Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 104/2015 du 16 juillet 2015 Numéro du rôle : 5923 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 28 et 29 du décret-programme de la Communauté française du 12 décembre 2008 « portant diverses mesures concerna La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De G(...)"
Extrait de l'arrêt n° 104/2015 du 16 juillet 2015 Numéro du rôle : 5923 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 28 et 29 du décret-programme de la Communauté française du 12 décembre 2008 « portant diverses mesures concerna La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De G(...) Uittreksel uit arrest nr. 104/2015 van 16 juli 2015 Rolnummer : 5923 In zake : de prejudiciële vraag over de artikelen 28 en 29 van het programmadecreet van de Franse Gemeenschap van 12 december 2008 « houdende verscheidene maatregelen betre Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de rechters (...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 104/2015 du 16 juillet 2015 Uittreksel uit arrest nr. 104/2015 van 16 juli 2015
Numéro du rôle : 5923 Rolnummer : 5923
En cause : la question préjudicielle relative aux articles 28 et 29 du In zake : de prejudiciële vraag over de artikelen 28 en 29 van het
décret-programme de la Communauté française du 12 décembre 2008 « programmadecreet van de Franse Gemeenschap van 12 december 2008 «
portant diverses mesures concernant la radiodiffusion, la création houdende verscheidene maatregelen betreffende de radio-omroep, de
d'un fonds budgétaire relatif au financement des programmes de oprichting van een begrotingsfonds voor de financiering van
dépistage des cancers, les établissements d'enseignement, les programma's voor het opsporen van kankers, de onderwijsinrichtingen,
internats, les centres psycho-médico-sociaux, et les bâtiments de internaten, de psycho-medisch-sociale centra en de schoolgebouwen
scolaires », posée par le Tribunal de première instance du Hainaut, », gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg Henegouwen, afdeling
division Mons. Bergen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de
Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder
présidée par le président J. Spreutels, voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 14 mai 2014 en cause de Anne-Françoise Vangansbergt Bij vonnis van 14 mei 2014 in zake Anne-Françoise Vangansbergt tegen
contre la Communauté française, dont l'expédition est parvenue au de Franse Gemeenschap, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is
greffe de la Cour le 11 juin 2014, le Tribunal de première instance du ingekomen op 11 juni 2014, heeft de Rechtbank van eerste aanleg
Hainaut, division Mons, a posé la question préjudicielle suivante : Henegouwen, afdeling Bergen, de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« En ce qu'ils modifient les articles 16 et 17 de l'arrêté royal du 15 « Schenden de artikelen 28 en 29 van het programmadecreet van de
Franse Gemeenschap van 12 december 2008, in zoverre zij de artikelen
avril 1958 portant le statut pécuniaire du personnel enseignant, 16 en 17 van het koninklijk besluit van 15 april 1958 houdende
scientifique et assimilé du Ministère de l'Instruction publique en bezoldigingsregeling van het onderwijzend, wetenschappelijk en daarmee
prévoyant que ' Par dérogation au § 1er, sont admissibles les services gelijkgesteld personeel van het Ministerie van Openbaar Onderwijs
effectifs repris au § 1er, accomplis avant le seuil d'âge, prestés par wijzigen door te bepalen : ' In afwijking van de eerste paragraaf,
le membre du personnel entré en fonction postérieurement au 31 août worden toegelaten de effectieve diensten opgenomen in de eerste
2008 ou qui, en fonction antérieurement, n'a pas atteint le seuil paragraaf, verricht voor de leeftijdsdrempel, gepresteerd door het
d'âge de son échelle à cette même date ', les articles 28 et 29 du personeelslid dat zijn ambt bekleedt na 31 augustus 2008 of dat, ook
décret-programme de la Communauté française du 12 décembre 2008 al hij reeds eerder zijn ambt bekleedde, niet de leeftijdsdrempel van
violent-ils les articles 10, 11 et 24, § 4, de la Constitution, les zijn schaal op deze datum heeft bereikt ', de artikelen 10, 11 en 24,
articles 12 et 16 de la directive 2000/78/CE du Conseil du 27 novembre § 4, van de Grondwet, de artikelen 12 en 16 van de richtlijn
2000 portant création d'un cadre légal en faveur de l'égalité de 2000/78/EG van de Raad van 27 november 2000 tot instelling van een
traitement en matière d'emploi et de travail et/ou l'article 12 du algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en beroep en/of
décret de la Communauté française du 12 décembre 2008 relatif à la artikel 12 van het decreet van de Franse Gemeenschap van 12 december
lutte contre certaines formes de discrimination en ce qu'ils créent 2008 betreffende de bestrijding van sommige vormen van discriminatie,
une différence de traitement injustifiée entre, d'une part, les doordat zij een onverantwoord verschil in behandeling in het leven
membres du personnel entrés en fonction avant le 31 août 2008 qui roepen tussen, enerzijds, de personeelsleden die vóór 31 augustus 2008
n'ont pas atteint le seuil d'âge le jour de leur entrée en fonction in dienst zijn getreden en die op de dag van hun indiensttreding in
dans l'enseignement et, d'autre part, les membres du personnel qui het onderwijs de leeftijdsdrempel niet hebben bereikt en, anderzijds,
sont entrés en fonction après le 31 août 2008 sans avoir atteint le de personeelsleden die na 31 augustus 2008 in dienst zijn getreden
seuil d'âge ou sont entrés en fonction antérieurement sans avoir zonder de leeftijdsdrempel te hebben bereikt of die voordien in dienst
atteint le seuil d'âge le 31 août 2008, en ce que l'ancienneté acquise zijn getreden zonder op 31 augustus 2008 de leeftijdsdrempel te hebben
par les premiers avant d'avoir atteint le seuil d'âge n'est pas bereikt, in zoverre de anciënniteit die door de eersten is verworven
valorisée dans leur ancienneté pécuniaire au contraire de celle des alvorens de leeftijdsdrempel te hebben bereikt, in hun geldelijke
anciënniteit niet wordt gevaloriseerd in tegenstelling met die van de
seconds ? ». tweeden ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. La question préjudicielle porte sur les articles 28 et 29 du B.1. De prejudiciële vraag handelt over de artikelen 28 en 29 van het
décret-programme de la Communauté française du 12 décembre 2008 « programmadecreet van de Franse Gemeenschap van 12 december 2008 «
portant diverses mesures concernant la radiodiffusion, la création houdende verscheidene maatregelen betreffende de radio-omroep, de
d'un fonds budgétaire relatif au financement des programmes de oprichting van een begrotingsfonds voor de financiering van
dépistage des cancers, les établissements d'enseignement, les programma's voor het opsporen van kankers, de onderwijsinrichtingen,
internats, les centres psycho-médico-sociaux, et les bâtiments de internaten, de psycho-medisch-sociale centra en de schoolgebouwen »
scolaires » (ci-après : le décret-programme du 12 décembre 2008). (hierna : het programmadecreet van 12 december 2008).
