen, ingesteld door de vzw « Union des
Hôteliers, Restaurateurs, Cafetiers et Traiteurs de Bruxelles et Hôteliers, Restaurateurs, Cafetiers et Traiteurs de Bruxelles et
Entreprises assimilées de Bruxelles » et par l'union professionnelle « Entreprises assimilées de Bruxelles » en door de beroepsvereniging «
Belgian Confederation - Hospitality, Tourism and Commerce ». Belgian Confederation - Hospitality, Tourism and Commerce ».
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de
Lavrysen, A. Alen, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul et T. Giet, assistée rechters L. Lavrysen, A. Alen, T. MerckxVan Goey, P. Nihoul en T.
du greffier F. Meersschaut, présidée par le président J. Spreutels, Giet, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des recours et procédure I. Onderwerp van de beroepen en rechtspleging
Bij verzoekschriften die aan het Hof zijn toegezonden bij op 7
Par requêtes adressées à la Cour par lettres recommandées à la poste november 2014 ter post aangetekende brieven en ter griffie zijn
le 7 novembre 2014 et parvenues au greffe le 13 novembre 2014, des ingekomen op 13 november 2014, zijn beroepen tot vernietiging
recours en annulation des articles 9, 12 et 13 de l'ordonnance de la ingesteld van de artikelen 9, 12 en 13 van de ordonnantie van het
Région de Bruxelles-Capitale du 3 avril 2014 relative à Brusselse Hoofdstedelijke Gewest van 3 april 2014 betreffende de
l'établissement, au recouvrement et au contentieux en matière de taxes vestiging, de invordering en de geschillen inzake gemeentebelastingen
communales (publiée au Moniteur belge du 7 mai 2014) ont été (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 7 mei 2014) door de vzw
introduits par l'ASBL « Union des Hôteliers, Restaurateurs, Cafetiers « Union des Hôteliers, Restaurateurs, Cafetiers et Traiteurs de
et Traiteurs de Bruxelles et Entreprises assimilées de Bruxelles » et Bruxelles et Entreprises assimilées de Bruxelles » en door de
par l'union professionnelle « Belgian Confederation - Hospitality, beroepsvereniging « Belgian Confederation - Hospitality, Tourism and
Tourism and Commerce », assistées et représentées par Me P. Simonart, Commerce », bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. P. Simonart,
avocat au barreau de Bruxelles. advocaat bij de balie te Brussel.
Ces affaires, inscrites sous les numéros 6083 et 6084 du rôle de la Die zaken, ingeschreven onder de nummers 6083 en 6084 van de rol van
Cour, ont été jointes. het Hof, werden samengevoegd.
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
Quant à l'objet du recours Ten aanzien van het onderwerp van het beroep
B.1. L'ASBL « Union des Hôteliers, Restaurateurs, Cafetiers et B.1. De vzw « Union des Hôteliers, Restaurateurs, Cafetiers et
Traiteurs de Bruxelles et Entreprises assimilées de Bruxelles », Traiteurs de Bruxelles et Entreprises assimilées de Bruxelles »,
partie requérante dans l'affaire n° 6083 et l'union professionnelle « verzoekende partij in de zaak nr. 6083, en de beroepsvereniging «
Belgian Confederation - Hospitality, Tourism and Commerce », partie Belgian Confederation - Hospitality, Tourism and Commerce »,
requérante dans l'affaire n° 6084, demandent l'annulation des articles verzoekende partij in de zaak nr. 6084, vorderen de vernietiging van
9, 12 et 13 de l'ordonnance de la Région de Bruxelles-Capitale du 3 de artikelen 9, 12 en 13 van de ordonnantie van het Brusselse
avril 2014 « relative à l'établissement, au recouvrement et au Hoofdstedelijke Gewest van 3 april 2014 « betreffende de vestiging, de
contentieux en matière de taxes communales ». invordering en de geschillen inzake gemeentebelastingen ».
Quant au premier moyen Ten aanzien van het eerste middel
B.2.1. Le premier moyen dans les deux affaires est pris de la B.2.1. Het eerste middel in de twee zaken, is afgeleid uit de
violation, par l'article 9, § 1er, alinéa 2, de l'ordonnance attaquée, schending, door artikel 9, § 1, tweede lid, van de bestreden
des articles 13 et 16 de la Constitution, lus isolément ou en ordonnantie, van de artikelen 13 en 16 van de Grondwet, al dan niet in
combinaison avec les articles 6.1 et 13 de la Convention européenne samenhang gelezen met de artikelen 6.1 en 13 van het Europees Verdrag
des droits de l'homme, avec l'article 1er du Premier Protocole voor de rechten van de mens, met artikel 1 van het Eerste Aanvullend
additionnel à ladite Convention, avec le principe général de sécurité Protocol bij dat Verdrag, met het algemeen beginsel van
juridique, avec le principe général d'effectivité des recours, avec le rechtszekerheid, met het algemeen beginsel van het daadwerkelijke
principe général des droits de la défense et avec le « principe karakter van de rechtsmiddelen, met het algemeen beginsel van de
général de standstill ». rechten van de verdediging en met het « algemeen standstill-beginsel
B.2.2. L'article 9, § 1er, de l'ordonnance du 3 avril 2014 dispose : ». B.2.2. Artikel 9, § 1, van de ordonnantie van 3 april 2014 bepaalt :
« Le redevable ou son représentant peut introduire une réclamation « De belastingschuldige of zijn vertegenwoordiger kan tegen een
contre une taxe, une majoration de taxe ou une amende administrative belasting, een belastingverhoging of een administratieve geldboete,
auprès du Collège, qui agit en tant qu'autorité administrative, à met uitzondering van de sancties wegens overlast als bedoeld in
l'exception des sanctions pour incivilité visées à l'article 119bis de artikel 119bis van de Nieuwe Gemeentewet, een bezwaarschrift indienen
la Nouvelle loi communale. bij het College, dat handelt als administratieve overheid.
