Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 48/2015 du 30 avril 2015 Numéro du rôle : 5845 En cause : le recours en annulation de l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014 portant réforme de la compétence, de la procédure et de l'organisation du Conseil d'Etat La Cour constitutionnelle, composée des présidents A. Alen et J. Spreutels, et des juges E. De G(...)"
Extrait de l'arrêt n° 48/2015 du 30 avril 2015 Numéro du rôle : 5845 En cause : le recours en annulation de l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014 portant réforme de la compétence, de la procédure et de l'organisation du Conseil d'Etat La Cour constitutionnelle, composée des présidents A. Alen et J. Spreutels, et des juges E. De G(...) Uittreksel uit arrest nr. 48/2015 van 30 april 2015 Rolnummer : 5845 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 11 van de wet van 20 januari 2014 houdende hervorming van de bevoegdheid, de procedureregeling en de organisatie van de Raa Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters A. Alen en J. Spreutels, en de rechters (...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 48/2015 du 30 avril 2015 Uittreksel uit arrest nr. 48/2015 van 30 april 2015
Numéro du rôle : 5845 Rolnummer : 5845
En cause : le recours en annulation de l'article 11 de la loi du 20 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 11 van de wet van 20
janvier 2014 portant réforme de la compétence, de la procédure et de januari 2014 houdende hervorming van de bevoegdheid, de
procedureregeling en de organisatie van de Raad van State (invoering
l'organisation du Conseil d'Etat (instauration d'une indemnité de van een rechtsplegingsvergoeding voor de Raad van State), ingesteld
procédure devant le Conseil d'Etat), introduit par Annick Meurant et autres. door Annick Meurant en anderen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents A. Alen et J. Spreutels, et des juges E. De samengesteld uit de voorzitters A. Alen en J. Spreutels, en de
Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier F. Meersschaut, présidée par le président A. Alen, Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter A. Alen,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet du recours et procédure I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 13 Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 13 februari
février 2014 et parvenue au greffe le 14 février 2014, un recours en 2014 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 14
februari 2014, is beroep tot vernietiging ingesteld van artikel 11 van
annulation de l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014 portant de wet van 20 januari 2014 houdende hervorming van de bevoegdheid, de
réforme de la compétence, de la procédure et de l'organisation du procedureregeling en de organisatie van de Raad van State (invoering
Conseil d'Etat (instauration d'une indemnité de procédure devant le van een rechtsplegingsvergoeding voor de Raad van State),
Conseil d'Etat), publiée au Moniteur belge du 3 février 2014, erratum bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 3 februari 2014, erratum
au Moniteur belge du 13 février 2014, a été introduit par Annick in het Belgisch Staatsblad van 13 februari 2014, door Annick Meurant,
Meurant, Jan Stevens, Luc Melis, Hugo Bogaerts, Kristien Roelants, Jan Stevens, Luc Melis, Hugo Bogaerts, Kristien Roelants, Diederik Van
Diederik Van Woensel, Denis Malcorps, Jan Creve, Dieuwertje Dierick, Woensel, Denis Malcorps, Jan Creve, Dieuwertje Dierick, Peter Kuipers,
Peter Kuipers, Hans Versmissen, Annick Thibaut, Marina Apers, Lin Hans Versmissen, Annick Thibaut, Marina Apers, Lin Ploegaert en Marc
Ploegaert et Marc Van Damme, assistés et représentés par Me P. Vande Van Damme, bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. P. Vande Casteele,
Casteele, avocat au barreau d'Anvers. advocaat bij de balie te Antwerpen.
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
Quant à la disposition attaquée Ten aanzien van de bestreden bepaling
B.1. Le recours en annulation est dirigé contre l'article 11 de la loi B.1. Het beroep tot vernietiging is gericht tegen artikel 11 van de
du 20 janvier 2014 portant réforme de la compétence, de la procédure wet van 20 januari 2014 houdende hervorming van de bevoegdheid, de
et de l'organisation du Conseil d'Etat, qui dispose : procedureregeling en de organisatie van de Raad van State, dat bepaalt
« Dans les [lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier : « In [de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari
1973], il est inséré un article 30/1 rédigé comme suit : 1973] wordt een artikel 30/1 ingevoegd, luidende :
'

Art. 30/1.§ 1er. La section du contentieux administratif peut

'

Art. 30/1.§ 1. De afdeling bestuursrechtspraak kan een

accorder une indemnité de procédure qui est une intervention rechtsplegingsvergoeding toekennen, die een forfaitaire tegemoetkoming
forfaitaire dans les frais et honoraires d'avocat de la partie ayant is in de kosten en honoraria van de advocaat van de in het gelijk
obtenu gain de cause. gestelde partij.
Après avoir pris l'avis de l'Ordre des barreaux francophones et Na het advies ingewonnen te hebben van de Orde van Vlaamse Balies en
germanophone et de "l'Orde van Vlaamse Balies", le Roi établit par van de " Orde des barreaux francophones et germanophone " bepaalt de
arrêté délibéré en Conseil des Ministres, les montants de base, minima Koning bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad de
et maxima de l'indemnité de procédure, en fonction notamment de la basisbedragen en de minimale en maximale bedragen van de
nature de l'affaire et de l'importance du litige. rechtsplegingsvergoeding, afhankelijk van onder meer de aard van de
zaak en het belang van het geschil.
§ 2. La section du contentieux administratif peut, par décision § 2. De afdeling bestuursrechtspraak kan, bij met bijzondere redenen
spécialement motivée, soit réduire l'indemnité soit l'augmenter, sans omklede beslissing, de vergoeding verlagen of verhogen, zonder echter
pour autant dépasser les montants maxima et minima prévus par le Roi. de door de Koning voorziene maximale en minimale bedragen te
Dans son appréciation, elle tient compte : overschrijden. In haar beoordeling houdt ze rekening met :
1° de la capacité financière de la partie succombante, pour diminuer 1° de financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij,
le montant de l'indemnité; om het bedrag van de vergoeding te verlagen;
2° de la complexité de l'affaire; 2° de complexiteit van de zaak;
3° du caractère manifestement déraisonnable de la situation. 3° de kennelijk onredelijke aard van de situatie.
Si la partie succombante bénéficie de l'aide juridique de deuxième Indien de in het ongelijk gestelde partij juridische
ligne, l'indemnité de procédure est fixée au montant minimum établi tweedelijnsbijstand geniet, wordt de rechtsplegingsvergoeding
par le Roi, sauf en cas de situation manifestement déraisonnable. Sur vastgelegd op het door de Koning bepaalde minimale bedrag, behalve in
ce point, la section du contentieux administratif motive spécialement geval van een kennelijk onredelijke situatie. Wat dit betreft,
sa décision de diminution ou d'augmentation. omkleedt de afdeling bestuursrechtspraak haar beslissing tot
vermindering of verhoging met bijzondere redenen.
Lorsque plusieurs parties bénéficient de l'indemnité de procédure à Wanneer meer partijen de rechtsplegingsvergoeding ten laste van een of
charge d'une ou de plusieurs parties succombantes, son montant est au meer in het ongelijk gestelde partijen genieten, is het bedrag ervan
maximum le double de l'indemnité de procédure maximale à laquelle peut maximaal het dubbel van de maximale rechtsplegingsvergoeding waarop de
prétendre le bénéficiaire qui est fondé à réclamer l'indemnité la plus begunstigde die gerechtigd is om de hoogste vergoeding te eisen,
élevée. Elle est répartie entre les parties par la section du aanspraak kan maken. Ze wordt door de afdeling bestuursrechtspraak
contentieux administratif. tussen de partijen verdeeld.
Aucune partie ne peut être tenue au paiement d'une indemnité pour Geen partij kan boven het bedrag van de rechtsplegingsvergoeding
l'intervention de l'avocat d'une autre partie au-delà du montant de worden aangesproken tot betaling van een vergoeding voor de
l'indemnité de procédure. Les parties intervenantes ne peuvent être tussenkomst van de advocaat van een andere partij. De tussenkomende
partijen kunnen niet worden gehouden tot de betaling van deze
tenues au paiement ou bénéficier de cette indemnité. ' ». rechtsplegingsvergoeding of ervan genieten. ' ».