Die artikelen, opgenomen in hoofdstuk XI van het programmadecreet van
Situés dans le chapitre XI du décret-programme du 12 décembre 2008, 12 december 2008, dat het opschrift « Afschaffing van de
intitulé « Suppression des seuils d'âge », ces articles modifient les leeftijdsdrempels » draagt, wijzigen de artikelen 16 en 17 van het
articles 16 et 17 de l'arrêté royal du 15 avril 1958 « portant statut koninklijk besluit van 15 april 1958 « houdende bezoldigingsregeling
van het onderwijzend, wetenschappelijk en daarmee gelijkgesteld
pécuniaire du personnel enseignant, scientifique et assimilé du personeel van het Ministerie van Openbaar Onderwijs » (hierna : het
Ministère de l'Instruction publique » (ci-après : l'arrêté royal du 15 koninklijk besluit van 15 april 1958). Zij bepalen :
avril 1958). Ils disposent :
«

Art. 28.A l'article 16 de l'arrêté royal du 15 avril 1958 portant

«

Art. 28.In artikel 16 van het koninklijk besluit van 15 april 1958

statut pécuniaire du personnel enseignant, scientifique et assimilé du houdende bezoldigingsregeling van het onderwijzend, wetenschappelijk
Ministère de l'Instruction publique est inséré un § 1erbis rédigé en daarmee gelijkgesteld personeel van het Ministerie van Openbaar
comme suit : Onderwijs, wordt een § 1bis ingevoegd, luidend als volgt :
' § 1erbis. Par dérogation au § 1er, sont admissibles les services ' § 1bis. In afwijking van de eerste paragraaf, worden toegelaten de
effectieve diensten opgenomen in de eerste paragraaf, verricht voor de
effectifs repris au § 1er, accomplis avant le seuil d'âge, prestés par leeftijdsdrempel, gepresteerd door het personeelslid dat zijn ambt
le membre du personnel entré en fonction postérieurement au 31 août bekleedt na 31 augustus 2008 of dat, ook al hij reeds eerder zijn ambt
2008 ou qui, en fonction antérieurement, n'a pas atteint le seuil bekleedde, niet de leeftijdsdrempel van zijn schaal op deze datum
d'âge de son échelle à cette même date. '. heeft bereikt. '.

Art. 29.L'article 17 de l'arrêté royal du 15 avril 1958 portant

Art. 29.Artikel 17 van het koninklijk besluit van 15 april 1958

statut pécuniaire du personnel enseignant, scientifique et assimilé du houdende bezoldigingsregeling van het onderwijzend, wetenschappelijk
Ministère de l'Instruction publique est complété par la disposition en daarmee gelijkgesteld personeel van het Ministerie van Openbaar
suivante : Onderwijs, wordt aangevuld met de volgende bepaling :
' § 4. Par dérogation aux §§ 1er et 2, sont admissibles les services ' § 4. In afwijking van de eerste en tweede paragrafen, worden
effectifs repris aux § 1er et § 2, accomplis avant le seuil d'âge, toegelaten de effectieve diensten opgenomen in de eerste en tweede
prestés par le membre du personnel entré en fonction postérieurement paragrafen, gepresteerd voor de leeftijdsdrempel, gepresteerd door het
au 31 août 2008 ou qui, en fonction antérieurement, n'a pas atteint le personeelslid dat zijn ambt bekleedt na 31 augustus 2008 of dat, ook
al hij reeds eerder zijn ambt bekleedde, niet de leeftijdsdrempel van
seuil d'âge de son échelle à cette même date. ' ». zijn schaal op deze datum heeft bereikt.' ».
En vertu de l'article 40 du même décret-programme, ces dispositions Krachtens artikel 40 van hetzelfde programmadecreet hebben die
produisent leurs effets au 1er septembre 2008. bepalingen uitwerking met ingang van 1 september 2008.
B.2. Les articles 16 et 17 de l'arrêté royal du 15 avril 1958 B.2. De artikelen 16 en 17 van het koninklijk besluit van 15 april
1958 bepalen de aanneembare diensten voor de berekening van de
déterminent les services admissibles pour le calcul de l'ancienneté geldelijke anciënniteit van de leden van het onderwijzend,
pécuniaire des membres du personnel enseignant, scientifique ou wetenschappelijk of daarmee gelijkgesteld personeel, vanaf de leeftijd
assimilé, à partir de l'âge de 20, 21, 22, 23 ou 24 ans, selon la van 20, 21, 22, 23 of 24 jaar, naar gelang van de klasse van hun
classe de leur échelle. schaal.
En vertu de l'article 14 de l'arrêté royal du 15 avril 1958, le Krachtens artikel 14 van het koninklijk besluit van 15 april 1958
traitement de tout agent est fixé dans l'échelle de son grade, compte wordt de wedde van elk personeelslid vastgesteld in de schaal van zijn
tenu du diplôme ou du titre dont il est titulaire. graad, met inachtneming van het diploma of bekwaamheidsbewijs dat het
Toute échelle est rangée, soit dans la classe dite « 20 ans », soit bezit. Elke schaal is ingedeeld hetzij in de klasse genaamd « 20 jaar »,
dans la classe dite « 21 ans », soit dans la classe dite « 22 ans », hetzij in de klasse genaamd « 21 jaar », hetzij in de klasse genaamd «
soit dans la classe dite « 23 ans », soit dans la classe dite « 24 ans 22 jaar », hetzij in de klasse genaamd « 23 jaar », hetzij in de
» (article 9 de l'arrêté royal du 15 avril 1958). klasse genaamd « 24 jaar » (artikel 9 van het koninklijk besluit van
L'échelle de chaque grade est désignée par un indice qui en mentionne
le traitement maximum, la classe, ainsi que le nombre et le montant
des augmentations périodiques (article 10 de l'arrêté royal du 15
avril 1958). 15 april 1958).
Les services accomplis avant le seuil d'âge, désigné dans la classe de De schaal van elke graad wordt aangeduid met een indicium, dat er de
l'échelle de l'agent, ne peuvent, en vertu des articles 16 et 17 de minimumwedde, de maximumwedde, de klasse, alsook het aantal en het
l'arrêté royal du 15 avril 1958, être pris en compte dans le calcul de bedrag van de periodieke verhogingen van aangeeft (artikel 10 van het koninklijk besluit van 15 april 1958).
De diensten verricht vóór de leeftijdsdrempel aangegeven in de klasse
van de schaal van het personeelslid kunnen krachtens de artikelen 16
son ancienneté pécuniaire. en 17 van het koninklijk besluit van 15 april 1958 niet in aanmerking
B.3. En modifiant les articles 16 et 17 de l'arrêté royal du 15 avril 1958, les dispositions en cause suppriment les seuils d'âge à l'égard des membres du personnel enseignant, scientifique ou assimilé entrés en fonction postérieurement au 31 août 2008 ou qui, en fonction antérieurement, n'ont pas atteint le seuil d'âge de leur échelle à cette même date. Les seuils d'âge sont dès lors maintenus à l'égard des autres membres du personnel enseignant, scientifique ou assimilé. B.4.1. La question préjudicielle invite la Cour à se prononcer sur la worden genomen bij de berekening van zijn geldelijke anciënniteit. B.3. Door de artikelen 16 en 17 van het koninklijk besluit van 15 april 1958 te wijzigen, schaffen de in het geding zijnde bepalingen de leeftijdsdrempels af ten aanzien van de leden van het onderwijzend, wetenschappelijk of daarmee gelijkgesteld personeel die na 31 augustus 2008 in dienst zijn getreden of die, ook al waren zij reeds eerder in dienst, op diezelfde datum de leeftijdsdrempel van hun schaal niet hebben bereikt. Ten aanzien van de andere leden van het onderwijzend, wetenschappelijk of daarmee gelijkgesteld personeel worden de leeftijdsdrempels bijgevolg gehandhaafd. B.4.1. In de prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht zich uit te spreken over de bestaanbaarheid van de in het geding zijnde bepalingen
compatibilité des dispositions en cause avec les articles 10, 11 et met de artikelen 10, 11 en 24, § 4, van de Grondwet, in samenhang
24, § 4, de la Constitution, combinés avec les articles 12 et 16 de la gelezen met de artikelen 12 en 16 van de richtlijn 2000/78/EG van de
directive 2000/78/CE du Conseil du 27 novembre 2000 portant création Raad van 27 november 2000 tot instelling van een algemeen kader voor
d'un cadre général en faveur de l'égalité de traitement en matière
d'emploi et de travail et avec l'article 12 du décret de la Communauté gelijke behandeling in arbeid en beroep en met artikel 12 van het
française du 12 décembre 2008 relatif à la lutte contre certaines decreet van de Franse Gemeenschap van 12 december 2008 betreffende de
formes de discrimination. bestrijding van sommige vormen van discriminatie.
