Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 2/2016 du 14 janvier 2016 Numéros du rôle : 6053 et 6098 En cause : les recours en annulation totale ou partielle de la loi du 8 mai 2014 modifiant le Code civil en vue d'instaurer l'égalité de l'homme et de (...) La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De (...)"
Extrait de l'arrêt n° 2/2016 du 14 janvier 2016 Numéros du rôle : 6053 et 6098 En cause : les recours en annulation totale ou partielle de la loi du 8 mai 2014 modifiant le Code civil en vue d'instaurer l'égalité de l'homme et de (...) La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De (...) Uittreksel uit arrest nr. 2/2016 van 14 januari 2016 Rolnummers : 6053 en 6098 In zake : de beroepen tot gehele of gedeeltelijke vernietiging van de wet van 8 mei 2014 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met het oog op de inv(...) Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de rechters (...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 2/2016 du 14 janvier 2016 Uittreksel uit arrest nr. 2/2016 van 14 januari 2016
Numéros du rôle : 6053 et 6098 Rolnummers : 6053 en 6098
En cause : les recours en annulation totale ou partielle (article 2) In zake : de beroepen tot gehele of gedeeltelijke (artikel 2)
de la loi du 8 mai 2014 modifiant le Code civil en vue d'instaurer vernietiging van de wet van 8 mei 2014 tot wijziging van het
l'égalité de l'homme et de la femme dans le mode de transmission du Burgerlijk Wetboek met het oog op de invoering van de gelijkheid
tussen mannen en vrouwen bij de wijze van naamsoverdracht aan het kind
nom à l'enfant et à l'adopté, introduits par V.V. et par l'Institut en aan de geadopteerde, ingesteld door V.V. en door het Instituut voor
pour l'égalité des femmes et des hommes. de gelijkheid van vrouwen en mannen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de
Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président J. Spreutels, Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des recours et procédure I. Onderwerp van de beroepen en rechtspleging
a. Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le a. Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 6 oktober
2014 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 7
6 octobre 2014 et parvenue au greffe le 7 octobre 2014, V.V., assistée oktober 2014, heeft V.V., bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr.
et représentée par Me J.-M. Arnould, avocat au barreau de Mons, a J.-M. Arnould, advocaat bij de balie te Bergen, beroep tot
introduit un recours en annulation de la loi du 8 mai 2014 modifiant vernietiging ingesteld van de wet van 8 mei 2014 tot wijziging van het
le Code civil en vue d'instaurer l'égalité de l'homme et de la femme Burgerlijk Wetboek met het oog op de invoering van de gelijkheid
tussen mannen en vrouwen bij de wijze van naamsoverdracht aan het kind
dans le mode de transmission du nom à l'enfant et à l'adopté (publiée en aan de geadopteerde (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van
au Moniteur belge du 26 mai 2014). 26 mei 2014).
b. Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le b. Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 26
november 2014 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen
26 novembre 2014 et parvenue au greffe le 27 novembre 2014, l'Institut op 27 november 2014, heeft het Instituut voor de gelijkheid van
pour l'égalité des femmes et des hommes, assisté et représenté par Me vrouwen en mannen, bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. E. Maes en
E. Maes et Me Y. Thiery, avocats au barreau de Bruxelles, a introduit Mr. Y. Thiery, advocaten bij de balie te Brussel, beroep tot
un recours en annulation de l'article 335, § 1er, alinéa 2, dernière vernietiging ingesteld van artikel 335, § 1, tweede lid, laatste zin,
phrase, du Code civil, tel que cet article a été remplacé par van het Burgerlijk Wetboek, zoals dat artikel vervangen werd bij
l'article 2 de la loi du 8 mai 2014 précitée. artikel 2 van voormelde wet van 8 mei 2014.
Ces affaires, inscrites sous les numéros 6053 et 6098 du rôle de la Die zaken, ingeschreven onder de nummers 6053 en 6098 van de rol van
Cour, ont été jointes. het Hof, werden samengevoegd.
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
Quant à la loi attaquée et à son contexte Ten aanzien van de bestreden wet en de context ervan
B.1.1. L'article 2 de la loi du 8 mai 2014 modifiant le Code civil en B.1.1. Artikel 2 van de wet van 8 mei 2014 tot wijziging van het
vue d'instaurer l'égalité de l'homme et de la femme dans le mode de Burgerlijk Wetboek met het oog op de invoering van de gelijkheid
tussen mannen en vrouwen bij de wijze van naamsoverdracht aan het kind
transmission du nom à l'enfant et à l'adopté (ci-après : la loi du 8 en aan de geadopteerde (hierna : de wet van 8 mei 2014) vervangt
mai 2014) remplace l'article 335 du Code civil par la disposition artikel 335 van het Burgerlijk Wetboek door de volgende bepaling :
suivante : « § 1er. L'enfant dont la filiation paternelle et la filiation « § 1. Het kind wiens afstamming van vaderszijde en afstamming van
maternelle sont établies simultanément porte soit le nom de son père, moederszijde tegelijkertijd komen vast te staan draagt ofwel de naam
soit le nom de sa mère, soit leurs deux noms accolés dans l'ordre van zijn vader, ofwel de naam van zijn moeder, ofwel één die
choisi par eux dans la limite d'un nom pour chacun d'eux. samengesteld is uit hun twee namen, in de door hen gekozen volgorde
met niet meer dan één naam voor elk van hen.
Les père et mère choisissent le nom de l'enfant lors de la déclaration De ouders kiezen de naam van het kind op het ogenblik van de aangifte
de naissance. L'officier de l'état civil prend acte de ce choix. En van de geboorte. De ambtenaar van de burgerlijke stand neemt akte van
cas de désaccord ou en cas d'absence de choix, l'enfant porte le nom deze keuze. In geval van onenigheid of bij afwezigheid van keuze,
de son père. draagt het kind de naam van de vader.
§ 2. L'enfant dont seule la filiation maternelle est établie, porte le § 2. Het kind wiens afstamming alleen van moederszijde vaststaat,
nom de sa mère. draagt de naam van zijn moeder.
L'enfant dont seule la filiation paternelle est établie, porte le nom Het kind wiens afstamming alleen van vaderszijde vaststaat, draagt de
de son père. naam van zijn vader.
§ 3. Si la filiation paternelle est établie après la filiation § 3. Indien de afstamming van vaderszijde komt vast te staan na de
maternelle, aucune modification n'est apportée au nom de l'enfant. Il afstamming van moederszijde, blijft de naam van het kind onveranderd.
en va de même si la filiation maternelle est établie après la filiation paternelle. Toutefois, les père et mère ensemble, ou l'un d'eux si l'autre est décédé peuvent déclarer, dans un acte dressé par l'officier de l'état civil, que l'enfant portera soit le nom de la personne à l'égard de laquelle la filiation est établie en second lieu, soit leurs deux noms accolés dans l'ordre choisi par eux dans la limite d'un nom pour chacun d'eux. Cette déclaration est faite dans un délai d'un an à dater de la reconnaissance ou du jour où une décision établissant la filiation paternelle ou maternelle est coulée en force de chose jugée et avant la majorité ou l'émancipation de l'enfant. Le délai d'un an prend cours le jour suivant la notification ou la signification visées à l'article 319bis, alinéa 2. En cas de modification de la filiation paternelle ou maternelle durant Hetzelfde geldt indien de afstamming van moederszijde komt vast te staan na de afstamming van vaderszijde. Evenwel kunnen de ouders samen, of kan een van hen indien de andere overleden is, in een door de ambtenaar van de burgerlijke stand opgemaakte akte verklaren dat het kind ofwel de naam van de persoon ten aanzien van wie de afstamming als tweede komt vast te staan zal dragen, ofwel één die samengesteld is uit hun twee namen, in de door hen gekozen volgorde met niet meer dan één naam voor elk van hen. Deze verklaring wordt afgelegd binnen een termijn van één jaar te rekenen van de dag van de erkenning of van de dag waarop een beslissing die de afstamming van vaderszijde of van moederszijde vaststelt in kracht van gewijsde is gegaan, en voor de meerderjarigheid of de ontvoogding van het kind. De termijn van één jaar begint te lopen op de dag die volgt op de in artikel 319bis, tweede lid, bedoelde kennisgeving of betekening. Bij wijziging van de afstamming van vaderszijde of van moederszijde
la minorité de l'enfant en suite d'une action en contestation sur la tijdens de minderjarigheid van het kind als gevolg van een vordering
base des articles 318 et 330, le juge acte le nouveau nom de l'enfant, choisi, le cas échéant, par les père et mère selon les règles énoncées au § 1er. Mention de la déclaration visée à l'alinéa 2 ou du dispositif du jugement visé à l'alinéa 4 est faite en marge de l'acte de naissance et des autres actes concernant l'enfant. § 4. Si la filiation d'un enfant est modifiée alors que celui-ci a atteint l'âge de la majorité, aucune modification n'est apportée à son nom sans son accord ». tot betwisting van de afstamming op grond van de artikelen 318 en 330, neemt de rechter akte van de nieuwe naam van het kind die in voorkomend geval is gekozen door de vader en de moeder met inachtneming van de in § 1 vervatte regels. Van de in het tweede lid bedoelde verklaring of van het beschikkend gedeelte van het in het vierde lid bedoelde vonnis wordt melding gemaakt op de kant van de akte van geboorte en van de andere akten betreffende het kind. § 4. Indien de afstamming van een kind wordt gewijzigd wanneer het de meerderjarige leeftijd heeft bereikt, wordt er zonder zijn instemming geen verandering aan zijn naam aangebracht ».