Quant à la recevabilité du recours Ten aanzien van de ontvankelijkheid van het beroep
B.2. Les parties requérantes invoquent la violation, par la B.2. De verzoekende partijen voeren de schending aan, door de
disposition attaquée, des articles 10, 11 et 23 de la Constitution, bestreden bepaling, van de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, al
combinés ou non avec le droit d'accès au juge et le droit à un recours dan niet in samenhang gelezen met het recht op toegang tot een rechter
en het recht op een doeltreffende voorziening in rechte, met de
effectif, avec les articles 6 et 13 de la Convention européenne des artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de
droits de l'homme, avec l'article 47 de la Charte des droits mens, met artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de
fondamentaux de l'Union européenne, avec la Convention sur l'accès à Europese Unie, met het Verdrag betreffende toegang tot informatie,
l'information, la participation du public au processus décisionnel et inspraak in besluitvorming en toegang tot de rechter inzake
l'accès à la justice en matière d'environnement, et les Annexes I et milieuaangelegenheden, en de bijlagen I en II, gedaan te Aarhus op 25
II, faites à Aarhus le 25 juin 1998 (ci-après : la Convention juni 1998 (hierna : het Verdrag van Aarhus), met de wet van 17
d'Aarhus), avec la loi du 17 décembre 2002 portant assentiment à la december 2002 houdende instemming met het Verdrag van Aarhus, met de
Convention d'Aarhus, avec la directive 2011/92/UE du Parlement richtlijn 2011/92/EU van het Europees Parlement en de Raad van 13
européen et du Conseil du 13 décembre 2011 concernant l'évaluation des december 2011 betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde
incidences de certains projets publics et privés sur l'environnement, openbare en particuliere projecten, inzonderheid de artikelen 9 en 11
en particulier ses articles 9 et 11, avec les articles 159 et 160 de ervan, en met de artikelen 159 en 160 van de Grondwet en met het
la Constitution et avec le principe de l'Etat de droit. beginsel van de rechtsstaat.
B.3.1. Le Conseil des ministres conteste tout d'abord la recevabilité B.3.1. De Ministerraad betwist allereerst de ontvankelijkheid van het
du recours, faute d'intérêt des parties requérantes. L'instauration beroep wegens een gebrek aan belang van de verzoekende partijen. De
d'une indemnité de procédure dans les procédures devant le Conseil invoering van een rechtsplegingsvergoeding in de procedures voor de
d'Etat ne serait pas susceptible d'affecter défavorablement la Raad van State zou de situatie van de verzoekende partijen niet
situation des parties requérantes. nadelig kunnen raken.
B.3.2. La Constitution et la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la B.3.2. De Grondwet en de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
Cour constitutionnelle imposent à toute personne physique ou morale Grondwettelijk Hof vereisen dat elke natuurlijke persoon of
qui introduit un recours en annulation de justifier d'un intérêt. Ne justifient de l'intérêt requis que les personnes dont la situation pourrait être affectée directement et défavorablement par la norme attaquée. B.3.3. La deuxième partie requérante est actuellement partie à une procédure devant le Conseil d'Etat; elle court en conséquence le risque d'être soumise à l'indemnité de procédure attaquée. Une partie requérante justifiant d'un intérêt au recours, il n'est pas nécessaire d'examiner si les autres parties requérantes justifient également d'un intérêt à poursuivre l'annulation des dispositions attaquées. B.4. Bien que la Cour ne soit pas compétente pour procéder à un rechtspersoon die een beroep tot vernietiging instelt, doet blijken van een belang. Van het vereiste belang doen slechts blijken de personen wier situatie door de bestreden norm rechtstreeks en ongunstig zou kunnen worden geraakt. B.3.3. De tweede verzoekende partij is thans partij in een procedure voor de Raad van State; zij loopt bijgevolg het risico dat zij wordt onderworpen aan de bestreden rechtsplegingsvergoeding. Aangezien één verzoekende partij doet blijken van een belang bij het beroep, is het niet noodzakelijk te onderzoeken of de andere verzoekende partijen eveneens doen blijken van een belang om de vernietiging van de bestreden bepaling te vorderen. B.4. Hoewel het Hof niet bevoegd is om rechtstreeks te toetsen aan de
contrôle direct au regard des articles 144, 145, 159, 160 et 161 de la artikelen 144, 145, 159, 160 en 161 van de Grondwet, het recht op
Constitution, du droit d'accès au juge et des droits et libertés
découlant du droit de l'Union européenne, ainsi que de la Convention toegang tot een rechter en de rechten en vrijheden voortvloeiend uit
d'Aarhus, elle est compétente pour procéder à un contrôle de l'article het recht van de Europese Unie, alsook het Verdrag van Aarhus, is het
11, attaqué, de la loi du 20 janvier 2014 au regard des articles 10 et wel bevoegd om het bestreden artikel 11 van de wet van 20 januari 2014
11 de la Constitution, combinés avec les dispositions te toetsen aan de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang
constitutionnelles et internationales précitées. gelezen met de voormelde grondwets- en internationale bepalingen.
B.5.1. Le Conseil des ministres fait par ailleurs valoir que le B.5.1. De Ministerraad voert voorts aan dat het beroep onontvankelijk
recours serait irrecevable parce qu'il serait principalement dirigé zou zijn omdat het voornamelijk gericht zou zijn tegen het koninklijk
contre l'arrêté royal du 30 janvier 2014 modifiant la réglementation besluit van 30 januari 2014 tot wijziging van de reglementering
relative à la perception des dépens devant le Conseil d'Etat et contre betreffende de inning van de kosten voor de Raad van State en tegen
l'arrêté royal du 28 mars 2014 relatif à l'indemnité de procédure het koninklijk besluit van 28 maart 2014 betreffende de
visée à l'article 30/1 des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le rechtsplegingsvergoeding bedoeld in artikel 30/1 van de gecoördineerde
12 janvier 1973, qui mettent en oeuvre la loi du 20 janvier 2014. wetten op de Raad van State van 12 januari 1973, die uitvoering geven aan de wet van 20 januari 2014.
B.5.2. La base légale du principe de l'indemnité de procédure se B.5.2. De wettelijke basis van het principe van de
rechtsplegingsvergoeding wordt gevormd door artikel 11 van de wet van
trouve dans l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014. L'habilitation 20 januari 2014. De vaststelling dat aan de Koning de bevoegdheid
donnée au Roi de préciser, dans des arrêtés d'exécution, le principe wordt opgedragen om, in uitvoeringsbesluiten, het principe van de
de l'indemnité de procédure, dans les limites fixées par le rechtsplegingsvergoeding verder uit te werken, binnen de door de
législateur, ne signifie pas que les parties requérantes ne sont pas wetgever vastgestelde grenzen, betekent niet dat de verzoekende
affectées directement ou ne peuvent l'être, à la condition que ce partijen niet rechtstreeks worden geraakt of kunnen worden geraakt, op
préjudice trouve son origine dans la loi proprement dite. voorwaarde dat die benadeling haar oorzaak vindt in de wet zelf.
B.5.3. L'examen de la recevabilité se confond avec celui du fond de l'affaire lorsqu'une exception d'irrecevabilité prise de l'incompétence de la Cour concerne la portée à donner à la disposition attaquée. La Cour ne conclut à l'incompétence que dans l'éventualité où une branche du moyen unique se rapporterait à des éléments à régler ou réglés dans les arrêtés d'exécution précités. B.6.1. Enfin, le Conseil des ministres fait valoir que le moyen unique est irrecevable parce qu'il manquerait de clarté. Les parties requérantes auraient négligé de préciser la violation concrète des dispositions constitutionnelles et internationales ainsi que des principes de droit cités. B.6.2. Contrairement à ce que soutient le Conseil des ministres, le moyen est exposé de façon suffisamment claire. Il ressort du reste du mémoire et du mémoire en réponse du Conseil des ministres que celui-ci B.5.3. Het onderzoek van de ontvankelijkheid valt samen met het onderzoek van de grond van de zaak, wanneer een exceptie van niet-ontvankelijkheid die is afgeleid uit de onbevoegdheid van het Hof, betrekking heeft op de draagwijdte die dient te worden gegeven aan de bestreden bepaling. Slechts wanneer een onderdeel van het enige middel betrekking zou hebben op elementen die dienen te worden geregeld of worden geregeld in de voormelde uitvoeringsbesluiten, besluit het Hof tot onbevoegdheid. B.6.1. Ten slotte werpt de Ministerraad op dat het enige middel onontvankelijk is, omdat het onduidelijk zou zijn. De verzoekende partijen zouden hebben nagelaten de concrete schending van de aangehaalde grondwets- en internationale bepalingen en rechtsbeginselen aan te geven. B.6.2. In tegenstelling tot wat de Ministerraad aanvoert, wordt het middel op voldoende duidelijke wijze uiteengezet. Uit de memorie en de memorie van wederantwoord van de Ministerraad blijkt overigens dat die
a bien compris le moyen et a donc été en mesure de mener une défense het middel goed heeft begrepen en dus een dienstig verweer heeft
utile. kunnen voeren.
B.7. Les exceptions sont rejetées. B.7. De excepties worden verworpen.
