← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 111/2014 du 17 juillet 2014 Numéro du rôle : 5695 En cause :
la question préjudicielle relative à l'article 1382 du Code civil, posée par le Tribunal de première
instance de Tournai. La Cour constitutionnelle, comp après
en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle et procédu(...)"
| Extrait de l'arrêt n° 111/2014 du 17 juillet 2014 Numéro du rôle : 5695 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1382 du Code civil, posée par le Tribunal de première instance de Tournai. La Cour constitutionnelle, comp après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle et procédu(...) | Uittreksel uit arrest nr. 111/2014 van 17 juli 2014 Rolnummer : 5695 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Doornik. Het Grondwettelijk Hof, sa wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
|---|---|
| COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
| Extrait de l'arrêt n° 111/2014 du 17 juillet 2014 | Uittreksel uit arrest nr. 111/2014 van 17 juli 2014 |
| Numéro du rôle : 5695 | Rolnummer : 5695 |
| En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1382 du Code | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1382 van het |
| civil, posée par le Tribunal de première instance de Tournai. | Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te |
| La Cour constitutionnelle, | Doornik. Het Grondwettelijk Hof, |
| composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De | samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de |
| Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. | rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. |
| Merckx-Van Goey, P. Nihoul et T. Giet, assistée du greffier P.-Y. | Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul en T. Giet, bijgestaan door de |
| Dutilleux, présidée par le président J. Spreutels, | griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter J. |
| après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | Spreutels, wijst na beraad het volgende arrest : |
| I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
| Par jugement du 26 mars 2013 en cause de Nathalie Tremiseau et la SA « | Bij vonnis van 26 maart 2013 in zake Nathalie Tremiseau en de nv « |
| Compagnie européenne d'assurance des marchandises et des bagages » | Europese Goederen en Reisbagage Verzekeringsmaatschappij » tegen de |
| contre l'Etat belge, et en cause de la SA « AXA Belgium » contre | Belgische Staat en in zake de nv « AXA Belgium » tegen de Belgische |
| l'Etat belge et Fabrice Cordier, dont l'expédition est parvenue au | Staat en Fabrice Cordier, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof |
| greffe de la Cour le 8 juillet 2013, le Tribunal de première instance | is ingekomen op 8 juli 2013, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te |
| de Tournai a posé la question préjudicielle suivante : | Doornik de volgende prejudiciële vraag gesteld : |
| « Dans l'interprétation suivant laquelle, lorsque le dommage a été | « Schendt artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek de artikelen 10 en |
| causé d'une manière concurrente par la faute d'un tiers et par celle | 11 van de Grondwet, in die interpretatie dat, wanneer de schade zowel |
| de la victime, ce tiers (ou le civilement responsable) ne peut être | is veroorzaakt door de schuld van een derde als door die van het |
| condamné à la réparation intégrale du dommage que les proches de la | slachtoffer, die derde (of de burgerlijk aansprakelijke) niet kan |
| victime subissent par répercussion, le droit à la réparation de ce | worden veroordeeld tot de integrale vergoeding van de schade die de |
| dommage étant affecté par la responsabilité personnelle de la victime | naasten van het slachtoffer door weerkaatsing lijden, daar het recht |
| et les proches de la victime n'ayant donc pas droit à la réparation | op de vergoeding van die schade is aangetast door de persoonlijke |
| intégrale de leur dommage, alors que le tiers est tenu à la réparation | aansprakelijkheid van het slachtoffer en de naasten van het |
| intégrale du dommage propre que les personnes lésées subissent, | slachtoffer dus geen recht hebben op de integrale vergoeding van hun |
| qu'elles soient ou non des proches de la victime, ces personnes lésées | schade, terwijl de derde gehouden is tot de integrale vergoeding van |
