Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 115/2015 du 17 septembre 2015 Numéro du rôle : 5950 En cause : le recours en annulation de l'article 21 de la loi-programme du 26 décembre 2013 (statut social des artistes), introduit par l'ASBL « Concertation Perman(...) La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges J.-P. S(...)"
Extrait de l'arrêt n° 115/2015 du 17 septembre 2015 Numéro du rôle : 5950 En cause : le recours en annulation de l'article 21 de la loi-programme du 26 décembre 2013 (statut social des artistes), introduit par l'ASBL « Concertation Perman(...) La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges J.-P. S(...) Uittreksel uit arrest nr. 115/2015 van 17 september 2015 Rolnummer : 5950 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 21 van de programmawet van 26 december 2013 (sociaal statuut der kunstenaars), ingesteld door de vzw « Concertatio(...) Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de rechters (...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 115/2015 du 17 septembre 2015 Uittreksel uit arrest nr. 115/2015 van 17 september 2015
Numéro du rôle : 5950 Rolnummer : 5950
En cause : le recours en annulation de l'article 21 de la In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 21 van de
loi-programme (I) du 26 décembre 2013 (statut social des artistes), programmawet (I) van 26 december 2013 (sociaal statuut der
introduit par l'ASBL « Concertation Permanente des Employeurs des Arts kunstenaars), ingesteld door de vzw « Concertation Permanente des
de la Scène en Communauté française de Belgique » et autres. Employeurs des Arts de la Scène en Communauté française de Belgique » en anderen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges J.-P. samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de
Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, P. Nihoul et R. Leysen, assistée du rechters J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, P. Nihoul en R.
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président J. Spreutels, Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet du recours et procédure I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 30 Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 30 juni 2014
ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 1 juli
juin 2014 et parvenue au greffe le 1er juillet 2014, un recours en 2014, is beroep tot vernietiging ingesteld van artikel 21 van de
annulation de l'article 21 de la loi-programme (I) du 26 décembre 2013 programmawet (I) van 26 december 2013 (sociaal statuut der
(statut social des artistes), publiée au Moniteur belge du 31 décembre kunstenaars), bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 31 december
2013, deuxième édition, a été introduit par l'ASBL « Concertation 2013, tweede editie, door de vzw « Concertation Permanente des
Permanente des Employeurs des Arts de la Scène en Communauté française Employeurs des Arts de la Scène en Communauté française de Belgique »,
de Belgique », l'ASBL « Réunion des Auteurs chorégraphes », Paul Biot de vzw « Réunion des Auteurs chorégraphes », Paul Biot en Alexandre
et Alexandre Wajnberg, assistés et représentés par Me S. Capiau, Wajnberg, bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. S Capiau, advocaat
avocat au barreau de Bruxelles. bij de balie te Brussel.
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
Quant à la recevabilité Ten aanzien van de ontvankelijkheid
B.1.1. Le Conseil des ministres soulève une exception d'irrecevabilité B.1.1. De Ministerraad werpt een exceptie van niet-ontvankelijkheid
van het verzoekschrift op die is afgeleid uit de ontstentenis van een
de la requête tirée du défaut d'exposé clair et précis des moyens. duidelijke en nauwkeurige uiteenzetting van de middelen.
B.1.2. Les moyens indiquent quelles sont les normes de référence que B.1.2. In de middelen wordt aangegeven welke referentienormen volgens
les parties requérantes estiment violées. Ils sont suffisamment de verzoekende partijen geschonden zijn. Zij zijn voldoende
compréhensibles et le Conseil des ministres a d'ailleurs été en mesure begrijpelijk en de Ministerraad is overigens in staat geweest daarop
d'y répondre de façon circonstanciée dans son mémoire en réponse. omstandig te antwoorden in zijn memorie van antwoord.
L'exception est rejetée. De exceptie wordt verworpen.
Quant à la disposition attaquée Ten aanzien van de bestreden bepaling
B.2.1. Le recours en annulation porte sur l'article 21 de la B.2.1. Het beroep tot vernietiging heeft betrekking op artikel 21 van
loi-programme (I) du 26 décembre 2013, qui remplace les deux premiers de programmawet (I) van 26 december 2013, dat de eerste twee
paragraphes de l'article 1erbis de la loi du 27 juin 1969 révisant paragrafen vervangt van artikel 1bis van de wet van 27 juni 1969 tot
l'arrêté-loi du 28 décembre 1944 concernant la sécurité sociale des herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de
travailleurs. maatschappelijke zekerheid der arbeiders.
Cet article 1erbis, inséré dans la loi du 27 juin 1969 par la Dat artikel 1bis, ingevoegd in de wet van 27 juni 1969 bij de
loi-programme du 24 décembre 2002, établit une présomption programmawet van 24 december 2002, voert een vermoeden van
d'assujettissement à la sécurité sociale des travailleurs salariés des onderwerping aan de sociale zekerheid van de werknemers in voor de
artistes qui fournissent des prestations ou produisent des oeuvres sur kunstenaars die in opdracht en tegen betaling van een loon prestaties
commande, contre rémunération, tout en n'étant pas liés par un contrat leveren of werken produceren, zonder te zijn gebonden door een
de travail avec le donneur d'ordre. La présomption d'assujettissement arbeidsovereenkomst met de opdrachtgever. Het vermoeden van
à la sécurité sociale des travailleurs salariés peut être renversée onderwerping aan de sociale zekerheid van de werknemers kan door de
par l'artiste lorsqu'il prouve que les prestations ou productions ne kunstenaar worden omgekeerd wanneer hij aantoont dat de prestaties of
sont pas fournies dans des conditions socio-économiques similaires à producties niet zijn geleverd onder socio-economische voorwaarden die
celles dans lesquelles se trouve un travailleur par rapport à son vergelijkbaar zijn met die welke gelden voor een werknemer ten
employeur. L'artiste est alors assujetti à la sécurité sociale des opzichte van zijn werkgever. De kunstenaar is dan onderworpen aan de
travailleurs indépendants. sociale zekerheid van de zelfstandigen.
B.2.2. En raison du caractère atypique de leur activité B.2.2. Wegens het atypische karakter van hun beroepsactiviteit
professionnelle, beaucoup d'artistes se trouvaient, avant l'entrée en verkeerden veel kunstenaars, vóór de inwerkingtreding van het
vigueur de l'article 1erbis précité, dans l'impossibilité d'être voormelde artikel 1bis, in de onmogelijkheid om te worden onderworpen
assujettis à la sécurité sociale des travailleurs salariés, alors que aan de sociale zekerheid van de werknemers, terwijl hun situatie niet
leur situation ne correspondait pas à celle d'un travailleur overeenstemde met die van een zelfstandige. De wetgever heeft dus, met
indépendant. C'est donc en vue d'améliorer la protection sociale des artikel 1bis van de wet van 27 juni 1969, een specifiek statuut voor
artistes qui ne pouvaient s'insérer dans aucun des statuts classiques de kunstenaars ingevoerd teneinde de sociale bescherming te verbeteren
de la sécurité sociale que le législateur a créé, par l'article 1erbis van de kunstenaars die in geen enkele van de klassieke statuten van de
de la loi du 27 juin 1969, un statut spécifique pour les artistes. sociale zekerheid thuishoorden die de wetgever heeft gecreëerd.
B.2.3. L'exposé des motifs de la loi-programme du 24 décembre 2002 B.2.3. In de memorie van toelichting van de programmawet van 24
indique en effet, au sujet de l'article 1erbis : december 2002 wordt immers in verband met artikel 1bis aangegeven :
« Après trois décennies d'insécurité juridique, après deux décennies « Na drie decennia van rechtsonzekerheid, na twee decennia van
de protection sociale imparfaite pour certains artistes et après plus gebrekkige sociale bescherming voor sommige artiesten en na méér dan
d'une décennie d'impossibilité d'affiliation comme artiste de één decennium van onmogelijkheid zich als zelfstandige
spectacles indépendant, l'adaptation de l'actuelle assimilation ' schouwspelartiest in te schrijven, heeft de aanpassing van van de
irréfragable ' poursuit l'objectif suivant : intégrer à nouveau les thans bestaande ' onweerlegbare ' gelijkstelling het volgend doel : de
artistes dans un régime de sécurité sociale efficace, soit le régime des travailleurs salariés, soit le régime des travailleurs indépendants, soit les deux (par exemple sur la base d'une activité indépendante accessoire). En raison de ce que l'on appelle la liberté artistique des artistes, il est généralement admis que la condition d'autorité ou de subordination juridique peut parfois être difficilement démontrée en ce qui concerne les activités des artistes. Cet article permet toutefois d'étendre le champ d'application du régime de sécurité sociale des travailleurs salariés aux artistes qui fournissent leurs prestations artistiques ou qui créent leurs oeuvres artistiques contre paiement d'une rémunération. Cette extension n'est toutefois pas applicable lorsque l'artiste démontre que cette activité n'est pas exercée dans des 'conditions socioéconomiques similaires' à celles dans lesquelles se trouve un travailleur par rapport à son employeur. Contrairement à une relation de travail ordinaire, l'existence d'une autorité ou d'une subordination juridique ne doit donc pas être démontrée pour les activités d'un artiste. Il suffit de constater que l'artiste fournit des prestations artistiques et/ou crée des oeuvres artistiques pour que l'assimilation soit applicable » (Doc. parl., artiesten terug in een werkzaam systeem van sociale zekerheid loodsen, hetzij in de werknemersregeling, hetzij in de zelfstandigenregeling, hetzij in beide (bijvoorbeeld via zelfstandige in bijberoep). Omwille van de zogenaamde artistieke vrijheid van kunstenaars, wordt over het algemeen aangenomen dat bij de activiteiten van kunstenaars het bestaan van de vereiste band van gezag of juridische ondergeschiktheid soms moeilijk kan worden aangetoond. Op basis van dit artikel wordt het toepassingsgebied van de sociale zekerheidsregeling der werknemers evenwel uitgebreid tot de kunstenaars die hun artistieke prestaties en/of artistieke werken uitvoeren of leveren tegen de betaling van een loon. Die uitbreiding is echter niet van toepassing indien de kunstenaar aantoont dat dit niet geschiedt in ' gelijkaardige socio-economische voorwaarden ' als die waarin een werknemer zich ten opzichte van zijn werkgever bevindt. In tegenstelling tot bij een normale arbeidsverhouding, dient voor de activiteiten van een kunstenaar het bestaan van gezag of een juridische ondergeschiktheid dus niet aangetoond te worden. Het volstaat vast te stellen dat de kunstenaar artistieke prestaties verricht en/of artistieke werken levert opdat de gelijkstelling van toepassing zou zijn » (Parl. St., Kamer, 2002-2003, DOC 50-2124/001,
Chambre, 2002-2003, DOC 50-2124/001, pp. 35-36). pp. 35-36).