Ni l'article 142 de la Constitution, ni la loi spéciale du 6 janvier Noch artikel 142 van de Grondwet, noch de bijzondere wet van 6 januari
1989 sur la Cour constitutionnelle ne confèrent à la Cour le pouvoir 1989 op het Grondwettelijk Hof verlenen het Hof de bevoegdheid om
de contrôler des dispositions législatives au regard d'autres wettelijke bepalingen te toetsen aan andere wettelijke bepalingen die
geen bevoegdheidverdelende regels zijn.
dispositions législatives qui ne sont pas des règles répartitrices de Het Hof is bijgevolg niet bevoegd om zich uit te spreken over een
compétence. La Cour n'est dès lors pas compétente pour se prononcer sur une eventuele schending van het voormelde artikel 12 van het decreet van
éventuelle violation de l'article 12 du décret de la Communauté de Franse Gemeenschap van 12 december 2008.
française du 12 décembre 2008 précité.
B.4.2. Les dispositions en cause créeraient une différence de B.4.2. De in het geding zijnde bepalingen zouden een onverantwoord
traitement injustifiée fondée sur l'âge entre, d'une part, les membres verschil in behandeling op grond van leeftijd in het leven roepen
du personnel entrés en fonction après le 31 août 2008 ou déjà entrés tussen, enerzijds, de personeelsleden die na 31 augustus 2008 in
en fonction antérieurement, mais sans avoir atteint à cette date le dienst zijn getreden of die reeds eerder in dienst zijn getreden maar
seuil d'âge de leur échelle et, d'autre part, les membres du personnel op die datum de leeftijdsdrempel van hun schaal niet hebben bereikt
qui sont entrés en fonction avant le 1er septembre 2008 et qui ont en, anderzijds, de personeelsleden die vóór 1 september 2008 in dienst
bien atteint ce seuil d'âge le 31 août 2008 : alors que les seconds ne zijn getreden en op 31 augustus 2008 die leeftijdsdrempel wel hebben
peuvent aucunement valoriser dans leur ancienneté pécuniaire les bereikt : terwijl de tweeden in hun geldelijke anciënniteit de
services accomplis avant d'avoir atteint le seuil d'âge, les premiers diensten verricht alvorens de leeftijdsdrempel te hebben bereikt
peuvent valoriser ces mêmes services dans leur ancienneté pécuniaire. geenszins kunnen valoriseren, kunnen de eerstgenoemden diezelfde
diensten in hun geldelijke anciënniteit valoriseren.
B.4.3. Il ressort du jugement de renvoi que le litige pendant devant B.4.3. Uit het verwijzingsvonnis blijkt dat het voor de verwijzende
le juge a quo concerne la situation d'une enseignante nommée à titre rechter hangende geschil de situatie betreft van een lerares die in
vast verband is benoemd in het door de Franse Gemeenschap
définitif dans l'enseignement secondaire inférieur libre subventionné gesubsidieerd vrij lager secundair onderwijs en die in oktober 1982
par la Communauté française, qui a débuté sa carrière à l'âge de 19 haar loopbaan is begonnen op de leeftijd van 19 jaar; haar geldelijke
ans, en octobre 1982; son ancienneté pécuniaire est calculée sans
tenir compte des prestations antérieures à son vingt-deuxième
anniversaire, conformément aux articles 16 et 17 de l'arrêté royal du anciënniteit wordt, overeenkomstig de artikelen 16 en 17 van het
15 avril 1958. La Cour limite son examen à cette hypothèse. B.5.1. Les dispositions en cause ont pour effet que des membres du personnel enseignant sont ou non soumis à un seuil d'âge, selon que leur entrée en fonction a eu lieu ou que le seuil d'âge de leur échelle a été atteint avant ou après le 1er septembre 2008. Cette différence de traitement a pour conséquence qu'en fonction de la date de l'entrée en fonction ou de la date à laquelle le seuil d'âge est atteint, certains membres du personnel enseignant peuvent koninklijk besluit van 15 april 1958, berekend zonder rekening te houden met de prestaties verricht vóór haar tweeëntwintigste verjaardag. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot dat geval. B.5.1. De in het geding zijnde bepalingen hebben tot gevolg dat leden van het onderwijzend personeel al dan niet aan een leeftijdsdrempel zijn onderworpen, naargelang hun indiensttreding vóór of vanaf 1 september 2008 heeft plaatsgehad of naargelang de leeftijdsdrempel van hun schaal vóór of na die datum is bereikt. Dat verschil in behandeling heeft tot gevolg dat, naar gelang van de datum van de indiensttreding of van de datum waarop de leeftijdsdrempel wordt bereikt, sommige leden van het onderwijzend
valoriser l'intégralité de leurs prestations sans l'incidence d'un personeel hun volledige prestaties kunnen valoriseren zonder de
seuil d'âge, tandis que les autres, telle la demanderesse devant le invloed van een leeftijdsdrempel, terwijl anderen, zoals de eiseres
juge a quo, ne le peuvent pas. voor de verwijzende rechter, dat niet kunnen.
B.5.2. La fixation d'un seuil d'âge pour le calcul de l'ancienneté pécuniaire établit une différence de traitement fondée sur l'âge en ce que l'enseignant qui est entré tôt dans la fonction en commençant sa carrière avant le seuil d'âge ne peut valoriser les prestations effectuées avant cet âge minimal dans le calcul de son ancienneté pécuniaire, alors que l'agent qui a commencé sa carrière après ce seuil d'âge peut valoriser l'intégralité de ses prestations. Cette différence de traitement frappe les enseignants qui, par hypothèse, sont entrés tôt dans la profession parce qu'ils ont terminé à un jeune âge leurs études; ce seuil d'âge pourrait avoir pour conséquence que des enseignants aient la même ancienneté pécuniaire alors que la durée de leurs prestations serait différente ou qu'ils aient une ancienneté pécuniaire différente alors même que la durée de leurs prestations serait la même. B.5.3. En maintenant un seuil d'âge à l'égard des membres du personnel enseignant entrés en fonction avant le 1er septembre 2008 et qui ont atteint le seuil d'âge avant cette date, les dispositions en cause établissent une différence de traitement à l'égard de ces membres du personnel, en les soumettant à une potentielle différence de traitement fondée sur l'âge. B.6. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité est violé B.5.2. Het vastleggen van een leeftijdsdrempel voor de berekening van de geldelijke anciënniteit stelt een verschil in behandeling op grond van leeftijd in doordat de leerkracht die vroeg in het ambt is getreden door zijn loopbaan vóór de leeftijdsdrempel aan te vatten, de diensten verricht vóór die minimumleeftijd niet kan valoriseren in de berekening van zijn geldelijke anciënniteit, terwijl het personeelslid dat zijn loopbaan na die leeftijdsdrempel is begonnen, zijn volledige prestaties kan valoriseren. Dat verschil in behandeling raakt de leerkrachten die, per hypothese, op vroege leeftijd in het beroep zijn gestapt omdat zij hun studie op jonge leeftijd hebben beëindigd; die leeftijdsdrempel zou tot gevolg kunnen hebben dat leerkrachten dezelfde geldelijke anciënniteit hebben, terwijl de duur van hun prestaties verschillend zou zijn, of dat zij een verschillende geldelijke anciënniteit hebben, zelfs indien de duur van hun prestaties dezelfde zou zijn. B.5.3. Door een leeftijdsdrempel te handhaven ten aanzien van de leden van het onderwijzend personeel die vóór 1 september 2008 in dienst zijn getreden en die vóór die datum de leeftijdsdrempel hebben bereikt, stellen de in het geding zijnde bepalingen een verschil in behandeling in ten aanzien van die personeelsleden door hen te onderwerpen aan een mogelijk verschil in behandeling op grond van leeftijd. B.6. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat
lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de
proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. aangewende middelen en het beoogde doel.