| ayant donc droit à la réparation de l'entièreté de leur dommage, | de eigen schade die de benadeelde personen lijden, ongeacht of zij al |
| l'article 1382 du Code civil viole-t-il les articles 10 et 11 de la | dan niet naasten van het slachtoffer zijn, zodat die benadeelde |
| Constitution ? ». | personen recht hebben op de vergoeding van hun volledige schade ? ». |
| (...) | (...) |
| III. En droit | III. In rechte |
| (...) | (...) |
| B.1. L'article 1382 du Code civil dispose : | B.1. Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt : |
| « Tout fait quelconque de l'homme, qui cause à autrui un dommage, | « Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt |
| oblige celui par la faute duquel il est arrivé, à le réparer ». | veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden ». |
| B.2.1. La Cour est interrogée sur la compatibilité de cette | B.2.1. Aan het Hof wordt een vraag gesteld over de bestaanbaarheid van |
| disposition avec les articles 10 et 11 de la Constitution dans l'interprétation selon laquelle elle ne permet pas, lorsqu'un accident a été causé par les fautes concurrentes de la victime et d'un tiers, d'imposer à ce dernier la réparation intégrale du dommage par répercussion subi par les proches de la victime, alors que, dans de mêmes circonstances, ce tiers co-responsable est tenu de réparer intégralement le dommage causé à une autre victime directe de cet accident, qu'elle soit ou non proche de la victime, co-auteur de l'accident. B.2.2. Le litige pendant devant le juge a quo concerne la réparation de dommages moraux et matériels supportés par le père et la soeur d'un conducteur décédé à l'occasion d'un accident de circulation. La responsabilité de cet accident est partagée entre ce conducteur et un tiers. La victime directe n'étant pas, en l'espèce, un usager faible de la | die bepaling met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in die interpretatie dat zij het, wanneer een ongeval is veroorzaakt door de samenlopende fouten van het slachtoffer en van een derde, niet mogelijk maakt die laatste ertoe te verplichten de door de naasten van het slachtoffer geleden schade door weerkaatsing integraal te vergoeden, terwijl, in dezelfde omstandigheden, die medeaansprakelijke derde ertoe is gehouden de schade integraal te vergoeden die is veroorzaakt aan een ander rechtstreeks slachtoffer van dat ongeval, ongeacht of dat al dan niet een naaste is van het slachtoffer, mededader van het ongeval. B.2.2. Het voor de verwijzende rechter hangende geschil betreft de vergoeding van morele en materiële schade geleden door de vader en de zus van een bestuurder die is overleden ten gevolge van een verkeersongeval. De aansprakelijkheid voor dat ongeval wordt gedeeld door die bestuurder en een derde. Aangezien het rechtstreekse slachtoffer te dezen geen zwakke |
| route, l'article 29bis de la loi du 21 novembre 1989 « relative à | weggebruiker is, is artikel 29bis van de wet van 21 november 1989 « |
| l'assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véhicules | betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake |
| automoteurs » n'est pas d'application. De surcroît, la question | motorrijtuigen » niet van toepassing. Bovendien heeft de prejudiciële |
| préjudicielle ne porte pas sur la comparaison entre cette disposition | vraag geen betrekking op de vergelijking tussen die bepaling en de |
| et les règles découlant, en matière de préjudice par répercussion, de | regels die, inzake het nadeel door weerkaatsing, voortvloeien uit |
| l'article 1382 du Code civil. | artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek. |
| B.3. La victime d'un dommage causé par les fautes concurrentes de | B.3. Het slachtoffer van schade veroorzaakt door de samenlopende |
| plusieurs auteurs dispose du droit d'en réclamer la réparation | fouten van meerdere daders beschikt over het recht de integrale |
| intégrale à l'un quelconque de ceux-ci, tenus in solidum. L'auteur | vergoeding ervan te eisen van om het even wie van die daders, die in |
| solidum gehouden zijn. De dader die het slachtoffer heeft vergoed, | |
| ayant indemnisé la victime dispose d'une action en garantie contre ses | beschikt over een vordering tot vrijwaring tegen zijn mededaders ten |
