← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 20/2014 du 29 janvier 2014 Numéro du rôle : 5713 En cause :
le recours en annulation de l'article 104/1 et de l'article 108, § 2, alinéa 1 (...)"
Extrait de l'arrêt n° 20/2014 du 29 janvier 2014 Numéro du rôle : 5713 En cause : le recours en annulation de l'article 104/1 et de l'article 108, § 2, alinéa 1 (...) | Uittreksel uit arrest nr. 20/2014 van 29 januari 2014 Rolnummer : 5713 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 104/1 en artikel 108, § 2, eerste lid, van de basiswet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rec Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters A. Alen en J. Spreutels, de rechters E. (...) |
---|---|
COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
Extrait de l'arrêt n° 20/2014 du 29 janvier 2014 | Uittreksel uit arrest nr. 20/2014 van 29 januari 2014 |
Numéro du rôle : 5713 | Rolnummer : 5713 |
En cause : le recours en annulation de l'article 104/1 et de l'article | In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 104/1 en artikel |
108, § 2, alinéa 1er, de la loi de principes du 12 janvier 2005 | 108, § 2, eerste lid, van de basiswet van 12 januari 2005 betreffende |
concernant l'administration pénitentiaire ainsi que le statut | |
juridique des détenus, respectivement inséré et remplacé par les | het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden, zoals |
articles 4 et 5 de la loi du 1er juillet 2013, introduit par L.L. | ingevoegd respectievelijk vervangen bij de artikelen 4 en 5 van de wet |
van 1 juli 2013, ingesteld door L.L. | |
La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
composée des présidents A. Alen et J. Spreutels, des juges E. De | samengesteld uit de voorzitters A. Alen en J. Spreutels, de rechters |
Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. | E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. |
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût et T. Giet, et, conformément à | Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût en T. Giet, en, overeenkomstig |
l'article 60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour | artikel 60bis van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het |
constitutionnelle, du président émérite M. Bossuyt, assistée du | Grondwettelijk Hof, emeritus voorzitter M. Bossuyt, bijgestaan door de |
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président émérite M. | griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van emeritus |
Bossuyt, | voorzitter M. Bossuyt, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet du recours et procédure | I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging |
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 12 | Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 12 september |
septembre 2013 et parvenue au greffe le 13 septembre 2013, L.L. a | 2013 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 13 |
september 2013, heeft L.L. beroep tot vernietiging ingesteld van de | |
introduit un recours en annulation des articles 104/1 et 108, § 2, | artikelen 104/1 en 108, § 2, eerste lid, van de basiswet van 12 |
alinéa 1er, de la loi de principes du 12 janvier 2005 concernant | januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van |
l'administration pénitentiaire ainsi que le statut juridique des | de gedetineerden, zoals ingevoegd respectievelijk vervangen bij de |
détenus, respectivement inséré et remplacé par les articles 4 et 5 de | artikelen 4 en 5 van de wet van 1 juli 2013 tot wijziging van de |
la loi du 1er juillet 2013 modifiant la loi de principes du 12 janvier | basiswet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de |
2005 concernant l'administration pénitentiaire ainsi que le statut | rechtspositie van de gedetineerden (bekendgemaakt in het Belgisch |
juridique des détenus (publiée au Moniteur belge du 6 septembre 2013, | Staatsblad van 6 september 2013, tweede editie). |
deuxième édition). La partie requérante avait également demandé la suspension de | De verzoekende partij vorderde eveneens de schorsing van artikel 108, |