B.1.2. L'article 3 de la loi du 8 mai 2014 insère dans le Code civil B.1.2. Artikel 3 van de wet van 8 mei 2014 voegt in het Burgerlijk
un article 335bis, qui dispose : Wetboek een artikel 335bis in, dat bepaalt :
« Le nom déterminé conformément à l'article 335, §§ 1er et 3, s'impose « De overeenkomstig artikel 335, §§ 1 en 3, bepaalde naam geldt ook
aux autres enfants dont la filiation est ultérieurement établie à voor de andere kinderen wier afstamming later ten aanzien van dezelfde
l'égard des mêmes père et mère ». vader en moeder komt vast te staan ».
B.1.3. Les articles 11 et 12 de la loi du 8 mai 2014, qui font partie B.1.3. De artikelen 11 en 12 van de wet van 8 mei 2014, die deel
du chapitre 3, section 1 (« Dispositions transitoires »), disposent : uitmaken van hoofdstuk 3, afdeling 1 (« Overgangsbepalingen »), luiden
«

Art. 11.La présente loi s'applique aux enfants nés ou adoptés après

: «

Art. 11.Deze wet is van toepassing op kinderen die geboren of

son entrée en vigueur. geadopteerd zijn na haar inwerkingtreding.
Toutefois, lorsqu'il existe déjà au moins un enfant dont la filiation Wanneer er echter reeds ten minste één kind is van wie de afstamming
est établie à l'égard des mêmes père et mère le jour de l'entrée en ten aanzien van dezelfde ouders vaststaat op de dag waarop deze wet in
vigueur de la présente loi, les articles 335, 353-1 à 353-3 et 356-2 werking treedt, blijven de vroegere artikelen 335, 353-1 tot 353-3 en
anciens du Code civil demeurent, selon les cas, applicables à la 356-2 van het Burgerlijk Wetboek, naar gelang van het geval, van
détermination du nom de l'enfant ou de l'enfant adoptif né ou adopté toepassing op de vaststelling van de naam van het kind of het adoptief
après son entrée en vigueur et dont la filiation est établie à l'égard des mêmes père et mère.

Art. 12.Par dérogation à l'article 11, les père et mère ou les adoptants peuvent, par déclaration conjointe à l'officier de l'état civil, demander au bénéfice de leurs enfants mineurs communs et sous réserve qu'ils n'aient pas d'enfants majeurs communs le jour de l'entrée en vigueur de la présente loi, de leur attribuer un autre nom choisi conformément aux dispositions de la présente loi. Le nom choisi est attribué à l'ensemble des enfants mineurs communs. La déclaration conjointe est faite dans les douze mois de l'entrée en vigueur de la présente loi ou, en cas de naissance ou d'adoption d'un enfant après l'entrée en vigueur de la présente loi, dans les trois

kind dat is geboren of geadopteerd na de inwerkingtreding ervan en wiens afstamming ten aanzien van dezelfde ouders vaststaat.

Art. 12.In afwijking van artikel 11 kunnen de ouders of de adoptanten, bij een gemeenschappelijke verklaring bij de ambtenaar van de burgerlijke stand, ten gunste van hun gemeenschappelijke minderjarige kinderen en onder voorbehoud dat zij geen gemeenschappelijke meerderjarige kinderen hebben op de dag waarop deze wet in werking treedt, vragen hen een andere naam toe te kennen die gekozen is in overeenstemming met de bepalingen van deze wet. De gekozen naam wordt toegekend aan alle gemeenschappelijke minderjarige kinderen. De gemeenschappelijke verklaring wordt afgelegd binnen twaalf maanden na de inwerkingtreding van deze wet of, in geval van geboorte of adoptie van een kind na de inwerkingtreding van deze wet, binnen drie

mois qui suivent le jour de l'accouchement ou de l'adoption, si maanden na de dag van de bevalling of van de adoptie, indien deze in
celle-ci a eu lieu en Belgique, ou de l'enregistrement de l'adoption België plaatsvond, of van de registratie van de adoptie door de in
par l'autorité centrale fédérale visée à l'article 360-1 du Code artikel 360-1 van het Burgerlijk Wetboek bedoelde federale centrale
civil, si celle-ci a été prononcée à l'étranger. autoriteit, indien deze in het buitenland werd uitgesproken.
Cette déclaration est faite à l'officier de l'état civil de la commune Deze verklaring wordt afgelegd bij de ambtenaar van de burgerlijke
dans laquelle l'enfant est inscrit dans les registres de la stand van de gemeente waar het kind is ingeschreven in de
population. Il est fait mention du nom attribué en marge de l'acte de bevolkingsregisters. De toegekende naam wordt vermeld in de rand van
naissance de l'enfant concerné ». de akte van geboorte van het desbetreffende kind ».
B.1.4. Selon l'article 13 de la loi du 8 mai 2014, « la [...] loi B.1.4. Volgens artikel 13 van de wet van 8 mei 2014 « [treedt] deze
entre en vigueur à une date fixée par le Roi, et, au plus tard, le wet [...] in werking op een door de Koning te bepalen datum en
premier jour du douzième mois qui suit celui de sa publication au uiterlijk op de eerste dag van de twaalfde maand na die waarin ze is
Moniteur belge ». bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad ».
L'arrêté royal du 28 mai 2014 a fixé la date d'entrée en vigueur de la Het koninklijk besluit van 28 mei 2014 heeft de datum van
loi attaquée au 1er juin 2014. inwerkingtreding van de bestreden wet bepaald op 1 juni 2014.
B.2.1. Il ressort de l'intitulé et des travaux préparatoires de la loi B.2.1. Uit het opschrift en de parlementaire voorbereiding van de
attaquée que le législateur a voulu « instaurer l'égalité de l'homme bestreden wet blijkt dat de wetgever « de gelijkheid tussen mannen en
et de la femme dans le mode de transmission du nom à l'enfant et à vrouwen bij de wijze van naamsoverdracht aan het kind en aan de
l'adopté ». geadopteerde » heeft willen invoeren.
Selon l'exposé des motifs, « les évolutions du droit de la famille, du Volgens de memorie van toelichting « [nopen] de evoluties in het
droit international et, parallèlement, du droit de nombreux Etats familierecht, in het internationaal recht, en gelijklopend, in het
membres de l'Union européenne en matière de transmission du nom recht van verschillende Europese Lidstaten inzake de toekenning van de
rendent nécessaire un réajustement des droits respectifs de l'homme et naam [...] tot een aanpassing van de respectievelijke rechten van de
de la femme dans la transmission du nom à l'enfant et à l'adopté » man en de vrouw inzake de overdracht van de naam aan het kind of de
(Doc. parl., Chambre, 2013-2014, DOC 53-3145/001, p. 5). Il a été pris geadopteerde » (Parl. St., Kamer, 2013-2014, DOC 53-3145/001, p. 5).
à cet égard en compte plusieurs engagements internationaux auxquels a Er is dienaangaande rekening gehouden met verschillende internationale
souscrit la Belgique qui « exhortent à accorder à l'homme et à la verbintenissen die België onderschreef en die « [aanspoorden] om
femme des droits similaires dans la transmission du nom à l'enfant » gelijke rechten aan man en vrouw toe te kennen wat de overdracht van
(ibid., p. 6). Il a ainsi été référé à la Convention de New York du 18 de naam betreft » (ibid., p. 6). Er is aldus verwezen naar het Verdrag
décembre 1979 sur l'élimination de toutes les formes de discrimination van New York van 18 december 1979 inzake de uitbanning van alle vormen
à l'égard des femmes (article 16, paragraphe 1, g), à la Résolution du van discriminatie van vrouwen (artikel 16, lid 1, g), naar de
Comité des ministres du Conseil de l'Europe (78)37 du 27 septembre Resolutie (78)37 van 27 september 1978 van het Comité van Ministers
1978 sur l'égalité des époux en droit civil, aux Recommandations de van de Raad van Europa inzake de gelijkheid tussen echtgenoten wat het
l'Assemblée parlementaire du Conseil de l'Europe (1998)1362 et burgerlijk recht betreft, naar de Aanbevelingen (1998)1362 en
(2007)1798 ainsi qu'à la jurisprudence de la Cour européenne des (2007)1798 van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa
droits de l'homme et de la Cour de justice de l'Union européenne. Il a alsook naar de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de
été relevé que « la modification du droit belge de l'attribution du Mens en van het Hof van Justitie van de Europese Unie. Er is op
nom vers l'égalité entre l'homme et la femme permettra d'éviter gewezen dat « de wijziging van het Belgische recht inzake de
anticipativement des divergences de nom entre Etats dans des toekenning van de naam naar gelijkheid tussen man en vrouw [...]