B.7.1. La directive 2000/78/CE du Conseil du 27 novembre 2000 « B.7.1. De richtlijn 2000/78/EG van de Raad van 27 november 2000 « tot
portant création d'un cadre général en faveur de l'égalité de instelling van een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid
traitement en matière d'emploi et de travail » tend à supprimer les en beroep » strekt ertoe discriminatie op het terrein van arbeid,
discriminations dans le domaine de l'emploi, du travail et de la
formation professionnelle. beroep en beroepsopleiding op te heffen.
Elle prohibe notamment les discriminations directes ou indirectes Zij verbiedt onder meer directe of indirecte discriminaties op grond
fondées sur l'âge, qui peuvent toutefois être justifiées, notamment van leeftijd, die echter gerechtvaardigd kunnen zijn, met name door
par des objectifs légitimes de politique de l'emploi, du marché du legitieme doelstellingen van het beleid op het terrein van de
travail et de la formation professionnelle. werkgelegenheid, de arbeidsmarkt of de beroepsopleiding.
En application de l'article 18 de la directive, la Belgique a fait Met toepassing van artikel 18 van de richtlijn heeft België aan de
savoir à la Commission qu'elle souhaitait bénéficier d'un délai Commissie laten weten dat het het voordeel van een extra termijn van
supplémentaire de trois ans à partir du 2 décembre 2003 pour mettre en drie jaar vanaf 2 december 2003 wenste te genieten om de richtlijn uit
oeuvre la directive en ce qui concerne la discrimination fondée sur te voeren wat de discriminatie op grond van leeftijd betreft; België
l'âge; la Belgique était dès lors tenue de transposer la directive was bijgevolg ertoe gehouden de richtlijn tegen 2 december 2006 om te
pour le 2 décembre 2006. zetten.
B.7.2. L'article 6 de la directive 2000/78/CE dispose : B.7.2. Artikel 6 van de richtlijn 2000/78/EG bepaalt :
« Justification des différences de traitement fondées sur l'âge « Rechtvaardiging van verschillen in behandeling op grond van leeftijd
1. Nonobstant l'article 2, paragraphe 2, les Etats membres peuvent 1. Niettegenstaande artikel 2, lid 2, kunnen de lidstaten bepalen dat
prévoir que des différences de traitement fondées sur l'âge ne verschillen in behandeling op grond van leeftijd geen discriminatie
constituent pas une discrimination lorsqu'elles sont objectivement et vormen indien zij in het kader van de nationale wetgeving objectief en
raisonnablement justifiées, dans le cadre du droit national, par un redelijk worden gerechtvaardigd door een legitiem doel, met inbegrip
objectif légitime, notamment par des objectifs légitimes de politique van legitieme doelstellingen van het beleid op het terrein van de
de l'emploi, du marché du travail et de la formation professionnelle, werkgelegenheid, de arbeidsmarkt of de beroepsopleiding, en de
et que les moyens de réaliser cet objectif sont appropriés et nécessaires. middelen voor het bereiken van dat doel passend en noodzakelijk zijn.
Ces différences de traitement peuvent notamment comprendre : Dergelijke verschillen in behandeling kunnen onder meer omvatten :
a) la mise en place de conditions spéciales d'accès à l'emploi et à la a) het creëren van bijzondere voorwaarden voor toegang tot arbeid en
formation professionnelle, d'emploi et de travail, y compris les beroepsopleiding, van bijzondere arbeidsvoorwaarden en
conditions de licenciement et de rémunération, pour les jeunes, les -omstandigheden, met inbegrip van voorwaarden voor ontslag en beloning
travailleurs âgés et ceux ayant des personnes à charge, en vue de voor jongeren, oudere werknemers en werknemers met personen ten laste,
favoriser leur insertion professionnelle ou d'assurer leur protection; teneinde hun opneming in het arbeidsproces te bevorderen, en hun bescherming te verzekeren;
b) la fixation de conditions minimales d'âge, d'expérience b) de vaststelling van minimumvoorwaarden met betrekking tot leeftijd,
professionnelle ou d'ancienneté dans l'emploi, pour l'accès à l'emploi beroepservaring of -anciënniteit in een functie voor toegang tot de
ou à certains avantages liés à l'emploi; arbeid of bepaalde daaraan verbonden voordelen;
c) la fixation d'un âge maximum pour le recrutement, fondée sur la formation requise pour le poste concerné ou la nécessité d'une période d'emploi raisonnable avant la retraite. 2. Nonobstant l'article 2, paragraphe 2, les Etats membres peuvent prévoir que ne constitue pas une discrimination fondée sur l'âge la fixation, pour les régimes professionnels de sécurité sociale, d'âges d'adhésion ou d'admissibilité aux prestations de retraite ou d'invalidité, y compris la fixation, pour ces régimes, d'âges différents pour des travailleurs ou des groupes ou catégories de travailleurs et l'utilisation, dans le cadre de ces régimes, de critères d'âge dans les calculs actuariels, à condition que cela ne se traduise pas par des discriminations fondées sur le sexe ». c) de vaststelling van een maximumleeftijd voor aanwerving, gebaseerd op de opleidingseisen voor de betrokken functie of op de noodzaak van een aan pensionering voorafgaand redelijk aantal arbeidsjaren. 2. Niettegenstaande artikel 2, lid 2, kunnen de lidstaten bepalen dat de vaststelling, in ondernemings- en sectoriële regelingen inzake sociale zekerheid, van een toetredingsleeftijd of van een leeftijd voor het verkrijgen van het recht op pensioen- of invaliditeitsuitkeringen, inclusief de vaststelling van verschillende leeftijden voor werknemers of voor groepen of categorieën werknemers, in de ondernemings- en sectoriële regelingen inzake sociale zekerheid, en het gebruik, in het kader van die regelingen, van leeftijdscriteria in de actuariële berekeningen, geen discriminatie op grond van leeftijd vormt, mits dat niet leidt tot discriminatie op grond van geslacht ».