l'article 108, § 2, alinéa 1er, de la loi de principes du 12 janvier | § 2, eerste lid, van voormelde basiswet van 12 januari 2005, zoals |
2005 précitée, tel qu'il a été remplacé par l'article 5 de la loi du 1er | vervangen bij artikel 5 van voormelde wet van 1 juli 2013. Bij het |
juillet 2013 précitée. Par l'arrêt n° 143/2013 du 30 octobre 2013, | arrest nr. 143/2013 van 30 oktober 2013, bekendgemaakt in het Belgisch |
publié au Moniteur belge du 4 novembre 2013, la Cour a suspendu cette disposition. | Staatsblad van 4 november 2013, heeft het Hof die bepaling geschorst. |
(...) | (...) |
II. En droit | II. In rechte |
(...) | (...) |
Quant aux dispositions attaquées | Ten aanzien van de bestreden bepalingen |
B.1.1. L'article 104/1 de la loi de principes du 12 janvier 2005 | B.1.1. Artikel 104/1 van de basiswet van 12 januari 2005 betreffende |
concernant l'administration pénitentiaire ainsi que le statut juridique des détenus dispose : | het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden bepaalt : |
« Si, par négligence ou malveillance, le détenu occasionne des | « Indien de gedetineerde door nalatigheid of kwaadwilligheid schade |
dégradations à des biens qui sont mis à sa disposition par | veroorzaakt aan goederen die hem door de penitentiaire administratie |
l'administration pénitentiaire, le directeur peut récupérer le montant | ter beschikking worden gesteld, kan de directeur het bedrag van de |
des dégradations occasionnées sur les sommes qui sont dues au détenu | veroorzaakte schade verhalen op de geldsommen die door de |
par l'administration pénitentiaire. Le prélèvement sur les revenus du | penitentiaire administratie aan de gedetineerde verschuldigd zijn. De |
travail pénitentiaire ne peut, par mois, s'élever à plus de quarante | inhouding op de inkomsten uit penitentiaire arbeid mag per maand |
pourcent du montant à octroyer ». | echter niet meer dan veertig procent van het uit te betalen bedrag bedragen ». |
Cette disposition a été insérée par l'article 4 de la loi du 1er | Die bepaling werd ingevoegd bij artikel 4 van de wet van 1 juli 2013 |
juillet 2013 « modifiant la loi de principes du 12 janvier 2005 | tot wijziging van de basiswet van 12 januari 2005 betreffende het |
concernant l'administration pénitentiaire ainsi que le statut | gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden. |
juridique des détenus ». | |
B.1.2. L'article 108, § 2, alinéa 1er, de la loi de principes précitée | B.1.2. Artikel 108, § 2, eerste lid, van de voormelde basiswet bepaalt |
dispose : | : |
« Tous détenus sont fouillés au corps : | « Alle gedetineerden worden gefouilleerd op het lichaam : |
- à leur entrée dans la prison; | - bij het betreden van de gevangenis; |
- préalablement au placement dans une cellule sécurisée ou à | - voorafgaand aan de plaatsing in een beveiligde cel of de opsluiting |
l'enfermement dans une cellule de punition; | in een strafcel; |
- conformément aux directives en vigueur dans la prison, après la | - overeenkomstig de in de gevangenis geldende richtlijnen, na het |
visite avec des personnes mentionnées à l'article 59 lorsqu'elle n'a | bezoek van de in artikel 59 vermelde personen, dat niet heeft |
pas eu lieu dans un local pourvu d'une paroi transparente qui sépare | plaatsgevonden in een lokaal voorzien van een transparante wand die de |
les visiteurs des détenus ». | bezoekers van de gedetineerde scheidt ». |
Cette disposition a été insérée par l'article 5 de la loi du 1er | Die bepaling werd ingevoegd bij artikel 5 van de wet van 1 juli 2013 « |
juillet 2013 « modifiant la loi de principes du 12 janvier 2005 | tot wijziging van de basiswet van 12 januari 2005 betreffende het |
concernant l'administration pénitentiaire ainsi que le statut | gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden ». De |
juridique des détenus ». La fouille au corps permet d'obliger le | fouillering op het lichaam laat toe de gedetineerde te verplichten om |
détenu à se déshabiller afin d'inspecter de l'extérieur le corps et | zich uit te kleden tot op het lichaam en de openingen en de holten van |