B.2.4. Ce statut concerne tous les artistes, qu'ils soient interprètes B.2.4. Dat statuut betreft alle kunstenaars, ongeacht of zij iets
ou créateurs, qui travaillent contre rémunération sur commande d'un interpreteren of creëren, die tegen betaling van een loon in opdracht
donneur d'ordre mais qui ne sont pas liés par un contrat de travail van een opdrachtgever werken, maar die niet gebonden zijn door een
avec celui-ci, en raison de la nature particulière de la relation qui arbeidsovereenkomst met die persoon, wegens de bijzondere aard van de
existe entre eux, relation généralement caractérisée par son caractère relatie tussen hen, relatie die doorgaans gekenmerkt wordt door het
intuitu personae et par l'absence de subordination hiérarchique. intuitu personae-karakter ervan en door de afwezigheid van een
hiërarchische ondergeschiktheid.
B.2.5. Avant leur remplacement par la disposition attaquée, les B.2.5. Vóór de vervanging ervan door de bestreden bepaling luidden de
paragraphes 1er et 2 de l'article 1erbis de la loi du 27 juin 1969 paragrafen 1 en 2 van artikel 1bis van de voormelde wet van 27 juni
précitée, introduits par l'article 170 de la loi-programme (I) du 24 1969, ingevoerd bij artikel 170 van de programmawet (I) van 24
décembre 2002, disposaient : december 2002 :
« § 1er. La présente loi est également applicable aux personnes qui, sans être liées par un contrat de travail, fournissent des prestations artistiques et/ou produisent des oeuvres artistiques contre paiement d'une rémunération pour le compte du donneur d'ordre, personne physique ou morale, à moins que la personne qui fournit ces prestations artistiques et/ou produit ces oeuvres artistiques ne prouve que ces prestations et/ou ces oeuvres artistiques ne sont pas fournies dans des conditions socio-économiques similaires à celles dans lesquelles se trouve un travailleur par rapport à son employeur. Cette disposition n'est toutefois pas applicable lorsque la personne qui fournit la prestation artistique ou qui produit l'oeuvre artistique fournit cette prestation artistique ou produit cette oeuvre artistique à l'occasion d'événements de sa famille. La personne physique ou morale de qui la personne qui fournit la prestation artistique ou qui produit l'oeuvre artistique reçoit la rémunération est considérée comme étant l'employeur. « § 1. Deze wet vindt eveneens toepassing op de personen die, zonder door een arbeidsovereenkomst te zijn verbonden, tegen betaling van een loon artistieke prestaties leveren en/of artistieke werken produceren in opdracht van een natuurlijke of rechtspersoon, tenzij de persoon die de artistieke prestatie levert of het artistieke werk produceert, bewijst dat deze artistieke prestaties en/of werken niet worden geleverd in gelijkaardige socio-economische voorwaarden als die waarin een werknemer zich ten opzichte van zijn werkgever bevindt. Deze bepaling vindt echter geen toepassing wanneer de persoon die de artistieke prestatie levert of het artistieke werk produceert, deze artistieke prestatie levert of dit artistieke werk produceert ter gelegenheid van gebeurtenissen van zijn of haar familie. De natuurlijke persoon of rechtspersoon van wie de persoon die de artistieke prestatie levert of het artistieke werk produceert, het loon ontvangt, wordt beschouwd als de werkgever.
§ 2. Par ' fourniture de prestations artistiques et/ou production des § 2. Onder ' het leveren van artistieke prestaties en/of het
oeuvres artistiques ' il faut entendre la création et/ou l'exécution produceren artistieke werken ' dient te worden verstaan de creatie
ou l'interprétation d'oeuvres artistiques dans le secteur de en/of uitvoering of interpretatie van artistieke oeuvres in de
l'audiovisuel et des arts plastiques, de la musique, de la audiovisuele en de beeldende kunsten, in de muziek, de literatuur, het
littérature, du spectacle, du théâtre et de la chorégraphie ». spektakel, het theater en de choreografie ».
B.2.6. La disposition attaquée remplace ces paragraphes 1er et 2 de B.2.6. De bestreden bepaling vervangt die paragrafen 1 en 2 van
l'article 1erbis de la loi du 27 juin 1969 par les dispositions suivantes : artikel 1bis van de wet van 27 juni 1969 door de volgende bepalingen :
« § 1er. La présente loi est également applicable aux personnes qui, « § 1. Deze wet vindt eveneens toepassing op de personen die, omdat ze
ne pouvant être liées par un contrat de travail parce qu'un ou niet door een arbeidsovereenkomst kunnen zijn verbonden daar een of
plusieurs des éléments essentiels à l'existence dudit contrat au sens meerdere essentiële elementen voor het bestaan van de overeenkomst in
de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail sont de zin van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten
inexistants, fournissent des prestations ou produisent des oeuvres de ontbreken en die tegen betaling van een loon prestaties leveren of
nature artistique, contre paiement d'une rémunération pour le compte werken produceren van artistieke aard, in opdracht van een natuurlijke
d'un donneur d'ordre, personne physique ou morale. Dans ce cas, le persoon of rechtspersoon. In dat geval wordt de opdrachtgever als de
donneur d'ordre est assimilé à l'employeur et doit assumer les werkgever beschouwd en moet hij de verplichtingen bedoeld in de
obligations visées aux articles 21 et suivants. artikelen 21 en volgende naleven.
Le caractère artistique de ces prestations ou oeuvres doit être De artistieke aard van deze prestaties of werken moet worden
attesté par le biais d'un visa artiste délivré par la commission Artistes. A condition que, lors de sa demande de visa artiste, le demandeur adresse à la commission Artistes une déclaration sur l'honneur attestant que la condition visée à l'alinéa précédent est satisfaite, il est présumé exercer son activité conformément au présent article. Cette présomption vaut pour une durée de trois mois renouvelable une fois et ce, dès réception d'un accusé de réception délivré par la commission Artistes attestant de la recevabilité de sa demande. En cas de refus du visa avant l'expiration de la période susvisée, la présomption tombe à partir de la date du refus. Lorsque ces prestations ne sont pas fournies dans des conditions socio-économiques similaires à celles dans lesquelles se trouve un travailleur par rapport à son employeur, la commission Artistes peut délivrer à l'intéressé qui en fait la demande une déclaration d'activités indépendantes. La présente disposition n'est toutefois pas applicable lorsque la personne fournit la prestation de nature artistique à l'occasion d'évènements de sa famille. aangetoond door middel van een visum kunstenaar afgeleverd door de commissie Kunstenaars. Op voorwaarde dat, bij zijn aanvraag voor een visum kunstenaar, de aanvrager de commissie Kunstenaars een verklaring op erewoord bezorgt, waarbij wordt verklaard dat de voorwaarde bedoeld in het vorige lid is vervuld, wordt hij verondersteld zijn activiteit overeenkomstig dit artikel uit te oefenen. Dit vermoeden geldt voor een duur van drie maanden en kan eenmaal hernieuwd worden, na ontvangst van een ontvangstbewijs van de commissie Kunstenaars waarbij de aanvraag ontvankelijk wordt verklaard. In geval van weigering van het visum voor het verstrijken van voornoemde termijn, vervalt het vermoeden vanaf de datum van de weigering. Wanneer deze prestaties niet worden geleverd in gelijkaardige socio-economische voorwaarden als die waarin een werknemer zich ten opzichte van zijn werkgever bevindt, kan de commissie Kunstenaars de betrokkene die daarom verzoekt een verklaring van zelfstandige activiteiten afleveren. Deze bepaling vindt echter geen toepassing wanneer de persoon de prestatie van artistieke aard levert ter gelegenheid van gebeurtenissen van zijn of haar familie.