Le considérant 25 de la directive expose : In overweging 25 van de richtlijn wordt uiteengezet :
« L'interdiction des discriminations liés à l'âge constitue un élément « Het verbod op discriminatie op grond van leeftijd vormt een
essentiel pour atteindre les objectifs établis par les lignes fundamenteel element om de in de werkgelegenheidsrichtsnoeren gestelde
directrices sur l'emploi et encourager la diversité dans l'emploi. doelen te bereiken en de diversiteit bij de arbeid te bevorderen;
Néanmoins, des différences de traitement liées à l'âge peuvent être niettemin kunnen verschillen in behandeling op grond van leeftijd in
justifiées dans certaines circonstances et appellent donc des bepaalde omstandigheden gerechtvaardigd zijn en derhalve specifieke
dispositions spécifiques qui peuvent varier selon la situation des bepalingen nodig maken die naargelang de situatie in de lidstaten
Etats membres. Il est donc essentiel de distinguer entre les kunnen verschillen; het is derhalve van essentieel belang onderscheid
différences de traitement qui sont justifiées, notamment par des te maken tussen verschillen in behandeling die gerechtvaardigd zijn,
objectifs légitimes de politique de l'emploi, du marché du travail et met name door legitieme doelstellingen van het beleid op het terrein
de la formation professionnelle, et les discriminations qui doivent van de werkgelegenheid, de arbeidsmarkt en de beroepsopleiding, en
être interdites ». discriminatie die verboden moet worden ».
B.7.3. L'article 12 de la directive, invoqué dans la question B.7.3. Het in de prejudiciële vraag aangevoerde artikel 12 van de
préjudicielle, dispose : richtlijn bepaalt :
« Diffusion de l'information « Verspreiding van informatie
Les Etats membres veillent à ce que les dispositions adoptées en De lidstaten dragen er zorg voor dat binnen hun grondgebied alle
application de la présente directive ainsi que celles qui sont déjà en betrokkenen via alle passende middelen adequate informatie krijgen
vigueur dans ce domaine soient portées à la connaissance des personnes over de uit hoofde van deze richtlijn vastgestelde bepalingen tezamen
concernées par tous moyens appropriés, par exemple sur le lieu de met de reeds van kracht zijnde relevante bepalingen, bijvoorbeeld op
travail et sur l'ensemble de leur territoire ». de arbeidsplaatsen ». De verwijzingsbeslissing vermeldt niet in welk opzicht die bepaling
La décision de renvoi ne mentionne pas en quoi cette disposition door de in het geding zijnde bepalingen zou kunnen worden geschonden,
pourrait être méconnue, en combinaison avec les articles 10, 11 et 24, in samenhang gelezen met de artikelen 10, 11 en 24, § 4, van de
§ 4, de la Constitution, par les dispositions en cause. Grondwet.
La question préjudicielle n'est par conséquent pas recevable en ce De prejudiciële vraag is bijgevolg niet ontvankelijk in zoverre een
qu'elle invoque une violation de l'article 12 de la directive schending van artikel 12 van de richtlijn 2000/78/EG erin wordt
2000/78/CE. aangevoerd.
B.7.4. L'article 16 de la même directive dispose : B.7.4. Artikel 16 van dezelfde richtlijn bepaalt :
« Conformité Les Etats membres prennent les mesures nécessaires afin que : a) soient supprimées les dispositions législatives, réglementaires et administratives contraires au principe de l'égalité de traitement; b) soient ou puissent être déclarées nulles et non avenues ou soient modifiées les dispositions contraires au principe de l'égalité de traitement qui figurent dans les contrats ou les conventions collectives, dans les règlements intérieurs des entreprises, ainsi que dans les statuts des professions indépendantes et des organisations de travailleurs et d'employeurs ». B.8. Il résulte de ces dispositions, combinées avec les articles 10, « Naleving van de richtlijn De lidstaten nemen de nodige maatregelen om er zorg voor te dragen dat a) alle wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen die met het beginsel van gelijke behandeling in strijd zijn, worden afgeschaft; b) alle met het beginsel van gelijke behandeling in strijd zijnde bepalingen in individuele of collectieve contracten of overeenkomsten, interne reglementen van ondernemingen en in regels waaraan de vrije beroepen en werkgevers- en werknemersorganisaties onderworpen zijn, nietig worden of kunnen worden verklaard of worden gewijzigd ».
11 et 24, § 4, de la Constitution, qu'une différence de traitement fondée sur l'âge, telle que celle résultant de la fixation de conditions d'âge minimal pour l'accès à certains avantages liés à l'emploi, n'est pas discriminatoire si elle repose sur un critère objectif, et si elle peut être raisonnablement justifiée par un but légitime, lié notamment à la politique de l'emploi, du marché du travail ou un autre but légitime comparable, et s'il existe un rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.9.1. Il convient par ailleurs de rappeler qu'en matière socio-économique, notamment dans le domaine de l'emploi et du marché du travail, le législateur dispose d'une large marge d'appréciation. Dans ce contexte, il peut choisir d'adopter, par étapes, des mesures qui tendent à effacer progressivement une inégalité apparue par l'évolution du droit ou de la société. Compte tenu du pouvoir d'appréciation étendu dont dispose le législateur pour fixer sa politique en matière socio-économique, le principe d'égalité et de non-discrimination ne s'oppose pas à une diminution progressive des différences de traitement constatées. Lorsqu'une réforme qui vise à rétablir l'égalité a des implications qui sont importantes et graves, le législateur ne peut, en effet, se voir reprocher d'élaborer cette réforme de manière réfléchie et par B.8. Uit die bepalingen, in samenhang gelezen met de artikelen 10, 11 en 24, § 4, van de Grondwet, volgt dat een verschil in behandeling op grond van leeftijd, zoals dat welk het gevolg is van de vaststelling van minimumvoorwaarden met betrekking tot leeftijd voor de toegang tot bepaalde voordelen verbonden aan arbeid, niet discriminerend is indien het op een objectief criterium berust, en indien het redelijk kan worden gerechtvaardigd door een legitiem doel dat met name verband houdt met het beleid op het terrein van de werkgelegenheid, de arbeidsmarkt of een ander vergelijkbaar legitiem doel, en indien er tussen de aangewende middelen en het beoogde doel een redelijk verband van evenredigheid bestaat. B.9.1. Daarenboven dient in herinnering te worden gebracht dat de wetgever in sociaal-economische aangelegenheden, met name op het terrein van de werkgelegenheid en de arbeidsmarkt, over een ruime beoordelingsmarge beschikt. In die context kan hij ervoor kiezen om stapsgewijs maatregelen aan te nemen die ertoe strekken een ongelijkheid die is opgedoken door de evolutie van het recht of van de maatschappij geleidelijk te doen vervagen. Rekening houdend met de ruime beoordelingsbevoegdheid waarover de wetgever beschikt bij het bepalen van zijn beleid in sociaal-economische aangelegenheden, verzet het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie zich niet tegen een geleidelijke vermindering van de vastgestelde verschillen in behandeling. Wanneer een hervorming die beoogt de gelijkheid te herstellen verreikende en ernstige gevolgen heeft, kan de wetgever immers niet worden verweten dat hij die hervorming op doordachte wijze en in opeenvolgende stadia
étapes successives (voy., mutatis mutandis, CEDH, grande chambre, 12 tot stand brengt (zie, mutatis mutandis, EHRM, grote kamer, 12 april
avril 2006, Stec e.a. c. Royaume-Uni, § 65). 2006, Stec e.a. t. Verenigd Koninkrijk, § 65).