Quant au fond Ten gronde
B.8.1. L'article 11, attaqué, de la loi du 20 janvier 2014 portant B.8.1. Het bestreden artikel 11 van de wet van 20 januari 2014
réforme de la compétence, de la procédure et de l'organisation du houdende hervorming van de bevoegdheid, de procedureregeling en de
Conseil d'Etat introduit un article 30/1, nouveau, dans les lois sur organisatie van de Raad van State voert een nieuw artikel 30/1 in de
le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, qui permet à la gecoördineerde wetten op de Raad van State van 12 januari 1973 in, dat
section du contentieux administratif du Conseil d'Etat d'accorder une aan de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State de
indemnité de procédure à la partie ayant obtenu gain de cause. mogelijkheid biedt om aan de in het gelijk gestelde partij een
rechtsplegingsvergoeding toe te kennen.
B.8.2. En instaurant l'indemnité de procédure, le législateur B.8.2. Met het invoeren van de rechtsplegingsvergoeding streefde de
poursuivait un double objectif : d'une part, mettre fin à wetgever een dubbele doelstelling na : enerzijds, een einde maken aan
l'obligation, pour les justiciables, d'introduire une nouvelle de verplichting, voor de rechtsonderhorigen, om een nieuwe procedure
procédure devant le juge civil, sur la base de l'article 1382 du Code op te starten voor de burgerlijke rechter op grond van artikel 1382
civil, en vue d'obtenir une indemnité pour les frais d'avocat qu'ils van het Burgerlijk Wetboek teneinde een vergoeding te verkrijgen voor
ont supportés, et, d'autre part, améliorer la gestion des finances de door hen gemaakte advocatenkosten en, anderzijds, het beheer van de
publiques en évitant que des autorités aient à supporter les frais de openbare financiën verbeteren door te vermijden dat overheden de
deux procédures différentes devant deux juridictions différentes à kosten van twee verschillende procedures voor twee verschillende
l'occasion de la contestation, par un justiciable, d'un même acte rechtscolleges moeten dragen bij de betwisting, door een
administratif : rechtsonderhorige, van een zelfde bestuurshandeling :
« Actuellement, le requérant qui obtient gain de cause devant le « Momenteel moet de verzoeker, die voor de Raad van State in het
Conseil d'Etat doit introduire une action devant les juridictions de l'ordre judiciaire en vue d'obtenir la répétibilité des honoraires d'avocats, sauf accord à l'amiable avec la partie adverse. [...] Toutefois, il semble contraire au principe de bonne administration de la justice d'imposer à un justiciable une nouvelle procédure juridictionnelle lorsqu'il est arrivé avec succès au terme de la procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat. De même, les pouvoirs publics s'exposent à devoir supporter une double indemnité, d'une part, pour la procédure devant le Conseil d'Etat et d'autre part, pour la procédure ultérieure devant la juridiction de l'ordre judiciaire, ce qui est préjudiciable à une gelijk gesteld wordt, een rechtsvordering instellen voor de gewone rechtscolleges teneinde de verhaalbaarheid van de advocatenhonoraria te verkrijgen, behoudens minnelijke overeenkomst met de tegenpartij. [...] Het lijkt echter tegenstrijdig met het principe inzake goed bestuur om aan een rechtsonderhorige een nieuwe gerechtelijke procedure op te leggen wanneer de procedure voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State voor die partij met succes beëindigd werd. Bovendien worden de openbare overheden blootgesteld aan een dubbele vergoeding, enerzijds voor de procedure voor de Raad van State en anderzijds voor de daaropvolgende procedure voor de justitiële rechter, wat afbreuk
bonne gestion des deniers publics » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° doet aan een goed beheer van de openbare financiën » (Parl. St.,
5-2277/1, p. 24). Senaat, 2012-2013, nr. 5-2277/1, p. 24).
B.8.3. Il ressort également des travaux préparatoires de la B.8.3. Uit de parlementaire voorbereiding van de bestreden bepaling
disposition attaquée que le nouvel article 30/1 des lois coordonnées blijkt eveneens dat het nieuwe artikel 30/1 van de gecoördineerde
sur le Conseil d'Etat s'inspire en outre de l'indemnité de procédure wetten op de Raad van State daarenboven is geïnspireerd op de
telle qu'elle s'applique aujourd'hui dans des procédures devant le rechtsplegingsvergoeding zoals die thans van toepassing is in
juge civil et le juge pénal. Le législateur entendait opter pour un procedures voor de burgerlijke rechter en strafrechter. De bedoeling
système qui réponde aux exigences de la jurisprudence de la Cour. Les van de wetgever was te opteren voor een systeem dat tegemoetkomt aan
différences entre le système de l'indemnité de procédure devant, d'une de rechtspraak van het Hof. De verschillen tussen het systeem van
part, le juge civil et le juge pénal et, d'autre part, le Conseil rechtsplegingsvergoeding voor, enerzijds, de burgerlijke rechter en
d'Etat s'expliquent par les caractéristiques spécifiques de la strafrechter en, anderzijds, de Raad van State worden verklaard door
procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil de specifieke eigenschappen van een procedure voor de afdeling
d'Etat : bestuursrechtspraak van de Raad van State :
« La disposition proposée entend prévoir un système similaire à celui « De voorgestelde bepaling strekt ertoe een gelijkaardig systeem te
prévu par le Code judiciaire, tout en permettant à la section du voorzien als het systeem vastgesteld door het Gerechtelijk Wetboek,
contentieux administratif du Conseil d'Etat de statuer elle-même sur waarbij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State de
la question de la répétibilité des honoraires d'avocats. Cette mogelijkheid heeft om zelf uitspraak te doen over de verhaalbaarheid
répétibilité doit bénéficier aux parties qui ont obtenu gain de cause van de advocatenhonoraria. De verhaalbaarheid moet ten goede komen van
dans le litige, lesquelles se limitent aux parties requérantes et de partijen die in het gelijk werden gesteld in het geschil, beperkt
adverses. [...] tot de eisende en verwerende partijen. [...]
A l'instar de l'article 1022 du Code judiciaire, des critères sont Net zoals voor artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek zijn er
prévus dans le nouvel article 30/1 des lois coordonnées, pour criteria voorzien in het nieuwe artikel 30/1 van de gecoördineerde
justifier une diminution ou une augmentation des montants de base à wetten, om een vermindering of verhoging van de toe te kennen
allouer, dans les limites des montants minima et maxima à prévoir par basisbedragen te rechtvaardigen, binnen de grenzen van de minimum- en
arrêté royal. Ces critères sont suffisamment larges que pour embrasser maximumbedragen die bij koninklijk besluit dienen te worden voorzien.
ceux mis en évidence dans la jurisprudence de la Cour de justice de Deze criteria zijn voldoende ruim om de criteria te omvatten die in de
rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie in het
l'Union européenne (arrêt du 11 avril 2013, C-260/11, Edwards et daglicht worden gezet (arrest van 11 april 2013, C-260/11, Edwards en
Pallikarapoulos) » (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2277/1, pp. Pallikarapoulos) » (Parl. St., Senaat, 2012-2013, nr. 5-2277/1, pp.
24-25). 24-25).
B.9. Le moyen unique comprend trois branches, à savoir la violation B.9. Het enige middel bestaat uit drie onderdelen, te weten de
des articles 10 et 11 de la Constitution, la violation du droit schending van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, de schending van
d'accès au juge et la violation de l'article 23 de la Constitution. het recht op toegang tot een rechter en de schending van artikel 23 van de Grondwet.
En ce qui concerne la violation des articles 10 et 11 de la Met betrekking tot de schending van de artikelen 10 en 11 van de
Constitution Grondwet
B.10. Le moyen unique, en sa première branche, est pris de la B.10. Het eerste onderdeel van het enige middel wordt afgeleid uit de
violation des articles 10 et 11 de la Constitution et comprend trois schending van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet en bevat drie
griefs. grieven.
B.11.1. Les parties requérantes estiment tout d'abord que, compte tenu B.11.1. Allereerst menen de verzoekende partijen dat, gelet op het
de l'arrêt n° 96/2012 du 15 juillet 2012, un régime qui permet à une arrest nr. 96/2012 van 15 juli 2012, een regeling waarbij een overheid
autorité publique de prétendre à une indemnité de procédure violerait aanspraak kan maken op een rechtsplegingsvergoeding strijdig zou zijn
le principe d'égalité. Par l'arrêt susdit, la Cour aurait en effet met het gelijkheidsbeginsel. Het Hof zou bij dat arrest immers hebben
jugé qu'il était justifié que l'autorité ne puisse pas obtenir le geoordeeld dat het verantwoord was dat de overheid de terugbetaling
remboursement des frais et honoraires de son avocat à charge de la van de kosten en erelonen van haar advocaat ten laste van de
partie requérante dont le recours est rejeté par le Conseil d'Etat. verzoekende partij wier beroep door de Raad van State is verworpen,
niet kan verkrijgen.