La réclamation doit être introduite, par écrit, signée et motivée, et, Het bezwaar moet schriftelijk worden ingediend, ondertekend en met
sous peine de déchéance, dans un délai de trois mois à compter du redenen omkleed zijn en, op straffe van verval, worden ingediend
troisième jour ouvrable suivant la date d'envoi de l'avertissement binnen een termijn van drie maanden, te rekenen vanaf de derde werkdag
extrait de rôle ou à compter de la date de notification de volgend op de datum van verzending van het aanslagbiljet of vanaf de
l'imposition ou à compter de la date de la perception au comptant. kennisgeving van de aanslag of vanaf de datum van de contante inning.
[...] ». [...] ».
B.2.3. L'article 16 de la Constitution dispose : B.2.3. Artikel 16 van de Grondwet bepaalt :
« Nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité « Niemand kan van zijn eigendom worden ontzet dan ten algemenen nutte,
publique, dans les cas et de la manière établis par la loi, et in de gevallen en op de wijze bij de wet bepaald en tegen billijke en
moyennant une juste et préalable indemnité ». voorafgaande schadeloosstelling ».
L'article 1er du Premier Protocole additionnel à la Convention Artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag
européenne des droits de l'homme dispose : « Toute personne physique ou morale a droit au respect de ses biens. Nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité publique et dans les conditions prévues par la loi et les principes généraux du droit international. Les dispositions précédentes ne portent pas atteinte au droit que possèdent les Etats de mettre en vigueur les lois qu'ils jugent nécessaires pour réglementer l'usage des biens conformément à l'intérêt général ou pour assurer le paiement des impôts ou d'autres contributions ou des amendes ». voor de rechten van de mens bepaalt : « Alle natuurlijke of rechtspersonen hebben recht op het ongestoord genot van hun eigendom. Niemand zal van zijn eigendom worden beroofd behalve in het algemeen belang en met inachtneming van de voorwaarden neergelegd in de wet en in de algemene beginselen van het internationaal recht. De voorgaande bepalingen zullen echter op geen enkele wijze het recht aantasten dat een Staat heeft om die wetten toe te passen welke hij noodzakelijk oordeelt om toezicht uit te oefenen op het gebruik van eigendom in overeenstemming met het algemeen belang of om de betaling van belastingen of andere heffingen en boeten te verzekeren ».
L'article 13 de la Constitution implique un droit d'accès au juge Artikel 13 van de Grondwet houdt een recht in op toegang tot de
compétent. Ce droit est également garanti par l'article 6.1 de la bevoegde rechter. Dat recht wordt eveneens gewaarborgd bij artikel 6.1
Convention européenne des droits de l'homme et par un principe général van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en bij een
de droit. algemeen rechtsbeginsel.
L'article 13 de la Convention européenne des droits de l'homme Artikel 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens
garantit le droit à un recours effectif devant une instance nationale waarborgt voor personen van wie de rechten en vrijheden vermeld in dat
à toute personne dont les droits et libertés mentionnés dans cette Verdrag zijn geschonden, een recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel
Convention ont été violés. voor een nationale instantie.
B.2.4. En ce qui concerne les dispositions constitutionnelles et B.2.4. Voor wat de door de verzoekende partijen aangevoerde grondwets-
conventionnelles invoquées par les parties requérantes, il n'existe en verdragsbepalingen betreft, bestaat er geen
pas d'obligation de standstill. standstill-verplichting.
B.3.1. Le délai initialement prescrit pour l'introduction d'une B.3.1. De oorspronkelijk voorgeschreven termijn voor het indienen van
réclamation contre une taxe communale était fixé à trois mois. Ainsi, een bezwaarschrift tegen een gemeentebelasting bedroeg drie maanden.
l'article 5 de la loi du 23 décembre 1986 relative au recouvrement et Artikel 5 van de wet van 23 december 1986 betreffende de invordering
au contentieux en matière de taxes provinciales et locales disposait : en de geschillen ter zake van provinciale en plaatselijke heffingen bepaalde aldus :
« Le redevable d'une imposition établie par voie de rôle peut « Degene die een kohierbelasting verschuldigd is, kan bezwaar indienen
introduire une réclamation auprès de la députation permanente du bij de bestendige deputatie van de provincieraad.
conseil provincial. La réclamation doit être faite par écrit, motivée, et remise ou Het bezwaar moet schriftelijk worden gedaan, met redenen omkleed zijn
présentée par envoi postal dans les trois mois de la délivrance de en overhandigd of per post verzonden worden binnen drie maanden na de
l'avertissement-extrait de rôle. afgifte van het aanslagbiljet.
Il est délivré accusé de réception des réclamations ». Van de bezwaarschriften wordt een ontvangstbewijs afgegeven ».
B.3.2. Cette loi a été abrogée par l'article 14, 6°, de la loi du 24 B.3.2. Die wet is opgeheven bij artikel 14, 6°, van de wet van 24
décembre 1996 relative à l'établissement et au recouvrement des taxes december 1996 betreffende de vestiging en de invordering van de
provinciales et communales (Moniteur belge, 31 décembre 1996) qui provincie- en gemeentebelastingen (Belgisch Staatsblad, 31 december
prévoyait également en son article 9, alinéa 3, un délai de trois mois 1996), die in artikel 9, derde lid, ervan eveneens voorzag in een
pour l'introduction d'une réclamation. termijn van drie maanden voor het indienen van een bezwaarschrift.