§ 2. Pour déterminer le caractère artistique d'une prestation ou § 2. Om de artistieke aard van een prestatie of werk vast te stellen,
oeuvre, il est tenu compte, notamment, du secteur d'activités dans wordt inzonderheid rekening gehouden met de activiteitensector waarin
lequel la prestation ou l'oeuvre a été créée ou exécutée. Outre ce de prestatie of het werk werd gecreëerd of uitgevoerd. Daarnaast
critère, la Commission Artistes évalue, sur la base d'une méthodologie oordeelt de commissie Kunstenaars op basis van een methodologie
déterminée dans son règlement d'ordre intérieur confirmé par un arrêté bepaald in haar huishoudelijk reglement bekrachtigd bij een koninklijk
royal délibéré en Conseil des ministres, si l'intéressé fournit des besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad of de betrokkene '
'prestations ou produit des oeuvres de nature artistique' au sens du prestaties levert of werken produceert van artistieke aard ' in de zin
présent article ». van dit artikel ».
L'article 21 de la loi du 20 juillet 2015 portant dispositions Artikel 21 van de wet van 20 juli 2015 houdende diverse bepalingen
diverses en matières sociales (Moniteur belge, 21 août 2015, deuxième inzake sociale zaken (Belgisch Staatsblad, 21 augustus 2015, tweede
édition) modifie cet article 1erbis. Ces modifications entrent en editie) wijzigt dat artikel 1bis. Die wijzigingen treden in werking op
vigueur le 1er juillet 2015. L'article 21 de la loi-programme (I) du 1 juli 2015. Aangezien artikel 21 van de programmawet (I) van 26
26 décembre 2013 ayant pu produire des effets antérieurement à cette december 2013 gevolgen vermocht te hebben vóór die datum, heeft het
date, le recours n'a pas perdu son objet. beroep zijn voorwerp niet verloren.
B.2.7. L'exposé des motifs de la loi-programme (I) du 26 décembre 2013 B.2.7. In de memorie van toelichting van de programmawet (I) van 26
indique, au sujet de la disposition attaquée, qu'elle s'inscrit dans december 2013 wordt in verband met de bestreden bepaling aangegeven
dat die is opgenomen in een hoofdstuk dat « tot doel [heeft] om gevolg
un chapitre qui « a pour but de donner suite aux avis n° 1.744 et te geven aan de adviezen nr. 1.744 en 1.810 van de Nationale
1.810 du Conseil national du travail concernant le secteur artistique Arbeidsraad over de artistieke sector » (Parl. St., Kamer, 2013-2014,
» (Doc. parl., Chambre, 2013-2014, DOC 53-3147/001, p. 16). Ces avis DOC 53-3147/001, p. 16). In die adviezen werd opgemerkt dat « er in
relevaient qu'« un certain nombre d'abus à la réglementation » (avis een aantal gevallen misbruiken zijn wat betreft de regelgeving »
n° 1.744, p. 1) avaient été constatés quant au statut social (advies nr. 1.744, p. 1) inzake het specifieke sociale statuut van de
spécifique des artistes et que celui-ci présentait un certain nombre kunstenaars en dat dat laatste een zeker aantal lacunes vertoonde
de lacunes (ibid., p. 6). (ibid., p. 6).
B.2.8. Il ressort encore des travaux préparatoires que la modification B.2.8. Uit de parlementaire voorbereiding blijkt nog dat de wijziging
de l'article 1erbis de la loi du 27 juin 1969 par la disposition van artikel 1bis van de wet van 27 juni 1969 bij de bestreden bepaling
attaquée vise à « éclaircir les conditions d'occupation des artistes ertoe strekt « de tewerkstellingsvoorwaarden voor professionele
schouwspelartiesten en ontwerpers te verduidelijken die niet kunnen
professionnels de spectacle et créateurs qui ne peuvent être occupés worden tewerkgesteld in het kader van een arbeidsovereenkomst, noch
dans le cadre d'un contrat de travail, ni dans les liens d'un contrat met een overeenkomst die binnen het kader valt van de wet van 24 juli
entrant dans le cadre de la loi du 24 juillet 1987 sur le travail 1987 betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid of het ter
temporaire, le travail intérimaire ou la mise de travailleurs à beschikking stellen van werknemers ten behoeve van gebruikers, noch
disposition d'utilisateurs, ni sous le statut de travailleur met het statuut van zelfstandige » (Parl. St., Kamer, 2013-2014, DOC
indépendant » (Doc. parl., Chambre, 2013-2014, DOC 53-3147/010, p. 7). 53-3147/010, p. 7).
B.2.9. La disposition attaquée maintient la présomption d'affiliation à la sécurité sociale des travailleurs salariés des artistes interprètes ou créateurs qui fournissent des prestations ou produisent des oeuvres contre rémunération pour le compte d'un donneur d'ordre avec lequel ils ne sont pas liés par un contrat de travail. Comme par le passé, la présomption peut être renversée par l'artiste lorsqu'il prouve que les prestations ne sont pas fournies dans des conditions socio-économiques similaires à celles dans lesquelles se trouve un travailleur par rapport à son employeur. Dans ce cas, l'artiste est assujetti à la sécurité sociale des travailleurs indépendants. B.2.10. Les principales modifications introduites par la disposition B.2.9. De bestreden bepaling behoudt het vermoeden van de aansluiting bij de sociale zekerheid van de werknemers voor de kunstenaars die interpreteren of creëren en prestaties verrichten of werken leveren tegen betaling van een loon voor rekening van een opdrachtgever met wie zij niet zijn gebonden door een arbeidsovereenkomst. Zoals in het verleden kan het vermoeden worden omgekeerd door de kunstenaar wanneer hij aantoont dat de prestaties niet zijn verricht onder socio-economische voorwaarden die vergelijkbaar zijn met die welke gelden voor een werknemer ten opzichte van zijn werkgever. In dat geval is de kunstenaar onderworpen aan de sociale zekerheid van de zelfstandigen. B.2.10. De voornaamste wijzigingen die de bestreden bepaling
attaquée concernent l'instauration du « visa artiste » et le rôle de aanbrengt, hebben betrekking op de invoering van een « visum
la « Commission Artistes ». Le « visa artiste » permet à son titulaire kunstenaar » en op de rol van de « Commissie Kunstenaars ». Het «
de prouver sa qualité d'assujetti à la sécurité sociale des visum kunstenaar » maakt het de houder ervan mogelijk zijn
travailleurs salariés sous couvert du régime de l'article 1erbis de la hoedanigheid van onderworpene aan de sociale zekerheid van de
loi du 27 juin 1969. Il est délivré aux artistes qui en font la werknemers onder het stelsel van artikel 1bis van de wet van 27 juni
1969 aan te tonen. Het wordt verstrekt aan de kunstenaars die het
demande par la Commission Artistes, créée par l'article 172 de la aanvragen via de Commissie Kunstenaars, opgericht bij artikel 172 van
loi-programme du 24 décembre 2002. En vue de la délivrance de ce visa, la Commission Artistes doit déterminer si les prestations ou oeuvres du demandeur revêtent un caractère artistique en tenant compte, d'une part, du secteur d'activités dans lequel elles s'inscrivent et, d'autre part, de la méthodologie fixée par son règlement d'ordre intérieur, lequel doit être confirmé par arrêté royal délibéré en Conseil des ministres. Par ailleurs, alors que l'article 1erbis, avant sa modification par la disposition attaquée, désignait la personne qui payait la rémunération à l'artiste comme étant l'employeur pour l'accomplissement des obligations lui incombant, c'est désormais le donneur d'ordre qui revêt cette qualité. Quant au fond En ce qui concerne le premier moyen B.3. Les parties requérantes prennent un premier moyen de la violation de programmawet van 24 december 2002. Met het oog het uitreiken van dat visum moet de Commissie Kunstenaars nagaan of de prestaties of werken van de aanvrager een artistieke aard hebben rekening houdend met, enerzijds, de activiteitensector ervan en, anderzijds, de methodologie bepaald in haar huishoudelijk reglement, dat moet worden bekrachtigd bij een in de Ministerraad overlegd koninklijk besluit. Overigens, terwijl artikel 1bis, vóór de wijziging ervan bij de bestreden bepaling, de persoon die het loon aan de kunstenaar betaalde, aanwees als de werkgever voor het nakomen van zijn verplichtingen, is het voortaan de opdrachtgever die die hoedanigheid heeft. Ten gronde Wat het eerste middel betreft B.3. De verzoekende partijen leiden een eerste middel af uit de
des articles 10 et 11 de la Constitution. Elles font grief à la schending van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Zij verwijten de
disposition attaquée, en ce qu'elle institue le « visa artiste » et bestreden bepaling, in zoverre zij het « visum kunstenaar » invoert,
l'obligation de l'obtenir pour pouvoir bénéficier de alsook de verplichting om het te verkrijgen teneinde de onderwerping
l'assujettissement à la sécurité sociale des travailleurs salariés aan de sociale zekerheid van de werknemers te kunnen genieten zonder
sans être lié par un contrat de travail, de créer une discrimination te zijn gebonden door een arbeidsovereenkomst, een discriminatie in te
entre artistes en fonction du secteur d'activités dans lequel ils voeren onder de kunstenaars naar gelang van de activiteitensector
travaillent. Elles reprochent également à la disposition attaquée de waarin zij werken. Zij verwijten de bestreden bepaling eveneens dat
ne pas garantir l'absence de discrimination entre artistes parce que zij niet garandeert dat er geen discriminatie onder kunstenaars is,
le champ d'application du statut créé par l'article 1erbis de la loi omdat het toepassingsgebied van het bij artikel 1bis van de wet van 27
du 27 juin 1969 est laissé à l'appréciation de la Commission Artistes, juni 1969 ingevoerde statuut wordt overgelaten aan het oordeel van de
laquelle évalue la nature artistique de leur activité sur la base Commissie Kunstenaars, die de artistieke aard van hun activiteit
d'une méthodologie déterminée par cette commission dans son règlement beoordeelt op basis van een methodologie die door die Commissie wordt
d'ordre intérieur confirmé par un arrêté royal délibéré en Conseil des bepaald in haar huishoudelijk reglement bekrachtigd bij een na overleg
ministres. Enfin, elles font encore grief à la disposition attaquée de in de Ministerraad vastgesteld koninklijk besluit. Ten slotte
verwijten zij de bestreden bepaling nog dat zij niet waarborgt dat
ne pas garantir l'absence de discrimination entre artistes selon leur onder de kunstenaars geen discriminatie wordt ingevoerd naar gelang
rôle linguistique. van hun taalrol.
