Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 2/2015 du 22 janvier 2015 Numéro du rôle : 5787 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 3, alinéa 2, et 4, §§ 1 er et 3, de la loi du 15 juin 1935 concernant l'emploi des langue La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De G(...)"
Extrait de l'arrêt n° 2/2015 du 22 janvier 2015 Numéro du rôle : 5787 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 3, alinéa 2, et 4, §§ 1 er et 3, de la loi du 15 juin 1935 concernant l'emploi des langue La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De G(...) Uittreksel uit arrest nr. 2/2015 van 22 januari 2015 Rolnummer : 5787 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 3, tweede lid, en 4, §§ 1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, g Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de rechters (...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 2/2015 du 22 janvier 2015 Uittreksel uit arrest nr. 2/2015 van 22 januari 2015
Numéro du rôle : 5787 Rolnummer : 5787
En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 3, In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 3, tweede
alinéa 2, et 4, §§ 1er et 3, de la loi du 15 juin 1935 concernant lid, en 4, §§ 1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der
l'emploi des langues en matière judiciaire, posées par le Tribunal du travail de Bruxelles. talen in gerechtszaken, gesteld door de Arbeidsrechtbank te Brussel.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de
Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président J. Spreutels, Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
Par jugement du 17 décembre 2013 en cause de Murielle Courtois contre Bij vonnis van 17 december 2013 in zake Murielle Courtois tegen de
la SPRL « Physical Business », dont l'expédition est parvenue au bvba « Physical Business », waarvan de expeditie ter griffie van het
greffe de la Cour le 27 décembre 2013, le Tribunal du travail de Hof is ingekomen op 27 december 2013, heeft de Arbeidsrechtbank te
Bruxelles a posé les questions préjudicielles suivantes : Brussel de volgende prejudiciële vragen gesteld :
1. « L'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 concernant 1. « Schendt artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 op het
l'emploi des langues en matière judiciaire, examiné séparément ou gebruik der talen in gerechtszaken, al dan niet in samenhang
conjointement avec les articles 8, 30 et 40 de la même loi, viole-t-il onderzocht met de artikelen 8, 30 en 40 van dezelfde wet, de artikelen
les articles 10 et 11 de la Constitution, lus isolément ou en 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel
combinaison avec l'article 6.1 de la Convention européenne de 6.1 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de
sauvegarde des droits de l'homme et des libertés fondamentales, qui mens en de fundamentele vrijheden, dat het recht op een eerlijk proces
garantit le droit au procès équitable, et plus spécifiquement le waarborgt, en meer bepaald het beginsel van de wapengelijkheid tussen
principe d'égalité des armes entre les parties au litige, de procespartijen,
en ce qu'il oblige un travailleur d'expression française, qui ne in zoverre het een Franstalige werknemer die de Nederlandse taal niet
maîtrise pas la langue néerlandaise, dont les prestations sont liées à beheerst en wiens prestaties zijn verbonden aan een maatschappelijke
un siège social et à un siège d'exploitation situés dans une commune à zetel en aan een exploitatiezetel die zijn gevestigd in een gemeente
régime linguistique spécial, sise en région flamande, d'introduire et met een bijzondere taalregeling, gelegen in het Vlaamse Gewest, ertoe
de poursuivre en langue néerlandaise son action contre son employeur, verplicht zijn vordering tegen zijn werkgever in te stellen en voort
alors que cet employeur a usé de la langue française pour s'adresser à te zetten in het Nederlands, terwijl die werkgever het Frans heeft
lui en vertu de l'article 52, § 1er, alinéa 1er, et § 2, des lois gebruikt om zich tot hem te richten op grond van artikel 52, § 1,
coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière eerste lid, en § 2, van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op
administrative et que les pièces pertinentes du dossier sont rédigées het gebruik van de talen in bestuurszaken, en terwijl de relevante
en langue française; stukken van het dossier in het Frans zijn opgesteld;
alors qu'en vertu de l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la loi du 15 terwijl, op grond van artikel 4, § 1, tweede lid, van de wet van 15
juin 1935 concernant l'emploi des langues en matière judiciaire, si juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, indien die
cette disposition est interprétée conformément au point B.10 de bepaling overeenkomstig punt B.10 van het door het Grondwettelijk Hof
l'arrêt de la Cour constitutionnelle rendu le 16 septembre 2010, un op 16 september 2010 gewezen arrest wordt geïnterpreteerd, een
travailleur, d'expression française, qui ne maîtrise pas la langue Franstalige werknemer die het Nederlands niet beheerst en wiens
néerlandaise, dont les prestations sont liées à un siège prestaties zijn verbonden aan een exploitatiezetel die is gevestigd op
d'exploitation situé sur le territoire de la région de het grondgebied van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, zijn
Bruxelles-Capitale, peut introduire et poursuivre son action en langue vordering tegen zijn werkgever kan instellen en voortzetten in het
française contre son employeur, même s'il a son siège social en région Frans, zelfs indien zijn maatschappelijke zetel in het Nederlandse
de langue néerlandaise, alors qu'il a été fait usage du français dans taalgebied is gevestigd, terwijl het Frans is gebruikt in hun sociale
leurs relations sociales en vertu de l'article 52, § 1er et § 2, des betrekkingen op grond van artikel 52, §§ 1 en 2, van de gecoördineerde
lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in bestuurszaken;
matière administrative;
et/ou en ce que lu en combinaison avec l'article 4, § 3, de la loi du en/of in zoverre het, in samenhang gelezen met artikel 4, § 3, van de
15 juin 1935, il ne permet pas à un travailleur demandeur, lorsque ses wet van 15 juni 1935, een werknemer-eiser, wanneer zijn sociale
relations sociales sont liées à un siège social et à un siège betrekkingen zijn verbonden aan een maatschappelijke zetel en aan een
d'exploitation situé dans une commune à régime linguistique spécial, exploitatiezetel die zijn gelegen in een gemeente met een bijzondere
de pouvoir solliciter le changement de langue vers la langue taalregeling, niet toelaat om te verzoeken de taal te veranderen in
française, alors que l'employeur a usé de la langue française pour het Frans, terwijl de werkgever het Frans heeft gebruikt om zich tot
s'adresser à lui et que les pièces pertinentes du dossier sont en hem te richten en de relevante stukken van het dossier in het Frans
français ? »; zijn opgesteld ? »;
2. « L'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 concernant 2. « Schendt artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 op het
l'emploi des langues en matière judiciaire, examiné séparément ou gebruik der talen in gerechtszaken, al dan niet in samenhang
conjointement avec les articles 8, 30 et 40 de la même loi, viole-t-il onderzocht met de artikelen 8, 30 en 40 van dezelfde wet, de artikelen
les articles 10 et 11 de la Constitution, lus isolément ou en 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel
combinaison avec l'article 6.1 de la Convention européenne de 6.1 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de
sauvegarde des droits de l'homme et des libertés fondamentales, qui garantit le droit au procès équitable, et plus spécifiquement le principe d'égalité des armes entre les parties au litige, en ce qu'il traite de façon identique deux catégories de travailleurs qui paraissent être dans des situations essentiellement différentes : - un travailleur d'expression française, qui ne maîtrise pas la langue néerlandaise, dont les prestations sont liées à un siège social et à un siège d'exploitation situés dans une commune à régime linguistique spécial, sise en région flamande, qui doit introduire et poursuivre en langue néerlandaise son action contre son employeur, alors que cet employeur a usé de la langue française pour s'adresser à lui en vertu mens en de fundamentele vrijheden, dat het recht op een eerlijk proces waarborgt, en meer bepaald het beginsel van de wapengelijkheid tussen de procespartijen, in zoverre het twee categorieën van werknemers die zich in wezenlijk verschillende situaties lijken te bevinden, identiek behandelt : - een Franstalige werknemer die de Nederlandse taal niet beheerst en wiens prestaties zijn verbonden aan een maatschappelijke zetel en aan een exploitatiezetel die zijn gevestigd in een gemeente met een bijzondere taalregeling, gelegen in het Vlaamse Gewest, die zijn vordering tegen zijn werkgever moet instellen en voortzetten in het Nederlands, terwijl die werkgever het Frans heeft gebruikt om zich tot