B.11.2. En outre, les parties requérantes soutiennent que la B.11.2. Daarnaast zou, volgens de verzoekende partijen, de bestreden
disposition attaquée violerait le principe d'égalité et de bepaling het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie schenden,
non-discrimination, au motif qu'elle diffère du régime prévu par les in zoverre zij niet soortgelijk is aan de regeling van de artikelen
articles 1017 à 1019 du Code judiciaire, en ce qui concerne (1) le 1017 tot 1019 van het Gerechtelijk Wetboek, voor wat betreft (1) het
tarief van de kosten, uitgaven en rechten en de
tarif des frais, dépens et droits et de l'indemnité de procédure, (2) rechtsplegingsvergoeding, (2) het algemeen karakter van de
le caractère général de l'indemnité de procédure et (3) la multiplication collective des coûts. B.11.3. Les parties requérantes allèguent enfin que le principe d'égalité serait violé notamment parce que le législateur a omis de prévoir, contrairement à ce qui a été décidé récemment à propos de l'astreinte dans les procédures devant le Conseil d'Etat, que l'amende pour recours manifestement abusif ne revienne désormais à la partie adverse. B.12.1. Par son arrêt n° 96/2012 précité, la Cour a jugé que la non-répétibilité des frais d'avocat par l'autorité ayant obtenu gain de cause devant le Conseil d'Etat n'était pas inconstitutionnelle rechtsplegingsvergoeding en (3) de collectieve vermenigvuldiging van de kosten. B.11.3. Tot slot beweren de verzoekende partijen dat het gelijkheidsbeginsel zou zijn geschonden onder meer omdat de wetgever, in tegenstelling tot wat recent is bepaald met betrekking tot de dwangsom in de procedures voor de Raad van State, heeft nagelaten om te bepalen dat de geldboete voor een kennelijk onrechtmatig beroep voortaan aan de tegenpartij zou toekomen. B.12.1. Bij zijn voormelde arrest nr. 96/2012 heeft het Hof geoordeeld dat de niet-verhaalbaarheid van advocatenkosten door de voor de Raad van State in het gelijk gestelde overheid niet ongrondwettig was,
étant donné que l'autorité publique, auteur de l'acte administratif aangezien de overheid als steller van de bestreden bestuurshandeling
attaqué, dispose de toutes les informations utiles pour défendre cette over alle nuttige informatie beschikt om die norm te verdedigen.
norme. Par conséquent, elle a jugé que l'article 1022 du Code Derhalve heeft het geoordeeld dat artikel 1022 van het Gerechtelijk
judiciaire, interprété en ce sens qu'il ne s'applique pas aux Wetboek de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet schendt, in die zin
procédures devant le Conseil d'Etat, ne violait pas les articles 10 et geïnterpreteerd dat het niet van toepassing is op rechtsplegingen voor
11 de la Constitution. de Raad van State.
B.12.2. Il ne peut toutefois pas être déduit de cet arrêt que B.12.2. Uit dat arrest kan evenwel niet worden afgeleid dat de
l'instauration, par le législateur, d'un régime de répétibilité des invoering, door de wetgever, van een stelsel voor de verhaalbaarheid
frais et honoraires de l'avocat pour les procédures devant la section van de kosten en erelonen van de advocaat voor de rechtsplegingen voor
du contentieux administratif du Conseil d'Etat serait contraire au principe d'égalité et de non-discrimination. de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in strijd zou
La Cour a d'ailleurs jugé qu'il appartenait au législateur d'apprécier zijn met het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie.
l'opportunité d'introduire, pour le Conseil d'Etat, un système Het Hof oordeelde overigens in dat arrest dat het aan de wetgever
d'indemnité de procédure. toekomt te beoordelen of het opportuun is om voor de Raad van State
een systeem van rechtsplegingsvergoeding in te voeren.
En outre, conformément à la recommandation n° R(81)7 du Comité des Hierbij dient, overeenkomstig de aanbeveling nr. R(81)7 van het Comité
ministres du Conseil de l'Europe sur les moyens de faciliter l'accès à van Ministers van de Raad van Europa betreffende het vergemakkelijken
la justice, la partie gagnante doit, sauf circonstances particulières, van de toegang tot het gerecht, behalve in bijzondere omstandigheden,
obtenir en principe de la partie perdante le remboursement de ses de winnende partij in beginsel van de verliezende partij de vergoeding
te verkrijgen van haar kosten - hieronder inbegrepen het honorarium
frais et dépens, y compris les honoraires d'avocat, qu'elle a van de advocaat -, die zij redelijkerwijze heeft gemaakt met
raisonnablement exposés à propos de la procédure. betrekking tot de rechtspleging.
B.12.3. Si le législateur choisit d'instaurer un système d'indemnité B.12.3. Indien de wetgever ervoor opteert een systeem van
de procédure pour les procédures devant la section du contentieux rechtsplegingvergoeding in te voeren voor de rechtsplegingen voor de
administratif du Conseil d'Etat, il lui incombe de tenir compte, lors afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, komt het hem toe
de l'élaboration d'un tel système, non seulement des différences entre bij de uitwerking van een dergelijk systeem niet alleen rekening te
les procédures devant le Conseil d'Etat et les procédures devant le houden met de verschillen tussen de rechtsplegingen voor de Raad van
juge civil, mais aussi des nombreux autres intérêts et principes en State en de rechtsplegingen voor de burgerlijke rechter, maar ook met
présence, qui sont parfois contradictoires. de vele andere aanwezige en soms tegenstrijdige belangen en
B.13.1. En ce qui concerne la violation éventuelle du principe beginselen. B.13.1. Voor wat betreft de mogelijke schending van het beginsel van
d'égalité et de non-discrimination, en ce que le régime attaqué ne gelijkheid en niet-discriminatie, in zoverre de bestreden regeling
niet soortgelijk zou zijn aan de regeling van de artikelen 1017 tot
serait pas similaire à celui prévu par les articles 1017 à 1019 du 1019 van het Gerechtelijk Wetboek, vloeit voort uit de parlementaire
Code judiciaire, il ressort des travaux préparatoires cités en B.8.2 voorbereiding vermeld in B.8.2 en B.8.3 dat artikel 11 van de wet van
et B.8.3 que l'article 11 de la loi du 20 janvier 2014 a pour objet 20 januari 2014 tot doel heeft een systeem in te voeren dat
d'instaurer un système similaire à celui prévu par l'article 1022 du soortgelijk is aan dat van artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek,
Code judiciaire, pour protéger le justiciable et pour éviter une om de rechtzoekende te beschermen en om een dubbele vergoeding ten
double indemnité à charge des autorités publiques et favoriser ainsi laste van de overheden te vermijden en aldus een goed beheer van de
une bonne gestion des deniers publics, le législateur ayant également openbare financiën te bevorderen, waarbij de wetgever tevens rekening
tenu compte des différences essentielles entre les différentes heeft gehouden met de essentiële verschillen in de onderscheiden
procédures. procedures.
B.13.2.1.1. Pour ce qui est de la différence de traitement entre les B.13.2.1.1. Voor wat betreft het verschil in behandeling tussen
justiciables qui sont parties à une procédure civile et ceux qui sont rechtzoekenden die partij zijn in een burgerlijke rechtspleging en
parties à une procédure devant la section du contentieux administratif diegenen die partij zijn in een rechtspleging voor de afdeling
du Conseil d'Etat, notamment en ce qui concerne le tarif des frais, bestuursrechtspraak van de Raad van State, in het bijzonder voor wat
des dépens et des droits, et l'indemnité de procédure, il y a lieu de het tarief van de kosten, de uitgaven en de rechten en de
constater que conformément à l'article 30/1, attaqué, des lois rechtsplegingsvergoeding betreft, dient te worden vastgesteld dat,
coordonnées sur le Conseil d'Etat, seule l'indemnité de procédure est overeenkomstig het bestreden artikel 30/1 van de gecoördineerde wetten
instaurée dans la procédure devant la section du contentieux op de Raad van State, enkel de rechtsplegingsvergoeding wordt
administratif du Conseil d'Etat, de sorte que ledit article n'a aucune ingevoerd in de procedure voor de afdeling bestuursrechtspraak van de
incidence sur les autres frais, dépens et droits. Raad van State, zodat voormeld artikel geen weerslag heeft op de
andere kosten, uitgaven en rechten.
Concernant l'indemnité de procédure proprement dite, le Roi est Voor wat de rechtsplegingsvergoeding zelf betreft, wordt de Koning,
chargé, conformément à l'article 30/1, § 1er, alinéa 2, d'établir les ingevolge artikel 30/1, § 1, tweede lid, belast met het vaststellen
« montants de base, minima et maxima de l'indemnité de procédure, en van de « basisbedragen en de minimale en maximale bedragen van de
fonction notamment de la nature de l'affaire et de l'importance du rechtsplegingsvergoeding, afhankelijk van onder meer de aard van de
litige ». Dès lors, le traitement discriminatoire allégué, à supposer zaak en het belang van het geschil ». Derhalve zou de beweerde
discriminerende behandeling, gesteld dat zij reëel is, niet
qu'il soit réel, ne résulterait pas directement de l'article 11, rechtstreeks voortvloeien uit het bestreden artikel 11 van de wet van
attaqué, de la loi du 20 janvier 2014, mais de l'arrêté royal du 28 20 januari 2014, maar uit het voormelde koninklijk besluit van 28
mars 2014, précité. maart 2014.