Ces deux dispositions ont été annulées par l'arrêt n° 30/98 du 18 mars Die twee bepalingen zijn vernietigd bij het arrest nr. 30/98 van 18
1998. maart 1998.
B.3.3. La loi du 15 mars 1999 relative au contentieux en matière B.3.3. De wet van 15 maart 1999 betreffende de beslechting van fiscale
fiscale visait à tirer les conséquences de l'arrêt n° 67/98 du 10 juin geschillen strekte ertoe de gevolgen te trekken uit het arrest nr.
1998 « dont il découl [ait] que la décision que prend l'administration 67/98 van 10 juni 1998 « waaruit [volgde] dat de beslissing die de
fiscale (c'est-à-dire le directeur régional) suite à l'introduction belastingadministratie (dit wil zeggen de gewestelijke directeur)
d'une réclamation, constitue une décision de contentieux administratif neemt nadat een bezwaarschrift werd ingediend, een beslissing in een
et non une décision juridictionnelle ». L'évolution de la bestuursgeschil is, niet een gerechtelijke beslissing ». De
jurisprudence devait ainsi amener le Gouvernement fédéral à revoir la ontwikkeling van de rechtspraak moest de Regering aldus ertoe brengen
manière de régler le contentieux en matière fiscale (Doc. parl., de wijze te herzien waarop het contentieux in fiscale zaken wordt
Chambre, 1997-1998, n° 1341/23, p. 2). geregeld (Parl. St., Kamer, 1997-1998, nr. 1341/23, p. 2).
Plusieurs amendements introduits par le Gouvernement fédéral Verschillende door de federale Regering ingediende amendementen
entendaient modifier la loi du 24 décembre 1996 en vue de créer un beoogden de wet van 24 december 1996 te wijzigen teneinde een
gelijkschakeling tot stand te brengen tussen de regels die van
parallélisme entre les règles applicables aux impôts d'Etat et celles toepassing zijn op de rijksbelastingen en die met betrekking tot de
afférentes aux taxes provinciales et communales (Doc. parl. Sénat, provincie- en gemeentebelastingen (Parl. St., Senaat, 1998-1999, nr.
1998-1999, n° 1-966/7, pp. 15 à 17; n° 1-966/11, p. 199). 1-966/7, pp. 15 tot 17; nr. 1-966/11, p. 199).
Le délai pour introduire une réclamation à l'encontre d'une taxe De termijn om een bezwaarschrift in te dienen tegen een provincie- of
provinciale ou communale a ainsi été fixé par renvoi au chapitre VII gemeentebelasting is aldus vastgesteld met verwijzing naar hoofdstuk
du titre VII du Code des impôts sur les revenus 1992 (ci-après : CIR VII van titel VII van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992
1992), en vertu de l'article 12 de la loi du 24 décembre 1996, modifié (hierna : WIB 1992), op grond van artikel 12 van de wet van 24
en ce sens. december 1996, in die zin gewijzigd.
Le délai de six mois qui était fixé par l'article 371 dudit Code pour De termijn van zes maanden die was vastgesteld bij artikel 371 van dat
l'introduction des réclamations a été porté à trois mois par l'article Wetboek voor het indienen van de bezwaarschriften is gebracht op drie
28 de la loi du 15 mars 1999 au motif que la philosophie du projet maanden bij artikel 28 van de wet van 15 maart 1999 omdat de filosofie
était de réduire les délais (Doc. parl., Sénat, 1998-1999, n° van het ontwerp erin bestond de termijnen in te korten (Parl. St.,
1-966/11, p. 164). Senaat, 1998-1999, nr. 1-966/11, p. 164).
Le ministre compétent a ajouté ce qui suit, en commission des Finances De bevoegde minister heeft in de Kamercommissie voor de Financiën en
et du Budget de la Chambre : de Begroting eraan toegevoegd :
« Le contribuable dispose d'un délai de trois mois (à compter de la « De belastingplichtige beschikt over een termijn van drie maanden
date d'envoi de l'avertissement extrait de rôle par pli ordinaire à la (vanaf de datum van verzending van het aanslagbiljet per gewone brief
poste) pour introduire sa réclamation. bij de post) om zijn bezwaarschrift in te dienen.
Comparée à des délais analogues (en ce qui concerne les décisions In vergelijking met gelijkaardige termijnen (inzake de door een
prises par un organisme social, le délai d'appel auprès du tribunal du sociaal organisme genomen beslissingen bedraagt de termijn om beroep
travail est par exemple d'un mois; pour l'introduction d'un recours au aan te tekenen bij de arbeidsrechtbank bijvoorbeeld één maand, voor de
indiening van een bezwaar bij de Raad van State bedraagt hij zestig
Conseil d'Etat, le délai est de soixante jours...), cette proposition dagen...) lijkt dit een redelijk voorstel, aangezien de
semble raisonnable, étant donné que le contribuable dispose d'abord belastingplichtige eerst beschikt over een termijn van twee maanden om
d'un premier délai de deux mois pour payer soit le montant total de hetzij het volledige bedrag van de belasting, hetzij het gedeelte
l'impôt, soit la partie de ce montant qu'il ne conteste pas (l'impôt ervan dat hij niet betwist, te betalen (de luidens het aanslagbiljet
dû selon l'avertissement-extrait de rôle doit en effet être payé dans verschuldigde belasting moet immers binnen de twee maanden worden
les deux mois). Il peut donc encore introduire sa réclamation dans le betaald). Een en ander brengt mee dat hij tijdens de maand die volgt
mois qui suit la date limite de paiement » (Doc. parl., Chambre, op de uiterste datum van betaling zijn bezwaarschrift nog mag indienen
1997-1998, n° 1341/23, p. 3). » (Parl. St., Kamer, 1997-1998, nr. 1341/23, p. 3).