de l'article 52, § 1er, alinéa 1er, et § 2, des lois coordonnées du 18 hem te richten op grond van artikel 52, § 1, eerste lid, en § 2, van
juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière administrative et que de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen
les pièces pertinentes du dossier sont rédigées en langue française; in bestuurszaken, en terwijl de relevante stukken van het dossier in
het Frans zijn opgesteld;
- un travailleur d'expression néerlandaise, qui ne maîtrise pas la - een Nederlandstalige werknemer die het Frans niet beheerst en wiens
langue française, dont les prestations sont liées à un siège social et prestaties zijn verbonden aan een maatschappelijke zetel en aan een
à un siège d'exploitation situés dans une commune à régime exploitatiezetel die zijn gevestigd in een gemeente met een bijzondere
linguistique spécial, sise en région flamande, qui bénéficie du droit taalregeling, gelegen in het Vlaamse Gewest, die het recht geniet om
d'introduire et de poursuivre en langue néerlandaise son action contre zijn vordering tegen zijn werkgever in te stellen en voort te zetten
son employeur, alors que ce dernier a fait usage de la langue in het Nederlands, terwijl die werkgever het Nederlands heeft gebruikt
néerlandaise pour s'adresser à lui en vertu de l'article 52, § 1er, om zich tot hem te richten op grond van artikel 52, § 1, eerste lid,
alinéa 1er, et § 2, des lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur en § 2, van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik
l'emploi des langues en matière administrative ? »; van de talen in bestuurszaken ? »;
3. « L'article 4, § 1er, et 4, § 3, de la loi du 15 juin 1935 3. « Schendt artikel 4, §§ 1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 op het
concernant l'emploi des langues en matière judiciaire, examinés gebruik der talen in gerechtszaken, al dan niet in samenhang
séparément ou conjointement avec les articles 8, 30 et 40 de la même onderzocht met de artikelen 8, 30 en 40 van dezelfde wet, de artikelen
loi, viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution, lus 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel
isolément ou en combinaison avec l'article 6.1 de la Convention 6.1 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de
européenne de sauvegarde des droits de l'homme et des libertés mens en de fundamentele vrijheden, dat het recht op een eerlijk proces
fondamentales, qui garantit le droit au procès équitable, et plus
spécifiquement le principe d'égalité des armes entre les parties au waarborgt, en meer bepaald het beginsel van de wapengelijkheid tussen
litige, de procespartijen,
en ce que dans contestations visées à l'article 578 du Code in zoverre het, in de in artikel 578 van het Gerechtelijk Wetboek
judiciaire, ils ne permettent pas aux demandeurs, qui sont très beoogde geschillen, de eisers, die zeer doorgaans werknemers zijn,
généralement des travailleurs, de solliciter un changement de langue niet toelaat om te verzoeken van taal te veranderen voor de
devant le Tribunal du travail de Bruxelles, Arbeidsrechtbank te Brussel,
alors qu'il permet cette faculté aux défendeurs, qui sont très terwijl het die mogelijkheid wel biedt aan de verweerders, die zeer
généralement des employeurs ? ». doorgaans werkgevers zijn ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
Quant aux dispositions en cause Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen
B.1. Les questions préjudicielles portent sur les articles 3, alinéa B.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op de artikelen 3,
2, et 4, §§ 1er et 3, de la loi du 15 juin 1935 concernant l'emploi tweede lid, en 4, §§ 1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 op het
des langues en matière judiciaire (ci-après : la loi du 15 juin 1935). gebruik der talen in gerechtszaken (hierna : de wet van 15 juni 1935).
L'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 dispose : Artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 bepaalt :
« [La règle énoncée à l'article 2] est pareillement applicable aux « [De bij artikel 2 vastgestelde regel] is eveneens van toepassing op
demandes portées devant le tribunal de première instance, le tribunal de vorderingen die worden ingesteld voor de rechtbank van eerste
du travail, le tribunal de commerce et, si la demande excède le aanleg, de arbeidsrechtbank, de rechtbank van koophandel en, wanneer
montant fixé à l'article 590 du Code judiciaire, les tribunaux de de vordering het bedrag vastgesteld in artikel 590 van het
Gerechtelijk Wetboek overschrijdt, de politierechtbanken die zitting
police qui siègent dans les matières visées à l'article 601bis du Code houden in de aangelegenheden bedoeld in artikel 601bis van het
judiciaire, dont le siège est établi dans l'arrondissement de Gerechtelijk Wetboek, waarvan de zetel in het arrondissement Brussel
Bruxelles, lorsque le tribunal a été saisi en raison d'une compétence is gevestigd, wanneer een zaak voor de rechtbank aanhangig wordt
territoriale déterminée par un lieu situé dans l'une des communes gemaakt op grond van een territoriale bevoegdheid bepaald door een
plaats welke zich op het grondgebied van een van voormelde gemeenten
précitées ». bevindt ».
L'article 2 précité de la loi dispose : Het voormelde artikel 2 van de wet bepaalt :
« Devant les juridictions civiles et commerciales de première « Voor de burgerlijke rechtbanken en rechtbanken van koophandel van
instance, et les tribunaux du travail qui exercent leur juridiction eerste aanleg, en de arbeidsrechtbanken die hun rechtsmacht uitoefenen
dans les arrondissements d'Anvers, de Flandre orientale, de Flandre over de arrondissementen Antwerpen, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen,
occidentale, du Limbourg et de Louvain ainsi que devant les tribunaux Limburg en Leuven, alsook voor de Nederlandstalige rechtbanken van het
néerlandophones de l'arrondissement de Bruxelles, toute la procédure arrondissement Brussel, wordt de gehele rechtspleging in betwiste
en matière contentieuse est faite en néerlandais ». zaken in het Nederlands gevoerd ».
L'article 4, § 1er, de la loi du 15 juin 1935 dispose : Artikel 4, § 1, van de wet van 15 juni 1935 bepaalt :
« Sauf dans les cas prévus à l'article 3, l'emploi des langues pour la « Behoudens de gevallen van artikel 3 wordt het gebruik der talen voor
procédure en matière contentieuse devant les juridictions de première geheel de rechtspleging in betwiste zaken voor de gerechten van eerste
instance dont le siège est établi dans l'arrondissement de Bruxelles aanleg waarvan de zetel in het arrondissement Brussel is gevestigd,
et, si la demande excède le montant fixé à l'article 590 du Code en, wanneer de vordering het bedrag vastgesteld in artikel 590 van het
judiciaire, devant le tribunal de police de Bruxelles siégeant dans les matières visées à l'article 601bis du même Code est réglé comme suit : L'acte introductif d'instance est rédigé en français si le défendeur est domicilié dans la région de langue française; en néerlandais, si le défendeur est domicilié dans la région de langue néerlandaise; en français ou en néerlandais, au choix du demandeur, si le défendeur est domicilié dans une commune de l'agglomération bruxelloise ou n'a aucun domicile connu en Belgique. La procédure est poursuivie dans la langue employée pour la rédaction de l'acte introductif d'instance, à moins que le défendeur, avant toute défense et toute exception, même d'incompétence, ne demande que Gerechtelijk wetboek overschrijdt, voor de politierechtbank van Brussel die zitting houdt in de aangelegenheden bedoeld in artikel 601bis van hetzelfde Wetboek geregeld als volgt : De akte tot inleiding van het geding wordt in het Fransch gesteld, indien de verweerder woonachtig is in het Frans taalgebied; in het Nederlandsch, indien de verweerder woonachtig is in het Nederlands taalgebied; in het Fransch of in het Nederlandsch, ter keuze van den eischer, indien de verweerder woonachtig is in eene gemeente van de Brusselsche agglomeratie of geen gekende woonplaats in België heeft. De rechtspleging wordt voortgezet in de taal der akte tot inleiding van het geding, tenzij de verweerder, voor alle verweer en alle exceptie, zelfs van onbevoegdheid, vraagt dat de rechtspleging in de
la procédure soit poursuivie dans l'autre langue s'il s'agit d'une andere taal wordt voortgezet indien het een rechtspleging betreft die
procédure introduite devant le juge de paix, ou renvoyée devant le werd ingeleid voor de vrederechter, dan wel naar de anderstalige
tribunal de l'autre langue de l'arrondissement, s'il s'agit d'une rechtbank van het arrondissement wordt verwezen, indien het een
procédure introduite devant le tribunal de première instance, le rechtspleging betreft die werd ingeleid voor de rechtbank van eerste
tribunal du travail, le tribunal de commerce ou le tribunal de police aanleg, de arbeidsrechtbank, de rechtbank van koophandel of de
». politierechtbank ».