B.4.1. Avant sa modification par la disposition attaquée, l'article 1erbis B.4.1. Vóór de wijziging ervan bij de bestreden bepaling belastte
de la loi du 27 juin 1969 ne chargeait aucune instance spécifique de artikel 1bis van de wet van 27 juni 1969 geen enkele specifieke
vérifier le caractère artistique des prestations ou oeuvres produites instantie ermee de artistieke aard na te gaan van de prestaties of
par les personnes assujetties à la sécurité sociale des travailleurs werken geleverd door de personen die zijn onderworpen aan de sociale
salariés sans être liées par un contrat de travail. Le champ zekerheid van de werknemers zonder te zijn gebonden door een
d'application de cette disposition était uniquement délimité par une arbeidsovereenkomst. Het toepassingsgebied van die bepaling was
énumération exhaustive des secteurs concernés, à savoir « le secteur uitsluitend afgebakend door een exhaustieve opsomming van de betrokken
de l'audiovisuel et des arts plastiques, de la musique, de la sectoren, namelijk « de audiovisuele en de beeldende kunsten, [...] de
littérature, du spectacle, du théâtre et de la chorégraphie ». muziek, de literatuur, het spektabel, het theater en de choreografie
La Commission Artistes voyait ses missions limitées à l'information ». De opdrachten van de Commissie Kunstenaars waren beperkt tot het
des artistes, à l'examen, d'initiative ou sur demande, de la situation informeren van de kunstenaars, het onderzoeken, op eigen initiatief of
réellement indépendante des artistes affiliés auprès d'une caisse op verzoek, van de werkelijk zelfstandige situatie van de bij een
sociale pour indépendants et à la délivrance de déclarations sociale kas voor zelfstandigen aangesloten kunstenaars en het afgeven
d'activité indépendante aux artistes qui en faisaient la demande. Elle van een zelfstandigheidsverklaring aan de kunstenaars die daarom
ne se prononçait donc jamais sur le caractère artistique des verzochten. Zij sprak zich dus nooit uit over de artistieke aard van
prestations fournies ou des oeuvres produites par les artistes de prestaties of werken van de kunstenaars die vallen onder het
relevant du statut de l'article 1erbis de la loi du 27 juin 1969. statuut van artikel 1bis van de wet van 27 juni 1969.
B.4.2. Dans son avis n° 1.744 du 13 octobre 2010, le Conseil national B.4.2. In zijn advies nr. 1.744 van 13 oktober 2010 heeft de Nationale
du travail a relevé plusieurs lacunes entachant le statut social de Arbeidsraad gewezen op verschillende lacunes in het sociaal statuut
l'artiste. Une partie de ces lacunes découlait, selon le Conseil, de van de kunstenaar. Een deel van die lacunes vloeide volgens de Raad
l'article 1erbis de la loi du 27 juin 1969 lui-même, et ce, « en voort uit artikel 1bis van de wet van 27 juni 1969 zelf, « vanwege de
raison de la difficulté de circonscrire la notion de prestation moeilijkheid om [het begrip] ' artistieke prestatie ' [...] te
artistique » (p. 6), ce qui a eu pour conséquence « de faire entrer omschrijven » (p. 6), hetgeen ertoe heeft geleid dat « niet-artistieke
des prestations n'ayant pas de caractère artistique dans le champ prestaties onder het toepassingsgebied van artikel 1bis [werden]
d'application de l'article 1erbis précité sous prétexte que le secteur gebracht onder het voorwendsel dat die prestaties worden geleverd in
dans lequel cette prestation est fournie est le secteur artistique » de artistieke sector » (p. 10). Zoals blijkt uit de in B.2.7
(p. 10). Ainsi qu'il ressort des travaux préparatoires cités en B.2.7, aangehaalde parlementaire voorbereiding heeft de bestreden bepaling
la disposition attaquée a pour objet de répondre à ces constatations tot doel tegemoet te komen aan die vaststellingen van de Nationale
du Conseil national du travail. Arbeidsraad.
B.5.1. Confronté à la difficulté d'établir dans un texte législatif B.5.1. De wetgever, die werd geconfronteerd met de moeilijkheid om in
les critères précis permettant de différencier les activités een wetgevende tekst de precieze criteria vast te stellen die het
artistiques de celles qui ne le sont pas, le législateur a confié à mogelijk maken de artistieke activiteiten te onderscheiden van die
une autorité administrative le pouvoir de décider, cas par cas, si les welke dat niet zijn, heeft aan een administratieve overheid de
personnes affiliées à la sécurité sociale des travailleurs salariés bevoegdheid toegekend om geval per geval te beslissen of de op grond
sur la base de l'article 1erbis de la loi du 27 juin 1969 pouvaient van artikel 1bis van de wet van 27 juni 1969 bij de sociale zekerheid
prétendre à ce statut. Ce faisant, il a délégué à cette autorité le van de werknemers aangesloten personen aanspraak konden maken op dat
pouvoir de déterminer le champ d'application de cette disposition. statuut. Hiermee heeft hij aan die overheid de bevoegdheid gedelegeerd
om het toepassingsgebied van die bepaling vast te stellen.
B.5.2. A ce sujet, le Conseil d'Etat avait observé : B.5.2. In dat verband had de Raad van State opgemerkt :
« Cette commission se voit ainsi attribuer un pouvoir réglementaire « Op die wijze wordt aan die commissie een verregaande verordenende
étendu qui n'est pas conciliable avec les modalités selon lesquelles bevoegdheid verleend die niet verenigbaar is met de wijze waarop de
le pouvoir réglementaire doit être exercé en vertu de la Constitution. verordenende bevoegdheid krachtens de Grondwet dient te worden
Il faut dès lors conclure que le législateur doit lui-même prévoir au uitgeoefend. De conclusie is dan ook dat de wetgever zelf minstens in
moins un certain nombre de critères permettant d'apprécier si une een aantal criteria dient te voorzien aan de hand waarvan kan worden
activité déterminée doit ou non être considérée comme une prestation uitgemaakt of een bepaalde activiteit al dan niet moet worden
ou une oeuvre ayant un caractère artistique et que la mise en oeuvre beschouwd als een prestatie of werk van artistieke aard en dat de
de ce dispositif ne peut en principe être déléguée qu'au Roi, le cas nadere uitwerking van die regeling in beginsel enkel aan de Koning kan
échéant après avoir recueilli l'avis de la Commission Artistes. La worden gedelegeerd, in voorkomend geval na het advies te hebben
commission susvisée ne peut toutefois en aucun cas être chargée de ingewonnen van de Commissie Kunstenaars. In geen geval echter kan deze
l'ensemble de cette matière » (Doc. parl., Chambre, 2013-2014, DOC aangelegenheid in haar geheel worden overgelaten aan laatstgenoemde
53-3147/001, p. 77). commissie » (Parl. St., Kamer, 2013-2014, DOC 53-3147/001, p. 77).