| co-auteurs à concurrence de la part de responsabilité que chacun d'eux | belope van het deel van de aansprakelijkheid dat ieder onder hen |
| supporte, compte tenu de « l'importance relative des différentes | draagt, rekening houdend met « het relatieve belang van de |
| fautes » commises, soit de « leur plus ou moins grande aptitude à | onderscheiden fouten », met andere woorden « de mate waarin zij het |
| engendrer le sinistre » (Cass., 13 mars 2013, Pas., 2013, n° 178. Voy. | schadegeval hebben kunnen veroorzaken » (Cass., 13 maart 2013, Arr. |
| aussi Cass., 26 septembre 2012, Pas., 2012, n° 487). | Cass., 2013, nr. 178; zie ook Cass., 26 september 2012, Arr. Cass., |
| 2012, nr. 487). | |
| B.4. Lorsque la victime est, elle-même, co-auteur de son dommage le | B.4. Wanneer het slachtoffer zelf mededader is van zijn schade, is de |
| tiers co-responsable n'est, en principe, tenu à la réparation du | medeaansprakelijke derde in beginsel alleen ertoe gehouden de schade |
| dommage qu'en proportion de sa part de responsabilité dans la survenance du dommage (ibid.). B.5.1. Dans l'interprétation du juge a quo, la victime directe d'un accident causé par les fautes concurrentes d'un tiers et d'une autre victime du même accident a droit à la réparation intégrale de son dommage, à charge de l'un quelconque des deux co-responsables, même si elle entretient des liens d'affection avec la victime, co-auteur de l'accident. B.5.2. En revanche, la faute de la victime en lien causal avec son dommage est, en principe, opposable aux personnes victimes d'un préjudice par répercussion subi en raison des liens affectifs ou familiaux qui les unissent à la victime directe. Ainsi, si la victime est seule responsable de son dommage, ses proches ne peuvent être indemnisés du préjudice qui en découle pour eux (Cass., 23 janvier | te vergoeden in verhouding tot de mate waarin hij aansprakelijk is voor het voorvallen van de schade (ibid.). B.5.1. In de interpretatie van de verwijzende rechter heeft het rechtstreekse slachtoffer van een ongeval, veroorzaakt door de samenlopende fouten van een derde en van een ander slachtoffer van hetzelfde ongeval, recht op de integrale vergoeding van zijn schade, ten laste van eender wie van beide medeaansprakelijken, zelfs wanneer het een affectieve band heeft met het slachtoffer, mededader van het ongeval. B.5.2. De fout van het slachtoffer die een oorzakelijk verband vertoont met diens schade is daarentegen in beginsel tegenstelbaar aan de personen die het slachtoffer zijn van een nadeel door weerkaatsing geleden wegens de affectieve of familiale banden tussen hen en het rechtstreekse slachtoffer. Wanneer het slachtoffer als enige aansprakelijk is voor zijn schade, kunnen zijn naasten aldus niet worden vergoed voor de schade die daaruit voor hen voortvloeit (Cass., |
| 2012, Pas., 2012, n° 62; Cass., 2 mars 1995, Pas., 1995, I, n° 128). | 23 januari 2012, Arr. Cass., 2012, nr. 62; Cass., 2 maart 1995, Arr. |
| Cass., 1995, nr. 128). Indien het slachtoffer mededader van zijn | |
| Si la victime est co-auteur de son dommage, le tiers co-responsable | schade is, zal de medeaansprakelijke derde slechts ertoe gehouden zijn |
| n'est tenu d'indemniser la victime par répercussion qu'à concurrence | het slachtoffer door weerkaatsing te vergoeden ten belope van zijn |
| de sa part de responsabilité dans le dommage initial. | deel van de aansprakelijkheid voor de oorspronkelijke schade. |
| La Cour de cassation a ainsi jugé : | Aldus heeft het Hof van Cassatie geoordeeld : |
| « Lorsque le dommage a été causé d'une manière concurrente par la | « Wanneer de schade mede door de schuld van een derde en van het |
| faute d'un tiers et par celle de la victime, ce tiers ne peut être | slachtoffer werd veroorzaakt, kan die derde niet worden veroordeeld |
| condamné à la réparation intégrale du dommage que les proches de la | tot de integrale vergoeding van de schade die naasten van het |
| victime subissent par répercussion. | slachtoffer lijden door repercussie. |
| Le droit à la réparation de ce dommage, même s'il est subi par ces | Het recht op vergoeding van die schade, ook als die persoonlijk door |
| proches personnellement, ne trouve, en effet, sa source que dans les | die naasten wordt geleden, ontstaat immers uitsluitend door de |