Enfin, l'article 4, § 3, de la même loi dispose : Artikel 4, § 3, van dezelfde wet bepaalt ten slotte :
« La même demande de changement de langue peut être formulée sous les « Dezelfde aanvraag tot voortzetting in de andere taal mag, onder
mêmes conditions par les défendeurs domiciliés dans une des communes dezelfde voorwaarden, worden gedaan door de verweerders die
de Drogenbos, Kraainem, Linkebeek, Rhode-Saint-Genèse, Wemmel, gedomicilieerd zijn in een der volgende gemeenten : Drogenbos,
Wezembeek-Oppem ». Kraainem, Linkebeek, Sint-Genesius-Rode, Wemmel, Wezembeek-Oppem ».
B.2. Le juge a quo demande de lire ces dispositions séparément ou B.2. De verwijzende rechter vraagt die bepalingen afzonderlijk te
conjointement avec les articles 8, 30 et 40 de la loi du 15 juin 1935. lezen of in samenhang met de artikelen 8, 30 en 40 van de wet van 15 juni 1935.
L'article 8 de la loi dispose : Artikel 8 van de wet bepaalt :
« Si les pièces ou documents produits dans une instance sont rédigés « Indien de stukken of documenten, in een geding overgelegd, in eene
dans une autre langue que celle de la procédure, le juge peut, à la andere taal dan die der rechtspleging gesteld zijn, kan de rechter, op
verzoek der partij tegen dewelke die stukken of documenten worden
demande de la partie contre laquelle ces pièces ou documents sont ingeroepen, hiervan de overzetting in de taal der rechtspleging
invoqués, ordonner par décision motivée la traduction de ceux-ci dans bevelen bij eene met redenen omkleede beslissing. De beslissing van
la langue de la procédure. La décision du juge n'est susceptible ni den rechter is noch voor verzet noch voor beroep vatbaar. De kosten
d'opposition ni d'appel. Les frais de traduction entrent en taxe ». van vertaling worden mede begroot ».
L'article 30 dispose : « Devant toutes les juridictions civiles et commerciales, les parties comparaissant en personne font usage de la langue de leur choix pour tous leurs dires et déclarations, ainsi que dans l'interrogatoire sur faits et articles et la prestation du serment litis-décisoire ou supplétoire. Si le juge ne comprend pas la langue employée par les parties ou par l'une d'elles, il fait appel au concours d'un interprète juré. Une partie qui comparaît en personne et qui ne comprend pas la langue de la procédure est assistée par un interprète juré qui traduit l'ensemble des déclarations verbales. Les frais de traduction sont à charge du Trésor ». Artikel 30 bepaalt : « Voor al de burgerlijke rechtbanken en rechtbanken van koophandel, gebruiken de persoonlijk ter zitting verschijnende partijen, voor al haar gezegden en verklaringen, de taal die zij verkiezen. Hetzelfde geldt voor het verhoor over feiten en vraagpunten en voor den gedingbeslissenden en den aanvullenden eed. Wanneer de rechter de door partijen of door een harer gebruikte taal niet verstaat, doet hij een beroep op de medewerking van een beëdigd tolk. Een partij die in persoon verschijnt en die de taal van de rechtspleging niet begrijpt, wordt bijgestaan door een beëdigd tolk die het geheel van de mondelinge verklaringen vertaalt. De kosten van vertaling zijn ten laste der Schatkist ».
Enfin, l'article 40 dispose : « Les règles qui précèdent sont prescrites à peine de nullité. Celle-ci est prononcée d'office par le juge. Cependant, tout jugement ou arrêt contradictoire qui n'est pas purement préparatoire couvre la nullité de l'exploit et des autres actes de procédure qui ont précédé le jugement ou l'arrêt. Les actes déclarés nuls pour contravention à la présente loi interrompent la prescription ainsi que les délais de procédure impartis à peine de déchéance. Est recevable le pourvoi en cassation formé après le rejet d'un premier pourvoi, si, sur le second, la Cour constate que le premier n'était entaché d'aucune autre nullité que celle résultant d'une contravention à la présente loi. Dans le cas de l'alinéa précédent, le délai déterminé par la loi pour se pourvoir court du jour de la prononciation de l'arrêt qui a rejeté le premier pourvoi : si le délai déterminé par la loi est supérieur à Artikel 40 bepaalt ten slotte : « Vorenstaande regels zijn voorgeschreven op straf van nietigheid. Deze wordt van ambtswege door den rechter uitgesproken. Evenwel, dekt elk niet zuiver voorbereidend vonnis of arrest dat op tegenspraak werd gewezen, de nietigheid van het exploot en van de overige akten van rechtspleging die het vonnis of het arrest zijn voorafgegaan. De akten, nietig verklaard wegens overtreding van deze wet, stuiten de verjaring alsmede de termijnen van rechtspleging toegekend op straf van verval. De voorziening in verbreking die na de verwerping van een eerste voorziening wordt ingesteld is ontvankelijk indien, op de tweede voorziening, het Hof vaststelt dat in de eerste voorziening geen andere nietigheid aanwezig was dan die welke uit een overtreding van deze wet voortspruit. In het bij de vorige alinea voorziene geval, begint de termijn die bij de wet is bepaald om zich in verbreking te voorzien, te lopen te rekenen van de dag van de uitspraak van het arrest dat de eerste voorziening heeft verworpen; indien de bij de wet bepaalde termijn
un mois, il est réduit à cette durée ». meer dan één maand bedraagt, wordt hij tot die duur teruggebracht ».
Quant à la compétence de la Cour Ten aanzien van de bevoegdheid van het Hof
B.3.1. La partie défenderesse devant le juge a quo fait valoir que la B.3.1. De verwerende partij voor de verwijzende rechter voert aan dat
Cour ne serait pas compétente pour répondre aux questions het Hof niet bevoegd zou zijn om de prejudiciële vragen te
préjudicielles, étant donné qu'il serait explicitement demandé de beantwoorden aangezien het impliciet zou worden gevraagd na te gaan of
vérifier si la division en communautés, régions et régions de indeling in gemeenschappen, gewesten en taalgebieden, zoals die
linguistiques, telle qu'elle découle des articles 2, 3 et 4 de la voortvloeit uit de artikelen 2, 3 en 4 van de Grondwet, bestaanbaar is
Constitution, est compatible avec les articles 10 et 11 de la met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
Constitution. B.3.2. Il est demandé à la Cour si les articles 3, alinéa 2, et 4, §§ B.3.2. Het Hof wordt gevraagd of de artikelen 3, tweede lid, en 4, §§
1er et 3, de la loi du 15 juin 1935 sont compatibles avec les articles 1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 bestaanbaar zijn met de artikelen
10 et 11 de la Constitution, combinés ou non avec l'article 6.1 de la 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel
Convention européenne des droits de l'homme. Bien que la Cour doive, 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. Ofschoon het
pour répondre à ces questions, tenir compte de la division en régions Hof bij het beantwoorden van die vragen rekening dient te houden met
linguistiques, telle qu'elle découle de l'article 4 de la de indeling in taalgebieden zoals die voortvloeit uit artikel 4 van de
Constitution, il ne lui est pas demandé de contrôler cette disposition Grondwet, wordt het niet gevraagd om die bepaling, of de artikelen 2
ni les articles 2 et 3 de la Constitution au regard du principe en 3 van de Grondwet, te toetsen aan het beginsel van gelijkheid en
d'égalité et de non-discrimination. niet-discriminatie.
B.3.3. L'exception est rejetée. B.3.3. De exceptie wordt verworpen.
Quant au fond Ten gronde
B.4. Les questions préjudicielles concernent le fait que, d'une part, B.4. De prejudiciële vragen betreffen het feit dat, enerzijds,
en vertu de l'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935, lorsque krachtens artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935, wanneer
la compétence territoriale, entre autres, du tribunal du travail de territoriale bevoegdheid van, met name, de arbeidsrechtbank met
siégeant dans l'arrondissement de Bruxelles est déterminée par un lieu zetel in het arrondissement Brussel wordt bepaald door een plaats die
situé dans une des communes de la région de langue néerlandaise, toute zich in een van de gemeenten van het Nederlandse taalgebied bevindt,
la procédure doit se dérouler en langue néerlandaise et, d'autre part, de gehele rechtspleging in het Nederlands dient te worden gevoerd en,
ce n'est que dans ce cas que le défendeur peut demander de poursuivre anderzijds, enkel in dat geval de verweerder kan vragen dat de
la procédure dans l'autre langue (article 4, §§ 1er et 3, de la loi du rechtspleging in de andere taal wordt voortgezet (artikel 4, §§ 1 en
15 juin 1935). 3, van de wet van 15 juni 1935).