B.5.3. En réponse à cette observation, le législateur a précisé, d'une B.5.3. In antwoord op die opmerking heeft de wetgever gepreciseerd
part, que la Commission Artistes devait tenir compte du secteur dat, enerzijds, de Commissie Kunstenaars rekening moest houden met de
d'activités dans lequel s'exerçait l'activité de l'artiste et, d'autre activiteitensector waarin de activiteit van de kunstenaar werd
part, qu'elle devait préciser la méthodologie qu'elle met en oeuvre uitgeoefend en, anderzijds, zij de door haar aangewende methodologie
dans son règlement d'ordre intérieur, lequel doit être confirmé par moest preciseren in haar huishoudelijk reglement, dat moet worden
arrêté royal délibéré en Conseil des ministres. bekrachtigd bij een na overleg in de Ministerraad vastgesteld
B.6.1. Contrairement à la disposition antérieure, l'article 1erbis de koninklijk besluit. B.6.1. In tegenstelling tot de vroegere bepaling bevat artikel 1bis
la loi du 27 juin 1969, tel qu'il a été modifié par la disposition van de wet van 27 juni 1969, zoals gewijzigd bij de bestreden
attaquée, n'établit plus de liste de secteurs d'activités dans bepaling, niet langer een lijst van de activiteitensectoren waarin de
artistieke activiteiten moeten worden uitgeoefend opdat de persoon die
lesquels des activités artistiques doivent se déployer pour donner interpreteert of creëert toegang zou krijgen tot het sociaal statuut
accès à leur auteur ou créateur au statut social des artistes. van de kunstenaars. In de memorie van toelichting van de bestreden
L'exposé des motifs de la disposition attaquée cite toutefois, à titre bepaling wordt evenwel, bij wijze van voorbeeld, verwezen naar « de
d'exemple, « le secteur de l'audiovisuel et des arts plastiques, de la audiovisuele sector en de sector van de plastische kunsten, de muziek,
musique, de la littérature, du spectacle, du théâtre et de la de literatuur, het schouwspel, het theater en de choreografie » (Parl.
chorégraphie » (Doc. parl., Chambre, 2013-2014, DOC 53-3147/001, p. St., Kamer, 2013-2014, DOC 53-3147/001, p. 17), die de sectoren zijn
17), qui sont les secteurs qui étaient cités par la disposition die reeds werden vermeld in de vroegere bepaling.
antérieure. Il en résulte que la notion de « secteur artistique » peut être Hieruit vloeit voort dat het begrip « artistieke sector », rekening
interprétée, compte tenu de celle qui était mise en oeuvre sous houdend met het begrip dat gold onder de vroegere wetgeving en
l'ancienne législation et à laquelle le législateur s'est ainsi waarnaar de wetgever aldus heeft verwezen, zo kan worden
référé, comme visant les différentes disciplines dans lesquelles les geïnterpreteerd dat het de verschillende disciplines beoogt waarin de
artistes déploient leurs activités et il ne s'agit dès lors pas, kunstenaars hun activiteiten uitoefenen, en het betreft dus niet, in
contrairement à ce que soutiennent les parties requérantes, d'une tegenstelling tot wat de verzoekende partijen aanvoeren, een vaag
notion indéterminée qui pourrait renvoyer « aux secteurs économiques » begrip dat zou kunnen verwijzen naar « de economische sectoren » of
ou encore « au champ de compétences des commissions paritaires ». nog naar « het bevoegdheidsdomein van de paritaire comités ».
B.6.2. En conséquence, l'utilisation par le législateur de la notion B.6.2. Het gebruik, door de wetgever, van het begrip «
de « secteurs d'activité » comme critère devant être pris en activiteitensectoren » als criterium dat in aanmerking moet worden
considération par la Commission Artistes ne crée pas de différence de genomen door de Commissie Kunstenaars, creëert dus geen verschil in
traitement entre artistes selon le secteur dans lequel ils exercent behandeling onder kunstenaars naar gelang van de sector waarin zij hun
leur art. Une éventuelle différence de traitement sur la base du kunst beoefenen. Een eventueel verschil in behandeling op basis van de
secteur d'activité concerné ne pourrait découler que de l'exécution de betrokken activiteitensector zou alleen kunnen voortvloeien uit de
la disposition attaquée par la Commission Artistes, soit par uitvoering van de bestreden bepaling door de Commissie Kunstenaars,
l'adoption de son règlement d'ordre intérieur, soit à l'occasion du ofwel door de aanneming van haar huishoudelijk reglement, ofwel bij de
refus d'octroi du visa artistes. weigering om het visum kunstenaar uit te reiken.
B.6.3. En outre, la circonstance que les secteurs considérés comme B.6.3. Bovendien maakt het gegeven dat de sectoren die als artistieke
artistiques pour l'application de l'article 1erbis de la loi du 27 sectoren worden beschouwd voor de toepassing van artikel 1bis van de
juin 1969 ne sont plus énumérés de manière exhaustive dans la loi wet van 27 juni 1969 niet meer op exhaustieve wijze worden opgesomd in
permet que des formes d'expressions artistiques novatrices, ne se de wet, het mogelijk dat vernieuwende kunstuitingen, die niet vallen
déployant pas dans un de ces secteurs traditionnels, ouvrent onder een van die traditionele sectoren, aanleiding kunnen geven tot
l'assujettissement au régime de la sécurité sociale des travailleurs de onderwerping aan het socialezekerheidsstelsel van de werknemers,
salariés, alors que cela n'aurait pas été possible sous l'ancienne terwijl dat onder de vroegere wetgeving niet mogelijk zou zijn
législation. La prise en compte du « secteur d'activité » par la Commission Artistes ne crée donc pas, en elle-même, de différence de traitement entre artistes selon le secteur dans lequel ils s'expriment. B.7. En prévoyant que la Commission Artistes prend ses décisions d'octroi ou de refus de visa artiste sur la base d'une méthodologie déterminée par son règlement d'ordre intérieur, la disposition attaquée ne crée pas non plus de différences de traitement entre artistes. Il reviendrait, le cas échéant, au Conseil d'Etat, section du contentieux administratif, d'annuler l'arrêté royal confirmant ledit règlement dans l'hypothèse où celui-ci contiendrait une discrimination. Par ailleurs, les décisions prises par la Commission Artistes sont geweest. De inaanmerkingneming van de « activiteitensector » door de Commissie Kunstenaars creëert dus op zich geen verschil in behandeling onder kunstenaars naar gelang van de sector waarin zij werkzaam zijn. B.7. Door te bepalen dat de Commissie Kunstenaars haar beslissingen tot toekenning of tot weigering van het visum kunstenaar neemt op basis van een methodologie die is bepaald in haar huishoudelijk reglement, voert de bestreden bepaling evenmin verschillen in behandeling in onder kunstenaars. Het zou in voorkomend geval aan de Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak, staan om het koninklijk besluit nietig te verklaren dat dit reglement bekrachtigt indien dat laatste een discriminatie zou bevatten. De beslissingen van de Commissie Kunstenaars zijn overigens vatbaar
susceptibles de recours devant le tribunal du travail (article 23, 2° voor beroep voor de arbeidsrechtbank (artikel 23, 2°, van de
de la loi-programme (I) du 26 décembre 2013 introduisant un paragraphe programmawet (I) van 26 december 2013 dat een paragraaf 5 invoegt in
5 dans l'article 172 de la loi-programme (I) du 24 décembre 2002). Il reviendrait, le cas échéant, à cette juridiction de juger d'une éventuelle discrimination commise à l'occasion du refus d'un visa artiste. B.8.1. Enfin, le grief relatif à l'absence de garantie contre les discriminations éventuelles entre les artistes selon leur rôle linguistique est étranger à la disposition attaquée. Celle-ci ne prévoit en effet aucune différence de traitement entre artistes selon la langue qu'ils pratiquent puisqu'au contraire, elle vise la Commission dans son ensemble et prévoit que celle-ci adopte une méthodologie dans son règlement d'ordre intérieur. La disposition artikel 172 van de programmawet (I) van 24 december 2002). In voorkomend geval zou het aan dat rechtscollege staan te oordelen over een eventuele discriminatie bij de weigering van een visum kunstenaar. B.8.1. Ten slotte staat de grief met betrekking tot de ontstentenis van een waarborg tegen de eventuele discriminaties onder kunstenaars naar gelang van hun taalrol, los van de bestreden bepaling. Die laatste voert immers geen enkel verschil in behandeling onder kunstenaars in naar gelang van de taal die zij gebruiken, omdat zij integendeel de Commissie in haar geheel beoogt en bepaalt dat die een methodologie in haar huishoudelijk reglement aanneemt. De bestreden bepaling maakt het bijgevolg niet mogelijk om verschillende criteria
attaquée ne permet dès lors pas l'adoption de critères ou de of methodologieën aan te nemen naar gelang van de taal van de
méthodologies différents selon la langue de l'artiste demandeur. kunstenaar die het visum aanvraagt.
L'organisation de la Commission en chambres linguistiques, laquelle, De organisatie van de Commissie in taalkamers, die overigens niet
au demeurant, n'implique pas nécessairement que des différences de noodzakelijkerwijs impliceert dat daarbij verschillen in behandeling
traitement entre artistes seraient créées par celles-ci, est fixée par onder kunstenaars zouden worden ingevoerd, is bepaald bij artikel 4, §
l'article 4, § 1er, de l'arrêté royal du 26 mars 2014 « complétant le 1, van het koninklijk besluit van 26 maart 2014 « tot aanvulling van
statut social des artistes et fixant les modalités d'octroi du visa het sociaal statuut der kunstenaars en tot vaststelling van de nadere
regels voor de toekenning van het visum kunstenaar en van de
artiste et de la carte artiste », dont l'examen échappe à la kunstenaarskaart », waarvan het onderzoek aan de bevoegdheid van het
compétence de la Cour. Hof ontsnapt.