anticipatief [zal] toelaten naamsverschillen tussen Lidstaten in geval
situations d'extranéité et de bipatridie » (ibid., p. 8). La place van vreemdelingenschap en [bipatridie] te vermijden » (ibid., p. 8).
isolée de la Belgique en Europe a été ainsi relevée dès lors que la Er is ook gewezen op de geïsoleerde plaats van België binnen Europa
législation « ne permet pas à la femme de transmettre son nom à omdat de wetgeving « niet toelaat dat de vrouw haar naam aan het kind
l'enfant selon l'une ou l'autre modalité retenue par ses pays voisins » (ibid.) : overdraagt op een wijze zoals voorzien in haar buurlanden » (ibid.) :
« Un des objectifs majeurs de cette réforme est d'assurer à la femme « Een van de belangrijkste doelstellingen van deze hervorming is ten
la possibilité de transmettre son nom à l'enfant, possibilité que la aanzien van de vrouw de mogelijkheid te verzekeren haar naam aan het
loi restreint jusqu'à maintenant. On répond ainsi aux aspirations de kind over te dragen; een mogelijkheid die tot nu wettelijk beperkt
la société elle-même, qui efface progressivement, en droit, les was. Hiermee beantwoordt men aan het verlangen van de samenleving
fondements de l'exclusion des femmes. zelf, die geleidelijk de wettelijke gronden voor de uitsluiting van
vrouwen uitveegt.
Toutefois, en offrant cette nouvelle opportunité aux femmes, la Evenwel mag deze hervorming, door deze nieuwe mogelijkheid aan vrouwen
présente réforme ne doit pas rompre à nouveau le principe d'égalité, te bieden, geen nieuwe inbreuk plegen op het gelijkheidsprincipe, dit
cette fois-ci au détriment des hommes. Vu ce qui précède, le recours keer ten koste van de mannen. Gezien het voorgaande, dringt een
aux mêmes modes de dévolution du nom, que le parent soit homme ou toekenning van de naam op gelijke wijze, of de ouder nu moeder of
femme, s'impose » (ibid., p. 10). vader is, zich op » (ibid., p. 10).
Pour atteindre cet objectif d'égalité entre les hommes et les femmes, Om die doelstelling van gelijkheid tussen mannen en vrouwen te
le législateur a permis aux parents de choisir un double nom composé bereiken heeft de wetgever de ouders de mogelijkheid geboden een
dubbele naam te kiezen bestaande uit de naam van de vader en de naam
des noms du père et de la mère dans l'ordre qu'ils déterminent ou van de moeder in de door hen bepaalde volgorde, of te kiezen voor de
d'opter pour le nom du père ou celui de la mère : naam van de vader of voor die van de moeder :
« En effet, la transmission du seul nom de la mère à l'enfant, y « De overdracht van de naam van de moeder, ook indien de dubbele
compris dans l'hypothèse où la double filiation est établie, constitue afstamming vaststaat, is inderdaad een discriminatie ten aanzien van
une discrimination inversée à l'égard du père qui ne dispose pas du de vader die geen bevoorrecht [e] biologische band heeft zoals de
lien biologique privilégié qui unit l'enfant à sa mère (mater semper moeder ten aanzien van het kind (mater semper certa est). Het is
certa est). Il paraît donc essentiel de maintenir la possibilité de bijgevolg noodzakelijk de mogelijkheid te behouden voor de vader om
conférer le nom de son père à l'enfant dans les cas dans lesquels la zijn naam aan het kind over te dragen in de gevallen waarin de
filiation paternelle est établie. Ceci présente en outre l'avantage de afstamming langs vaderszijde is vastgesteld. Dit heeft bovendien als
ne pas introduire une rupture trop radicale par rapport à la tradition voordeel dat er geen te radicale breuk ingevoerd wordt ten aanzien van
bien ancrée de port du nom du père dans nos sociétés occidentales » een diepgewortelde traditie inzake het dragen van de vadersnaam in
(ibid.). onze westerse samenlevingen » (ibid.).
Le législateur a donc opté pour l'autonomie de la volonté des parents, De wetgever heeft dus gekozen voor de wilsautonomie van de ouders,
plutôt que pour un système d'attribution du nom fixé par la loi, avec veeleer dan voor een bij wet vastgelegd systeem voor het toekennen van
éventuellement une possibilité de dérogation pour les parents : de naam, met eventueel een mogelijkheid tot afwijking voor de ouders :
« L'option retenue comporte un certain nombre d'avantages. Un tel « De gekozen optie brengt een aantal voordelen met zich mee. Een
dispositif assure l'égalité des sexes dès lors qu'il repose sur le dergelijke bepaling verzekert de gelijkheid tussen geslachten gezien
principe de la liberté. Il respecte les choix individuels. Il évite deze gebaseerd is op het vrijheidsprincipe. Deze respecteert de
les rapports de force, qui peuvent, dans une certaine mesure, être individuele keuzes. [Zij] vermijdt krachtmetingen die, in bepaalde
résolus par le double nom. mate, door de dubbele naam opgelost kunnen worden.
[...] [...]
Le choix entre le nom du père ou de la mère confère des droits égaux De keuze tussen de naam van de vader en de naam van de moeder kent
entre les parents, objectif central de cette réforme. Toutefois gelijke rechten toe aan de ouders, wat het hoofddoel van deze
l'exercice de ce droit pourrait virer au conflit si aucun accord ne hervorming is. Evenwel kan de uitoefening van dit recht aanleiding tot
peut se dégager entre eux. Pour limiter pareil risque, la loi octroie conflict geven indien zij er onderling niet uit geraken. Om een
aux père et mère la faculté de donner à l'enfant un des noms de chacun dergelijk risico te beperken kent de wet aan de vader en moeder de
d'eux dans l'ordre qu'ils souhaitent. Cette solution est d'ailleurs mogelijkheid toe om het kind elk één van hun namen te geven in een
conforme au souhait des auteurs du projet de promouvoir l'égalité de volgorde die zij zelf bepalen. Deze oplossing is bovendien in
traitement entre mère et père. Ils pourront trouver ainsi, l'un et overeenstemming met de wensen van wie de gelijkheid tussen moeder en
l'autre, la confirmation de leur qualité de parent dans le nom de vader wilt bevorderen. Op deze wijze kunnen zij elk hun hoedanigheid
famille de leur enfant » (ibid., pp. 11 et 13). als ouder in de naam van hun kind bevestigd zien » (ibid., pp. 11 en
Le législateur a cependant limité le choix pour garantir « une unité 13). De wetgever heeft de keuze echter beperkt om te waarborgen dat «
de nom entre enfants nés des mêmes parents. Le nom ne peut donc varier kinderen van dezelfde ouders dezelfde naam zullen dragen. De naam van
au sein d'une même fratrie et l'ordre des familles se voit ainsi broers en zussen kan bijgevolg niet verschillen waardoor [de orde der
ménagé » (ibid., p. 14). families gevrijwaard kan blijven] » (ibid., p. 14).
B.2.2. Le législateur a aussi envisagé l'hypothèse du désaccord entre B.2.2. De wetgever heeft ook het geval bekeken van de onenigheid
parents et celle de l'absence de choix. Le choix établi par l'auteur tussen ouders en dat van de afwezigheid van keuze. De keuze die de
indiener van het voorontwerp van wet voor die gevallen heeft gemaakt,
de l'avant-projet de loi pour ces hypothèses était de faire prévaloir bestond erin voor de kinderen wier afstamming van vaders- en
le nom du père pour les enfants dont la filiation paternelle et moederszijde tegelijkertijd is komen vast te staan, voorrang te geven
maternelle est établie simultanément. aan de naam van de vader.
De afdeling wetgeving van de Raad van State heeft erop gewezen dat een
La section de législation du Conseil d'Etat a relevé qu'une telle dergelijke bepaling de door de wetgever nagestreefde doelstelling van
disposition « ne réalise pas entièrement » l'objectif d'égalité entre gelijkheid tussen mannen en vrouwen « niet volledig [verwezenlijkt] »
hommes et femmes poursuivi par le législateur (ibid., p. 36) : (ibid., p. 36) :
« Certes, le législateur se doit, en cas de conflits de dégager une « Wanneer er conflicten rijzen, moet de wetgever weliswaar een
solution qui permette de les trancher. Il ne semble cependant pas que oplossing aanbrengen die deze conflicten kan beslechten. Maar de
maintenir la situation telle qu'elle est aujourd'hui, c'est-à-dire huidige gang van zaken behouden, en dus voorrang geven aan de naam van
faire primer le nom du père pour les enfants issus de parents mariés de vader voor kinderen van gehuwde ouders en aan de naam van de moeder
voor kinderen van niet-gehuwde ouders, lijkt niet noodzakelijkerwijs
et le nom de la mère pour ceux issus de parents non mariés, est de enige oplossing te zijn die in aanmerking moet worden genomen »
nécessairement la seule qui doive être privilégiée » (ibid., p. 37). (ibid., p. 37).