B.3.4. Un délai de six mois a été rétabli à l'article 371 du CIR 1992 B.3.4. Een termijn van zes maanden is opnieuw ingevoerd in artikel 371
par l'article 7 de la loi-programme du 20 juillet 2006 (Moniteur van het WIB 1992 bij artikel 7 van de programmawet van 20 juli 2006
belge, 28 juillet 2006). (Belgisch Staatsblad, 28 juli 2006).
Dans les travaux préparatoires, l'allongement du délai de réclamation In de parlementaire voorbereiding is de verlenging van de
a été justifié comme suit : bezwaartermijn als volgt verantwoord :
« Sous l'empire de l'ancienne procédure fiscale, les réclamations « Onder het stelsel van de oude fiscale procedure moesten de
devaient être présentées au plus tard le trente avril de l'année qui bezwaarschriften worden voorgelegd uiterlijk de dertigste april van
suivait celle au cours de laquelle l'impôt était établi sans que ce het jaar dat volgt op dat waarin de belasting was gevestigd zonder dat
délai puisse être inférieur à six mois à partir de la date de deze termijn korter mocht zijn dan zes maanden vanaf de datum van het
l'avertissement extrait de rôle. aanslagbiljet.
La loi du 15 mars 1999 a ramené ce délai à trois mois à compter de De wet van 15 maart 1999 heeft deze termijn teruggebracht tot drie
l'envoi de l'avertissement extrait de rôle. Soucieux d'accélérer le maanden te rekenen vanaf de verzending van het aanslagbiljet. Uit
traitement du contentieux fiscal, et, par conséquent, de ne pas bezorgdheid de behandeling van de fiscale geschillen te versnellen,
prolonger la période d'incertitude pendant laquelle une cotisation en, bijgevolg, de periode van onzekerheid niet te verlengen tijdens
peut être contestée, le législateur justifiait alors ce dewelke een belasting kan worden betwist, rechtvaardigde de wetgever
raccourcissement du délai de réclamation comme la contrepartie de deze verkorting van de bezwaartermijn als tegenprestatie voor de
l'octroi au contribuable d'un double degré de juridiction devant le toekenning aan de belastingplichtige van een dubbele mogelijkheid
pouvoir judiciaire. inzake jurisdictie voor de rechterlijke macht.
Dès l'origine, et déjà au cours des travaux préparatoires des lois de Van in het begin en reeds tijdens de voorbereidende werkzaamheden van
réforme de la procédure fiscale, la trop grande brièveté de ce délai de wetten betreffende de hervorming van de fiscale procedure werd
fut dénoncée. Ce sentiment est aujourd'hui unanimement partagé. tegen deze zeer beperkte termijn geprotesteerd. Dit gevoel wordt
vandaag unaniem gedeeld.
Dans sa recommandation officielle du 8 septembre 2003, le Collège des In zijn officiële aanbeveling van 8 september 2003 heeft het College
médiateurs fédéraux, estimant qu'il existe un déséquilibre entre le van federale ombudsmannen, ervan uitgaande dat er een onevenwicht
principe de sécurité juridique et les principes de bonne gouvernance bestaat tussen het principe van rechtszekerheid en de principes van
et mettant en regard la brièveté du délai de réclamation, avec la behoorlijk bestuur en uit de vergelijking van de beperkte duur van de
longueur des délais (trois ans, voire cinq ans en cas de fraude) dont bezwaartermijn met de duur van de termijnen (drie jaar, zelfs vijf
dispose l'administration pour établir l'impôt, a également demandé que jaar in geval van fraude) waarover de administratie beschikt voor de
le délai de réclamation soit allongé. vestiging van de belasting, ook gevraagd dat de bezwaartermijn zou
worden verlengd.
La disposition en projet entend faire voie à cette préoccupation De bepaling in het ontwerp beoogt tegemoet te komen aan deze terechte
justifiée et porte le délai de réclamation à six mois, soit, le délai bezorgdheid en brengt de bezwaartermijn op zes maanden, zijnde, de
minimal qui était applicable sous l'empire de l'ancienne procédure minimale termijn die van toepassing was onder de vroegere fiscale
fiscale » (Doc. parl., Chambre, 2005-2006, DOC 51-2517/001, pp. 8-9). procedure » (Parl. St., Kamer, 2005-2006, DOC 51-2517/001, pp. 8-9).
Il a encore été ajouté ce qui suit en commission du Budget et des Voorts is in de Kamercommissie voor de Financiën en de Begroting eraan
Finances de la Chambre : toegevoegd :
« Les médiateurs fédéraux ont fait état d'un nombre de cas concrets « De federale ombudsmannen hebben melding gemaakt van een aantal
qui plaident en faveur d'un rallongement du délai de réclamation. concrete gevallen die ervoor pleiten de voormelde termijn te
Cette question a également été évoquée avec des magistrats, des verlengen. Dat vraagstuk is ook ter sprake gebracht bij magistraten,
fiscalistes et des fonctionnaires, qui tous se sont prononcés en fiscalisten en ambtenaren, die zich allemaal voor die
faveur de cet allongement de délai. termijnverlenging hebben uitgesproken.