B.8.2. A nouveau, il reviendrait, le cas échéant, au Conseil d'Etat ou B.8.2. In voorkomend geval zou het opnieuw aan de Raad van State of
aux juridictions du travail de se prononcer sur d'éventuelles aan de arbeidsgerechten staan om zich uit te spreken over eventuele
discriminations selon le régime linguistique créées soit par le discriminaties naar gelang van het taalstelsel die zouden voortvloeien
règlement d'ordre intérieur de la commission, soit par les décisions uit ofwel het huishoudelijk reglement van de Commissie, ofwel uit de
individuelles prises par celle-ci. individuele beslissingen die zij heeft genomen.
B.9. Pour le surplus, dans la mesure où elles invoquent la violation B.9. Voor het overige, in zoverre zij in hun memorie van antwoord de
de l'article 23 de la Constitution dans leur mémoire en réponse, les schending van artikel 23 van de Grondwet aanvoeren, werpen de
parties requérantes soulèvent un moyen nouveau qui, pour ce motif, verzoekende partijen een nieuw middel op dat om die reden niet
n'est pas recevable. ontvankelijk is.
B.10. Le premier moyen n'est pas fondé. B.10. Het eerste middel is niet gegrond.
En ce qui concerne le deuxième moyen Wat het tweede middel betreft
B.11. Les parties requérantes prennent un deuxième moyen de la B.11. De verzoekende partijen leiden een tweede middel af uit de
violation des articles 10, 11 et 23 de la Constitution, lus en schending van de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, in samenhang
combinaison avec les articles 16 et 34 de la Charte des droits gelezen met de artikelen 16 en 34 van het Handvest van de grondrechten
fondamentaux de l'Union européenne (ci-après : la Charte) et avec les van de Europese Unie (hierna : het Handvest) en met de artikelen 18,
articles 18, 45 et 46 du Traité sur le fonctionnement de l'Union 45 en 46 van het Verdrag betreffende de werking van Europese Unie
européenne (ci-après : TFUE). (hierna : VWEU).
B.12. Elles font d'abord grief à la disposition attaquée de soumettre B.12. Allereerst verwijten zij de bestreden bepaling de uitoefening
l'exercice d'une activité artistique, professionnelle ou non, à une van een artistieke activiteit, al dan niet beroepsmatig, te
autorisation administrative individuelle, ce qui constituerait une onderwerpen aan een individuele administratieve toelating, hetgeen een
restriction à la liberté de choisir une activité professionnelle beperking zou inhouden van de vrijheid om een beroepsactiviteit te
associée à un statut social spécifique. kiezen die aan een specifiek sociaal statuut is gekoppeld.
B.13.1. La disposition attaquée n'a ni pour objet ni pour effet de B.13.1. De bestreden bepaling heeft noch tot doel, noch tot gevolg de
soumettre l'exercice d'une activité artistique à une autorisation uitoefening van een artistieke activiteit te onderwerpen aan een
administrative individuelle. En instituant le visa artiste, l'article individuele administratieve toelating. Door het visum kunstenaar in te
1erbis de la loi du 27 juin 1969 n'empêche aucunement l'expression voeren, belet artikel 1bis van de wet van 27 juni 1969 geenszins de
artistique quelle qu'elle soit. Le refus d'un visa artiste n'interdit artistieke uiting, welke die ook moge zijn. De weigering van een visum
pas au demandeur d'exercer son activité artistique. Il signifie kunstenaar verbiedt de aanvrager niet om zijn artistieke activiteit
uit te oefenen. Zij betekent alleen dat die aanvrager niet beantwoordt
uniquement que ce demandeur ne répond pas aux critères institués par aan de criteria die zijn ingevoerd bij het voormelde artikel 1bis om
l'article 1erbis précité pour être affilié à la sécurité sociale des zich op basis van die bepaling aan te sluiten bij de sociale zekerheid
travailleurs salariés sur la base de cette disposition, soit parce que van de werknemers, ofwel omdat de elementen die essentieel zijn voor
les éléments essentiels à l'existence d'un contrat de travail au sens het bestaan van een arbeidsovereenkomst in de zin van de wet van 3
de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail sont juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten aanwezig zijn in de
présents dans la relation qui le lie au donneur d'ordre, soit parce relatie die hem bindt met de opdrachtgever, ofwel omdat hij de
qu'il ne fournit pas les prestations ou l'oeuvre dans des conditions prestaties of het werk niet levert onder socio-economische voorwaarden
socio-économiques similaires à celles dans lesquelles se trouve un die vergelijkbaar zijn met die welke gelden voor een werknemer ten
travailleur par rapport à son employeur. Dans le premier cas, il doit opzichte van zijn werkgever. In het eerste geval moet hij aangesloten
être affilié à la sécurité sociale des travailleurs salariés comme zijn bij de sociale zekerheid van de werknemers zoals iedere andere
tout autre travailleur lié par un contrat de travail à son employeur, werknemer die door een arbeidsovereenkomst is gebonden aan zijn
dans le second cas, il doit être affilié à la sécurité sociale des werkgever, en in het tweede geval moet hij zijn aangesloten bij de
travailleurs indépendants. sociale zekerheid van de zelfstandigen.
En ce qu'il fait grief à la disposition attaquée de soumettre In zoverre het middel de bestreden bepaling verwijt de uitoefening van
l'exercice d'une activité artistique à une autorisation administrative een artistieke activiteit te onderwerpen aan een individuele
individuelle, le moyen n'est pas fondé. administratieve vergunning, is het niet gegrond.
B.13.2. L'article 23, alinéa 3, de la Constitution, garantit notamment B.13.2. Artikel 23, derde lid, van de Grondwet waarborgt met name «
« le droit au travail et au libre choix d'une activité professionnelle het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid » en « het
» et « le droit à la sécurité sociale ». recht op sociale zekerheid ».
L'article 34 de la Charte dispose notamment que « l'Union reconnaît et Artikel 34 van het Handvest bepaalt met name dat « de Unie [...] onder
respecte le droit d'accès aux prestations de sécurité sociale [...] de door het recht van de Unie en de nationale wetgevingen en
selon les règles établies par le droit de l'Union et les législations praktijken gestelde voorwaarden het recht op toegang tot
et pratiques nationales ». La même disposition garantit à toute socialezekerheidsvoorzieningen [erkent en eerbiedigt] ». Dezelfde
personne qui réside et se déplace légalement à l'intérieur de l'Union bepaling waarborgt iedere persoon die legaal in de Unie verblijft en
zich daar legaal verplaatst het recht op
le droit aux prestations de sécurité sociale et aux avantages sociaux, socialezekerheidsvoorzieningen en sociale voordelen overeenkomstig het
conformément au droit de l'Union et aux législations et pratiques recht van de Unie en de nationale wetgevingen en praktijken. Artikel
nationales. L'article 18 du TFUE prohibe toute discrimination fondée 18 van het VWEU verbiedt elke discriminatie op grond van nationaliteit
sur la nationalité dans le domaine d'application des traités. binnen de werkingssfeer van de verdragen.
B.13.3. Aucune de ces dispositions ne garantit, comme telles, la B.13.3. Geen enkele van die bepalingen waarborgt als dusdanig de
liberté de choisir un système de protection sociale déterminé ou la vrijheid om een bepaald stelsel van sociale bescherming te kiezen of
liberté de choisir une activité professionnelle associée à un statut de vrijheid om een met een specifiek sociaal statuut verbonden
social spécifique. beroepsactiviteit te kiezen.
Pour le surplus, la disposition attaquée n'a ni pour objet ni pour Voor het overige heeft de bestreden bepaling noch tot doel, noch tot
effet de priver certaines personnes du droit à la sécurité sociale. gevolg sommige personen het recht op sociale zekerheid te ontzeggen.
Elle crée un statut spécifique, à côté des statuts existants et qui Zij creëert een specifiek statuut naast de bestaande statuten, die
demeurent accessibles aux artistes qui se trouvent dans une situation toegankelijk blijven voor de kunstenaars die zich in een
socio-économique correspondant à ces statuts. Ce faisant, le socio-economische situatie bevinden die met die statuten overeenstemt.
législateur entend améliorer l'accès à la sécurité sociale des Hiermee wil de wetgever de toegang tot de sociale zekerheid verbeteren
artistes qui, comme il est exposé en B.2.2, ne peuvent s'inscrire dans voor de kunstenaars die, zoals is uiteengezet in B.2.2, niet kunnen
un régime existant. Il ne saurait lui être reproché d'avoir veillé à worden opgenomen in een bestaand stelsel. Er kan hem niet worden
ce que ce statut spécifique s'applique à la catégorie de personnes à verweten erover te hebben gewaakt dat dat specifieke statuut van
laquelle il est destiné en mettant en oeuvre un mécanisme toepassing is op de categorie van personen voor wie het is bestemd
d'identification de ces personnes. door een mechanisme voor de identificatie van die personen in te
En ce qu'il fait grief à la disposition attaquée de limiter la liberté voeren. In zoverre het de bestreden bepaling verwijt de vrijheid te beperken
de choisir une activité professionnelle associée à un statut social om een met een specifiek sociaal statuut verbonden beroepsactiviteit
spécifique, le moyen n'est pas fondé. te kiezen, is het middel niet gegrond.