les ouvertures et cavités du corps (article 108, § 2, alinéa 3, de la | het lichaam uitwendig te schouwen (artikel 108, § 2, derde lid, van de |
loi de principes, inséré par l'article 5 de la loi du 1er juillet 2013). | basiswet zoals ingevoegd bij artikel 5 van de wet van 1 juli 2013). |
En vertu de l'article 108, § 1er, inchangé, de la loi de principes, « | Krachtens het ongewijzigde artikel 108, § 1, van de basiswet mag de |
lorsque cela est nécessaire dans l'intérêt du maintien de l'ordre ou | gedetineerde, wanneer dit in het belang van de handhaving van de orde |
de la sécurité, le détenu peut subir une fouille de ses vêtements par | of de veiligheid noodzakelijk is, aan zijn kledij worden onderzocht |
les membres du personnel de surveillance mandatés à cet effet par le | door daartoe door de directeur gemandateerde leden van het |
directeur, conformément aux directives données par celui-ci. Cette | bewakingspersoneel, overeenkomstig de door hem gegeven richtlijnen. |
fouille a pour objectif de vérifier si le détenu est en possession de | Dat onderzoek heeft tot doel na te gaan of de gedetineerde in het |
substances ou d'objets interdits ou dangereux ». | bezit is van voorwerpen of substanties die verboden of gevaarlijk |
Avant la modification de l'article 108, § 2, alinéa 1er, de la loi de | kunnen zijn. Vóór de wijziging van artikel 108, § 2, eerste lid, van de basiswet |
principes, la fouille au corps était uniquement autorisée si des | was een fouillering op het lichaam enkel toegestaan indien er |
indices individuels laissaient supposer que la fouille des vêtements | individuele aanwijzingen waren dat het onderzoek aan de kledij niet |
du détenu ne suffisait pas à atteindre l'objectif précité et | volstond om het voormelde doel te bereiken en na een afzonderlijke |
nécessitait une décision particulière du directeur. Une disposition | beslissing van de directeur. Een soortgelijke bepaling is nu opgenomen |
analogue figure à présent dans l'alinéa 2 de l'article 108, § 2, plus | in het tweede lid van artikel 108, § 2, meer bepaald voor de situaties |
précisément pour les situations qui ne sont pas incluses dans le nouvel alinéa 1er : | die niet in het nieuwe eerste lid zijn vervat : |
« Le détenu est fouillé au corps quand le directeur estime qu'il y a | « De gedetineerde wordt gefouilleerd op het lichaam wanneer de |
des indices individualisés que la fouille des vêtements ne suffit pas | directeur van oordeel is dat er individuele aanwijzingen zijn dat het |
onderzoek aan de kledij niet volstaat om het in § 1, tweede lid, | |
à atteindre le but décrit au § 1er, alinéa 2. Le directeur remet sa | omschreven doel te bereiken. De directeur bezorgt zijn beslissing |
décision par écrit au détenu au plus tard vingt-quatre heures après | schriftelijk aan de gedetineerde uiterlijk vierentwintig uur nadat de |
que la fouille a eu lieu ». | fouillering heeft plaatsgevonden ». |
Les alinéas 2 et 3 de l'article 108, § 2, ne sont pas attaqués. La critique du requérant est uniquement dirigée contre l'instauration de la fouille systématique, dans les situations mentionnées à l'alinéa 1er, sans que cette fouille doive être fondée sur des indices individualisés et sans qu'une décision particulière doive être prise à cet effet. Les autres conditions auxquelles la fouille doit satisfaire sont maintenues. « La fouille à corps ne peut avoir lieu que dans un espace fermé, en l'absence d'autres détenus, et doit être effectuée par au moins deux membres du personnel du même sexe que le détenu, mandatés à | Het tweede en het derde lid van artikel 108, § 2, worden niet bestreden. De kritiek van de verzoeker is enkel gericht tegen de invoering van het stelselmatig fouilleren, in situaties vermeld in het eerste lid, zonder dat die fouillering op individuele aanwijzingen moet zijn gebaseerd en zonder dat daartoe een afzonderlijke beslissing dient te worden genomen. De overige voorwaarden waaraan de fouillering moet voldoen, blijven bestaan. De fouillering op het lichaam mag enkel plaatsvinden in een gesloten ruimte bij afwezigheid van andere gedetineerden en moet uitgevoerd worden door minimum twee daartoe door de directeur gemandateerde personeelsleden van hetzelfde geslacht als de |