Chaque année, les avertissements-extraits de rôle arrivent à la même
période chez beaucoup de contribuables, si bien que les conseillers Elk jaar komen de aanslagbiljetten bij veel belastingplichtigen in
fiscaux sont alors débordés de travail. L'on a constaté qu'un nombre dezelfde periode toe, zodat de fiscale raadgevers dan overbezet zijn.
important de recours administratifs sont tout simplement formés parce Men heeft vastgesteld dat een aantal administratieve beroepen gewoon
que le contribuable n'a pas eu suffisamment de temps pour analyser son worden ingesteld, omdat de belastingplichtige onvoldoende tijd heeft
avertissement-extrait de rôle et prendre éventuellement contact avec gehad om zijn aanslagbiljet te analyseren en eventueel contact op te
l'administration fiscale. L'ensemble des acteurs a donc intérêt à nemen met de belastingadministratie. Alle betrokkenen hebben dus
l'allongement du délai de réclamation » (Doc. parl., Chambre, belang bij de verlenging van de termijn om een bezwaarschrift in te
2005-2006, DOC 51-2517/012, p. 29). dienen » (Parl. St., Kamer, 2005-2006, DOC 51-2517/012, p. 29).
B.3.5. Le délai de trois mois retenu dans l'ordonnance attaquée a été B.3.5. De in de bestreden ordonnantie gekozen termijn van drie maanden
justifié comme suit : is als volgt verantwoord :
« Le § 1er stipule, comme antérieurement, que le Collège des « In § 1 is bepaald dat, net als voorheen, het College van
bourgmestre et échevins reste compétent pour connaître des recours en Burgemeester en Schepenen bevoegd blijft om kennis te nemen van
matière de taxes communales. bezwaren inzake gemeentebelastingen.
Le délai de recours est ramené à trois mois à compter de la date de De verhaaltermijn wordt verkort tot drie maanden, te rekenen vanaf de
notification de l'imposition ou à compter de la date de perception au datum van kennisgeving van de belasting of vanaf de datum van de
comptant. La prolongation de ce délai à six mois, telle que prévue à contante inning. De verlenging van die termijn tot zes maanden, zoals
l'article 371 du Code des impôts sur les revenus, n'est pas reprise bepaald in artikel 371 van het Wetboek der Inkomstenbelasting, wordt
ici : en effet, un tel délai n'est pas nécessaire pour les taxes hier niet overgenomen : een dergelijke termijn is immers niet nodig
communales qui, le plus souvent, sont moins complexes que les taxes voor de gemeentebelastingen, die meestal minder complex zijn dan de
fédérales sur les revenus. De plus, un long délai, au niveau local, federale inkomstenbelastingen. Bovendien maakt een langere termijn op
rend la situation inutilement incertaine » (Doc. parl., Parlement de lokaal niveau de situatie nodeloos onzeker » (Parl. St., Brussels
la Région de Bruxelles-capitale, 2012-2013, n° A-440/1, p. 7). Hoofdstedelijk Parlement, 2012-2013, A-440/1, p. 7).
B.4. Les parties requérantes soutiennent qu'en réduisant de moitié le B.4. De verzoekende partijen voeren aan dat het bestreden artikel 9, §
délai de réclamation qui s'appliquait selon la législation antérieure, 1, tweede lid, door de bezwaartermijn die ingevolge de vroegere
l'article 9, § 1er, alinéa 2, attaqué réduirait sensiblement la protection du droit de propriété. Par conséquent, il serait porté également atteinte au droit à un recours effectif du contribuable à l'encontre de la mesure fiscale qui lui est opposée et, partant, à son droit d'accès à un juge. B.5. Par l'article 9, § 1er, attaqué, le législateur ordonnanciel a entendu accélérer la procédure de réclamation et donc renforcer la sécurité juridique, notamment en réduisant à trois mois le délai dans lequel les taxes locales peuvent être contestées. B.6.1. Il relève du pouvoir d'appréciation du législateur ordonnanciel de considérer que le délai de six mois appliqué aux impôts sur les revenus fédéraux n'est pas nécessaire pour les taxes provinciales et communales qu'il estime moins complexes. La Cour ne pourrait censurer pareil choix du législateur ordonnanciel que s'il était porté atteinte sans justification raisonnable aux droits des personnes concernées. B.6.2. Il n'apparaît pas que le contentieux relatif à l'établissement et au recouvrement des taxes provinciales et communales soit d'une complexité telle que la réduction à trois mois du délai pour introduire une réclamation porterait atteinte de manière wetgeving van toepassing was, met de helft in te korten, de bescherming van het eigendomsrecht aanzienlijk zou verminderen. Bijgevolg zou eveneens afbreuk worden gedaan aan het recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel van de belastingschuldige tegen de aan hem tegengeworpen fiscale maatregel en bijgevolg aan zijn recht op toegang tot een rechter. B.5. Bij het bestreden artikel 9, § 1, beoogde de ordonnantiegever de bezwaarprocedure te versnellen en aldus de rechtszekerheid te bevorderen, met name door de periode tijdens welke de lokale belastingen kunnen worden betwist in te korten tot een termijn van drie maanden. B.6.1. Het behoort tot de beoordelingsbevoegdheid van de ordonnantiegever om ervan uit te gaan dat een termijn van zes maanden, van toepassing op de federale inkomstenbelastingen, niet nodig is voor de provincie- en gemeentebelastingen, die hij minder complex acht. Het Hof zou een dergelijke keuze van de ordonnantiegever alleen kunnen afkeuren indien zonder redelijke verantwoording afbreuk zou worden gedaan aan de rechten van de betrokkenen. B.6.2. Het blijkt niet dat het contentieux betreffende de vestiging en de invordering van de provincie- en gemeentebelastingen dermate ingewikkeld is dat de inkorting van de termijn om een bezwaarschrift in te dienen tot drie maanden, op onevenredige wijze afbreuk zou doen
disproportionnée aux droits des contribuables concernés. aan de rechten van de betrokken belastingplichtigen.