B.14. Les parties requérantes font encore grief à la disposition B.14. De verzoekende partijen verwijten de bestreden bepaling voorts
attaquée de créer une discrimination contraire aux articles 45, 46 et een discriminatie in te voeren die in strijd is met de artikelen 45,
56 du TFUE à l'égard des artistes établis dans un autre Etat membre de 46 en 56 van het VWEU ten aanzien van de kunstenaars die in een andere
l'Union qui viennent exercer temporairement en Belgique une activité lidstaat van de Unie zijn gevestigd en tijdelijk in België een
artistieke activiteit komen uitoefenen, in zoverre de Belgische
artistique, dans la mesure où la sécurité sociale belge leur est sociale zekerheid op hen van toepassing is op grond van de Europese
applicable en vertu des règlements européens. Elles considèrent que, reglementen. Zij zijn van mening dat, gelet op de duur van de
étant donné la durée de la procédure d'octroi du visa artiste, procedure voor de toekenning van het visum kunstenaar, het verkrijgen
l'obtention de celui-ci par les artistes étrangers est illusoire, de ervan door de buitenlandse kunstenaars illusoir is, zodat zij hun
sorte qu'ils ne pourraient pas exercer leur activité en Belgique sous activiteit niet in België zouden kunnen uitoefenen op grond van
le couvert de l'article 1erbis de la loi du 27 juin 1969. Elles artikel 1bis van de wet van 27 juni 1969. Zij voegen eraan toe dat
ajoutent qu'il en découle également une restriction à la liberté hieruit eveneens een beperking voortvloeit van de vrijheid van
d'entreprise dans le chef des organisateurs de spectacles et des ondernemen voor de organisatoren van schouwspelen en de opdrachtgevers
donneurs d'ordre, qui ne pourraient engager en dehors des liens d'un die buiten het kader van een arbeidsovereenkomst onder artikel 1bis
contrat de travail sous l'article 1erbis que des artistes qui ont alleen kunstenaars zouden kunnen tewerkstellen die vooraf het visum
préalablement obtenu le visa artiste. kunstenaar hebben verkregen.
B.15.1. Les articles 45 et 46 du TFUE garantissent le droit à la libre B.15.1. De artikelen 45 en 46 van het VWEU waarborgen het recht op
circulation dans l'Union. vrij verkeer binnen de Unie.
L'article 56 du même traité interdit les restrictions à la libre Artikel 56 van hetzelfde Verdrag verbiedt de beperkingen van de vrije
prestation des services. dienstverrichting.
L'article 16 de la Charte dispose : Artikel 16 van het Handvest bepaalt :
« La liberté d'entreprise est reconnue conformément au droit de « De vrijheid van ondernemerschap wordt erkend overeenkomstig het
l'Union et aux législations et pratiques nationales ». recht van de Unie en de nationale wetgevingen en praktijken ».
B.15.2. La disposition attaquée ne contient aucune différence de B.15.2. De bestreden bepaling bevat geen enkel verschil in behandeling
traitement sur la base de la nationalité. Dans les cas où cette op grond van de nationaliteit. In de gevallen waarin zij, krachtens de
disposition serait applicable, en vertu des dispositions de droit relevante bepalingen van het Europees recht, van toepassing zou zijn
européen pertinentes, aux artistes résidant dans un autre Etat membre op de kunstenaars die in een andere lidstaat van de Europese Unie
de l'Union européenne et travaillant occasionnellement en Belgique, le verblijven en occasioneel in België werken, is het systeem van het
système du visa artiste qu'elle met en place n'est pas de nature à visum kunstenaar dat zij invoert, niet van dien aard dat zij de
représenter un obstacle à l'accès, par ces artistes, au statut toegang van die artiesten tot het daarbij ingevoerde specifieke
spécifique de sécurité sociale qu'elle institue. En effet, l'article 1erbis, socialezekerheidsstatuut zou kunnen belemmeren. Artikel 1bis, § 1,
§ 1er, alinéa 3, de la loi du 27 juin 1969 prévoit que l'artiste qui derde lid, van de wet van 27 juni 1969 bepaalt immers dat de
kunstenaar die het visum aanvraagt, wordt vermoed te beantwoorden aan
fait la demande de visa est présumé répondre aux conditions de de voorwaarden voor de onderwerping aan de sociale zekerheid van de
l'assujettissement à la sécurité sociale des travailleurs salariés à werknemers op voorwaarde dat hij in die zin aan de Commissie
condition qu'il adresse à la Commission Artistes une déclaration sur Kunstenaars een verklaring op erewoord bezorgt. Dat vermoeden geldt
l'honneur en ce sens. Cette présomption est valable trois mois voor een duur van drie maanden, eenmaal hernieuwbaar, en maakt het de
renouvelables une fois et permet à l'artiste de travailler sous ce kunstenaar mogelijk om onder dat sociaal statuut te werken zodra hij
statut social dès qu'il obtient l'accusé de réception de la Commission het ontvangstbewijs van de Commissie Kunstenaars ontvangt.
Artistes. Rien ne s'oppose, dans la disposition attaquée, à ce que des artistes In de bestreden bepaling belet niets dat kunstenaars een visum vanuit
fassent une demande de visa au départ de l'étranger, en prévision de het buitenland aanvragen, met het oog op de uitoefening van een
l'exécution d'une prestation ou d'une oeuvre commandée par un donneur prestatie of de levering van een werk op bestelling van een in België
d'ordre résidant en Belgique. Par ailleurs, le visa artiste a une verblijvende opdrachtgever. Het visum kunstenaar heeft overigens een
durée de validité de cinq ans renouvelables, de sorte que les artistes geldigheidsduur van vijf jaar, hernieuwbaar, zodat de kunstenaars die
résidant dans un autre Etat membre et travaillant régulièrement en in een andere lidstaat verblijven en regelmatig in België werken, in
Belgique peuvent, le cas échéant, bénéficier de l'assujettissement voorkomend geval de voormelde onderwerping kunnen genieten onder de
précité dans les conditions de la disposition attaquée comme les voorwaarden van de bestreden bepaling zoals de in België verblijvende
artistes résidant en Belgique. kunstenaars.
B.15.3. Dès lors que la disposition attaquée ne forme pas d'obstacle à B.15.3. Aangezien de bestreden bepaling niet belet dat de kunstenaars
l'obtention du visa artiste par les artistes résidant dans un autre die in een andere lidstaat van de Europese Unie verblijven het visum
Etat membre de l'Union européenne qui seraient soumis, en vertu des kunstenaar verkrijgen, waarbij die kunstenaars krachtens de relevante
dispositions pertinentes du droit européen, à la sécurité sociale bepalingen van het Europees recht onderworpen zouden zijn aan de
belge, elle n'entraîne aucune limitation à la liberté d'entreprise Belgische sociale zekerheid, beperkt zij geenszins de vrijheid van
dans le chef des donneurs d'ordre qui souhaitent faire travailler ces ondernemen van de opdrachtgevers welke die kunstenaars voor hun
artistes pour leur compte. rekening willen laten werken.
B.15.4. Eu égard à ce qui précède, il n'y a pas lieu de faire droit à B.15.4. Gelet op hetgeen voorafgaat, dient niet te worden ingegaan op
la demande des parties requérantes d'interroger la Cour de justice de de vraag van de verzoekende partijen om aan het Hof van Justitie van
l'Union européenne. de Europese Unie een vraag te stellen.
B.16. Le deuxième moyen n'est pas fondé. B.16. Het tweede middel is niet gegrond.
En ce qui concerne le troisième moyen Wat het derde middel betreft
B.17.1. Les parties requérantes prennent un troisième moyen de la B.17.1. De verzoekende partijen leiden een derde middel af uit de
violation des articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison schending van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang
avec le principe de sécurité juridique et avec les articles 12 et 14 gelezen met het beginsel van rechtszekerheid en met de artikelen 12 en
de la Constitution. Elles font grief à la disposition attaquée, en ce 14 van de Grondwet. Zij verwijten de bestreden bepaling, in zoverre
qu'elle désigne « le donneur d'ordre » comme étant « l'employeur » et zij « de opdrachtgever » aanwijst als « de werkgever » en dus de
donc la personne à qui incombent les obligations découlant de persoon die moet voldoen aan de verplichtingen die voortvloeien uit de
l'affiliation au statut social des travailleurs salariés, d'utiliser aansluiting bij het sociaal statuut van de werknemers, gebruik te
une notion « floue », de sorte qu'elle ne permettrait pas de désigner maken van een « vaag » begrip, zodat zij niet zou toelaten de persoon
avec précision la personne redevable des cotisations de sécurité die de socialezekerheidsbijdragen verschuldigd is, nauwkeurig aan te
sociale. wijzen.