En ce qui concerne l'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 Wat artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 betreft
B.5. Dans la première branche de la première question préjudicielle et B.5. In het eerste onderdeel van de eerste prejudiciële vraag en in de
dans la deuxième question préjudicielle, le juge a quo interroge la tweede prejudiciële vraag ondervraagt de verwijzende rechter het Hof
Cour sur la compatibilité de l'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 over de bestaanbaarheid van artikel 3, tweede lid, van de wet van 15
juin 1935 avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus isolément juni 1935, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in
ou en combinaison avec l'article 6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme, en ce qu'il obligerait un travailleur d'expression française qui ne maîtrise pas la langue néerlandaise, dont les prestations sont liées à un siège social et à un siège d'exploitation situés dans une commune à régime linguistique spécial, sise en Région flamande, d'introduire et de poursuivre en langue néerlandaise son action contre son employeur alors que celui-ci a usé de la langue française pour s'adresser à lui et que les pièces pertinentes du dossier sont rédigées en langue française. Le juge a quo compare cette catégorie de travailleurs à celle des travailleurs d'expression française, qui ne maîtrisent pas la langue néerlandaise, dont les prestations sont liées à un siège d'exploitation situé sur le territoire de la région bilingue de samenhang gelezen met artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, in zoverre het een Franstalige werknemer die het Nederlands niet beheerst en wiens prestaties zijn verbonden aan een maatschappelijke zetel en aan een exploitatiezetel die zijn gevestigd in een gemeente met een bijzondere taalregeling, gelegen in het Vlaamse Gewest, ertoe zou verplichten zijn vordering tegen zijn werkgever in te stellen en voort te zetten in het Nederlands, terwijl die werkgever het Frans heeft gebruikt om zich tot hem te richten en terwijl de relevante stukken van het dossier in het Frans zijn opgesteld. De verwijzende rechter vergelijkt die categorie van werknemers met die van de Franstalige werknemers die het Nederlands niet beheersen en wier prestaties zijn verbonden aan een exploitatiezetel die is gevestigd op het grondgebied van het tweetalige gebied
Bruxelles-Capitale, et qui, en application de l'article 4, § 1er, Brussel-Hoofdstad, en die met toepassing van artikel 4, § 1, tweede
alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935, interprété conformément au B.10 lid, van de wet van 15 juni 1935, geïnterpreteerd overeenkomstig B.10
de l'arrêt de la Cour n° 98/2010 du 16 septembre 2010, peuvent van het arrest van het Hof nr. 98/2010 van 16 september 2010, hun
introduire et poursuivre leur action en langue française contre leur vordering tegen hun werkgever kunnen instellen en voortzetten in het
employeur, même s'il a son siège social en région de langue Frans, zelfs indien die laatste zijn maatschappelijke zetel in het
néerlandaise, alors qu'il a été fait usage du français dans leurs Nederlandse taalgebied heeft, terwijl het Frans is gebruikt in hun
relations sociales en vertu de l'article 52, §§ 1er et 2, des lois sociale betrekkingen krachtens artikel 52, §§ 1 en 2, van de
coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in
administrative (première branche de la première question bestuurszaken (eerste onderdeel van de eerste prejudiciële vraag) en
préjudicielle) et à celle des travailleurs d'expression néerlandaise met die van de Nederlandstalige werknemers die het Frans niet
qui ne maîtrisent pas la langue française et dont les prestations sont beheersen en wier prestaties zijn verbonden aan een maatschappelijke
liées à un siège social et à un siège d'exploitation situés dans une zetel en een exploitatiezetel die zijn gevestigd in een gemeente met
commune à régime linguistique spécial, sise en région de langue een bijzondere taalregeling, gelegen in het Nederlandse taalgebied,
néerlandaise, qui bénéficient du droit d'introduire et de poursuivre die het recht genieten om hun vordering tegen hun werkgever in te
en langue néerlandaise leur action contre leur employeur, alors que ce stellen en voort te zetten in het Nederlands, terwijl die werkgever
dernier a fait usage de la langue néerlandaise pour s'adresser à eux het Nederlands heeft gebruikt om zich tot hen te richten op grond van
en vertu de l'article 52, § 1er, alinéa 1er, et § 2, des lois artikel 52, § 1, eerste lid, en § 2, van de gecoördineerde wetten van
coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in bestuurszaken (tweede
prejudiciële vraag).
administrative (deuxième question préjudicielle). B.6. Uit de elementen van de zaak en de motieven van de
B.6. Il ressort des éléments de la cause et des motifs de la décision verwijzingsbeslissing blijkt dat de eiseres voor de verwijzende
de renvoi que la demanderesse devant le juge a quo est francophone, rechter Franstalig is, dat zij woonachtig is op het grondgebied van de
qu'elle est domiciliée sur le territoire de la commune d'Overijse, gemeente Overijse, in het Nederlandse taalgebied, dat zij heeft
dans la région de langue néerlandaise, qu'elle travaillait pour une gewerkt voor een bvba, verwerende partij voor de verwijzende rechter,
SPRL, partie défenderesse devant le juge a quo, dont le siège social waarvan de maatschappelijke zetel en de exploitatiezetel zijn
et le siège d'exploitation sont situés sur le territoire de la commune gevestigd op het grondgebied van de gemeente Sint-Genesius-Rode, in
de Rhode-Saint-Genèse, dans la région de langue néerlandaise, et que het Nederlandse taalgebied, en dat de eisende en de verwerende partij
les parties demanderesse et défenderesse devant le juge a quo ont voor de verwijzende rechter het Frans hebben gebruikt in hun sociale
betrekkingen.
utilisé le français dans leurs relations sociales. B.7. Krachtens het in het geding zijnde artikel 3, tweede lid, van de
B.7. En vertu de l'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 en wet van 15 juni 1935 wordt, wanneer de territoriale bevoegdheid van de
cause, lorsque la compétence territoriale du tribunal est déterminée rechtbank wordt bepaald door een plaats die zich in een van de
par un lieu situé dans l'une des communes de la région de langue gemeenten van het Nederlandse taalgebied bevindt, de gehele
néerlandaise, toute la procédure contentieuse est faite en néerlandais rechtspleging in betwiste zaken in het Nederlands gevoerd wanneer de
lorsque la demande est portée devant une juridiction de première vordering wordt ingesteld voor een rechtbank van eerste aanleg waarvan
instance dont le siège est établi dans l'arrondissement de Bruxelles. de zetel in het arrondissement Brussel is gevestigd.
L'article 627, 9°, du Code judiciaire dispose que, pour les Artikel 627, 9°, van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt dat, voor de
contestations relatives aux contrats de louage de travail, est seul geschillen inzake arbeidsovereenkomsten, enkel « de rechter van de
compétent pour connaître de la demande « le juge de la situation de la plaats waar de mijn, de fabriek, de werkplaats, het magazijn, het
mine, de l'usine, de l'atelier, du magasin, du bureau et, en général, kantoor gelegen is en in het algemeen, van de plaats die bestemd is
de l'endroit affecté à l'exploitation de l'entreprise, à l'exercice de voor de exploitatie van de onderneming, de uitoefening van het beroep
of de werkzaamheid van de vennootschap » bevoegd is om kennis te nemen
la profession ou à l'activité de la société », et c'est en ces mêmes van de vordering, en het is op diezelfde plaatsen dat de werkgever kan
lieux que l'employeur peut être cité ou convoqué par requête worden gedagvaard of opgeroepen bij verzoekschrift op tegenspraak
contradictoire (article 704, § 3, du Code judiciaire). (artikel 704, § 3, van het Gerechtelijk Wetboek).
B.8.1. En vertu de l'article 4, § 1er, de la même loi, si la B.8.1. Krachtens artikel 4, § 1, van dezelfde wet wordt, indien de
compétence territoriale du tribunal n'est pas déterminée par un lieu territoriale bevoegdheid van de rechtbank niet wordt bepaald door een
situé dans l'une des communes de la région de langue néerlandaise, plaats die zich in een van de gemeenten van het Nederlandse taalgebied
l'emploi des langues pour la procédure en matière contentieuse devant bevindt, het gebruik van de talen voor de rechtspleging in betwiste
les juridictions de première instance dont le siège est établi dans zaken voor de rechtbanken van eerste aanleg waarvan de zetel in het
l'arrondissement de Bruxelles est réglé comme suit : l'acte arrondissement Brussel is gevestigd, als volgt geregeld : de akte tot
introductif d'instance est rédigé en français si le défendeur est inleiding van het geding wordt in het Nederlands opgesteld indien de
domicilié dans la région de langue française, en néerlandais si le verweerder woonachtig is in het Nederlandse taalgebied, in het Frans
défendeur est domicilié dans la région de langue néerlandaise, ou dans indien de verweerder woonachtig is in het Franse taalgebied, of in een
l'une des deux langues, au choix du demandeur, si le défendeur est van beide talen, ter keuze van de eiser, indien de verweerder
domicilié dans l'agglomération bruxelloise ou n'a aucun domicile connu woonachtig is in de Brusselse agglomeratie of geen gekende woonplaats
en Belgique. in België heeft.