B.13.2.1.2. Il n'appartient pas à la Cour de se prononcer sur la B.13.2.1.2. Het Hof vermag niet de grondwettigheid van een koninklijk
constitutionnalité d'un arrêté royal ou d'un acte administratif. besluit noch die van een bestuurshandeling te beoordelen.
B.13.2.2.1. Pour ce qui est de la différence de traitement entre les B.13.2.2.1. Voor wat betreft het verschil in behandeling tussen
justiciables qui sont parties à une procédure civile et ceux qui sont rechtzoekenden die partij zijn in een burgerlijke rechtspleging en
parties à une procédure devant la section du contentieux administratif diegenen die partij zijn in een rechtspleging voor de afdeling
du Conseil d'Etat, notamment en ce qui concerne le caractère général bestuursrechtspraak van de Raad van State, in het bijzonder voor wat
de l'indemnité de procédure, il y a lieu de constater que le régime het algemeen karakter van de rechtsplegingsvergoeding betreft, dient
prévu par l'article 30/1 des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat te worden vastgesteld dat de regeling van artikel 30/1 van de
gecoördineerde wetten op de Raad van State gebaseerd is op de algemene
est basé sur le régime général de l'article 1022 du Code judiciaire et regeling van artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek en inhoudt dat
stipule que la partie succombante est redevable d'une indemnité de de in het ongelijk gestelde partij een forfaitair bepaalde
procédure fixée forfaitairement, même lorsqu'il n'est pas question rechtsplegingsvergoeding verschuldigd is, ook indien er geen sprake is
d'une procédure téméraire et vexatoire. L'octroi d'une indemnité de van een tergend en roekeloos geding. De toekenning van een
procédure, conformément à l'article 1022 du Code judiciaire, a une rechtsplegingsvergoeding, overeenkomstig artikel 1022 van het
portée générale et est seulement exclu dans l'hypothèse de l'article Gerechtelijk Wetboek, heeft een algemene draagwijdte en wordt slechts
1017, alinéa 2, du Code judiciaire. L'exclusion précitée n'a cependant uitgesloten in de hypothese van artikel 1017, tweede lid, van het
Gerechtelijk Wetboek. Voormelde uitsluiting is evenwel niet
pas été reproduite dans l'article 30/1 des lois coordonnées sur le overgenomen in artikel 30/1 van de gecoördineerde wetten op de Raad
Conseil d'Etat. van State.
La circonstance que le législateur, en introduisant l'indemnité de De omstandigheid dat de wetgever, door de rechtsplegingsvergoeding in
procédure dans le contentieux objectif, n'a pas prévu une exception het objectieve contentieux in te voeren, niet heeft voorzien in een
semblable à celle qu'il a créée en droit judiciaire, pour ce qui uitzondering die soortgelijk is aan die welke hij in het gerechtelijk
concerne le contentieux des assurés sociaux, n'est pas de nature à recht in het leven heeft geroepen voor wat betreft het contentieux van
priver la mesure de son caractère raisonnable. de sociaal verzekerden, is niet van die aard dat aan de maatregel zijn
redelijk karakter wordt ontnomen.
B.13.2.2.2. En prévoyant l'exception précitée dans le droit B.13.2.2.2. Met voormelde uitzondering in het gerechtelijk recht heeft
judiciaire, le législateur a voulu garantir la gratuité de la de wetgever de kosteloosheid van procedures willen verzekeren voor
procédure pour les assurés sociaux dont les droits sociaux sont sociaal verzekerden wier sociale rechten worden betwist (Parl. St.,
contestés (Doc. parl., Chambre, 2005-2006, DOC 51-2594/001, p. 63). Kamer, 2005-2006, DOC 51-2594/001, p. 63). Bij zijn arresten nrs.
Par ses arrêts nos 200/2009 et 18/2010, la Cour a jugé que cette 200/2009 en 18/2010 heeft het Hof geoordeeld dat die uitzondering
exception était constitutionnelle. grondwettig was.
En outre, aux termes de l'article 30/1 des lois coordonnées sur le Bovendien laten de bewoordingen van artikel 30/1 van de gecoördineerde
Conseil d'Etat, le Conseil d'Etat peut, par une décision motivée, ne wetten op de Raad van State toe om via een gemotiveerde beslissing,
pas accorder d'indemnité de procédure ou fixer celle-ci à un montant geen rechtsplegingsvergoeding dan wel het bedrag van de verschuldigde
symbolique s'il estime qu'il serait déraisonnable de fixer l'indemnité rechtsplegingsvergoeding te bepalen op een symbolisch bedrag indien de
Raad van State van oordeel is dat het onredelijk zou zijn om de
au minimum prévu par le Roi. La section du contentieux administratif vergoeding te bepalen op het minimum dat door de Koning is bepaald. De
afdeling bestuursrechtspraak is aldus bevoegd om de hoegrootheid van
est ainsi habilitée à moduler le montant de l'indemnité de procédure de rechtsplegingsvergoeding te moduleren, rekening houdend met de
en tenant compte de la capacité financière de la partie succombante, financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij, de
de la complexité de l'affaire et du caractère manifestement complexiteit van de zaak en de kennelijk onredelijke aard van de
déraisonnable de la situation (article 30/1, § 2, des lois coordonnées situatie (artikel 30/1, § 2, van de gecoördineerde wetten op de Raad
sur le Conseil d'Etat). Il ne peut donc être soutenu que la section du van State). Er kan dus niet worden aangevoerd dat de afdeling
contentieux administratif disposerait en l'espèce d'une compétence bestuursrechtspraak te dezen zou beschikken over een algemene gebonden
liée générale, de sorte qu'il n'y aurait aucune place pour faire bevoegdheid, waardoor er geen ruimte zou zijn voor flexibiliteit.
preuve de souplesse. B.13.2.3.1. Concernant la différence de traitement entre les B.13.2.3.1. Voor wat betreft het verschil in behandeling tussen de
justiciables dans la procédure civile et les justiciables dans la rechtzoekenden in de burgerlijke rechtspleging en diegenen in de
procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil rechtspleging voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van
d'Etat, notamment en ce qui concerne les requêtes collectives auprès State, in het bijzonder voor wat de collectieve verzoekschriften bij
de la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat, qui de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State betreft, die
donneraient lieu au paiement d'autant d'indemnités de procédure qu'il aanleiding zouden geven tot het betalen van zoveel malen de
y a de parties requérantes, il convient de constater que la règle de rechtsplegingsvergoeding als er verzoekende partijen zijn, dient te
procédure précitée figure à l'article 70, § 3, de l'arrêté du Régent worden vastgesteld dat voormelde procedureregel wordt teruggevonden in
du 23 août 1948 déterminant la procédure devant la section du artikel 70, § 3, van het besluit van de Regent van 23 augustus 1948
contentieux administratif du Conseil d'état. tot regeling van de rechtspleging voor de afdeling bestuursrechtspraak
van de Raad van State.
B.13.2.3.2. Comme il est dit en B.13.2.1.2, il n'appartient pas à la B.13.2.3.2. Zoals reeds vermeld in B.13.2.1.2 vermag het Hof niet de
Cour de se prononcer sur la constitutionnalité d'un arrêté du Régent grondwettigheid van een besluit van de Regent, noch de grondwettigheid
ou sur la constitutionnalité d'un acte administratif. van een bestuurshandeling te beoordelen.