B.7. Le premier moyen n'est pas fondé. B.7. Het eerste middel is niet gegrond.
Quant aux deuxième et troisième moyens Ten aanzien van het tweede en het derde middel
B.8.1. Le deuxième moyen dans les deux affaires est pris de la B.8.1. Het tweede middel in de twee zaken is afgeleid uit de
violation, par l'article 13 de l'ordonnance attaquée, des articles 10, schending, door artikel 13 van de bestreden ordonnantie, van de
11 et 13 de la Constitution, lus en combinaison avec le principe artikelen 10, 11 en 13 van de Grondwet, in samenhang gelezen met het
algemeen beginsel van rechtszekerheid, met het algemeen beginsel van
général de sécurité juridique, avec le principe général des droits de de rechten van de verdediging, met het algemeen beginsel van
la défense, avec le principe général de non-rétroactivité et avec le niet-retroactiviteit en met het algemeen beginsel van eerbied voor de
principe général du respect des anticipations légitimes. gewettigde verwachtingen.
Il est soutenu qu'en faisant rétroagir l'ordonnance attaquée aux taxes Er wordt aangevoerd dat artikel 13, door aan de bestreden ordonnantie
communales qui sont perçues au comptant à partir du 1er mars 2014 ou een terugwerkende kracht te geven tot de gemeentebelastingen die
qui sont enrôlées et rendues exécutoires à partir du 1er mars 2014, contant zijn geïnd vanaf 1 maart 2014 of die vanaf 1 maart 2014 zijn
l'article 13 entraîne, de manière imprévisible et difficilement ingekohierd en uitvoerbaar verklaard, op onvoorzienbare en moeilijk om
réversible, la réduction du délai de réclamation à l'encontre des te keren wijze de inkorting met zich meebrengt van de termijn voor
taxations préalables, contrevenant de ce fait aux dispositions et bezwaarschriften tegen eerdere belastingen, met schending van de in
principes visés au moyen. het middel beoogde bepalingen en beginselen.
B.8.2. Le troisième moyen dans les deux affaires est pris de la B.8.2. Het derde middel in de twee zaken is afgeleid uit de schending,
violation, par les articles 12 et 13 de l'ordonnance attaquée, des door de artikelen 12 en 13 van de bestreden ordonnantie, van de
articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec le artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met het
principe général de sécurité juridique. L'application combinée des algemeen beginsel van rechtszekerheid. De gecombineerde toepassing van
articles 12 et 13 précités aurait pour effet que les taxes enrôlées et de voormelde artikelen 12 en 13 zou tot gevolg hebben dat de
belastingen die zijn ingekohierd en uitvoerbaar verklaard tussen 2
rendues exécutoires entre le 2 février 2014 et le 1er mars 2014 ne se februari 2014 en 1 maart 2014 niet vallen onder de toepassing van de
voient appliquer ni l'ancienne ni la nouvelle législation. vroegere wetgeving, noch onder die van de nieuwe wetgeving.
B.8.3. Compte tenu de leur connexité, ces deux moyens sont examinés B.8.3. Gelet op hun samenhang worden de twee middelen samen
ensemble. onderzocht.
B.9. Les articles 12 et 13 de l'ordonnance attaquée disposaient : B.9. De artikelen 12 en 13 van de bestreden ordonnantie bepaalden :
«

Art. 12.La loi du 24 décembre 1996 relative à l'établissement et au

«

Art. 12.De wet van 24 december 1996 betreffende de vestiging en de

recouvrement des taxes provinciales et communales, modifiée par la loi invordering van de provincie- en gemeentebelastingen, gewijzigd bij de
du 15 mars 1999, est abrogée. wet van 15 maart 1999, wordt opgeheven.
Elle reste toutefois applicable aux taxes communales perçues au Voornoemde wet blijft evenwel van toepassing op de gemeentebelastingen
comptant avant le 1er mars 2014 ou qui sont enrôlées et rendues die contant worden geïnd vóór 1 maart 2014 of die vóór 1 februari 2014
exécutoires avant le 1er février 2014. worden ingekohierd en uitvoerbaar verklaard.

Art. 13.La présente ordonnance s'applique aux taxes communales qui

Art. 13.Deze ordonnantie is van toepassing op de gemeentebelastingen

sont perçues au comptant à partir du 1er mars 2014 ou qui sont die contant worden geïnd vanaf 1 maart 2014 of die vanaf 1 maart 2014
enrôlées et rendues exécutoires à partir du 1er mars 2014 ». worden [ingekohierd] en uitvoerbaar worden verklaard ».
B.10.1. L'ordonnance du 12 février 2015 « modifiant l'ordonnance du 3 B.10.1. De ordonnantie van 12 februari 2015 « tot wijziging van de
avril 2014 relative à l'établissement, au recouvrement et au ordonnantie van 3 april 2004 betreffende de vestiging, de invordering
contentieux en matière de taxes communales » a modifié, par son en de geschillen inzake gemeentebelastingen » heeft, bij artikel 9
article 9, l'article 12, alinéa 2, de l'ordonnance attaquée comme suit ervan, artikel 12, tweede lid, van de bestreden ordonnantie als volgt
: gewijzigd :
« Elle reste toutefois applicable aux taxes communales perçues au « Voornoemde wet blijft evenwel van toepassing op de
comptant avant le 17 mai 2014 ou qui sont enrôlées et rendues gemeentebelastingen die contant worden geïnd vóór 17 mei 2014 of die
exécutoires avant le 17 mai 2014 ». vóór 17 mei 2014 worden ingekohierd en uitvoerbaar verklaard ».