Selon la Cour de cassation, le domicile d'une société ayant la Volgens het Hof van Cassatie is de woonplaats van een vennootschap met
personnalité civile est, au sens du Code judiciaire, le lieu où elle a rechtspersoonlijkheid, in de zin van het Gerechtelijk Wetboek, de
établi son siège social (Cass., 23 novembre 1987, Pas., 1988, I, p. plaats waar zij haar maatschappelijke zetel heeft gevestigd (Cass., 23
358; Cass., 29 mai 1995, Pas., 1995, I, p. 547). november 1987, Arr. Cass., 1987-1988, p. 382; Cass., 29 mei 1995, Arr.
Cass., 1995, p. 522).
B.8.2. Par son arrêt n° 98/2010 du 16 septembre 2010, la Cour a jugé B.8.2. Bij zijn arrest nr. 98/2010 van 16 september 2010 heeft het Hof
que l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 viole les geoordeeld dat artikel 4, § 1, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935
articles 10 et 11 de la Constitution s'il est interprété en ce sens de artikelen 10 en 11 van de Grondwet schendt indien die bepaling in
qu'il ne permet pas à un travailleur dont les prestations sont liées à die zin wordt geïnterpreteerd dat zij het een werknemer wiens
un siège d'exploitation situé sur le territoire de la région bilingue prestaties zijn verbonden aan een exploitatiezetel gelegen op het
de Bruxelles-Capitale d'introduire et de poursuivre son action contre grondgebied van het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad, niet mogelijk
son employeur dans la langue dans laquelle ce dernier doit s'adresser maakt zijn vordering tegen zijn werkgever in te stellen en voort te
à lui en vertu de l'article 52, § 1er, des lois coordonnées du 18 zetten in de taal waarin deze laatste zich krachtens artikel 52, § 1,
juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière administrative. van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de
talen in bestuurszaken tot hem dient te richten.
La Cour a toutefois constaté que l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la Het Hof heeft evenwel vastgesteld dat artikel 4, § 1, tweede lid, van
loi du 15 juin 1935 pouvait recevoir une autre interprétation. Ainsi de wet van 15 juni 1935 anders kon worden geïnterpreteerd. Zo heeft
a-t-elle jugé qu'à la lumière des textes cités en B.7 de son arrêt n° het geoordeeld dat, in het licht van de teksten vermeld in B.7 van
98/2010, les termes « si le défendeur est domicilié dans la région » zijn arrest nr. 98/2010, de bewoordingen « indien de verweerder
peuvent s'interpréter comme désignant, dans les litiges relatifs aux woonachtig is in het [...] taalgebied [...] » in die zin kunnen worden
droits du travail, l'endroit où les parties ont noué des relations geïnterpreteerd dat zij, in de geschillen met betrekking tot het
sociales, c'est-à-dire au siège d'exploitation. La Cour a conclu arbeidsrecht, de plaats aanwijzen waar de partijen sociale
betrekkingen hebben aangeknoopt, namelijk op de exploitatiezetel. Het
qu'ainsi interprété, l'article 4, § 1er, alinéa 2 précité ne violait Hof heeft besloten dat het voormelde artikel 4, § 1, tweede lid, aldus
pas les articles 10 et 11 de la Constitution. geïnterpreteerd, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet schond.
B.8.3. Verder heeft het Hof nog geoordeeld, bij zijn arrest nr.
B.8.3. La Cour a encore jugé, par son arrêt n° 11/2014 du 23 janvier 11/2014 van 23 januari 2014, dat artikel 4, § 1, tweede lid, van de
2014, que l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935
violait les articles 10, 11 et 30 de la Constitution en ce qu'il ne wet van 15 juni 1935 de artikelen 10, 11 en 30 van de Grondwet schond
permet pas à un travailleur, dont les prestations sont liées à un doordat die bepaling het een werknemer wiens prestaties zijn verbonden
siège d'exploitation situé sur le territoire de la région bilingue de aan een exploitatiezetel gelegen op het grondgebied van het tweetalige
Bruxelles-Capitale, victime d'un accident du travail, d'introduire et gebied Brussel-Hoofdstad en die het slachtoffer van een arbeidsongeval
de poursuivre son action contre l'assureur-loi choisi par son is, niet mogelijk maakt zijn vordering tegen de door zijn werkgever
employeur dans la langue dans laquelle cet assureur-loi doit gekozen wetsverzekeraar in te stellen en voort te zetten in de taal
s'adresser à lui en vertu des articles 41, § 1er, 42 et 46, § 1er, des waarin die wetsverzekeraar zich krachtens de artikelen 41, § 1, 42 en
lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en 46, § 1, van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik
matière administrative. van de talen in bestuurszaken tot hem dient te richten.
B.8.4. Par son arrêt n° 75/2014 du 8 mai 2014, la Cour a enfin jugé B.8.4. Bij zijn arrest nr. 75/2014 van 8 mei 2014 heeft het Hof ten
que l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 ne violait slotte geoordeeld dat artikel 4, § 1, tweede lid, van de wet van 15
pas les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec l'article juni 1935 de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen
6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme, en ce qu'une met artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens,
partie à un arbitrage qui demande devant le Tribunal de première niet schond, in zoverre een partij bij een arbitrage die voor de
instance de Bruxelles l'admission de la récusation de l'arbitre est Rechtbank van eerste aanleg te Brussel de aanvaarding van de wraking
obligée d'introduire cette demande en établissant sa citation en van de arbiter vordert, ertoe wordt verplicht die vordering in te
stellen door haar dagvaarding in het Nederlands op te stellen wanneer
néerlandais lorsque l'arbitre est domicilié dans la région de langue de arbiter woonachtig is in het Nederlandse taalgebied.
néerlandaise. B.9. En l'espèce, le siège d'exploitation de la personne morale, B.9. Te dezen is de exploitatiezetel van de rechtspersoon, verwerende
partie défenderesse devant le juge a quo, est situé dans une commune à partij voor de verwijzende rechter, gelegen in een gemeente met een
statut linguistique spécial en région de langue néerlandaise. Or la bijzondere taalregeling, in het Nederlandse taalgebied. De
compétence territoriale du tribunal compétent est déterminée, en territoriale bevoegdheid van de bevoegde rechtbank wordt bepaald, met
application de l'article 627, 9°, du Code judiciaire, par le lieu du toepassing van artikel 627, 9°, van het Gerechtelijk Wetboek, door de
siège d'exploitation de l'entreprise, soit en région de langue plaats van de exploitatiezetel van de onderneming, zijnde het
néerlandaise de sorte qu'en application de l'article 3, alinéa 2, de Nederlandse taalgebied, zodat met toepassing van artikel 3, tweede
la loi du 15 juin 1935, toute la procédure se déroule en néerlandais. lid, van de wet van 15 juni 1935, de gehele rechtspleging in het Nederlands wordt gevoerd.
B.10.1. L'article 52 des lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur B.10.1. Artikel 52 van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op
l'emploi des langues en matière administrative dispose : het gebruik van de talen in bestuurszaken bepaalt :
« § 1. Pour les actes et documents imposés par la loi et les « § 1. Voor de akten en bescheiden, die voorgeschreven zijn bij de
règlements et pour ceux qui sont destinés à leur personnel, les wetten en reglementen en voor die welke bestemd zijn voor hun
entreprises industrielles, commerciales ou financières font usage de personeel, gebruiken de private nijverheids-, handels- en
la langue de la région où est ou sont établis leur siège ou leurs financiebedrijven de taal van het gebied waar hun exploitatiezetel of
différents sièges d'exploitation. onderscheiden exploitatiezetels gevestigd zijn.
Dans Bruxelles-Capitale, ces documents destinés au personnel In Brussel-Hoofdstad stellen de bedrijven die bescheiden in het
d'expression française sont rédigés en français et ceux destinés au Nederlands wanneer zij bestemd zijn voor het nederlandssprekend
personnel d'expression néerlandaise en néerlandais. personeel en in het Frans wanneer zij bestemd zijn voor het
franssprekend personeel.