La section de législation du Conseil d'Etat a dès lors attiré De afdeling wetgeving van de Raad van State heeft bijgevolg de
l'attention du législateur sur les choix opérés par les législations aandacht van de wetgever gevestigd op de keuzes die in de Franse en
française et luxembourgeoise « dans le respect de l'intérêt de Luxemburgse wetgeving zijn gemaakt « met inachtneming van de belangen
l'enfant ». Les deux législations ont fait le choix des deux noms de van het kind ». In de beide wetgevingen is gekozen voor de combinatie
famille accolés selon l'ordre alphabétique pour la première et selon van de twee familienamen in alfabetische volgorde voor de eerste en in
l'ordre défini par tirage au sort par l'officier de l'état civil, pour de door loting door de ambtenaar van de burgerlijke stand bepaalde
la deuxième : volgorde voor de tweede :
« Si l'auteur devait décider de ne pas dégager, dans l'avant-projet, « Indien de steller zou beslissen geen oplossing voor de conflicten op
une solution des conflits qui serait plus conforme à ses intentions, te nemen in het voorontwerp die meer overeenstemt met zijn bedoeling,
la question se pose de savoir s'il ne conviendrait pas d'envisager rijst de vraag of niet overwogen moet worden te voorzien in een
qu'un recours judiciaire soit organisé en cas de conflits entre les gerechtelijk beroep voor het geval van conflicten tussen de ouders »
parents » (ibid.). (ibid.).
De voorstellen van de Raad van State werden niet aangenomen. Met
Les suggestions du Conseil d'Etat n'ont pas été retenues. Concernant betrekking tot de ontstentenis van keuze wordt in het ontwerp erop
l'absence de choix, le projet relève que « les parents sont parfois gewezen dat « ouders soms niet een keuze [wensen] te maken tussen de
peu désireux d'effectuer un choix parmi les possibilités offertes et aangeboden mogelijkheden en verkiezen [...] zich op de wet te
préfèrent s'en remettre à la loi, à la tradition existante » (ibid., beroepen, volgens de bestaande traditie » (ibid., p. 11). Met
p. 11). Concernant le désaccord entre parents, le projet de loi n'a betrekking tot de onenigheid tussen ouders heeft het wetsontwerp noch
voulu ni de la solution du droit français vu le « risque de oplossing van het Franse recht gewild, gelet op het « risico op
d'appauvrissement de la diversité des noms de famille », ni de celle verminderde diversiteit op het stuk van familienamen », noch de
du droit luxembourgeois qui laisse « faire le hasard dans une matière oplossing van het Luxemburgse recht, die « een aangelegenheid van
openbare orde, te weten de staat van de personen, aan het toeval
d'ordre public, à savoir l'état des personnes » et qui « susciterait [overlaat] » en die « zou [...] leiden tot frustratie bij de ouders en
la frustration des parents et l'embarras de l'officier de l'état civil voor onbehagen [zou] zorgen bij de ambtenaar van de burgerlijke stand
», ni du recours aux juridictions afin de « ne pas créer d'incertitude », noch het beroep op de rechtscolleges, opdat « er geen onzekerheid
quant au nom de l'enfant au moment où son acte de naissance est dressé ontstaat over de naam van het kind op het tijdstip dat zijn akte van
» (ibid., pp. 11 et 12). geboorte wordt opgemaakt » (ibid., pp. 11 en 12).
Devant la commission compétente de la Chambre, la ministre de la Voor de bevoegde Kamercommissie heeft de minister van Justitie
Justice a tout d'abord précisé : allereerst gepreciseerd :
« Les six partis de la majorité ont décidé de déposer ce projet de « De zes meerderheidspartijen hebben beslist om dit wetsontwerp in te
loi. La ministre aurait, à titre personnel, été plus loin et imposé le dienen. Persoonlijk zou de minister nog verder zijn gegaan en zou zij
double nom à tout le monde. Elle respecte cependant le fait que voor iedereen de dubbele naam hebben opgelegd. Niettemin kan ze er
respect voor opbrengen dat bepaalde mensen vasthouden aan waarden en
certaines personnes attachent de l'importance aux valeurs et tradities, en dat zij bijgevolg alleen de naam van de vader willen
traditions et souhaitent maintenir le seul nom du père. C'est pourquoi overdragen. Daarom geeft dit wetsontwerp de ouders de keuze. Het gaat
ce projet de loi donne le choix aux parents. Il allie progressisme, dan ook om een tekst die een progressieve visie, non-discriminatie én
non-discrimination et respect des valeurs et traditions. respect voor waarden en tradities bundelt.
[...] [...]
La liberté de choix extrême pour laquelle on a opté donne lieu à des De extreme keuzevrijheid waarvoor werd gekozen, heeft uiteenlopende
avis divergents dans la population. La ministre est cependant d'avis reacties teweeggebracht onder de burgers. De minister is evenwel de
qu'il est nécessaire de trancher, après autant d'années de débat. Dans mening toegedaan dat, na jarenlang debatteren, de knoop moet worden
cette société, la lutte contre la discrimination est fondamentale. Ce doorgehakt. In deze samenleving is de strijd tegen ongelijke
projet de loi permet de faire disparaître cette discrimination behandeling fundamenteel. Dit wetsontwerp strekt ertoe een historisch
historique entre les femmes et les hommes, tout en respectant le choix gegroeide ongelijke behandeling tussen vrouwen en mannen weg te
que feront les uns et les autres » (Doc. parl., Chambre, 2013-2014, werken, waarbij tegelijkertijd eenieders keuze wordt gerespecteerd »
DOC 53-3145/004, pp. 16 et 17). Elle s'est dite aussi « tout à fait favorable, en outre, à une (Parl. St., Kamer, 2013-2014, DOC 53-3145/004, pp. 16 en 17).
modification de la solution par défaut prévue dans le projet de loi en Zij was bovendien « een groot voorstander van een wijziging van de
imposant la solution du double nom en cas de désaccord ou d'absence de default-oplossing in het wetsontwerp door de dubbele naam op te leggen
choix » (ibid., p. 23). Plusieurs amendements ont été déposés en ce bij onenigheid of gebrek aan keuze » (ibid., p. 23). Verscheidene
sens (ibid., pp. 26 à 28). L'amendement n° 7 (Doc. parl., Chambre, amendementen zijn in die zin ingediend (ibid., pp. 26 tot 28). In de
commissie werd het amendement nr. 7 (Parl. St., Kamer, 2013-2014, DOC
2013-2014, DOC 53-3145/003, p. 7), qui dispose « qu'en cas de 53-3145/003, p. 7) aangenomen, dat bepaalt : « In geval van onenigheid
désaccord ou en cas d'absence de choix, l'enfant porte le nom de son of bij afwezigheid van keuze draagt het kind de naam van zijn vader en
père et de sa mère composé du nom de son père ou en cas de double nom, van zijn moeder, samengesteld uit de naam van zijn vader of, ingeval
du premier nom de son père suivi par le nom de sa mère ou, en cas de die een dubbele naam heeft, uit diens eerste naam, gevolgd door de
double nom, le premier nom de sa mère », a été adopté en commission naam van zijn moeder, of, ingeval die een dubbele naam heeft, haar
(Doc. parl., Chambre, 2013-2014, DOC 53-3145/004, p. 30). eerste naam » (Parl. St., Kamer, 2013-2014, DOC 53-3145/004, p. 30).
Lors de la séance plénière de la Chambre des représentants du 19 mars Tijdens de plenaire vergadering van de Kamer van
2014, la ministre a présenté au nom du Gouvernement un amendement n° volksvertegenwoordigers van 19 maart 2014 heeft de minister namens de
10 au projet de loi. Cet amendement a été renvoyé en commission de la Regering een amendement nr. 10 op het wetsontwerp ingediend. Dat
amendement is naar de commissie voor de Justitie gezonden (CRIV,
Justice (CRIV, Chambre, 19 mars 2014, pp. 15 à 22). Kamer, 19 maart 2014, pp. 15 tot 22).
Cet amendement, déposé par le gouvernement (Doc. parl., Chambre, Dat amendement, ingediend door de regering (Parl. St., Kamer,
2013-2014, DOC 53-3145/007), revient à la solution retenue par le 2013-2014, DOC 53-3145/007), gaat terug naar de oplossing waarvoor in
projet de loi. Lors de la discussion en commission, la ministre a het wetsontwerp is gekozen. Bij de bespreking in de commissie heeft de
précisé que le Gouvernement a décidé d'en revenir au régime adopté en minister gepreciseerd dat de Regering heeft beslist terug te komen op
commission, mais que cet amendement « ne constitue pas l'essence du de in de commissie aangenomen regeling, maar dat dit amendement « niet
projet de loi à l'examen. En effet, ce projet a pour objectif de hoofdzaak van het voorliggende wetsontwerp uitmaakt. De
principal de faire disparaître une forme de discrimination. L'on évite hoofdessentie is de wegwerking van een discriminatie. Aldus wordt een
ainsi une condamnation par la CEDH » (Doc. parl., Chambre, 2013-2014, veroordeling door het EHRM vermeden » (Parl. St., Kamer, 2013-2014,
DOC 53-3145/008, p. 4). L'amendement ne concerne « qu'une toute petite DOC 53-3145/008, p. 4). Het amendement betreft « een absolute
minderheid van gevallen. Men mag met andere woorden niet uit het oog
minorité de cas. En d'autres termes, il ne faut pas perdre de vue que verliezen dat de discussie die nu wordt gevoerd slechts een klein
la discussion en cours ne concerne qu'un petit aspect d'un ensemble aspect van een veel groter geheel betreft » (ibid., p. 10). Het
beaucoup plus vaste » (ibid., p. 10). L'amendement n° 10 a été adopté amendement nr. 10 werd aangenomen (ibid., p. 11).