B.14.1. Le constat de la différence entre les frais d'avocat d'une partie requérante et ceux de l'autorité publique, parce que ces frais ne seraient pas nécessaires pour l'autorité publique, n'enlève pas son caractère raisonnable à la règle contestée. En effet, le coût éventuel d'une procédure juridictionnelle peut influencer aussi bien la décision d'introduire un recours en annulation ou une demande de suspension que la décision de se défendre contre un tel recours ou une telle demande. La situation financière des différentes parties au procès peut être grevée dans la même mesure par les honoraires et frais d'avocat. En outre, l'indemnité de procédure est accordée à la partie obtenant B.14.1. De vaststelling dat de advocatenkosten van een verzoekende partij en die van de overheid verschillend zijn, omdat die kosten voor de overheid niet noodzakelijk zouden zijn, ontneemt aan de bestreden regeling niet haar redelijk karakter. Immers, de mogelijke kostprijs van een jurisdictionele procedure kan zowel de beslissing beïnvloeden om een beroep tot nietigverklaring of een vordering tot schorsing in te stellen als de beslissing om zich tegen een dergelijk beroep of een dergelijke vordering te verweren. De financiële situatie van de verschillende procespartijen kan in dezelfde mate door het honorarium en de kosten van een advocaat worden bezwaard.
gain de cause, qu'il s'agisse de la partie requérante ou de la partie Bovendien wordt de rechtsplegingsvergoeding toegekend aan de in het
adverse. L'indemnité de procédure établit donc une identité de gelijk gestelde partij, ongeacht of die de verzoekende dan wel de
traitement entre la partie requérante et la partie adverse, compte verwerende partij is. Met de rechtsplegingsvergoeding wordt dus een
tenu de la charge identique qui pèse sur leur situation financière. gelijke behandeling van de verzoekende en verwerende partijen
Pour le surplus, il n'appartient pas à la Cour de juger du caractère ingesteld, gelet op de soortgelijke verzwaring van hun financiële
situatie. Voor het overige staat het niet aan het Hof te oordelen over
nécessaire des frais d'avocat exposés par une autorité publique het noodzakelijke karakter van de advocatenkosten die zijn gemaakt
intervenant en tant que partie adverse devant la section du door een overheid die als tegenpartij voor de afdeling
contentieux administratif du Conseil d'Etat. bestuursrechtspraak van de Raad van State optreedt.
B.14.2. Enfin, le versement de l'astreinte, pour moitié à la partie B.14.2. Ten slotte wordt het storten van de dwangsom, voor de helft
requérante et pour moitié au Fonds de gestion des astreintes, est aan de verzoekende partij en voor de helft in het Fonds voor het
réglé par l'article 36, § 5, des lois coordonnées sur le Conseil beheer van de dwangsommen, geregeld in artikel 36, § 5, van de
d'Etat et le versement à ce dernier Fonds de l'amende pour recours gecoördineerde wetten op de Raad van State en wordt in artikel 37,
zesde lid, van dezelfde wetten voorzien in het storten van de
manifestement abusif est prévu par l'article 37, alinéa 6, des mêmes geldboete wegens kennelijk onrechtmatig beroep in dat laatste Fonds.
lois. La question de la répétibilité des honoraires d'avocat, réglée De kwestie van de verhaalbaarheid van de erelonen van een advocaat,
par la disposition attaquée, est étrangère aussi bien à la matière de die in de bestreden bepaling is geregeld, is vreemd aan zowel de
l'astreinte qu'à celle de l'amende pour recours abusif. aangelegenheid van de dwangsom als die van de geldboete wegens
onrechtmatig beroep.
B.15. Le moyen unique, en sa première branche, n'est pas fondé. B.15. Het eerste onderdeel van het enige middel is niet gegrond.
En ce qui concerne la violation des articles 10 et 11 de la Met betrekking tot de schending van de artikelen 10 en 11 van de
Constitution, combinés avec le droit d'accès au juge Grondwet, in samenhang gelezen met het recht op toegang tot de rechter
B.16. Le moyen unique, en sa seconde branche, est pris de la violation B.16. Het tweede onderdeel van het enige middel wordt afgeleid uit de
des articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec le droit schending van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang
d'accès au juge et le droit à un recours effectif, avec les articles 6 gelezen met het recht op toegang tot de rechter en het recht op een
et 13 de la Convention européenne des droits de l'homme et avec doeltreffende voorziening in rechte, met de artikelen 6 en 13 van het
l'article 47 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel 47 van het
européenne, en ce que la disposition attaquée instaurerait une
contrainte financière supplémentaire qui limiterait de façon Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, in zoverre de
disproportionnée le droit d'accès au juge. bestreden bepaling een bijkomende financiële verplichting zou invoeren
B.17. Bien que les parties requérantes n'aient allégué la violation die het recht op toegang tot de rechter op onevenredige wijze zou beperken.
directe de l'article 13 de la Constitution que dans leur mémoire en B.17. Hoewel de rechtstreekse schending van artikel 13 van de Grondwet
door de verzoekende partijen pas in hun memorie van antwoord werd
réponse, la violation du droit d'accès au juge en tant que principe aangevoerd, is de schending van het recht op toegang tot een rechter
als algemeen rechtsbeginsel, al dan niet in samenhang gelezen met de
général de droit, combiné ou non avec les articles 10 et 11 de la artikelen 10 en 11 van de Grondwet, reeds aangevoerd in het
Constitution, était déjà invoquée dans la requête, si bien qu'il ne
s'agit pas d'un moyen nouveau au sens de l'article 85, alinéa 2, de la verzoekschrift, zodat het niet om een nieuw middel gaat in de zin van
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle. artikel 85, tweede lid, van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op
B.18.1. Le droit d'accès au juge constitue un principe général de het Grondwettelijk Hof. B.18.1. Het recht op toegang tot een rechter is een algemeen
droit qui doit être garanti à chacun dans le respect des articles 10 rechtsbeginsel dat met inachtneming van de artikelen 10 en 11 van de
et 11 de la Constitution, des articles 6 et 13 de la Convention Grondwet, van de artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de
européenne des droits de l'homme et de l'article 47 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne. Il constitue un aspect essentiel du droit à un procès équitable et est fondamental dans un Etat de droit. De plus, le droit de s'adresser à un juge concerne tout autant la liberté d'agir en justice que celle de se défendre. B.18.2. Le droit d'accès au juge n'est cependant pas absolu. Il peut faire l'objet de restrictions financières pour autant que celles-ci ne portent pas atteinte à l'essence même de ce droit. Les restrictions à ce droit doivent être raisonnablement proportionnées au but légitime rechten van de mens en van artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie aan eenieder moet worden gewaarborgd. Het vormt een wezenlijk aspect van het recht op een eerlijk proces en is fundamenteel in een rechtsstaat. Het recht om zich tot een rechter te wenden, heeft bovendien zowel betrekking op de vrijheid om in rechte op te treden als op de vrijheid om zich te verdedigen. B.18.2. Het recht op toegang tot een rechter is evenwel niet absoluut. Het kan het voorwerp uitmaken van financiële beperkingen, voor zover die beperkingen geen afbreuk doen aan de essentie zelf van dat recht. De beperkingen van dat recht moeten redelijk evenredig zijn met het
qu'elles poursuivent (CEDH, Stagno c. Belgique, 7 juillet 2009, § 25). gewettigde doel dat zij nastreven (EHRM, Stagno t. België, 7 juli
La règlementation à cet égard doit servir les buts de sécurité 2009, § 25). De reglementering dienaangaande moet de rechtszekerheid
juridique et de bonne administration de la justice et ne peut donc en de goede rechtsbedeling nastreven en mag dusdanig geen beperkingen
induire des restrictions empêchant le justiciable de voir la substance opleveren die de rechtzoekende verhinderen de inhoud van zijn geschil
de son litige tranchée par la juridiction compétente (CEDH, Stagno c. voor de bevoegde rechter te brengen (EHRM, Stagno t. België, 7 juli
Belgique, 7 juillet 2009, § 25; RTBF c. Belgique, 29 mars 2011, § 69). 2009, § 25; RTBF t. België, 29 maart 2011, § 69).
B.19.1. Il peut être admis que l'instauration d'une indemnité de B.19.1. Er kan worden aangenomen dat het invoeren van een
procédure pourrait représenter une restriction d'ordre financier au rechtsplegingsvergoeding voor een financiële beperking zou kunnen
droit d'accès au juge, spécialement pour les justiciables qui zorgen in het recht op toegang tot de rechter, in het bijzonder voor
jouissent de revenus peu élevés. de rechtzoekenden die geringe inkomsten genieten.
Toutefois, le législateur a veillé à sauvegarder le droit d'accès au De wetgever heeft evenwel erover gewaakt het recht op toegang tot de
juge pour l'ensemble des justiciables. rechter voor alle rechtzoekenden veilig te stellen.
B.19.2. En effet, le législateur a choisi d'encadrer strictement la B.19.2. De wetgever heeft immers ervoor gekozen de verhaalbaarheid
répétibilité en limitant l'augmentation du montant des indemnités de strikt te omlijnen, door de stijging van het bedrag van de
procédure et en octroyant au juge un pouvoir d'appréciation lui rechtsplegingsvergoedingen te beperken en aan de rechter een
permettant d'adapter ce montant, dans la fourchette définie par le beoordelingsbevoegdheid toe te kennen waardoor hij het bedrag kan
Roi, pour tenir compte de circonstances particulières, et notamment de aanpassen, onder de door de Koning vastgestelde perken, teneinde
rekening te houden met bijzondere omstandigheden en met name met de
la capacité financière de la partie qui succombe. Ce système permet financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij. De
donc de limiter les effets de la répétibilité pour la partie qui perd regeling maakt het dus mogelijk de gevolgen van de verhaalbaarheid te
le procès et qui ne dispose pas de moyens financiers importants. beperken voor de partij die het proces verliest en niet over
aanzienlijke financiële middelen beschikt.