§ 2. Sans préjudice des obligations que le § 1er leur impose, ces § 2. Onverminderd de hun bij § 1 opgelegde verplichtingen, mogen
mêmes entreprises peuvent ajouter aux avis, communications, actes, dezelfde bedrijven bij de berichten, mededelingen, akten,
certificats et formulaires destinés à leur personnel une traduction en getuigschriften, en formulieren bestemd voor het personeel een
une ou plusieurs langues, quand la composition de ce personnel le vertaling voegen in een of meer talen, zo de samenstelling van dat
justifie. » personeel zulks rechtvaardigt ».
B.10.2. Le siège d'exploitation de la partie défenderesse étant, en B.10.2. Aangezien de exploitatiezetel van de verwerende partij te
l'espèce, situé dans la région de langue néerlandaise, les actes et dezen gelegen is in het Nederlandse taalgebied, dienen de bij de
documents imposés par la loi et les règlements destinés au personnel wetten en reglementen voorgeschreven akten en bescheiden die bestemd
de cette partie doivent être rédigés en langue néerlandaise. Cette zijn voor het personeel van die partij, in het Nederlands te zijn
partie peut toutefois ajouter aux avis, communications, actes, gesteld. Bij de berichten, mededelingen, akten, getuigschriften, en
certificats et formulaires destinés à son personnel une traduction en formulieren bestemd voor het personeel mag die partij evenwel een
une ou plusieurs langues, quand la composition de ce personnel le vertaling voegen in een of meer talen zo de samenstelling van het
justifie. personeel dat rechtvaardigt.
B.10.3. Dès lors qu'il ressort de la décision de renvoi que la partie B.10.3. Aangezien uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat de eisende
demanderesse et la partie défenderesse devant le juge a quo ont fait en de verwerende partij voor de verwijzende rechter in hun sociale
usage de la langue française dans leurs relations sociales, elles ont betrekkingen het Frans hebben gebruikt, hebben zij gehandeld in strijd
agi en violation des obligations prescrites par l'article 52 précité met de verplichtingen die zijn voorgeschreven bij het voormelde
des lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en artikel 52 van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het
matière administrative. gebruik van de talen in bestuurszaken.
B.11.1. Lorsqu'il règle l'emploi des langues en matière judiciaire, le B.11.1. Bij de regeling van het taalgebruik in gerechtszaken dient de
législateur doit concilier la liberté individuelle qu'a le justiciable
d'utiliser la langue de son choix et le bon fonctionnement de wetgever de individuele vrijheid van de rechtsonderhorige om zich van
l'administration de la justice. Ce faisant, le législateur doit en de taal van zijn keuze te bedienen te verzoenen met de goede werking
outre tenir compte de la diversité linguistique consacrée par van de rechtsbedeling. Bovendien dient de wetgever daarbij rekening te
l'article 4 de la Constitution, qui établit quatre régions houden met de taalverscheidenheid die verankerd is in artikel 4 van de
linguistiques, dont une est bilingue. Il peut dès lors subordonner la Grondwet, dat vier taalgebieden vastlegt, waarvan er één tweetalig is.
liberté individuelle du justiciable au bon fonctionnement de Hij vermag dan ook de individuele vrijheid van de rechtsonderhorige
l'administration de la justice. ondergeschikt te maken aan de goede werking van de rechtsbedeling.
B.11.2. Il reste que, lorsqu'il règle l'emploi des langues pour les B.11.2. Dat neemt niet weg dat, wanneer de wetgever, ter uitvoering
affaires judiciaires, en exécution de l'article 30 de la Constitution, van artikel 30 van de Grondwet, het gebruik van de talen regelt voor
le législateur doit respecter le principe d'égalité et de
non-discrimination garanti par les articles 10 et 11 de la gerechtszaken, hij hierbij het in de artikelen 10 en 11 van de
Constitution ainsi que le droit d'accès au juge garanti par l'article Grondwet gewaarborgde beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie en
6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme. het door artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de
mens gewaarborgde recht van toegang tot de rechter dient te
B.11.3. Le droit d'accès à un juge n'est toutefois pas absolu. Les eerbiedigen. B.11.3. Het recht van toegang tot een rechter is evenwel niet
limitations apportées à ce droit, relatives par exemple aux conditions absoluut. De beperkingen van dat recht, bijvoorbeeld met betrekking
de recevabilité d'un recours, ne peuvent cependant porter atteinte à tot de voorwaarden inzake de ontvankelijkheid van een rechtsmiddel,
la substance de ce droit. Elles doivent, en outre, être mogen geen afbreuk doen aan de inhoud van dat recht. Zij moeten
raisonnablement proportionnées au but légitime qu'elles poursuivent bovendien redelijk evenredig zijn met het gewettigde doel dat zij
(CEDH, Stagno c. Belgique, 7 juillet 2009, § 25; grande chambre, nastreven (EHRM, Stagno t. België, 7 juli 2009, § 25; grote kamer,
Stanev c. Bulgarie, 17 janvier 2012, §§ 229-230). La réglementation du Stanev t. Bulgarije, 17 januari 2012, §§ 229-230). De reglementering
droit d'accès à un juge ne peut cesser de servir les buts de la inzake het recht van toegang tot een rechter moet steeds de
sécurité juridique et de la bonne administration de la justice et rechtszekerheid en de goede rechtsbedeling nastreven en mag geen soort
constituer une sorte de barrière qui empêche le justiciable de voir la van belemmering vormen die de rechtzoekende belet dat de inhoud van
substance de son litige tranchée par la juridiction compétente (CEDH, zijn geschil wordt beslecht door het bevoegde rechtscollege (EHRM,
Stagno c. Belgique, 7 juillet 2009, § 25; RTBF c. Belgique, 29 mars Stagno t. België, 7 juli 2009, § 25; RTBF t. België, 29 maart 2011, §
2011, § 69). 69).
De verenigbaarheid van die beperkingen met het recht van toegang tot
La compatibilité de ces limitations avec le droit d'accès à un juge een rechter wordt beoordeeld rekening houdend met de bijzonderheden
s'apprécie en tenant compte des particularités de la procédure en van de in het geding zijnde procedure en van het hele proces (EHRM,
cause et de l'ensemble du procès (CEDH, RTBF c. Belgique, 29 mars 2011, § 70). RTBF t. België, 29 maart 2011, § 70).
B.12. L'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 concernant B.12. Artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 op het
l'emploi des langues en matière judiciaire a été inséré par l'article gebruik der talen in gerechtszaken is ingevoegd bij artikel 3 (artikel
3 (article 168) de la loi du 10 octobre 1967 contenant le Code 168) van de wet van 10 oktober 1967 houdende het Gerechtelijk Wetboek.
judiciaire. Dans les travaux préparatoires, cette disposition a été In de parlementaire voorbereiding werd die bepaling als volgt
justifiée comme suit : verantwoord :
« Ainsi qu'il a été exposé à propos de l'article 73 du Code « Zoals reeds werd bepaald bij artikel 73 van het Gerechtelijk
judiciaire, M. [...] a présenté un amendement tendant à scinder Wetboek, werd [...] een amendement ingediend (Stuk nr. 59/2) teneinde
l'arrondissement judiciaire de Bruxelles en deux arrondissements, dont het gerechtelijk arrondissement Brussel in twee arrondissementen te
le premier serait composé des communes bilingues de l'actuel splitsen, waarvan het eerste zou bestaan uit de tweetalige gemeenten
arrondissement de Bruxelles et le second des communes d'expression van het thans bestaande arrondissement Brussel, en het tweede uit de
exclusivement néerlandaise. [...] Nederlandstalige gemeenten [...].