B.9.2. Conformément à l'article 6 de la directive 2000/78/CE, les B.9.2. Overeenkomstig artikel 6 van de richtlijn 2000/78/EG kunnen de
Etats membres peuvent adopter des mesures contenant des différences de lidstaten maatregelen nemen die verschillen in behandeling op grond
traitement fondées sur l'âge. A cet égard, les Etats membres « van leeftijd bevatten. In dat opzicht beschikken de lidstaten over een
disposent d'une large marge d'appréciation dans le choix non seulement ruime beoordelingsmarge, niet alleen bij de beslissing welke van
de la poursuite d'un objectif déterminé parmi d'autres en matière de meerdere doelstellingen van sociaal beleid en werkgelegenheidsbeleid
politique sociale et de l'emploi, mais également dans la définition zij specifiek willen nastreven, maar ook bij het bepalen van de
maatregelen waarmee die doelstelling kan worden verwezenlijkt (zie
des mesures susceptibles de le réaliser » (voy. CJUE, 19 juin 2014, HvJ, 19 juni 2014, Specht e.a., C-501/12 tot C-506/12, C-540/12 en
Specht e.a., C-501/12 à C-506/12, C-540/12 et C-541/12, point 46). C-541/12, punt 46). B.10. In de parlementaire voorbereiding van de in het geding zijnde
B.10. Les travaux préparatoires des dispositions en cause exposent : bepalingen wordt de volgende toelichting gegeven :
« Il s'agit de supprimer dès la rentrée scolaire 2008 les seuils d'âge « Het gaat erom vanaf het begin van het nieuwe schooljaar 2008 de
pour les membres du personnel pour tout nouveau membre du personnel de leeftijdsdrempels voor de personeelsleden af te schaffen voor elk
l'enseignement, tous réseaux et tous niveaux confondus ainsi que pour nieuw personeelslid van het onderwijs, ongeacht het net of het niveau,
tous les mêmes membres du personnel qui n'auront pas atteint le seuil alsook voor al diezelfde personeelsleden die de leeftijdsdrempel niet
d'âge » (Doc. parl., Parlement de la Communauté française, 2008-2009, zullen hebben bereikt » (Parl. St., Parlement van de Franse
n° 611/1, pp. 7-8). Gemeenschap, 2008-2009, nr. 611/1, pp. 7-8).
Ces dispositions, qui ont été adoptées sans autre commentaire, « Die bepalingen, die zijn aangenomen zonder andere commentaar, « voeren
exécutent les mesures du Protocole d'accord » (Doc. parl., Parlement de maatregelen van het Protocolakkoord uit » (Parl. St., Parlement van
de la Communauté française, 2008-2009, n° 611/4, p. 4), en l'espèce le de Franse Gemeenschap, 2008-2009, nr. 611/4, p. 4), te dezen het
Protocole d'accord sectoriel du 20 juin 2008 conclu entre le Sectoraal Protocolakkoord van 20 juni 2008 gesloten tussen de Franse
Gouvernement de la Communauté française et les organisations
syndicales représentatives dans le secteur de l'enseignement. Ces Gemeenschapsregering en de representatieve vakorganisaties van de
dispositions ont dès lors été adoptées en accord avec les partenaires onderwijssector. Die bepalingen zijn derhalve genomen in
sociaux dans le secteur de l'enseignement, et correspondent donc aux overeenstemming met de sociale partners van de onderwijssector, en
revendications des acteurs de l'enseignement. beantwoorden aan de eisen van de actoren van het onderwijs.
B.11.1. Bien que les dispositions attaquées réduisent une différence B.11.1. Ofschoon de bestreden bepalingen een voorheen bestaand
de traitement préexistante, elles maintiennent une différence de verschil in behandeling verminderen, handhaven zij onder de leden van
traitement parmi les membres du personnel enseignant, en ce qui het onderwijzend personeel, wat de berekening van hun geldelijke
concerne le calcul de leur ancienneté pécuniaire, entre ceux qui sont anciënniteit betreft, een verschil in behandeling tussen diegenen die
entrés en fonction après le 31 août 2008 ou qui, entrés en fonction antérieurement, n'ont pas atteint le seuil d'âge de leur échelle à cette date, qui ne sont pas soumis à un seuil d'âge, et tous les autres membres du personnel enseignant, qui restent soumis à un seuil d'âge. Cette différence de traitement est fondée sur un critère objectif et pertinent, lié à la date de début d'une année scolaire. Elle résulte de ce que le législateur n'a pas conféré un effet rétroactif généralisé à la suppression du seuil d'âge, en limitant le bénéfice de la suppression du seuil d'âge aux agents entrés en fonction au premier jour de l'année scolaire en cours au moment où il a adopté les dispositions en cause, ou qui, entrés en fonction avant cette date, na 31 augustus 2008 in dienst zijn getreden of die, hoewel zij reeds eerder in dienst zijn getreden, op die datum de leeftijdsdrempel van hun schaal niet hebben bereikt, die niet aan een leeftijdsdrempel zijn onderworpen, en alle andere leden van het onderwijzend personeel, die aan een leeftijdsdrempel onderworpen blijven. Dat verschil in behandeling is gegrond op een objectief en relevant criterium, dat verbonden is met de begindatum van een schooljaar. Het is het gevolg van het feit dat de wetgever aan de afschaffing van de leeftijdsgrens geen veralgemeende retroactieve werking heeft verleend, door het voordeel van de afschaffing van de leeftijdsdrempel te beperken tot de personeelsleden die in dienst zijn getreden op de eerste dag van het op het ogenblik dat hij de in het geding zijnde bepalingen heeft aangenomen, lopende schooljaar, of die, hoewel zij
n'ont pas atteint le seuil d'âge de leur échelle à cette date. La vóór die datum in dienst zijn getreden, op die datum de
critique de la demanderesse devant le juge a quo revient à faire grief leeftijdsdrempel van hun schaal niet hebben bereikt. De kritiek van de
aux dispositions en cause de ne pas avoir prévu de rétroactivité. eiseres voor de verwijzende rechter komt erop neer de in het geding
B.11.2. Cette différence de traitement est la conséquence du principe, zijnde bepalingen te verwijten niet in retroactiviteit te hebben
rappelé dans l'article 2 du Code civil, selon lequel « la loi ne dispose que pour l'avenir ». Même si le législateur décide de corriger une inégalité, il ne pourrait décider de supprimer rétroactivement celle-ci que dans le respect des droits acquis et de la protection de la confiance légitime des personnes intéressées, sans qu'il puisse lui être reproché de légitimement tenir compte d'implications budgétaires ou administratives que pourraient avoir des mesures de portée rétroactive. B.12. Il convient d'examiner si l'absence d'effet rétroactif des dispositions en cause peut être justifiée par un but légitime, lié notamment à la politique de l'emploi, du marché du travail ou un autre voorzien. B.11.2. Dat verschil in behandeling is het gevolg van het in artikel 2 van het Burgerlijk Wetboek in herinnering gebrachte principe volgens hetwelk « de wet [...] alleen voor het toekomende [beschikt] ». Zelfs indien de wetgever beslist een ongelijkheid te corrigeren, zou hij slechts met eerbiediging van verworven rechten en bescherming van het gewettigd vertrouwen van de betrokken personen kunnen beslissen die ongelijkheid met terugwerkende kracht op te heffen, zonder dat hem kan worden verweten op wettige wijze rekening te houden met budgettaire of administratieve implicaties die maatregelen met retroactieve draagwijdte zouden kunnen hebben. B.12. Er dient nog te worden onderzocht of de ontstentenis van terugwerkende kracht van de in het geding zijnde bepalingen kan worden gerechtvaardigd door een legitiem doel, dat met name verbonden is met het beleid op het terrein van de werkgelegenheid, de arbeidsmarkt of
but légitime comparable au sens de l'article 6 de la directive een ander vergelijkbaar legitiem doel in de zin van artikel 6 van de
2000/78/CE. richtlijn 2000/78/EG.