De plus, l'indemnité de procédure ne constitue pas une indemnisation Verder is de rechtsplegingsvergoeding geen integrale, maar een
intégrale mais une indemnisation forfaitaire et le Conseil d'Etat, forfaitaire vergoeding, en heeft de Raad van State, net zoals de
tout comme les juridictions ordinaires, a la possibilité de déroger gewone rechtscolleges, de mogelijkheid om in bepaalde gevallen binnen
dans certains cas, dans les limites des marges fixées par l'arrêté de door het koninklijk besluit bepaalde marges, van het basisbedrag af
royal, au montant de base, et même d'accorder un montant symbolique te wijken, en zelfs een symbolisch bedrag toe te kennen indien het
s'il estime qu'il serait déraisonnable d'accorder l'indemnité minimale onredelijk zou zijn om de minimumvergoeding toe te kennen (Parl. St.,
(Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2277/1, p. 25). Senaat, 2012-2013, nr. 5-2277/1, p. 25).
B.20. Le moyen unique, en sa seconde branche, n'est pas fondé. B.20. Het tweede onderdeel van het enige middel is niet gegrond.
En ce qui concerne la violation de l'article 23 de la Constitution, Wat betreft de schending van artikel 23 van de Grondwet, in samenhang
combiné avec la Convention d'Aarhus et avec la directive 2011/92/UE gelezen met het Verdrag van Aarhus en met de richtlijn 2011/92/EU
B.21. Dans la troisième branche de leur moyen unique, les parties B.21. In het derde onderdeel van hun enige middel voeren de
requérantes allèguent une violation de l'article 23 de la verzoekende partijen een schending aan van artikel 23 van de Grondwet,
Constitution, combiné avec la Convention d'Aarhus et avec la directive in samenhang gelezen met het Verdrag van Aarhus en de richtlijn
2011/92/UE, en particulier ses articles 9 et 11, parce que l'indemnité 2011/92/EU, in het bijzonder de artikelen 9 en 11 ervan, omdat de
rechtsplegingsvergoeding zou neerkomen op door voormelde bepalingen
de procédure constituerait un coût excessif, interdit par les verboden buitensporige kosten en aldus afbreuk zou doen aan het
dispositions précitées, et porterait donc atteinte au principe gelijkheidsbeginsel, het recht op toegang tot de rechter en het
d'égalité, au droit d'accès au juge et au principe de standstill. En standstill-beginsel. Er zou immers voor de rechtzoekende, op grond van
effet, il existerait pour le justiciable, sur la base de l'article 23 artikel 23 van de Grondwet, het Verdrag van Aarhus en de richtlijn
de la Constitution, de la Convention d'Aarhus et de la directive 2011/92/EU, een verdragsrechtelijke en grondwettelijke verplichting
2011/92/UE, une obligation conventionnelle et constitutionnelle bestaan om op te treden ter vrijwaring van het leefmilieu. Het risico
d'intervenir pour garantir l'environnement. Toutefois, le risque de op het moeten betalen van een rechtsplegingsvergoeding zou evenwel
devoir payer une indemnité de procédure représenterait une entrave à voor een belemmering van de toegang tot de Raad van State zorgen,
l'accès au Conseil d'Etat, qui pourrait empêcher les citoyens waardoor de burgers die verdragsrechtelijke en grondwettelijke
d'exercer correctement cette obligation conventionnelle et verplichting niet naar behoren zouden kunnen uitoefenen.
constitutionnelle.
B.22. L'article 23 de la Constitution implique, en ce qui concerne le B.22. Artikel 23 van de Grondwet impliceert inzake het recht op
droit à l'aide juridique, une obligation de standstill, qui s'oppose à juridische bijstand een standstill-verplichting, die eraan in de weg
ce que le législateur compétent réduise de manière sensible le niveau staat dat de bevoegde wetgever het beschermingsniveau in aanzienlijke
de protection sans qu'existent pour ce faire des motifs liés à mate vermindert zonder dat daarvoor redenen zijn die verband houden
met het algemeen belang. Dienaangaande dient te worden opgemerkt dat
l'intérêt général. Il convient d'observer à cet égard que l'article 23 artikel 23 van de Grondwet geenszins de wetgever verbiedt een regeling
de la Constitution n'interdit nullement au législateur d'instaurer un inzake de rechtsplegingsvergoeding in te stellen.
régime spécifique en matière d'indemnité de procédure. B.23.1. Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft geoordeeld dat
B.23.1. La Cour de justice de l'Union européenne a jugé que l'objectif de doelstelling van het Verdrag van Aarhus en de richtlijn 2011/92/EU
de la Convention d'Aarhus et de la directive 2011/92/UE consistait à erin bestaat de rechtzoekende een ruime toegang tot de rechter te
donner au justiciable un large accès à la justice (CJUE, 15 octobre verlenen (HvJ, 15 oktober 2009, C-263/08, Djurgarden-Lilla Värtans
2009, C-263/08, Djurgarden-Lilla Värtans Miljöskyddsförening, point
45; 16 juillet 2009, C-427/07, Commission c. Irlande, point 82; 12 mai Miljöskyddsförening, punt 45; 16 juli 2009, C-427/07, Commissie t.
2011, C-115/09, Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland, Ierland, punt 82; 12 mei 2011, C-115/09, Bund für Umwelt und
Landesverband Nordrhein-Westfalen e.V., point 39; 11 avril 2013, Naturschutz Deutschland, Landesverband Nordrhein-Westfalen e.V., punt
C-260/11, Edwards e.a., point 31; 13 février 2014, C-530/11, 39; 11 april 2013, C-260/11, Edwards e.a., punt 31; 13 februari 2014,
Commission c. Royaume-Uni, point 44). L'évitement de coûts excessifs C-530/11, Commissie t. Verenigd Koninkrijk, punt 44). Het vermijden
contribue à la réalisation de cet accès à la justice. van buitensporige kosten draagt bij tot de verwezenlijking van die toegang tot de rechter.
B.23.2. Le caractère excessif du coût d'une procédure doit être B.23.2. Het buitensporig kostbare karakter van een procedure moet
apprécié en tenant compte de tous les frais supportés par la partie worden beoordeeld rekening houdend met alle kosten die de betrokken
concernée (CJUE, 16 juillet 2009, C-427/07, Commission c. Irlande, partij draagt (HvJ, 16 juli 2009, C-427/07, Commissie t. Ierland, punt
point 92; 11 avril 2013, C-260/11, Edwards e.a., points 27 et 28). 92; 11 april 2013, C-260/11, Edwards e.a., punten 27 en 28).
B.23.3. Selon la Cour de justice, lorsqu'un juge national souhaite B.23.3. Volgens het Hof van Justitie dient een nationale rechter,
déterminer si une procédure engendre ou non des coûts excessifs, il wanneer hij wil bepalen of een procedure al dan niet buitensporige
doit tenir compte d'éléments aussi bien objectifs que subjectifs : kosten met zich meebrengt, rekening te houden met zowel objectieve als subjectieve elementen :
« 38. Il en résulte que, s'agissant des moyens susceptibles de « 38. Derhalve moet, wat de middelen betreft waarmee het doel kan
parvenir à l'objectif d'assurer une protection juridictionnelle worden bereikt om een niet buitensporig kostbare doeltreffende
effective sans coût excessif dans le domaine du droit de voorziening in rechte op het gebied van het milieurecht te verzekeren,
l'environnement, il doit être tenu compte de toutes les dispositions rekening worden gehouden met alle relevante bepalingen van het
du droit national, [...]. nationale recht, [...].
39. Par ailleurs, ainsi qu'il a été précédemment indiqué, la 39. Voorts moet de nationale rechter die over de kosten moet
juridiction nationale appelée à statuer sur les dépens doit s'assurer beslissen, [...], de naleving van dit vereiste verzekeren, rekening
du respect de cette exigence en tenant compte tant de l'intérêt de la houdend met zowel het belang van de persoon die zijn rechten wil
personne qui souhaite défendre ses droits que de l'intérêt général lié verdedigen als het algemeen belang verband houdend met de bescherming
à la protection de l'environnement. van het milieu.