| liens de famille et d'affection qui les unissaient à la victime | familiale en affectieve banden die hen met de overleden getroffene |
| décédée. | verenigden. |
| Wegens die banden waarop het recht tot schadevergoeding is gegrond, | |
| En raison de ces liens qui fondent le droit à réparation, ce droit est | wordt dit recht aangetast door de persoonlijke aansprakelijkheid van |
| affecté par la responsabilité personnelle de la victime dans toute la | het slachtoffer in dezelfde mate als de derde die aansprakelijkheid |
| mesure où le tiers aurait pu l'opposer à cette dernière pour refuser | tegen die laatste had kunnen opwerpen om de vergoeding van diens eigen |
| l'indemnisation de son propre préjudice » (Cass., 28 juin 2006, Pas., | schade te weigeren » (Cass., 28 juni 2006, Arr. Cass., 2006, nr. 361; |
| 2006, n° 361; voy. aussi, dans le même sens, notamment, Cass., 19 | zie ook, in dezelfde zin, met name, Cass., 19 december 1962, Pas., |
| décembre 1962, Pas., 1963, I, p. 491; Cass., 16 février 2011, Pas., | 1963, I, p. 491; Cass., 16 februari 2011, Arr. Cass., 2011, nr. 137; |
| 2011, n° 137; Cass., 28 avril 2011, C.09.0097.F; Cass., 23 janvier | Cass., 28 april 2011, C.09.0097.F; Cass., 23 januari 2012, voormeld; |
| 2012, précité; Cass., 30 mai 2013, Pas., 2013, n° 329). | Cass., 30 mei 2013, Arr. Cass., 2013, nr. 329). |
| B.6. La différence de traitement en cause vise à éviter que, lorsque | B.6. Het in het geding zijnde verschil in behandeling strekt ertoe te |
| le préjudice par répercussion trouve sa source dans les liens | voorkomen dat, wanneer het nadeel door weerkaatsing zijn oorsprong |
| affectifs entre la victime par répercussion et la victime directe, le dommage subi en raison de ces liens doive être réparé, fût-ce en partie, par la victime directe ou qu'il soit mis intégralement à charge du tiers co-responsable de l'accident. Est ainsi poursuivie une mise en balance entre, d'une part, les intérêts des personnes victimes d'un préjudice par répercussion, en raison de liens affectifs entre elles et la victime directe, et, d'autre part, les intérêts de la victime directe et du tiers co-responsable. Cet objectif peut être considéré comme légitime. La mesure en cause permet de rencontrer adéquatement cet objectif, en rendant la faute de la victime directe opposable à la victime par répercussion et en limitant, de la sorte, le droit à réparation de cette dernière à la seule partie de son préjudice qui peut être imputée au tiers co-responsable, déduction faite de la part de responsabilité assumée par la victime directe dans l'accident. B.7. La mesure en cause n'a pas d'effets disproportionnés à l'égard de | vindt in de affectieve banden tussen het slachtoffer door weerkaatsing en het rechtstreekse slachtoffer, de wegens die banden geleden schade moet worden vergoed, zij het gedeeltelijk, door het rechtstreekse slachtoffer, of dat die integraal ten laste wordt gelegd van de derde die medeaansprakelijk is voor het ongeval. Aldus wordt een afweging nagestreefd tussen, enerzijds, de belangen van de personen die het slachtoffer zijn van een nadeel door weerkaatsing wegens affectieve banden tussen hen en het rechtstreekse slachtoffer en, anderzijds, de belangen van het rechtstreekse slachtoffer en de medeaansprakelijke derde. Dat doel kan als wettig worden beschouwd. De in het geding zijnde maatregel maakt het mogelijk dat doel op adequate wijze te bereiken, door de fout van het rechtstreekse slachtoffer tegenstelbaar te maken aan het slachtoffer door weerkaatsing en door op die manier het recht op vergoeding van dat laatste uitsluitend te beperken tot het deel van zijn nadeel dat kan worden toegeschreven aan de medeaansprakelijke derde, met aftrek van het deel van de aansprakelijkheid waarvoor het rechtstreekse slachtoffer in het ongeval instaat. B.7. De in het geding zijnde maatregel heeft geen onevenredige |
| la personne qui subit un dommage par répercussion. | gevolgen voor de persoon die schade door weerkaatsing lijdt. |
| Le dommage de la victime par répercussion ne demeure à sa charge que | De schade van het slachtoffer door weerkaatsing blijft slechts te |
| dans la mesure de l'importance de la faute commise par la victime | zijnen laste in de mate van het belang van de door het rechtstreekse |
| directe, si bien que son droit à la réparation du préjudice, | slachtoffer begane fout, zodat zijn recht op de vergoeding van het |