(ibid., p. 11). Des amendements visant à donner le double nom en cas de désaccord Bij de bespreking in de Senaat zijn in de commissie voor de Justitie
entre parents ont encore été déposés en commission de la Justice lors nog amendementen ingediend die ertoe strekken in geval van onenigheid
de la discussion au Sénat. Ils n'ont pas été retenus (Doc. parl., tussen de ouders de dubbele naam te geven. Zij werden niet aangenomen
Sénat, 2013-2014, n° 5-2785/3, p. 26). « La ministre reconnaît que le (Parl. St., Senaat, 2013-2014, nr. 5-2785/3, p. 26). « De minister
projet de loi n'est pas parfait, mais insiste sur le fait qu'il ontkent niet dat het wetsontwerp niet perfect is, maar beklemtoont dat
s'inscrit sur la voie de la progressivité d'une société qui s'adapte » het zich inschrijft in de weg van de geleidelijkheid van een
(ibid., p. 12). Elle a donc plaidé pour que le projet de loi soit samenleving die zich aanpast » (ibid., p. 12). Zij heeft dus ervoor
adopté sans modification, « sans quoi il ne sera peut-être pas gepleit het wetsontwerp ongewijzigd aan te nemen. « Anders zal tijdens
possible de progresser durant la présente législature » (ibid.). deze legislatuur wellicht geen stap vooruit kunnen worden gezet » (ibid.).
Quant à l'étendue des recours Ten aanzien van de omvang van de beroepen
B.3.1. La Cour doit déterminer l'étendue des recours à partir du B.3.1. Het Hof dient de omvang van de beroepen te bepalen aan de hand
contenu des requêtes. L'examen des recours est limité aux dispositions van de inhoud van de verzoekschriften. Het onderzoek van de beroepen
attaquées dans la mesure où elles concernent les parties requérantes is beperkt tot de bestreden bepalingen in zoverre ze op de verzoekende
et pour autant que celles-ci invoquent des griefs contre ces partijen betrekking hebben en voor zover zij daartegen grieven
dispositions. aanvoeren.
B.3.2. Il ressort de leurs requêtes que les griefs des parties B.3.2. Uit hun verzoekschriften blijkt dat de grieven van de
requérantes ne portent que sur l'article 2 de la loi du 8 mai 2014 qui verzoekende partijen enkel betrekking hebben op artikel 2 van de wet
remplace l'article 335 du Code civil, en ce que cet article 335 van 8 mei 2014, dat artikel 335 van het Burgerlijk Wetboek vervangt,
dispose en son paragraphe 1er, alinéa 2, troisième phrase : « En cas in zoverre dat artikel 335 in paragraaf 1, tweede lid, derde zin,
de désaccord ou en cas d'absence de choix, l'enfant porte le nom de bepaalt : « In geval van onenigheid of bij afwezigheid van keuze,
son père ». La Cour limite par conséquent son examen à cette draagt het kind de naam van de vader ». Het Hof beperkt zijn onderzoek
disposition. bijgevolg tot die bepaling.
Quant à la recevabilité et à la portée des interventions dans Ten aanzien van de ontvankelijkheid en de draagwijdte van de
l'affaire n° 6098 tussenkomsten in de zaak nr. 6098
B.4.1. En vertu de l'article 87, § 2, de la loi spéciale du 6 janvier B.4.1. Luidens artikel 87, § 2, van de bijzondere wet van 6 januari
1989 sur la Cour constitutionnelle, toute personne justifiant d'un 1989 op het Grondwettelijk Hof kan ieder die van een belang doet
intérêt peut adresser à la Cour ses observations dans un mémoire blijken aan het Hof zijn opmerkingen richten in een memorie in verband
relatif à tout recours en annulation sur lequel celle-ci est appelée à met elk beroep tot vernietiging waarover het Hof uitspraak moet doen.
statuer. Justifie d'un tel intérêt la personne qui montre que sa situation peut Doet blijken van een dergelijk belang de persoon die aantoont dat zijn
être directement affectée par l'arrêt que la Cour rendra à propos de situatie rechtstreeks kan worden geraakt door het arrest dat het Hof
ce recours. in verband met dat beroep zal wijzen.
B.4.2. Plusieurs mères d'enfants mineurs ont demandé à intervenir dans B.4.2. Verscheidene moeders van minderjarige kinderen hebben gevraagd
l'affaire n° 6098. Elles justifient leur intérêt à agir par le fait tussen te komen in de zaak nr. 6098. Zij verantwoorden hun belang om
qu'elles sont mères d'enfants mineurs et que, conformément à l'article in rechte te treden door het feit dat zij moeder zijn van minderjarige
12 de la loi attaquée, les père et mère ou les adoptants peuvent, par kinderen en dat, overeenkomstig artikel 12 van de bestreden wet, de
déclaration conjointe à l'officier de l'état civil, demander, au ouders of de adoptanten, bij een gemeenschappelijke verklaring bij de
ambtenaar van de burgerlijke stand, ten gunste van hun
bénéfice de leurs enfants mineurs communs, l'attribution d'un autre gemeenschappelijke minderjarige kinderen, de toekenning van een andere
nom de famille. familienaam kunnen vragen.
A la suite de ces interventions, la partie requérante dans l'affaire Ingevolge die tussenkomsten onderstreept de verzoekende partij in de
n° 6098 souligne qu'en exigeant une déclaration conjointe, l'article zaak nr. 6098 dat, door een gemeenschappelijke verklaring te vereisen,
12 de la loi du 8 mai 2014 conduit également à une inégalité entre artikel 12 van de wet van 8 mei 2014 ook leidt tot een ongelijkheid
père et mère. Cet article serait donc indissociablement lié à tussen vader en moeder. Dat artikel zou dus onlosmakelijk verbonden
l'article 335, § 1er, alinéa 2, dernière phrase, du Code civil. Les zijn met artikel 335, § 1, tweede lid, laatste zin, van het Burgerlijk
mêmes griefs d'inconstitutionnalité peuvent être formulés contre cet Wetboek. Dezelfde grieven van ongrondwettigheid kunnen tegen dat
article 12, ce qui devrait également conduire à l'annulation de cette artikel 12 worden geformuleerd, hetgeen eveneens tot de vernietiging
disposition. van die bepaling zou moeten leiden.
B.4.3. La Cour doit limiter son examen aux dispositions dont B.4.3. Het Hof dient zijn onderzoek te beperken tot die bepalingen
l'annulation a été demandée dans la requête. waarvan de vernietiging in het verzoekschrift is gevorderd.
Il ressort des B.3.1 et B.3.2 que les recours en annulation ne portent Uit B.3.1 en B.3.2 blijkt dat de beroepen tot vernietiging geen
pas sur l'article 12 de la loi attaquée. betrekking hebben op artikel 12 van de bestreden wet.
Une partie intervenante ne peut modifier ou étendre le recours Een tussenkomende partij vermag het oorspronkelijke beroep niet te
originaire. wijzigen of uit te breiden.
L'extension du recours, demandée par la partie requérante dans
l'affaire n° 6098 dans son mémoire en réponse, à une disposition qui De door de verzoekende partij in de zaak nr. 6098 in haar memorie van
antwoord gevraagde uitbreiding van het beroep tot een bepaling die in
n'est pas attaquée dans la requête n'est pas davantage recevable. het verzoekschrift niet wordt bestreden, is evenmin ontvankelijk.
B.4.4. Lorsque la Cour annule une disposition attaquée, elle annule B.4.4. Wanneer het Hof een bestreden bepaling vernietigt, vernietigt
toutefois d'office les dispositions qui y sont indissociablement het evenwel ambtshalve de bepalingen die daarmee onlosmakelijk zijn
liées. verbonden.
L'article 11 de la loi attaquée dispose qu'elle s'applique aux enfants Artikel 11 van de bestreden wet bepaalt dat deze van toepassing is op
nés ou adoptés après son entrée en vigueur. « Toutefois, lorsqu'il kinderen die geboren of geadopteerd zijn na haar inwerkingtreding. «
existe déjà au moins un enfant dont la filiation est établie à l'égard Wanneer er echter reeds ten minste één kind is van wie de afstamming
des mêmes père et mère le jour de l'entrée en vigueur de la présente ten aanzien van dezelfde ouders vaststaat op de dag waarop deze wet in
loi, les articles 335, 353-1 à 353-3 et 356-2 anciens du Code civil werking treedt, blijven de vroegere artikelen 335, 353-1 tot 353-3 en
356-2 van het Burgerlijk Wetboek, naar gelang van het geval, van
demeurent, selon les cas, applicables à la détermination du nom de toepassing op de vaststelling van de naam van het kind of het adoptief
l'enfant ou de l'enfant adoptif né ou adopté après son entrée en kind dat is geboren of geadopteerd na de inwerkingtreding ervan en
vigueur et dont la filiation est établie à l'égard des mêmes père et mère ». wiens afstamming ten aanzien van dezelfde ouders vaststaat ».