Quant à l'article 13 attaqué, il a été remplacé comme suit par Het bestreden artikel 13 is als volgt vervangen bij artikel 10 van
l'article 10 de la même ordonnance : dezelfde ordonnantie :
« La présente ordonnance s'applique aux taxes communales qui sont « Deze ordonnantie is van toepassing op de gemeentebelastingen die
perçues au comptant à partir du 17 mai 2014 ou qui sont enrôlées et contant worden geïnd vanaf 17 mei 2014 of die vanaf 17 mei 2014 worden
rendues exécutoires à partir du 17 mai 2014 ». ingekohierd en uitvoerbaar worden verklaard ».
B.10.2. Ces modifications ont été justifiées comme suit : B.10.2. Die wijzigingen zijn als volgt verantwoord :
« La rétroactivité de l'ordonnance du 3 avril 2014 telle qu'elle est « De retroactiviteit van de ordonnantie van 3 april 2014,
organisée par les articles 12 et 13 pose problème puisqu'il était georganiseerd in haar artikelen 12 en 13, stelt een probleem,
impossible pour les communes d'appliquer l'ordonnance avant qu'elles aangezien het voor de gemeenten onmogelijk was de ordonnantie toe te
ne puissent en prendre connaissance. Dès lors, il apparaît opportun de passen alvorens ze er kennis van hadden. Het lijkt derhalve opportuun
modifier la date d'entrée en vigueur de l'ordonnance pour fixer cette de datum van inwerkingtreding van de ordonnantie te wijzigen en deze
dernière au 17 mai 2014, soit 10 jours après sa publication au op datum van 17 mei 2014 te brengen, zijnde tien dagen na de
Moniteur belge. bekendmaking ervan in het Belgisch Staatsblad.
En outre, l'article 12 de ladite ordonnance fait une distinction entre Daarenboven maakt artikel 12 van de bedoelde ordonnantie een
les taxes perçues au comptant et les taxes enrôlées. Pour ces onderscheid tussen de contantbelastingen en de kohierbelastingen. Voor
dernières, la loi du 24 décembre 1996 n'était d'application que deze laatste was de wet van 24 december 1996 slechts van toepassing
jusqu'au 1er février 2014, tandis que pour les taxes perçues au tot 1 februari 2014, terwijl deze wet voor de contantbelastingen van
comptant la loi était d'application jusqu'au 1er mars 2014 » (Doc. toepassing bleef tot 1 maart 2014 » (Parl. St., Brussels
parl., Parlement de la Région de Bruxelles-Capitale, 2014-2015, n° A-60/1, pp. 2 et 3). Hoofdstedelijk Parlement, 2014-2015, nr. A-60/1, pp. 2 en 3).
B.11.1. D'après le Gouvernement de la Région de Bruxelles-capitale, en B.11.1. Volgens de Brusselse Hoofdstedelijke Regering zou het beroep,
ce qu'il vise les articles 12 et 13 de l'ordonnance attaquée, le in zoverre het de artikelen 12 en 13 van de bestreden ordonnantie
recours serait devenu sans objet dès lors qu'ils ont été remplacés par beoogt, zonder voorwerp zijn geworden aangezien die artikelen zijn
les articles 9 et 10 de l'ordonnance du 12 février 2015. vervangen bij de artikelen 9 en 10 van de ordonnantie van 12 februari
B.11.2. En vertu de l'article 11 de l'ordonnance du 12 février 2015, 2015. B.11.2. Krachtens artikel 11 van de ordonnantie van 12 februari 2015
celle-ci est entrée en vigueur le jour de sa publication au Moniteur is die laatste in werking getreden op de dag van de bekendmaking ervan
belge, soit le 25 février 2015. Etant donné qu'aucune portée in het Belgisch Staatsblad, namelijk op 25 februari 2015. Vermits aan
rétroactive n'a été conférée à ladite ordonnance, la date du 17 mai die ordonnantie geen terugwerkende kracht is verleend, kan de datum
2014 qu'elle a entendu fixer pour l'application de l'ordonnance du 3 van 17 mei 2014 die zij heeft willen vaststellen voor de toepassing
avril 2014 ne peut s'appliquer qu'aux faits, actes et situations qui van de ordonnantie van 3 april 2014, enkel van toepassing zijn op de
n'étaient pas encore définitifs à la date du 25 février 2015. En feiten, handelingen en situaties die nog niet definitief waren op
revanche, les articles 12 et 13 attaqués de l'ordonnance du 3 avril datum van 25 februari 2015. De bestreden artikelen 12 en 13 van de
2014 ont pu produire leurs effets à l'égard des faits, actes et ordonnantie van 3 april 2014 hebben daarentegen uitwerking kunnen
situations qui sont devenus définitifs avant l'entrée en vigueur de hebben ten aanzien van de feiten, handelingen en situaties die
definitief zijn geworden vóór de inwerkingtreding van de
l'ordonnance modificative du 12 février 2015. wijzigingsordonnantie van 12 februari 2015.
B.11.3. Il en résulte que les deuxième et troisième moyens doivent B.11.3. Hieruit vloeit voort dat het tweede en het derde middel moeten
être examinés. worden onderzocht.