| occasionné par les liens affectifs qu'elle entretient avec la victime | nadeel, veroorzaakt door de affectieve banden die het heeft met het |
| directe, est limité d'une façon correspondante au droit à réparation | rechtstreekse slachtoffer, is beperkt op een wijze die overeenstemt |
| que cette dernière peut faire valoir. | met het recht op vergoeding dat dat laatste kan doen gelden. |
| La disposition en cause assure dès lors un juste équilibre entre les | De in het geding zijnde maatregel verzekert bijgevolg een billijk |
| différents intérêts en présence. | evenwicht tussen de verschillende aanwezige belangen. |
| B.8. Rendre la faute de la victime directe d'un accident opposable à | B.8. De fout van het rechtstreekse slachtoffer van een ongeval |
| la personne qui subit un préjudice par répercussion, à raison des | tegenstelbaar maken aan de persoon die een nadeel door weerkaatsing |
| liens affectifs qu'elle entretient avec la victime directe, n'est dès | lijdt, wegens de affectieve banden die hij heeft met het rechtstreekse |
| lors pas incompatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution. Compte tenu de ce qui a été exposé en B.6 à B.7, il n'est en effet pas dépourvu de justification raisonnable que cette victime par répercussion bénéficie, en principe, d'une réparation de son dommage moins importante que celle à laquelle pourrait prétendre une éventuelle seconde victime directe de l'accident, non fautive. La circonstance, évoquée dans la question préjudicielle, que cette seconde victime directe, non fautive, peut entretenir des liens d'affection avec la victime directe, co-responsable de l'accident, n'aboutit pas à une autre conclusion. En effet, dans pareille hypothèse, ces liens affectifs sont étrangers au préjudice personnel que la seconde victime subit directement en raison des fautes concurrentes de l'autre victime et du tiers co-responsable. | slachtoffer, is dus niet onbestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Rekening houdend met hetgeen in B.6 en B.7 is uiteengezet, is het immers redelijk verantwoord te bepalen dat het slachtoffer bij weerkaatsing in beginsel een vergoeding van zijn schade geniet die minder hoog ligt dan die waarop een eventueel tweede rechtstreekse slachtoffer van het ongeval, dat geen fout heeft begaan, aanspraak zou kunnen maken. De omstandigheid, waarnaar in de prejudiciële vraag wordt verwezen, dat dat tweede rechtstreekse slachtoffer, dat geen fout heeft begaan, affectieve banden kan hebben met het rechtstreekse slachtoffer, dat medeaansprakelijk is voor het ongeval, leidt niet tot een andere conclusie. In een dergelijke hypothese staan die affectieve banden immers los van het persoonlijke nadeel dat het tweede slachtoffer rechtstreeks lijdt wegens de samenlopende fouten van het andere slachtoffer en van de medeaansprakelijke derde. |
| B.9. La question préjudicielle appelle une réponse négative. | B.9. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. |
| Par ces motifs, | Om die redenen, |
| la Cour | het Hof |
| dit pour droit : | zegt voor recht : |
| L'article 1382 du Code civil ne viole pas les articles 10 et 11 de la | Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek schendt niet de artikelen 10 |
| Constitution dans l'interprétation selon laquelle il ne permet pas, | en 11 van de Grondwet in die interpretatie dat het niet toelaat, |
| lorsqu'un accident a été causé par les fautes concurrentes de la | wanneer een ongeval is veroorzaakt door de samenlopende fouten van het |
| victime et d'un tiers, d'imposer à ce dernier la réparation intégrale | slachtoffer en van een derde, die laatste ertoe te verplichten de |
| du dommage par répercussion subi par une autre personne en raison des | schade door weerkaatsing die een andere persoon lijdt wegens de |
| liens affectifs qu'elle entretient avec la victime directe. | affectieve banden die deze met het rechtstreekse slachtoffer heeft, |
| integraal te vergoeden. | |
| Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel |
| conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, |
| la Cour constitutionnelle, le 17 juillet 2014. | op 17 juli 2014. |
| Le greffier, | De griffier, |
| P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
| Le président, | De voorzitter, |
| J. Spreutels | J. Spreutels |