L'article 12 de la loi attaquée permet de déroger à cette dernière Artikel 12 van de bestreden wet maakt het mogelijk van die laatste
règle, les parents ou les adoptants pouvant, « par déclaration regel af te wijken, waarbij de ouders of adoptanten « bij een
conjointe à l'officier de l'état civil, demander au bénéfice de leurs gemeenschappelijke verklaring bij de ambtenaar van de burgerlijke
enfants mineurs communs et sous réserve qu'ils n'aient pas d'enfants stand, ten gunste van hun gemeenschappelijke minderjarige kinderen en
majeurs communs le jour de l'entrée en vigueur de la présente loi, de onder voorbehoud dat zij geen gemeenschappelijke meerderjarige
leur attribuer un autre nom choisi conformément aux dispositions de la kinderen hebben op de dag waarop deze wet in werking treedt, [kunnen]
vragen hen een andere naam toe te kennen die gekozen is in
présente loi. Le nom choisi est attribué à l'ensemble des enfants overeenstemming met de bepalingen van deze wet. De gekozen naam wordt
mineurs communs ». toegekend aan alle gemeenschappelijke minderjarige kinderen ».
Cette disposition ne peut pas être considérée comme indissociablement Die bepaling kan niet als onlosmakelijk verbonden worden beschouwd met
liée à l'article 335, § 1er, alinéa 2, troisième phrase, du Code artikel 335, § 1, tweede lid, derde zin, van het Burgerlijk Wetboek,
civil, tel qu'il a été inséré par l'article 2 de la loi attaquée. zoals het is ingevoegd bij artikel 2 van de bestreden wet. Die
Cette disposition règle l'attribution du nom de famille d'un enfant bepaling regelt de toekenning van de familienaam van een kind bij de
lors de la déclaration de naissance, dans l'hypothèse d'un désaccord aangifte van de geboorte, in het geval van onenigheid of afwezigheid
ou d'une absence de choix des parents, alors que l'article 12 de la van keuze van de ouders, terwijl artikel 12 van de bestreden wet
loi attaquée prévoit une procédure de changement de nom pour les voorziet in een procedure van naamsverandering voor de
enfants mineurs communs nés avant l'entrée en vigueur de la loi. gemeenschappelijke minderjarige kinderen die geboren zijn vóór de
inwerkingtreding van de wet.
Il n'y a donc pas lieu d'étendre le recours en annulation à l'article Het beroep tot vernietiging dient dus niet te worden uitgebreid tot
12 de la loi attaquée. artikel 12 van de bestreden wet.
B.4.5. Etant donné que les personnes physiques et associations B.4.5. Aangezien de tussenkomende natuurlijke personen en verenigingen
intervenantes n'ajoutent pour le surplus aucun argument essentiel aux voor het overige geen wezenlijke argumenten toevoegen aan de grieven
griefs formulés par les parties requérantes, il n'y a pas lieu van de verzoekende partijen, bestaat er geen aanleiding om te
d'examiner la recevabilité de leur intervention. onderzoeken of hun tussenkomst ontvankelijk is.
Quant à la violation du principe d'égalité et de non-discrimination Ten aanzien van de schending van het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie
B.5. La partie requérante dans l'affaire n° 6053 allègue, dans un B.5. De verzoekende partij in de zaak nr. 6053 voert in een eerste
premier moyen, que la disposition attaquée entraîne une différence de middel aan dat de bestreden bepaling een verschil in behandeling
traitement contraire aux articles 10 et 11 de la Constitution, ainsi teweegbrengt dat strijdig is met de artikelen 10 en 11 van de
qu'à l'article 14 de la Convention européenne des droits de l'homme. Grondwet, alsook met artikel 14 van het Europees Verdrag voor de
rechten van de mens. Zij zou een vader immers de mogelijkheid bieden
Elle permettrait en effet à un père de faire obstacle à la combinaison de combinatie van de familienamen te verhinderen en zou hem, in de
des noms de famille et, dans le contexte conflictuel que la partie conflictueuze context die de verzoekende partij heeft geschetst, het
requérante a retracé, accorderait au père le droit absolu et absolute en willekeurige recht toekennen zich te verzetten tegen de
arbitraire de s'opposer à l'attribution à l'enfant du double nom, toekenning van de dubbele naam aan het kind, in strijd met de door de
contrairement à l'objectif poursuivi par le législateur. wetgever nagestreefde doelstelling.
La partie requérante dans l'affaire n° 6098 prend un premier moyen de De verzoekende partij in de zaak nr. 6098 leidt een eerste middel af
la violation des articles 10, 11 et 11bis, alinéa 1er, de la uit de schending van de artikelen 10, 11 en 11bis, eerste lid, van de
Constitution et de l'article 22 de la Constitution lus ou non en Grondwet en van artikel 22 van de Grondwet, al dan niet in samenhang
combinaison avec les articles 8 et 14 de la Convention européenne des gelezen met de artikelen 8 en 14 van het Europees Verdrag voor de
droits de l'homme et avec l'article 5 du Protocole n° 7 à cette rechten van de mens en met artikel 5 van het Protocol nr. 7 bij dat
Convention, avec les articles 7, 20, 21 et 23 de la Charte des droits Verdrag, met de artikelen 7, 20, 21 en 23 van het Handvest van de
fondamentaux de l'Union européenne et avec l'article 16 de la grondrechten van de Europese Unie en met artikel 16 van het Verdrag
Convention du 18 décembre 1979 sur l'élimination de toutes les formes van 18 december 1979 inzake de uitbanning van alle vormen van
de discrimination à l'égard des femmes. Selon la partie requérante, discriminatie van vrouwen. Volgens de verzoekende partij schendt het
l'article attaqué méconnaît ces dispositions en ayant pour effet de bestreden artikel die bepalingen doordat het tot gevolg heeft aan de
conférer au père de l'enfant un droit de veto quant à la transmission vader van het kind een vetorecht inzake de naamsoverdracht toe te
du nom. Ceci constituerait une atteinte discriminatoire au droit au respect de la vie privée et familiale, la distinction étant fondée sur le critère du sexe qui ne pourrait être justifié raisonnablement. En ne prévoyant pas que, dans une telle hypothèse, l'enfant porte le nom des deux parents, il serait porté atteinte au droit au respect de la vie privée et familiale des mères qui seraient traitées de manière discriminatoire par rapport au père. B.6. L'attribution d'un nom de famille repose principalement sur des considérations d'utilité sociale. Elle est, contrairement à l'attribution du prénom, déterminée par la loi. Celle-ci vise, d'une kennen. Dat zou een discriminerende aantasting inhouden van het recht op eerbiediging van het privé- en gezinsleven, waarbij het onderscheid gegrond is op het criterium van het geslacht, wat niet redelijk zou kunnen worden verantwoord. Door niet erin te voorzien dat in een dergelijk geval het kind de naam van beide ouders draagt, zou afbreuk worden gedaan aan het recht op eerbiediging van het privé- en gezinsleven van de moeders, die op discriminerende wijze zouden worden behandeld ten opzichte van de vaders. B.6. De toekenning van een familienaam berust in hoofdzaak op overwegingen van sociaal nut. In tegenstelling tot de toekenning van de voornaam wordt zij door de wet bepaald. Die wet strekt ertoe,
part, à déterminer le nom de famille de manière simple, rapide et enerzijds, de familienaam op een eenvoudige, snelle en eenvormige
uniforme et, d'autre part, à conférer à ce nom de famille une certaine wijze te bepalen en, anderzijds, aan die familienaam een zekere
invariabilité. onveranderlijkheid te geven.
B.7.1. Contrairement au droit de porter un nom, celui de donner son B.7.1. Anders dan het recht om een naam te dragen, kan het recht om
nom de famille à son enfant ne peut être considéré comme un droit zijn familienaam aan zijn kind te geven niet als een grondrecht worden
fondamental. En matière de réglementation de l'attribution du nom, le beschouwd. Wat de regeling van de naamgeving betreft, beschikt de
législateur dispose par conséquent d'un pouvoir d'appréciation étendu, wetgever derhalve over een ruime beoordelingsbevoegdheid, voor zover
pour autant qu'il respecte le principe d'égalité et de hij het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie, in samenhang
non-discrimination, combiné avec le droit au respect de la vie privée gelezen met het recht op eerbiediging van het privé- en gezinsleven,
et familiale. in acht neemt.