40. Cette appréciation ne saurait, dès lors, être portée uniquement 40. Deze beoordeling mag derhalve niet uitsluitend op de economische
par rapport à la situation économique de l'intéressé, mais doit situatie van de betrokkene zijn gebaseerd, maar moet ook op een
également reposer sur une analyse objective du montant des dépens, et objectieve analyse van het bedrag van de kosten berusten. Dit geldt te
cela d'autant plus que [...] les particuliers et les associations sont meer daar [...] particulieren en verenigingen van nature een actieve
naturellement appelés à jouer un rôle actif dans la défense de rol moeten spelen bij de bescherming van het milieu. In zoverre mogen
l'environnement. Dans cette mesure, le coût d'une procédure ne doit de kosten van een procedure in bepaalde gevallen niet objectief gezien
pas apparaître, dans certains cas, comme étant objectivement
déraisonnable. Ainsi, le coût d'une procédure ne doit ni dépasser les kennelijk onredelijk zijn. Derhalve mogen de kosten van een procedure
capacités financières de l'intéressé ni apparaître, en tout état de de financiële mogelijkheden van de betrokkene niet te boven gaan, noch
cause, comme objectivement déraisonnable. in ieder geval objectief gezien kennelijk onredelijk zijn.
41. Quant à l'analyse de la situation économique de l'intéressé, 41. Wat de analyse van de economische situatie van de betrokkene
l'appréciation à laquelle doit se livrer la juridiction nationale ne betreft, mag de door de nationale rechter te verrichten beoordeling
peut reposer uniquement sur les capacités financières estimées d'un niet uitsluitend op de geschatte financiële mogelijkheden van een '
requérant ' moyen ', dès lors que de telles données peuvent n'avoir gemiddelde ' verzoeker zijn gebaseerd, aangezien dergelijke gegevens
qu'un lointain rapport avec la situation de l'intéressé. slechts weinig met de situatie van de betrokkene kunnen te maken hebben.
42. Par ailleurs, le juge peut tenir compte de la situation des 42. Voorts kan de rechter rekening houden met de situatie van de
parties en cause, des chances raisonnables de succès du demandeur, de betrokken partijen, de redelijke kans van slagen van de verzoeker, het
la gravité de l'enjeu pour celui-ci ainsi que pour la protection de belang dat voor de verzoeker en voor de bescherming van het milieu op
l'environnement, de la complexité du droit et de la procédure het spel staat, de complexiteit van het toepasselijke recht en van de
applicables ainsi que du caractère éventuellement téméraire du recours toepasselijke procedure en het eventueel roekeloze karakter van de
à ses différents stades (voir, par analogie, arrêt du 22 décembre verschillende beroepstadia (zie naar analogie arrest van 22 december
2010, DEB, C-279/09, Rec. p. I-13849, point 61). 2010, DEB, C-279/09, Jurispr. blz. I-13849, punt 61).
[...] [...]
45. L'exigence relative à l'absence de coût prohibitif de la procédure 45. Het vereiste dat een gerechtelijke procedure niet buitensporig
judiciaire ne saurait, dès lors, être appréciée différemment par une kostbaar is, mag door een nationale rechter derhalve niet anders
juridiction nationale selon qu'elle statue à l'issue d'une procédure worden beoordeeld al naargelang hij uitspraak doet na een procedure in
en première instance, d'un appel ou d'un deuxième appel » (CJUE, 11 eerste aanleg, een hoger beroep of een tweede hoger beroep » (HvJ, 11
avril 2013, C-260/11, Edwards e.a., points 38-42 et 45). april 2013, C-260/11, Edwards e.a., punten 38-42 en 45).
Il ressort de la jurisprudence de la Cour de justice que le contrôle Uit de rechtspraak van het Hof van Justitie dient te worden afgeleid
du caractère excessif ou non de certains coûts ne peut être purement dat de controle of bepaalde kosten al dan niet buitensporig zijn niet
subjectif, que la juridiction compétente doit tenir compte de la louter subjectief mag zijn, dat het bevoegde rechtscollege rekening
situation économique de l'intéressé, et qu'elle peut tenir compte des dient te houden met de economische situatie van de betrokkene, en
chances raisonnables de succès du requérant, de l'importance de rekening kan houden met de redelijke kans van slagen van de verzoeker,
l'enjeu pour le requérant et pour la protection de l'environnement, de het belang dat voor de verzoeker en voor de bescherming van het milieu
la complexité du droit et de la procédure applicables, ainsi que du op het spel staat, de complexiteit van het toepasselijke recht en van
caractère éventuellement téméraire du recours à ses différents stades de toepasselijke procedure en het eventueel roekeloze karakter van de
(CJUE, 11 avril 2013, C-260/11, Edwards e.a., points 38-42 et 45; 13 verschillende beroepsstadia (HvJ, 11 april 2013, C-260/11, Edwards
février 2014, C-530/11, Commission c. Royaume-Uni, points 46-51). e.a., punten 38-42 en 45; 13 februari 2014, C-530/11, Commissie t.
B.24.1. Il convient tout d'abord d'observer que l'indemnité de Verenigd Koninkrijk, punten 46-51). B.24.1. Allereerst dient te worden opgemerkt dat de
procédure représente une indemnisation forfaitaire pour les frais et rechtsplegingsvergoeding een forfaitaire vergoeding is voor de kosten
honoraires d'avocat de la partie ayant obtenu gain de cause et non une en honoraria van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij, en
indemnisation intégrale de tous les frais exposés par celle-ci. geen integrale vergoeding voor de kosten van de in het gelijk gestelde
Comme il a été dit en B.12.2, il relève du pouvoir d'appréciation du partij. Zoals is vermeld in B.12.2, behoort het tot de beoordelingsbevoegdheid
législateur, afin d'organiser un système de répétibilité des frais et van de wetgever om, teneinde een regeling van verhaalbaarheid van de
honoraires d'avocat, de choisir la formule qui lui paraît la plus kosten en erelonen van advocaten op te zetten, de formule te kiezen
opportune, compte tenu des nombreux intérêts et principes, parfois die hem het meest opportuun lijkt, gelet op de vele aanwezige, soms
contradictoires, en présence. tegenstrijdige belangen en beginselen.
B.24.2. En outre, l'arrêté royal du 28 mars 2014 relatif à l'indemnité de procédure visée à l'article 30/1 des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat détermine le montant de base, ainsi que le montant maximum et le montant minimum, de l'indemnité de procédure. La section du contentieux administratif du Conseil d'Etat a également la possibilité, lorsqu'elle accorde l'indemnité de procédure, de déroger au montant de base fixé dans l'arrêté royal, tant qu'elle ne dépasse pas les montants maximum et minimum et qu'elle tient en outre compte de la capacité financière de la partie succombante, de la complexité de l'affaire et du caractère manifestement déraisonnable de la situation. De plus, la section du contentieux administratif a la possibilité de déroger au montant minimum fixé par le Roi lorsqu'une personne qui bénéficie de l'aide juridique de deuxième ligne se trouve dans une situation manifestement déraisonnable. Le régime permet donc de limiter les effets de la répétibilité pour la partie qui perd le procès et qui ne dispose pas de moyens financiers importants. B.24.3. La procédure d'octroi d'une indemnité de procédure devant la section du contentieux administratif du Conseil d'Etat satisfait ainsi aux conditions fixées par la Cour de justice. Le régime d'indemnité de procédure instauré par l'article 11, attaqué, de la loi du 20 janvier 2014 ne peut dès lors être considéré comme un « coût excessif ». B.25. Le moyen unique, en sa troisième branche, n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi rendu en langue néerlandaise, en langue française et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 30 avril 2015. Le greffier, F. Meersschaut Le président, B.24.2. Daarnaast wordt in het koninklijk besluit van 28 maart 2014 betreffende de rechtsplegingsvergoeding bedoeld in artikel 30/1 van de gecoördineerde wetten op de Raad van State, het basisbedrag samen met de maximale en minimale bedragen van de rechtsplegingsvergoeding bepaald. De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft, bij het toekennen van de rechtsplegingsvergoeding, tevens de mogelijkheid af te wijken van het in het koninklijk besluit vastgestelde basisbedrag, zolang zij de maximale en minimale bedragen niet overschrijdt en daarnaast rekening houdt met de financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij, de complexiteit van de zaak en de kennelijke onredelijke aard van de situatie. Verder heeft de afdeling bestuursrechtspraak de mogelijkheid om af te wijken van het door de Koning bepaalde minimale bedrag, wanneer een persoon die juridische tweedelijnsbijstand geniet zich in een kennelijk onredelijke situatie bevindt. De regeling maakt het dus mogelijk de gevolgen van de verhaalbaarheid te beperken voor de partij die het proces verliest en niet over aanzienlijke financiële middelen beschikt. B.24.3. De procedure voor het toekennen van een rechtsplegingsvergoeding voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State voldoet aldus aan de door het Hof van Justitie gestelde voorwaarden. De door het bestreden artikel 11 van de wet van 20 januari 2014 ingevoerde regeling van rechtsplegingsvergoeding kan derhalve niet als « buitensporige kosten » worden beschouwd. B.25. Het derde onderdeel van het enige middel is niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus gewezen in het Nederlands, het Frans en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 30 april 2015. De griffier, F. Meersschaut De voorzitter,
A. Alen A. Alen
^