L'auteur de l'amendement estime que les affaires portées devant les De bedoeling van de auteur van het amendement was dat de zaken die
tribunaux de Bruxelles compétents en raison d'un lieu situé dans une des communes unilingues de l'arrondissement de Bruxelles, doivent être traitées exclusivement en néerlandais. [Il] a fait valoir notamment que lorsqu'une affaire est introduite à Bruxelles parce que le défendeur est domicilié à Vilvorde, il est raisonnable que cette affaire soit soumise au même régime linguistique que les affaires introduites devant les tribunaux unilingues du pays. Il a fait observer que cette règle s'applique dès à présent aux justices de paix de l'arrondissement de Bruxelles dont le ressort se compose exclusivement de communes unilingues, et que cette règle s'applique voor de rechtbanken te Brussel ingeleid worden, wegens de territoriale bevoegdheid van die rechtbanken, bepaald op grond van een plaats die gelegen is in een van de eentalige gemeenten van het arrondissement Brussel uitsluitend in het Nederlands zouden behandeld worden. [Hij] legde o.m. uit dat wanneer een zaak te Brussel ingeleid wordt, omdat de verweerder te Vilvoorde zijn woonplaats heeft, deze zaak aan hetzelfde taalstelsel moet onderworpen worden als de zaken die ingeleid worden vóór de eentalige rechtbanken van het land. Hij deed opmerken dat die regel thans reeds toepasselijk is op de vredegerechten van het arrondissement Brussel, waarvan het rechtsgebied uitsluitend uit eentalige gemeenten bestaat, en dat die
aussi aux conseils de prud'hommes dont le siège est établi à Vilvorde regel eveneens toepasselijk is op de werkrechtersraden waarvan de
et à Hal (cf. art. 3 de la loi du 15 juin 1935 sur l'emploi des zetel te Vilvoorde en te Halle gevestigd is (zie art. 3 van de wet van
langues en matière judiciaire). A cet égard spécialement, [il] a 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken). Wat dit
signalé qu'il résultera de l'organisation judiciaire que dorénavant la laatste punt betreft, wees [hij] erop dat de nieuwe rechterlijke
inrichting van het arrondissement Brussel voor gevolg zal hebben dat
procédure devant le tribunal du travail établi à Bruxelles sera voortaan de rechtspleging voor de arbeidsrechtbank, die te Brussel
soumise aux règles prévues à l'article 4 de la loi précitée et que, gevestigd zal zijn, aan de regel bepaald in artikel 4 van voormelde
wet onderworpen zal worden, en dat derhalve de regel die het voorwerp
dès lors, la règle prévue à l'article 3 devient sans objet, pour uitmaakt van artikel 3, in zover zij op de arbeidsrechtbanken
autant qu'elle concerne les juridictions du travail. toepasselijk is, voortaan zonder voorwerp wordt.
On a fait observer à votre Commission que la proposition de M. [...] Men deed aan uw Commissie opmerken dat het voorstel [...] voor gevolg
aurait pour effet d'instituer dans l'arrondissement de Bruxelles six zou hebben dat er op het grondgebied van het thans bestaande
tribunaux (deux de chaque sorte) ce qui signifie qu'il y aurait six arrondissement Brussel zes rechtbanken zouden zijn (twee van elke
présidents, deux procureurs du Roi et deux auditeurs du travail. [...] soort), zes voorzitters, twee procureurs des Konings en twee
Toutefois, pour rencontrer les objections qu'ont fait valoir plusieurs arbeidsauditeurs. [...]
membres de votre Commission à l'égard du régime linguistique actuel Om evenwel [tegemoet te komen aan] de bezwaren die verschillende leden
des tribunaux de Bruxelles, le Gouvernement a proposé, de commun van uw Commissie tegen de thans bestaande taalregeling in de
accord avec M. [...], d'apporter une modification à l'article 3 de la rechtbanken te Brussel opwierpen, stelde de Regering voor, [...], een
loi du 15 juin 1935; aux termes du texte nouveau, les actions wijziging te brengen aan artikel 3 van de wet van 15 juni 1935 waarbij
introduites devant les tribunaux dont le siège est établi à Bruxelles, bepaald wordt dat de vorderingen die worden ingesteld voor de
sont soumises aux règles relatives à l'emploi des langues qui sont rechtbanken waarvan de zetel te Brussel is gevestigd, aan de regels op
applicables devant les juridictions unilingues du pays, lorsque le het gebruik der talen, die van toepassing zijn voor de eentalige
tribunal est saisi de l'affaire en raison d'une règle de compétence rechtsmachten van het land, onderworpen worden, telkens wanneer de
territoriale déterminée par un lieu situé sur le territoire d'une des zaak aanhangig wordt gemaakt op grond van een territoriale
communes unilingues de l'arrondissement de Bruxelles. Ce sont donc les bevoegdheid, bepaald door een plaats welke zich op het grondgebied van
règles qui s'appliquent à présent aux justices de paix dont le een van de eentalige gemeenten van het arrondissement Brussel bevindt.
territoire est exclusivement composé de communes unilingues, qui Het zijn dus de regels die thans van toepassing zijn voor de
vredegerechten, waarvan het grondgebied uitsluitend uit eentalige
seront applicables aux procédures portées devant les tribunaux de gemeenten bestaat, die van toepassing zullen zijn op de
Bruxelles. Cela signifie qu'en principe la procédure doit être rechtsplegingen die voor de rechtbanken te Brussel worden aanhangig
poursuivie en néerlandais lorsque la compétence du tribunal est gemaakt. Zulks betekent dat, in beginsel, de rechtspleging moet
déterminée, conformément aux règles de la compétence territoriale, par gevoerd worden in het Nederlands telkens wanneer de bevoegdheid van de
un lieu situé dans une commune faisant partie d'un canton unilingue de rechtbank bepaald is, overeenkomstig de regels van de territoriale
bevoegdheid, door een gemeente die deel uitmaakt van een eentalig
l'arrondissement. En ce cas, la langue de la procédure ne pourra être kanton van het arrondissement. De taal van de rechtspleging zal
modifiée que conformément aux dispositions de l'article 7 de la loi de slechts kunnen gewijzigd worden overeenkomstig de bepaling van artikel
1935, lorsque les parties en font la demande de commun accord » (Doc. 7 van de wet van 1935 wanneer de partijen zulks in gemeen overleg
Parl., Chambre, 1965-1966, n° 59/49, pp. 277-278). vragen » (Parl. St., Kamer, 1965-1966, nr. 59/49, pp. 277-278).
B.13. La disposition en cause vise dès lors à éviter que lorsque la B.13. De in het geding zijnde bepaling beoogt derhalve te vermijden
compétence territoriale d'un tribunal siégeant dans l'arrondissement dat wanneer de territoriale bevoegdheid van een rechtbank met zetel in
het arrondissement Brussel wordt bepaald door een plaats welke zich
de Bruxelles est déterminée par un lieu situé en région de langue bevindt op het grondgebied van het Nederlandse taalgebied, de taal van
néerlandaise, la langue de la procédure soit réglée de la même manière de rechtspleging op dezelfde wijze wordt geregeld als wanneer de
que lorsque la compétence territoriale d'un tribunal siégeant dans territoriale bevoegdheid van een rechtbank met zetel in het
l'arrondissement de Bruxelles est définie par un lieu situé sur le arrondissement Brussel wordt bepaald door een plaats welke zich
territoire de la région bilingue de Bruxelles-Capitale. bevindt op het grondgebied van het tweetalige gebied
B.14. Lorsque le législateur tient ainsi compte de la distinction, Brussel-Hoofdstad.
visée à l'article 4 de la Constitution, entre la région bilingue de B.14. Wanneer de wetgever aldus rekening houdt met het in artikel 4
van de Grondwet bepaalde onderscheid tussen het tweetalige gebied
Bruxelles-Capitale et la région de langue néerlandaise, il poursuit un Brussel-Hoofdstad en het Nederlandse taalgebied, streeft de wetgever
objectif légitime. een wettig doel na.
B.15.1. Le critère de distinction retenu est pertinent eu égard à B.15.1. Het gekozen criterium van onderscheid is pertinent ten aanzien
l'objectif poursuivi, puisque le champ d'application de la disposition van het nagestreefde doel, aangezien het toepassingsgebied van de in
en cause concerne des affaires dont est saisi un tribunal siégeant het geding zijnde bepaling zaken betreft die voor een rechtbank met
dans l'arrondissement de Bruxelles, sur la base d'une compétence zetel in het arrondissement Brussel aanhangig worden gemaakt op grond
territoriale déterminée par un lieu situé dans la région de langue néerlandaise. B.15.2. Ceci vaut également pour les communes périphériques visées à l'article 7 des lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière administrative, qui sont situées en région de langue néerlandaise. Le régime des facilités ne porte en effet pas atteinte au caractère en principe unilingue de la région de langue néerlandaise, dont relèvent les communes périphériques. B.16. La Cour doit encore vérifier si la différence de traitement en cause est proportionnée à l'objectif légitime poursuivi. van een territoriale bevoegdheid bepaald door een plaats welke zich op het grondgebied van het Nederlandse taalgebied bevindt. B.15.2. Dat geldt ook voor de randgemeenten bedoeld in artikel 7 van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in bestuurszaken, die in het Nederlandse taalgebied zijn gelegen. De faciliteitenregeling doet immers geen afbreuk aan het principieel eentalig karakter van het Nederlandse taalgebied, waartoe de randgemeenten behoren. B.16. Het Hof dient nog na te gaan of het in het geding zijnde verschil in behandeling evenredig is ten aanzien van het nagestreefde wettig doel.