B.7.2. Selon la Cour européenne des droits de l'homme : B.7.2. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft geoordeeld dat
« l'article 8 de la Convention ne contient pas de disposition « artikel 8 van het Verdrag geen uitdrukkelijke bepaling inzake de
explicite en matière de nom, mais [...] en tant que moyen déterminant naam bevat, maar dat als bepalend middel tot identificatie van een
d'identification personnelle (Johansson c. Finlande, n° 10163/02, §
37, 6 septembre 2007, et Daróczy c. Hongrie, n° 44378/05, § 26, 1er persoon (Johansson t. Finland, nr. 10163/02, § 37, 6 september 2007,
juillet 2008) et de rattachement à une famille, le nom d'une personne en Daróczy t. Hongarije, nr. 44378/05, § 26, 1 juli 2008) en tot
n'en concerne pas moins la vie privée et familiale de celle-ci. Que uitdrukking van een band met een gezin, de naam van een persoon
l'Etat et la société aient intérêt à en réglementer l'usage ne suffit niettemin zijn of haar privéleven en gezinsleven betreft. Dat de Staat
pas pour exclure la question du nom des personnes du domaine de la vie en de samenleving belang erbij hebben het gebruik ervan te regelen
privée et familiale, conçue comme englobant, dans une certaine mesure, volstaat niet om de kwestie van de naam van personen uit te sluiten
le droit pour l'individu de nouer des relations avec ses semblables van het domein van het privé- en gezinsleven, in die zin opgevat dat
het in zekere mate het recht van het individu om met zijn naasten
(Burghartz, précité, § 24; Stjerna, précité, § 37; Ünal Tekeli, betrekkingen aan te knopen omvat (Burghartz, voormeld, § 24; Stjerna,
précité, § 42, CEDH 2004-X; Losonci Rose et Rose c. Suisse, n° 664/06, voormeld, § 37; Ünal Tekeli, voormeld, § 42, EHRM 2004-X; Losonci Rose
§ 26, 9 novembre 2010; Garnaga c. Ukraine, n° 20390/07, § 36, 16 mai en Rose t. Zwitserland, nr. 664/06, § 26, 9 november 2010; Garnaga t.
2013) » (CEDH, 7 janvier 2014, Cusan et Fazzo c. Italie, § 55). Oekraïne, nr. 20390/07, § 36, 16 mei 2013) » (EHRM, 7 januari 2014, Cusan en Fazzo t. Italië, § 55).
B.7.3. Même si le droit de donner son nom de famille ne peut être B.7.3. Ook al kan het recht om zijn familienaam te geven niet als een
considéré comme un droit fondamental, les parents ont un intérêt clair grondrecht worden beschouwd, toch hebben de ouders een duidelijk en
et personnel à intervenir dans le processus de détermination du nom de persoonlijk belang erbij om zeggenschap te hebben in het proces om de
familienaam van hun kind te bepalen.
famille de leur enfant. B.8.1. Vóór de wijziging ervan bij de bestreden wet, werd in artikel
B.8.1. Avant sa modification par la loi attaquée, l'article 335 du 335 van het Burgerlijk Wetboek de voorkeur gegeven aan de familienaam
Code civil accordait une préférence au nom de famille paternel. Par van de vader. Bij zijn arrest nr. 161/2002 van 6 november 2002 heeft
son arrêt n° 161/2002 du 6 novembre 2002, la Cour a jugé que cette het Hof geoordeeld dat die bepaling niet strijdig was met de artikelen
disposition n'était pas contraire aux articles 10 et 11 de la 10 en 11 van de Grondwet :
Constitution :
« B.5. La préférence accordée au nom de famille paternel s'explique « B.5. De voorkeur voor de familienaam van de vader vindt een
verklaring in de patriarchale opvattingen over de familie en het gezin
par les conceptions patriarcales de la famille et du ménage qui ont die de samenleving gedurende lange tijd hebben gedomineerd. De band
été longtemps dominantes dans la société. Le lien entre le nom et la tussen de naam en de vaderlijke afstamming, die aanvankelijk op een
filiation paternelle, qui était fondé à l'origine sur une règle gewoonterechtelijke regel steunde, werd uitdrukkelijk opgenomen in
coutumière, a explicitement été repris dans l'article 335 du Code civil. artikel 335 van het Burgerlijk Wetboek.
B.6. Dans les conceptions de la société contemporaine, d'autres B.6. In de opvattingen van de huidige samenleving zouden andere
régimes pourraient répondre aux objectifs de l'attribution du nom. regelingen aan de doelstellingen van de naamgeving kunnen
Cette constatation ne suffit toutefois pas pour considérer que le beantwoorden. Die vaststelling alleen volstaat evenwel niet om de
régime actuellement en vigueur serait discriminatoire ». geldende regeling als discriminatoir te beschouwen ».
B.8.2. Il ressort de l'intitulé de la loi attaquée et des travaux B.8.2. Uit het opschrift van de bestreden wet en uit de in B.2
aangehaalde parlementaire voorbereiding blijkt dat de wetgever de
préparatoires cités en B.2 que le législateur a voulu instaurer gelijkheid tussen mannen en vrouwen bij de wijze van naamsoverdracht
l'égalité de l'homme et de la femme dans le mode de transmission du aan het kind en aan de geadopteerde heeft willen invoeren. Daartoe
nom à l'enfant et à l'adopté. A cette fin, il a privilégié l'autonomie heeft hij de voorrang gegeven aan de wilsautonomie van de ouders boven
de la volonté des parents à un système d'attribution du nom par le een systeem van naamgeving door de wetgever en heeft hij de ouders de
législateur et il a permis aux parents de choisir soit un double nom mogelijkheid geboden ofwel een dubbele naam samengesteld uit de naam
composé des noms du père et de la mère dans l'ordre qu'ils déterminent van de vader en de naam van de moeder in de door hen bepaalde volgorde
soit le nom du père ou celui de la mère de l'enfant. ofwel de naam van de vader of die van de moeder van het kind te
Dans l'arrêt Cusan et Fazzo déjà cité, la Cour européenne des droits kiezen. In het reeds aangehaalde arrest Cusan en Fazzo heeft het Europees Hof
de l'homme a « rappelé l'importance d'une progression vers l'égalité voor de Rechten van de Mens « herinnerd aan het belang van vooruitgang
des sexes et de l'élimination de toute discrimination fondée sur le in de richting van gelijkheid van de geslachten en van het wegwerken
sexe dans le choix du nom de famille. Elle a en outre estimé que la van elke discriminatie op grond van geslacht in de keuze van de
familienaam. Het is bovendien van oordeel geweest dat de traditie om
tradition de manifester l'unité de la famille à travers l'attribution de eenheid van het gezin kenbaar te maken via het toekennen van de
à tous ses membres du nom de l'époux ne pouvait justifier une naam van de echtgenoot aan alle leden van dat gezin een discriminatie
discrimination envers les femmes (voir, notamment, Ünal Tekeli, tegenover de vrouwen niet kan verantwoorden (zie inzonderheid Ünal
précité, §§ 64-65) » ( § 66). La Cour précise encore : « Si la règle Tekeli, voormeld, §§ 64-65) » ( § 66). Het Hof preciseert voorts : «
voulant que le nom du mari soit attribué aux ' enfants légitimes ' Hoewel de regel dat aan de ' wettige kinderen ' de naam van de man
peut s'avérer nécessaire en pratique et n'est pas forcément en wordt toegekend, in de praktijk noodzakelijk kan blijken en niet
contradiction avec la Convention (voir, mutatis mutandis, Losonci Rose noodzakelijkerwijs in tegenspraak is met het Verdrag (zie, mutatis
et Rose, précité, § 49), l'impossibilité d'y déroger lors de mutandis, Losonci Rose en Rose, voormeld, § 49), is de onmogelijkheid
l'inscription des nouveau-nés dans les registres d'état civil est om daarvan af te wijken bij de inschrijving van de pasgeborenen in de
excessivement rigide et discriminatoire envers les femmes » ( § 67). registers van de burgerlijke stand overdreven star en discriminerend tegenover de vrouwen » ( § 67).
B.8.3. En ce qu'il dispose que « l'enfant dont la filiation paternelle B.8.3. In zoverre het bepaalt dat « het kind wiens afstamming van
et la filiation maternelle sont établies simultanément porte soit le vaderszijde en afstamming van moederszijde tegelijkertijd komen vast
nom de son père, soit le nom de sa mère, soit leurs deux noms accolés te staan [...] ofwel de naam van zijn vader [draagt], ofwel de naam
dans l'ordre choisi par eux dans la limite d'un nom pour chacun d'eux van zijn moeder, ofwel één die samengesteld is uit hun twee namen, in
de door hen gekozen volgorde met niet meer dan één naam voor elk van
» ( § 1er, alinéa 1er) et que « les père et mère choisissent le nom de hen » ( § 1, eerste lid) en dat « de ouders [...] de naam van het kind
l'enfant lors de la déclaration de naissance » ( § 1er, alinéa 2, [kiezen] op het ogenblik van de aangifte van de geboorte » ( § 1,
première phrase), l'article 335 nouveau du Code civil organise un mode tweede lid, eerste zin), stelt het nieuwe artikel 335 van het
de transmission du nom qui permet de déterminer le nom de famille de Burgerlijk Wetboek een wijze van naamsoverdracht in die het mogelijk
manière simple et uniforme lors de la déclaration et de conférer à ce maakt de familienaam op eenvoudige en eenvormige wijze te bepalen bij
nom de famille une certaine invariabilité. Le législateur a, en outre, de aangifte en aan die familienaam een bepaalde onveranderlijkheid te
veillé à garantir l'unité du nom au sein d'une même fratrie (article verlenen. De wetgever heeft bovendien erop toegezien de eenheid in de
naam van broers en zussen te waarborgen (artikel 335bis van het
335bis du Code civil inséré par l'article 3 de la loi attaquée). Par Burgerlijk Wetboek, ingevoegd bij artikel 3 van de bestreden wet).
ailleurs, il a pu estimer que les parents sont les mieux à même Daarenboven vermocht de wetgever ervan uit te gaan dat de ouders zich
d'apprécier l'intérêt de l'enfant. Enfin, ces dispositions sont in de beste positie bevinden om het belang van het kind te beoordelen.
conformes à la volonté du législateur d'instaurer l'égalité de l'homme Die bepalingen zijn ten slotte in overeenstemming met de wil van de
et de la femme. wetgever om de gelijkheid tussen mannen en vrouwen in te voeren.