B.17.2. Les articles 12 et 14 de la Constitution établissent le B.17.2. De artikelen 12 en 14 van de Grondwet stellen het
principe de légalité en matière pénale, qui comprend notamment une wettigheidsbeginsel in strafzaken vast, beginsel dat met name vereist dat de strafwet duidelijk is.
exigence de clarté de la loi pénale. Dat beginsel in strafzaken gaat bovendien uit van de idee dat de
Ce principe procède de l'idée que la loi pénale doit être formulée en strafwet moet worden geformuleerd in bewoordingen op grond waarvan
des termes qui permettent à chacun de savoir, au moment où il adopte eenieder, op het ogenblik waarop hij een gedrag aanneemt, kan uitmaken
un comportement, si celui-ci est ou non punissable. Il exige que le of dat gedrag al dan niet strafbaar is. Het eist dat de wetgever in
législateur indique, en des termes suffisamment précis, clairs et voldoende nauwkeurige, duidelijke en rechtszekerheid biedende
offrant la sécurité juridique, quels faits sont sanctionnés, afin, bewoordingen bepaalt welke feiten strafbaar worden gesteld, zodat,
d'une part, que celui qui adopte un comportement puisse évaluer enerzijds, diegene die een gedrag aanneemt, vooraf op afdoende wijze
préalablement, de manière satisfaisante, quelle sera la conséquence kan inschatten wat het strafrechtelijke gevolg van dat gedrag kan zijn
pénale de ce comportement et afin, d'autre part, que ne soit pas en, anderzijds, aan de rechter geen al te grote
laissé au juge un trop grand pouvoir d'appréciation. beoordelingsbevoegdheid wordt gelaten.
B.17.3. Les articles 218 à 220 du Code pénal social punissent d'une B.17.3. De artikelen 218 tot 220 van het Sociaal Strafwetboek
sanction de niveau 2, qui peut être une amende pénale, les employeurs, bestraffen de werkgevers, hun aangestelden of lasthebbers die de
leurs préposés ou leurs mandataires qui n'ont pas versé les socialezekerheidsbijdragen niet hebben gestort overeenkomstig hun
cotisations de sécurité sociale conformément à leurs obligations wettelijke verplichtingen, met een sanctie van niveau 2, die een
légales. strafrechtelijke geldboete kan zijn.
La détermination de l'employeur, qui est la personne à qui incombe Het bepalen van de werkgever, die de persoon is die moet voldoen aan
l'obligation de payement des cotisations, relève donc du principe de de verplichting tot betaling van de bijdragen, valt dus onder het
légalité en matière pénale. wettigheidsbeginsel in strafzaken.
B.18.1. Avant sa modification par la disposition attaquée, l'article 1erbis B.18.1. Vóór de wijziging ervan bij de bestreden bepaling wees artikel
de la loi du 27 juin 1969 désignait la personne qui payait la 1bis van de wet van 27 juni 1969 de persoon die het loon aan de
rémunération à l'artiste comme étant l'employeur. Cette personne kunstenaar betaalde, aan als de werkgever. Die persoon was niet
n'étant pas nécessairement le donneur d'ordre, il en résultait, dans noodzakelijk de opdrachtgever, zodat hieruit in sommige gevallen een
certains cas, une relation impliquant trois personnes différentes, relatie voortvloeide waarbij drie verschillende personen betrokken
l'artiste, le donneur d'ordre et l'employeur. waren, namelijk de kunstenaar, de opdrachtgever en de werkgever.
Dans son avis n° 1.744 précité, le Conseil national du travail indique In zijn voormelde advies nr. 1.744 geeft de Nationale Arbeidsraad aan
qu'il a observé que « l'hypothèse de relation triangulaire dans le dat hij heeft opgemerkt dat « de hypothese van een driehoeksverhouding
cadre de la relation de travail de nature artistique induite in het kader van de arbeidsverhouding van artistieke aard, die
implicitement par l'article 1erbis précité crée une certaine confusion impliciet kan worden afgeleid uit het voornoemde artikel 1bis, in de
artistieke sector een zekere verwarring creëert wat het begrip '
dans le secteur artistique, quant à la notion d'employeur » et qu'« un werkgever ' betreft » en dat « een verkeerd gebruik [is] ontstaan,
usage abusif est né de cette confusion dès lors que le donneur d'ordre daar de opdrachtgever niet noodzakelijk wordt beschouwd als de
n'est pas nécessairement considéré comme l'employeur car le premier werkgever; wat de opdrachtgever betreft, is er alleen een
réunit uniquement dans son chef le lien d'autorité avec l'artiste dans gezagsrelatie met de kunstenaar, aangezien hij aangeeft welk artistiek
la mesure où il définit ce qu'il souhaite obtenir comme oeuvre ou werk of welke artistieke prestatie hij wil krijgen, terwijl de
prestation artistique et que le second se limite à rémunérer l'artiste werkgever de kunstenaar alleen maar betaalt zonder een gezagsrelatie
sans avoir de lien d'autorité avec l'artiste » (p. 9). met hem te hebben » (p. 9).
B.18.2. Comme il est dit en B.2.7, les modifications apportées à B.18.2. Zoals is vermeld in B.2.7, beogen de wijzigingen in artikel
l'article 1erbis de la loi du 27 juin 1969 visent à remédier aux 1bis van de wet van 27 juni 1969 de problemen in verband met de
problèmes d'application du statut exposés par le Conseil national du toepassing van het statuut te verhelpen die de Nationale Arbeidsraad
travail dans l'avis précité. Le législateur pouvait, pour rencontrer in het voormelde advies heeft uiteengezet. De wetgever vermocht, om
la difficulté évoquée, mettre fin à la relation triangulaire en aan die moeilijkheid tegemoet te komen, een einde te maken aan de
désignant le donneur d'ordre comme étant l'employeur de l'artiste pour driehoeksverhouding door voor de toepassing van die wetgeving de
l'application de cette législation. opdrachtgever aan te wijzen als de werkgever van de kunstenaar.
B.19. La notion de donneur d'ordre n'est ni floue ni indéterminée. B.19. Het begrip « opdrachtgever » is niet vaag, noch onbepaald. Zelfs
Même si, selon les situations, il peut s'agir de personnes ayant des indien het, naar gelang van de situaties, kan gaan om personen die
professions diverses, il ressort clairement de l'économie du système verschillende beroepen uitoefenen, blijkt uit de economie van het bij
mis en place par la disposition attaquée que le donneur d'ordre est la de bestreden bepaling ingevoerde systeem duidelijk dat de
personne qui commande la prestation ou l'oeuvre de l'artiste contre opdrachtgever de persoon is die de prestatie of het werk van de
une rémunération déterminée et qui définit les caractéristiques kunstenaar tegen betaling van een bepaald loon bestelt en die de door
qu'elle en attend. hem verwachte kenmerken ervan definieert.
Le principe de légalité en matière pénale et le principe de sécurité Het wettigheidsbeginsel in strafzaken en het beginsel van
juridique ne sont pas violés par la désignation du donneur d'ordre rechtszekerheid zijn niet geschonden door de aanwijzing van de
comme étant l'employeur au sens de la loi du 27 juin 1969. opdrachtgever als de werkgever in de zin van de wet van 27 juni 1969.
B.20.1. Pour le surplus, la critique des parties requérantes selon B.20.1. Voor het overige valt de kritiek van de verzoekende partijen
laquelle la disposition ne prévoit aucun critère objectif et pertinent volgens welke de bepaling niet voorziet in een objectief en relevant
permettant de déterminer son champ d'application se confond avec le criterium om het toepassingsgebied ervan te kunnen bepalen, samen met
premier moyen et n'est pas fondée pour les motifs indiqués en B.6 à het eerste middel en is die niet gegrond om de in B.6 tot B.8
B.8. aangegeven redenen.
B.20.2. Enfin, le système du visa artiste créé par la disposition B.20.2. Ten slotte draagt het systeem van het visum kunstenaar dat bij
attaquée induit une augmentation de la sécurité juridique dans le chef de bestreden bepaling is ingevoerd, bij tot een grotere
des donneurs d'ordre dès lors qu'il indique que l'artiste qui en est rechtszekerheid voor de opdrachtgevers aangezien het aangeeft dat de
titulaire est assujetti à la sécurité sociale des travailleurs kunstenaar die houder ervan is, onderworpen is aan de sociale
salariés et que, en corollaire, le donneur d'ordre qui lui commande zekerheid van de werknemers en, als gevolg daarvan, de opdrachtgever
une oeuvre ou une prestation est tenu aux obligations découlant de ce die een werk of een prestatie bij hem bestelt, gehouden is tot de uit
statut mises à charge de l'employeur. B.21. Le troisième moyen n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi rendu en langue française, en langue néerlandaise et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 17 septembre 2015. Le greffier, P.-Y. Dutilleux Le président, dat statuut voortvloeiende verplichtingen voor de werkgever. B.21. Het derde middel is niet gegrond. Om die redenen, Het Hof verwerpt het beroep. Aldus gewezen in het Frans, het Nederlands en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 17 september 2015. De griffier, P.-Y. Dutilleux De voorzitter,
J. Spreutels J. Spreutels
^