B.17.1. Il découle de l'article 40 de la loi du 15 juin 1935 que le B.17.1. Uit artikel 40 van de wet van 15 juni 1935 vloeit voort dat de
non-respect des règles prévues par cette loi est sanctionné par niet-naleving van de in die wet bepaalde regels wordt bestraft met de
l'annulation de l'acte contrevenant à la loi. Les actes déclarés nuls nietigverklaring van de akte die in overtreding van de wet werd
pour contravention à la loi interrompent la prescription ainsi que les gesteld. De aldus nietig verklaarde akten stuiten de verjaring alsmede
délais de procédure impartis à peine de déchéance. de termijnen van rechtspleging toegekend op straf van verval.
La partie qui n'a pas respecté la règle prévue à l'article 3, alinéa
2, de la loi du 15 juin 1935 et dont l'action est déclarée nulle sur De partij die de in artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935
bepaalde regel niet heeft nageleefd, en wier vordering op grond
daarvan nietig wordt verklaard, beschikt bijgevolg over een nieuwe
la base de cette règle, dispose par conséquent d'un nouveau délai, termijn, die overeenstemt met de oorspronkelijke termijn waarover zij
égal au délai initial dont elle disposait, pour saisir le juge beschikte, om met naleving van de wet van 15 juni 1935 een nieuwe
compétent d'une nouvelle action, conformément à la loi du 15 juin vordering bij de bevoegde rechter aanhangig te maken.
1935. B.17.2. En outre, conformément à l'article 7, § 1er, de la loi du 15 B.17.2. Bovendien kunnen de partijen overeenkomstig artikel 7, § 1,
juin 1935, les parties peuvent demander « de commun accord » que la van de wet van 15 juni 1935 « eenstemmig » vragen dat de rechtspleging
procédure soit poursuivie en français, après quoi « la cause est wordt voortgezet in het Frans, waarop de zaak wordt « verwezen naar
renvoyée à la juridiction de même ordre et de la langue demandée du het gerecht van dezelfde rang en van de gevraagde taal van hetzelfde
même arrondissement ou à la juridiction de même ordre la plus proche arrondissement of naar het gerecht van dezelfde rang dat in een ander
située dans une autre région linguistique, ou à la juridiction de même taalgebied gevestigd is en het meest nabij is of naar het gerecht van
ordre d'une autre région linguistique désignée par le choix commun des dezelfde rang uit een ander taalgebied, dat door de partijen
parties ». gezamenlijk wordt gekozen ».
B.18. Eu égard à ce qui précède, la différence de traitement est B.18. Gelet op het voorgaande is het verschil in behandeling redelijk
raisonnablement justifiée. verantwoord.
B.19.1. Le fait que la Cour ait jugé, par ses arrêts nos 98/2010 du 16 B.19.1. Het feit dat het Hof bij zijn arresten nr. 98/2010 van 16
septembre 2010 et 11/2014 du 23 janvier 2014, qu'il n'était pas september 2010 en nr. 11/2014 van 23 januari 2014 heeft geoordeeld dat
compatible avec les articles 10, 11 ou 30 de la Constitution de interpretatie van artikel 4, § 1, tweede lid, van de wet van 15
d'interpréter l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 juni 1935 zonder rekening te houden met sommige bepalingen van de op
sans tenir compte de certaines dispositions des lois coordonnées le 18 18 juli 1966 gecoördineerde wetten « op het gebruik van de talen in de
juillet 1966 « sur l'emploi des langues en matière administrative » bestuurszaken » die het gebruik van een taal voorschrijven in de
prescrivant l'emploi d'une langue dans les relations sociales ainsi sociale betrekkingen, alsook met sommige bepalingen van het
que de certaines dispositions du Code judiciaire réglant la compétence Gerechtelijk Wetboek inzake de regeling van de territoriale
territoriale du tribunal et le mode d'introduction d'une demande en bevoegdheid van de rechtbank en de wijze waarop een rechtsvordering
justice devant ce tribunal n'y change rien. voor die rechtbank wordt ingediend, niet bestaanbaar was met de
artikelen 10, 11 of 30 van de Grondwet, doet hieraan geen afbreuk.
B.19.2. Ainsi qu'il ressort expressément de cette disposition, B.19.2. Zoals uit die bepaling uitdrukkelijk blijkt, geldt het in de
l'article 4, § 1er, visé dans les arrêts précités, de la loi du 15 voormelde arresten geviseerde artikel 4, § 1, van de wet van 15 juni
juin 1935 ne s'applique pas dans les cas visés à l'article 3 de cette 1935 niet in de gevallen van artikel 3 van diezelfde wet en is het
même loi et n'est applicable que lorsque la compétence territoriale enkel van toepassing wanneer de territoriale bevoegdheid van een
d'un tribunal ayant son siège dans l'arrondissement de Bruxelles est rechtbank met zetel in het arrondissement Brussel wordt bepaald door
déterminée par une commune de l'agglomération bruxelloise, dont le een gemeente van de Brusselse agglomeratie, waarvan het grondgebied
territoire coïncide avec la région bilingue de Bruxelles-Capitale. overeenstemt met het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad.
B.19.3. En outre, dès lors que la Cour a jugé, par ses arrêts nos B.19.3. Bovendien, aangezien het Hof bij zijn arresten nrs. 98/2010 en
98/2010 et 11/2014 que, pour interpréter l'article 4, § 1er, alinéa 2, 11/2014 heeft geoordeeld dat bij de interpretatie van artikel 4, § 1,
de la loi du 15 juin 1935, il faut tenir compte des dispositions des tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 rekening dient te worden
lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en gehouden met de bepalingen van de gecoördineerde wetten van 18 juli
matière administrative qui prescrivent l'emploi d'une langue dans les 1966 op het gebruik van de talen in de bestuurszaken die het gebruik
relations sociales, il convient de souligner qu'aux termes de van een taal voorschrijven in de sociale betrekkingen, dient te worden
l'article 52, § 1er, de ces lois, les entreprises ayant un siège opgemerkt dat luidens artikel 52, § 1, van die wetten, ondernemingen
d'exploitation dans la région de langue néerlandaise, dont relèvent les communes périphériques, doivent employer, dans les actes et documents prescrits par les lois et règlements, la langue de cette région linguistique. B.20. La première branche de la première question préjudicielle et la deuxième question préjudicielle appellent une réponse négative. B.21.1. Ainsi que la Cour l'a relevé en B.17.1, le non-respect des règles prescrites par la loi sur l'emploi des langues en matière judiciaire est sanctionné par l'annulation de l'acte contrevenant à la loi. met een exploitatiezetel in het Nederlandse taalgebied, waartoe de randgemeenten behoren, in hun bij wet of reglement voorgeschreven akten en bescheiden de taal van dat taalgebied moeten gebruiken B.20. Het eerste onderdeel van de eerste prejudiciële vraag en de tweede prejudiciële vraag dienen ontkennend te worden beantwoord. B.21.1. Zoals het Hof heeft opgemerkt in B.17.1, wordt de niet-naleving van de in de wet op het gebruik der talen in gerechtszaken bepaalde regels bestraft met de nietigverklaring van de akte die in overtreding van de wet werd gesteld.
B.21.2. L'action devant être déclarée nulle par le juge a quo, en B.21.2. Daar de vordering door de verwijzende rechter nietig moet
raison du non-respect de l'article 3, alinéa 2, de cette loi, qui est worden verklaard wegens de niet-naleving van artikel 3, tweede lid,
compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés van die wet, dat bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van de
Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6.1 van het Europees
avec l'article 6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme, Verdrag voor de rechten van de mens, is het antwoord op het tweede
la réponse à la seconde branche de la première question préjudicielle onderdeel van de eerste prejudiciële vraag, alsook op de derde
ainsi qu'à la troisième question préjudicielle n'est pas utile pour la prejudiciële vraag niet dienstig voor het beslechten van het geschil.
solution du litige. Elles n'appellent dès lors pas de réponse. Zij behoeven derhalve geen antwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- L'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 concernant l'emploi - Artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik
des langues en matière judiciaire ne viole pas les articles 10 et 11 der talen in gerechtszaken schendt de artikelen 10 en 11 van de
de la Constitution, combinés avec l'article 6.1 de la Convention Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6.1 van het Europees
européenne des droits de l'homme. Verdrag voor de rechten van de mens, niet.
- La première question préjudicielle en sa seconde branche et la - Het tweede onderdeel van de eerste prejudiciële vraag en de derde
troisième question préjudicielle n'appellent pas de réponse. prejudiciële vraag behoeven geen antwoord.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 22 janvier 2015. op 22 januari 2015.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
J. Spreutels J. Spreutels
^