B.8.4. La Cour doit vérifier si l'article 335, § 1er, alinéa 2, B.8.4. Het Hof dient na te gaan of artikel 335, § 1, tweede lid, derde
troisième phrase, du Code civil est compatible avec les articles 10, zin, van het Burgerlijk Wetboek bestaanbaar is met de artikelen 10,
11, 11bis, alinéa 1er, et 22 de la Constitution, en ce qu'il dispose 11, 11bis, eerste lid, en 22 van de Grondwet, doordat het bepaalt dat
qu'en cas de désaccord ou en cas d'absence de choix, l'enfant porte le in geval van onenigheid of bij afwezigheid van keuze, het kind de naam
nom de son père. van de vader draagt.
B.8.5. Puisqu'il privilégie l'autonomie de la volonté des parents pour B.8.5. Nu hij voor de keuze van de familienaam de voorrang geeft aan
le choix du nom de famille, le législateur doit aussi déterminer la de wilsautonomie van de ouders, dient de wetgever ook de wijze te
manière d'attribuer le nom de famille dans l'hypothèse où les parents bepalen waarop de familienaam wordt toegekend voor het geval dat de
ouders het oneens zijn of geen keuze maken, ook al heeft hij voor het
sont en désaccord ou n'opèrent pas de choix, même s'il a par ailleurs overige erop toegezien de gevallen van onenigheid te beperken door de
veillé à limiter les cas de désaccord en permettant aux parents ouders de mogelijkheid te bieden te kiezen voor de ene of de andere
d'opter pour l'un ou l'autre nom de famille ou pour les deux noms dans familienaam of voor de twee namen in de door hen bepaalde volgorde.
Het kan worden verantwoord dat hij zelf de naam vastlegt die het kind
l'ordre qu'ils déterminent. Il peut se justifier qu'il fixe lui-même zal dragen wanneer er onenigheid of afwezigheid van keuze is, veeleer
le nom que portera l'enfant, lorsqu'il y a désaccord ou absence de dan dienaangaande aan de rechter een beoordelingsbevoegdheid te
choix, plutôt que d'accorder à cet égard un pouvoir d'appréciation au verlenen. Het is immers in die aangelegenheid van belang de naam van
juge. Il importe en effet en cette matière de fixer de manière simple, een kind vanaf zijn geboorte op een eenvoudige, snelle en eenvormige
rapide et uniforme le nom d'un enfant dès sa naissance. L'article 7 de wijze te bepalen. Artikel 7 van het Verdrag inzake de rechten van het
la Convention relative aux droits de l'enfant dispose, à cet égard, kind bepaalt dienaangaande dat het kind onmiddellijk na de geboorte
que l'enfant est enregistré aussitôt sa naissance et a dès celle-ci le wordt ingeschreven en vanaf de geboorte het recht op een naam heeft.
droit à un nom. B.8.6. La disposition attaquée traite, cependant, de manière B.8.6. Personen die zich in soortgelijke situaties bevinden, namelijk
différente des personnes se trouvant dans des situations similaires, à de vader en de moeder van een kind, worden door de bestreden bepaling
savoir les pères et les mères d'un enfant, dès lors qu'en cas de echter verschillend behandeld aangezien in geval van onenigheid tussen
désaccord entre parents ou en cas d'absence de choix, l'enfant porte de ouders of in geval van afwezigheid van keuze, het kind verplicht de
obligatoirement le seul nom de son père. Les mères sont ainsi traitées naam van de vader alleen draagt. In hun recht om hun familienaam over
autrement que les pères dans leur droit de transmettre leur nom de te dragen aan hun kind worden de moeders aldus anders behandeld dan de
famille à leur enfant. vaders.
B.8.7. La différence de traitement contenue dans la disposition B.8.7. Het verschil in behandeling vervat in de bestreden bepaling is
attaquée est fondée sur le critère du sexe des parents. Seules des gegrond op het criterium van het geslacht van de ouders. Alleen zeer
considérations très fortes peuvent justifier une différence de sterke overwegingen kunnen een verschil in behandeling verantwoorden
traitement exclusivement fondée sur le sexe. dat uitsluitend op het geslacht is gegrond.
Il ressort des travaux préparatoires cités en B.2 que le législateur a Uit de in B.2 aangehaalde parlementaire voorbereiding blijkt dat de
justifié le choix du nom du père par la tradition et par la volonté de wetgever de keuze voor de naam van de vader heeft verantwoord door de
faire aboutir la réforme de manière progressive. Ni la tradition, ni traditie en de wil om de hervorming geleidelijk tot een goed einde te
la volonté d'avancer progressivement ne peuvent être tenues pour des brengen. Noch de traditie, noch de wil om geleidelijk vooruitgang te
considérations très fortes justifiant une différence entre les pères boeken kunnen worden geacht zeer sterke overwegingen te zijn die een
et les mères lorsqu'il y a désaccord entre parents ou absence de verschil tussen de vaders en de moeders verantwoorden wanneer er
choix, alors que l'objectif de la loi est de réaliser l'égalité entre onenigheid tussen de ouders of afwezigheid van keuze is, terwijl de
doelstelling van de wet erin bestaat de gelijkheid van mannen en
les hommes et les femmes. Par ailleurs, la disposition attaquée peut vrouwen te verwezenlijken. De bestreden bepaling kan overigens tot
avoir pour effet de donner ainsi un droit de veto au père d'un enfant gevolg hebben dat aan de vader van een kind een vetorecht gegeven
dans l'hypothèse où la mère de l'enfant manifeste la volonté de donner wordt in het geval dat de moeder van het kind de wil te kennen geeft
à cet enfant son propre nom ou un double nom et où le père n'est pas aan dat kind haar eigen naam of een dubbele naam te geven en de vader
d'accord avec ce choix. het met die keuze niet eens is.
B.9. L'article 335, § 1er, alinéa 2, troisième phrase, du Code civil, B.9. Artikel 335, § 1, tweede lid, derde zin, van het Burgerlijk
tel qu'il a été remplacé par l'article 2 de la loi du 8 mai 2014, Wetboek, zoals vervangen bij artikel 2 van de wet van 8 mei 2014,
viole les articles 10, 11 et 11bis, alinéa 1er, de la Constitution et schendt de artikelen 10, 11 en 11bis, eerste lid, van de Grondwet en
doit être annulé. dient derhalve te worden vernietigd.
Afin d'éviter une insécurité juridique, en particulier vu la nécessité Teneinde rechtsonzekerheid te vermijden, inzonderheid gelet op de
de déterminer le nom de l'enfant dès sa naissance, et afin de noodzaak om de naam van het kind vanaf zijn geboorte te bepalen, en om
permettre au législateur d'adopter une nouvelle réglementation, il y a de wetgever toe te laten een nieuwe regeling aan te nemen, dienen de
lieu de maintenir les effets de la disposition annulée jusqu'au 31 gevolgen van de vernietigde bepaling tot 31 december 2016 te worden
décembre 2016. gehandhaafd.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
- annule l'article 335, § 1er, alinéa 2, troisième phrase, du Code - vernietigt artikel 335, § 1, tweede lid, derde zin, van het
civil, tel qu'il a été remplacé par l'article 2 de la loi du 8 mai Burgerlijk Wetboek, zoals vervangen bij artikel 2 van de wet van 8 mei
2014 modifiant le Code civil en vue d'instaurer l'égalité de l'homme 2014 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met het oog op de
et de la femme dans le mode de transmission du nom à l'enfant et à invoering van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen bij de wijze van
l'adopté; naamsoverdracht aan het kind en aan de geadopteerde;
- maintient les effets de la disposition annulée jusqu'au 31 décembre - handhaaft de gevolgen van de vernietigde bepaling tot 31 december
2016. 2016.
Ainsi rendu en langue française, en langue néerlandaise et en langue Aldus gewezen in het Frans, het Nederlands en het Duits,
allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op
1989 sur la Cour constitutionnelle, le 14 janvier 2016. het Grondwettelijk Hof, op 14 januari 2016.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
J. Spreutels J. Spreutels
^