B.13.1. Selon le Gouvernement de la Communauté française, la fixation B.13.1. Volgens de Franse Gemeenschapsregering wordt de vaststelling
d'un âge minimal pour le calcul de l'ancienneté pécuniaire, applicable van een minimumleeftijd voor de berekening van de geldelijke
dans les différents statuts de la fonction publique, est justifiée par anciënniteit, die van toepassing is in de verschillende statuten van
les obligations de milice et la volonté de ne pas discriminer les het openbaar ambt, verantwoord door de dienstplicht en de wil om de
jeunes hommes belges patriotiques par rapport aux femmes ou à leurs vaderlandslievende Belgische jonge mannen niet te discrimineren ten
collègues dispensés. opzichte van de vrouwen of hun vrijgestelde collega's.
B.13.2. Le service militaire était obligatoire en Belgique jusqu'à la B.13.2. De militaire dienst was in België verplicht tot de lichting
levée 1993, ayant ensuite été supprimé en vertu de l'article 1erbis 1993, en is vervolgens afgeschaft krachtens artikel 1bis van de
des lois sur la milice, coordonnées le 30 avril 1962, tel qu'il a été dienstplichtwetten, gecoördineerd op 30 april 1962, zoals het is
inséré par l'article 1er de la loi du 31 décembre 1992. ingevoegd bij artikel 1 van de wet van 31 december 1992.
L'obligation de service militaire avait pour conséquence de postposer De militaire dienstplicht had tot gevolg de leeftijd uit te stellen
l'âge auquel les citoyens soumis à cette obligation pouvaient accéder waarop de aan die verplichting onderworpen burgers hun intrede op de
au marché de l'emploi. arbeidsmarkt konden doen.
B.13.3. L'existence d'une obligation de milice a pu raisonnablement B.13.3. Het bestaan van de dienstplicht heeft redelijkerwijs kunnen
justifier qu'un seuil d'âge pour le calcul de l'ancienneté pécuniaire verantwoorden dat een leeftijdsdrempel voor de berekening van de
soit instauré afin d'assurer une plus grande égalité, en ce qui geldelijke anciënniteit werd ingesteld teneinde, wat de toegang tot
concerne l'accès à l'emploi, entre les agents soumis à cette arbeid betreft, een grotere gelijkheid te verzekeren tussen de
obligation et ceux qui ne l'étaient pas ou en étaient dispensés. Le personeelsleden die aan die verplichting waren onderworpen en diegenen
die dat niet waren of ervan waren vrijgesteld. De zorg om, ten aanzien
souci de garantir l'égalité dans l'accès au marché de l'emploi, au van de burgerplichten, de gelijkheid in de toegang tot de arbeidsmarkt
regard des obligations civiques, a pu constituer un but légitime te waarborgen, vermocht een wettig doel te vormen dat het mogelijk
permettant de justifier l'instauration d'un seuil d'âge lorsque maakte de invoering van een leeftijdsdrempel te verantwoorden toen er
n'existait un service militaire obligatoire que pour les hommes. enkel voor mannen een verplichte militaire dienst bestond.
Par cette mesure, le législateur visait en effet à compenser une Met die maatregel beoogde de wetgever immers een discriminatie te
discrimination indirectement fondée sur le sexe en ce que l'obligation compenseren die indirect op het geslacht was gebaseerd, doordat de
de service militaire ne concernait pas les femmes. militaire dienstplicht niet de vrouwen betrof.
B.13.4. Cette mesure n'était par ailleurs pas disproportionnée, dès B.13.4. Die maatregel was daarenboven niet onevenredig, aangezien bij
lors qu'un seuil d'âge fixé à 22 ans comme en l'espèce tenait compte een leeftijdsdrempel die zoals te dezen op 22 jaar was vastgelegd,
de la durée normale des études donnant accès à la fonction concernée, rekening werd gehouden met de normale duur van de studie die toegang
à laquelle s'ajoutait une durée forfaitaire d'une année correspondant geeft tot het betrokken ambt, waarbij een forfaitaire termijn van een
au service militaire. jaar kwam, die overeenstemt met de militaire dienst.
Les différents seuils d'âge, fixés respectivement à partir de l'âge de De verschillende leeftijdsdrempels, respectievelijk vastgelegd vanaf
20, 21, 22, 23 ou 24 ans, instauraient ainsi, à l'égard de tous les enseignants, une égalité d'âge fictive pour l'accès à l'emploi et le calcul de l'ancienneté pécuniaire, déterminée sur la base de l'âge auquel l'agent peut être censé disposer du diplôme requis pour sa fonction. Ce seuil d'âge, qui s'appliquait de manière identique à tous les agents, permettait de ne pas discriminer les personnes qui ont accompli leur service militaire. Il serait, pour le surplus, difficile dans la pratique de moduler le système pour tenir compte des situations particulières dans lesquelles l'agent accède à un très jeune âge à sa fonction. B.13.5. Lorsque la demanderesse devant le juge a quo a commencé sa carrière d'enseignante en 1982, le service militaire obligatoire existait toujours à l'égard des hommes, de sorte que cette mesure était, à ce moment, justifiée par le souci d'assurer l'égal accès à l'emploi. Le maintien des effets du seuil d'âge quant au calcul actuel de l'ancienneté pécuniaire de la demanderesse devant le juge a quo constitue, dès lors, la conséquence d'une mesure qui était, telle qu'elle s'est appliquée à la demanderesse devant le juge a quo au moment de son entrée en fonction, justifiée par le souci d'assurer l'égalité dans l'accès au marché de l'emploi. B.14. Il convient encore d'examiner si l'absence de rétroactivité des de leeftijd van 20, 21, 22, 23 of 24 jaar, stelden aldus ten aanzien van alle leerkrachten een fictieve gelijkheid in leeftijd in voor de toegang tot arbeid en de berekening van de geldelijke anciënniteit, die bepaald is op basis van de leeftijd waarop het personeelslid kan worden geacht te beschikken over het voor zijn ambt vereiste diploma. Die leeftijdsdrempel, die gelijkelijk op alle personeelsleden van toepassing was, maakte het mogelijk de personen die hun militaire dienst hebben volbracht niet te discrimineren. Het zou bovendien in de praktijk moeilijk zijn het systeem te moduleren teneinde rekening te houden met de bijzondere situaties waarin het personeelslid op zeer jonge leeftijd zijn ambt bekleedt. B.13.5. Wanneer de eiseres voor de verwijzende rechter haar loopbaan als lerares in 1982 is begonnen, bestond de verplichte militaire dienst nog steeds voor mannen, zodat die maatregel op dat ogenblik verantwoord was door de zorg om de gelijke toegang tot arbeid te verzekeren. De handhaving van de gevolgen van de leeftijdsdrempel ten aanzien van de huidige berekening van de geldelijke anciënniteit van de eiseres voor de verwijzende rechter vormt derhalve het gevolg van een maatregel die, zoals hij op de eiseres voor de verwijzende rechter op het ogenblik van haar indiensttreding is toegepast, verantwoord was door de zorg om de gelijkheid in de toegang tot de arbeidsmarkt te verzekeren. B.14. Onderzocht dient nog te worden of de ontstentenis van terugwerkende kracht van de in het geding zijnde bepalingen, met als
dispositions en cause, avec pour conséquence le maintien de ce seuil gevolg de handhaving van die leeftijdsdrempel ten aanzien van de
d'âge à l'égard des enseignants entrés en fonction avant le 1er leerkrachten die vóór 1 september 2008 in dienst zijn getreden en die
septembre 2008 et qui ont atteint le seuil de leur échelle avant cette vóór die datum de drempel van hun schaal hebben bereikt, kan worden
date, peut être justifiée par un but légitime au sens de l'article 6 gerechtvaardigd door een legitiem doel in de zin van artikel 6 van de
de la directive 2000/78/CE. richtlijn 2000/78/EG.