B.12.1. La non-rétroactivité des lois est une garantie ayant pour but B.12.1. De niet-retroactiviteit van wetten is een waarborg ter
de prévenir l'insécurité juridique. Cette garantie exige que le voorkoming van rechtsonzekerheid. Die waarborg vereist dat de inhoud
contenu du droit soit prévisible et accessible, de sorte que le van het recht voorzienbaar en toegankelijk is, zodat de rechtzoekende
justiciable puisse prévoir, à un degré raisonnable, les conséquences in redelijke mate de gevolgen van een bepaalde handeling kan voorzien
d'un acte déterminé au moment où cet acte est accompli. La op het tijdstip dat die handeling wordt verricht. De terugwerkende
kracht kan enkel worden verantwoord wanneer zij onontbeerlijk is voor
rétroactivité peut uniquement être justifiée lorsqu'elle est de verwezenlijking van een doelstelling van algemeen belang.
indispensable à la réalisation d'un objectif d'intérêt général. B.12.2. Volgens de parlementaire voorbereiding van de ordonnantie van
B.12.2. Selon les travaux préparatoires de l'ordonnance du 12 février 12 februari 2015, vermeld in B.10.2, zorgde de retroactiviteit waarin
2015 cités en B.10.2, la rétroactivité que les articles 12 et 13 de de artikelen 12 en 13 van de ordonnantie van 3 april 2014 voorzagen,
l'ordonnance du 3 avril 2014 ont organisée, posait problème puisqu'il voor problemen vermits het voor de gemeenten onmogelijk was de
était impossible pour les communes d'appliquer l'ordonnance avant ordonnantie toe te passen vooraleer zij daarvan kennis konden nemen
qu'elles ne puissent en prendre connaissance à dater de sa publication vanaf de bekendmaking ervan in het Belgisch Staatsblad. Door de
au Moniteur belge. Par sa portée rétroactive, l'ordonnance attaquée a terugwerkende kracht ervan kon de bestreden ordonnantie eveneens tot
pu également avoir pour conséquence de priver certains contribuables gevolg hebben dat sommige belastingplichtigen die de verzoekende
que les associations requérantes ont pour but de représenter de la verenigingen beogen te vertegenwoordigen, de mogelijkheid wordt
possibilité d'introduire une réclamation lorsqu'ils se trouvaient ontzegd om een bezwaarschrift in te dienen wanneer zij werden
confrontés à une réduction de délai qu'ils n'étaient pas en mesure de geconfronteerd met een inkorting van de termijn die zij niet konden
prévoir et sans que cette rétroactivité soit justifiée par un objectif voorzien en zonder dat die terugwerkende kracht verantwoord was door
d'intérêt général. een doel van algemeen belang.
B.12.3. En outre, il découle de la formulation de l'article 12 de B.12.3. Bovendien vloeit uit de formulering van artikel 12 van de
l'ordonnance attaquée que les taxes enrôlées et rendues exécutoires bestreden ordonnantie voort dat de belastingen die zijn ingekohierd en
entre le 1er février et le 1er mars 2014 n'étaient soumises ni à la uitvoerbaar verklaard tussen 1 februari en 1 maart 2014 niet
onderworpen waren aan de wet van 24 december 1996, noch aan de
loi du 24 décembre 1996 ni à l'ordonnance du 3 avril 2014, de sorte que les ordonnantie van 3 april 2014, zodat de belastingplichtigen die die
contribuables redevables de ces taxes n'étaient pas en mesure de belastingen verschuldigd zijn, niet in staat waren de termijn te
prévoir le délai dans lequel ils étaient tenus d'introduire une voorzien waarin zij ertoe gehouden waren een bezwaarschrift in te
réclamation. dienen.
B.13. Partant, les deuxième et troisième moyens sont fondés, en ce B.13. Het tweede en het derde middel zijn bijgevolg gegrond in zoverre
qu'ils visent les articles 12 et 13 de l'ordonnance attaquée, tels zij de artikelen 12 en 13 van de bestreden ordonnantie beogen, zoals
qu'ils étaient en vigueur avant leur modification par les articles 9 die van kracht waren vóór de wijziging ervan bij de artikelen 9 en 10
et 10 de l'ordonnance du 12 février 2015. van de ordonnantie van 12 februari 2015.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
- annule les articles 12 et 13 de l'ordonnance de la Région de - vernietigt de artikelen 12 en 13 van de ordonnantie van het
Bruxelles-Capitale du 3 avril 2014 « relative à l'établissement, au Brusselse Hoofdstedelijke Gewest van 3 april 2014 « betreffende de
recouvrement et au contentieux en matière de taxes communales », tels vestiging, de invordering en de geschillen inzake gemeentebelastingen
qu'ils étaient en vigueur avant leur modification par les articles 9 », zoals zij van kracht waren vóór de wijziging ervan bij de artikelen
et 10 de l'ordonnance du 12 février 2015 « modifiant l'ordonnance du 3 9 en 10 van de ordonnantie van 12 februari 2015 « tot wijziging van de
avril 2014 relative à l'établissement, au recouvrement et au ordonnantie van 3 april 2004 betreffende de vestiging, de invordering
contentieux en matière de taxes communales »; en de geschillen inzake gemeentebelastingen »;
- rejette les recours pour le surplus. - verwerpt de beroepen voor het overige.
Ainsi rendu en langue française, en langue néerlandaise et en langue Aldus gewezen in het Frans, het Nederlands en het Duits,
allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op
1989 sur la Cour constitutionnelle, le 3 février 2016. het Grondwettelijk Hof, op 3 februari 2016.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président, De voorzitter,
J. Spreutels J. Spreutels
^