B.15.1. Différents éléments peuvent constituer, seuls ou ensemble, un B.15.1. Verschillende elementen, alleen of samen, kunnen een legitiem
but légitime au sens de l'article 6 de la directive 2000/78/CE. doel in de zin van artikel 6 van de richtlijn 2000/78/EG vormen.
B.15.2. Comme il est dit en B.13, la mesure en cause était, B.15.2. Zoals in B.13 is vermeld, was de in het geding zijnde
lorsqu'étaient en vigueur les obligations de service militaire, maatregel, toen de militaire dienstverplichtingen van kracht waren,
justifiée par le souci d'assurer l'égalité dans l'accès au marché de verantwoord door de zorg om de gelijkheid in de toegang tot de
l'emploi, en compensant une potentielle discrimination indirectement arbeidsmarkt te verzekeren, door een potentiële discriminatie die
fondée sur le sexe; à ce moment, l'application de la mesure en cause a indirect op geslacht is gebaseerd te compenseren; op dat ogenblik
pu faire naître dans le chef des personnes soumises à l'obligation de service militaire l'espérance légitime de ne pas être discriminées dans le calcul de leur ancienneté pécuniaire, en raison de l'accomplissement de leurs devoirs civiques, par rapport aux autres personnes qui ont pu accéder plus rapidement au marché de l'emploi. De telles attentes ne paraissent pas manifestement illégitimes. La suppression rétroactive des effets du seuil d'âge équivaudrait, à l'égard des personnes qui ont accompli leur service militaire, à les traiter de manière moins favorable que tous les autres agents. B.15.3. Il convient en outre de constater que la suppression rétroactive des effets du seuil d'âge engendrerait des difficultés administratives difficilement mesurables, dès lors que l'ancienneté pécuniaire de l'ensemble des enseignants concernés par le seuil d'âge devrait être recalculée, avec des implications rétroactives éventuelles sur les droits de ces enseignants. L'objectif de sécurité vermocht de toepassing van de in het geding zijnde maatregel bij de aan de militaire dienstplicht onderworpen personen op het ogenblik van de berekening van hun geldelijke anciënniteit de gewettigde verwachting te doen ontstaan dat zij, wegens het vervullen van hun burgerplichten, niet zouden worden gediscrimineerd ten opzichte van de andere personen die sneller hun intrede op de arbeidsmarkt hebben kunnen doen. Dergelijke verwachtingen lijken niet klaarblijkelijk ongewettigd. De opheffing met terugwerkende kracht van de gevolgen van de leeftijdsdrempel zou, ten aanzien van de personen die hun militaire dienst hebben volbracht, erop neerkomen hen minder gunstig te behandelen dan alle andere personeelsleden. B.15.3. Bovendien moet worden vastgesteld dat de opheffing met terugwerkende kracht van de gevolgen van de leeftijdsdrempel moeilijk meetbare administratieve moeilijkheden zou veroorzaken, aangezien de geldelijke anciënniteit van alle leerkrachten op wie de leeftijdsdrempel betrekking heeft, opnieuw zou moeten worden berekend, met eventuele retroactieve implicaties voor de rechten van die leerkrachten. De doelstelling van rechtszekerheid en handhaving van de
juridique et de maintien des droits acquis peut également constituer verworven rechten kan eveneens een legitiem doel in de zin van artikel
un objectif légitime au sens de l'article 6 de la directive 6 van de richtlijn 2000/78/EG vormen.
2000/78/CE. B.15.4. Le Gouvernement de la Communauté française avance également B.15.4. De Franse Gemeenschapsregering brengt ook het bestaan naar
l'existence de considérations budgétaires qui empêchent de supprimer voor van budgettaire overwegingen die beletten de leeftijdsdrempel met
rétroactivement le seuil d'âge à l'égard de tous les enseignants en terugwerkende kracht te doen verdwijnen ten aanzien van alle
fonction. leerkrachten die in dienst zijn.
Sur la base du nombre d'agents en fonction, il apparaît qu'une Op basis van het aantal in dienst zijnde personeelsleden blijkt dat
een afschaffing met terugwerkende kracht van de leeftijdsdrempels
suppression rétroactive des seuils d'âge à partir du 2 décembre 2006 vanaf 2 december 2006 voor de begroting van de Franse Gemeenschap een
engendrerait un coût de plus de 151 millions d'euros pour le budget de kost van meer dan 151 miljoen euro zou veroorzaken. Die schatting van
la Communauté française. Cette estimation de l'impact budgétaire d'une de budgettaire weerslag van een maatregel met beperkte terugwerkende
mesure à la rétroactivité limitée laisse présager, si les seuils d'âge kracht doet, indien de leeftijdsgrenzen met terugwerkende kracht
devaient être supprimés rétroactivement depuis la suppression du zouden worden opgeheven vanaf de afschaffing van de verplichte
service militaire obligatoire, des difficultés financières d'une militaire dienst, financiële moeilijkheden van een dergelijke omvang
ampleur telle qu'elles risquent de mettre à mal non seulement le vermoeden dat zij niet alleen de hele onderwijssector, maar ook andere
secteur de l'enseignement dans son ensemble, mais également d'autres beleidsdomeinen die onder de bevoegdheden van de Franse Gemeenschap
domaines qui relèvent des compétences de la Communauté française. vallen, dreigen in het gedrang te brengen.
Le souci du législateur décrétal de ne pas amputer le budget de De zorg van de decreetgever om de begroting van het onderwijs, waarvan
l'enseignement dont le financement est jugé essentiel pour la société de financiering voor de samenleving van fundamenteel belang wordt
relève aussi d'un choix politique légitime. geacht, niet in te krimpen, is een legitieme beleidskeuze.
B.15.5. Il convient, enfin, de rappeler que la mesure a été adoptée en B.15.5. Tot slot dient in herinnering te worden gebracht dat de
accord avec les organisations syndicales représentatives dans le maatregel in overeenstemming met de representatieve vakorganisaties
secteur de l'enseignement. van de onderwijssector is genomen.
B.16. La question préjudicielle appelle une réponse négative. B.16. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
Les articles 28 et 29 du décret-programme de la Communauté française De artikelen 28 en 29 van het programmadecreet van de Franse
du 12 décembre 2008 « portant diverses mesures concernant la Gemeenschap van 12 december 2008 « houdende verscheidene maatregelen
radiodiffusion, la création d'un fonds budgétaire relatif au betreffende de radio-omroep, de oprichting van een begrotingsfonds
financement des programmes de dépistage des cancers, les voor de financiering van programma's voor het opsporen van kankers, de
établissements d'enseignement, les internats, les centres
psycho-médico-sociaux, et les bâtiments scolaires » ne violent pas les onderwijsinrichtingen, de internaten, de psycho-medisch-sociale centra
articles 10, 11 et 24, § 4, de la Constitution, combinés avec la en de schoolgebouwen » schenden niet de artikelen 10, 11 en 24, § 4,
van de Grondwet, in samenhang gelezen met de richtlijn 2000/78/EG van
directive 2000/78/CE du Conseil du 27 novembre 2000 portant création de Raad van 27 november 2000 tot instelling van een algemeen kader
d'un cadre général en faveur de l'égalité de traitement en matière voor gelijke behandeling in arbeid en beroep, ten aanzien van de in
d'emploi et de travail, à l'égard de la situation décrite en B.4.2. B.4.2 beschreven situatie.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 16 juillet 2015. op 16 juli 2015.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
J. Spreutels J. Spreutels
^