cet effet par le directeur » (article 108, § 2, alinéa 4, de la loi de | gedetineerde (artikel 108, § 2, vierde lid, van de basiswet). Het |
principes). « La fouille des vêtements et la fouille à corps ne | onderzoek aan de kledij en de fouillering op het lichaam mogen geen |
peuvent avoir un caractère vexatoire et doivent se dérouler dans le | tergend karakter hebben en dienen met eerbiediging van de waardigheid |
respect de la dignité du détenu » (article 108, § 3, de la loi de principes). | van de gedetineerde te geschieden (artikel 108, § 3, van de basiswet). |
B.2. Dans son arrêt n° 143/2013 du 30 octobre 2013, qui a suspendu | B.2. In het arrest nr. 143/2013 van 30 oktober 2013, waarmee artikel |
l'article 108, § 2, alinéa 1er, de la loi de principes, la Cour a | 108, § 2, eerste lid, van de basiswet werd geschorst, heeft het Hof |
vastgesteld dat de verzoeker tot een gevangenisstraf werd veroordeeld | |
constaté que le requérant avait été condamné à une peine | en dat hij op ieder ogenblik kan worden opgeroepen om de nog |
d'emprisonnement et qu'il peut être appelé à tout instant à purger le | resterende tijd uit te zitten. Hij doet derhalve blijken van het |
reste de sa peine. Il justifie par conséquent de l'intérêt requis pour | vereiste belang bij de vernietiging van de bestreden bepalingen die op |
demander l'annulation des dispositions attaquées qui sont applicables | de gedetineerden van toepassing zijn. |
aux détenus. Quant au premier moyen | Ten aanzien van het eerste middel |
B.3. Le moyen qui est dirigé contre l'article 104/1 de la loi de | B.3. Het middel dat tegen artikel 104/1 van de basiswet is gericht, is |
principes est pris de la violation des articles 10, 11 et 13 de la | afgeleid uit de schending van de artikelen 10, 11 en 13 van de |
Constitution, combinés avec son article 144 et avec l'article 6.1 de | Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 144 van de Grondwet en met |
la Convention européenne des droits de l'homme, combinés ou non avec | artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, al |
dan niet in samenhang gelezen met de algemene beginselen van het | |
les principes généraux de droit, en particulier les droits de la | recht, inzonderheid de rechten van de verdediging en het beginsel |
défense et le principe selon lequel nul ne peut être juge et partie. En vertu de la disposition attaquée, lorsque le détenu occasionne des dégradations, par négligence ou malveillance, à des biens qui sont mis à sa disposition par l'administration pénitentiaire, le directeur de la prison peut récupérer le montant des dégradations ainsi causées sur les sommes dont l'administration pénitentiaire est redevable au détenu. Le requérant fait valoir en substance que l'établissement de la responsabilité et la fixation du montant des dégradations causées appartiennent à un juge indépendant et impartial et, plus précisément, à un tribunal du pouvoir judiciaire. | volgens hetwelk niemand rechter en partij mag zijn. Krachtens de bestreden bepaling kan de gevangenisdirecteur, wanneer de gedetineerde door nalatigheid of kwaadwilligheid schade veroorzaakt aan goederen die hem door de penitentiaire administratie ter beschikking worden gesteld, het bedrag van de veroorzaakte schade verhalen op de geldsommen die door de penitentiaire administratie aan de gedetineerde verschuldigd zijn. De verzoeker voert in essentie aan dat het vaststellen van de aansprakelijkheid en het bepalen van het bedrag van de veroorzaakte schade aan een onafhankelijk en onpartijdig rechter toekomen en meer bepaald aan een rechtbank van de rechterlijke macht. |
B.4. L'article 6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme | B.4. Artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens |
garantit le droit d'accès à une instance judiciaire indépendante et | waarborgt het recht op toegang tot een onafhankelijke en onpartijdige |
impartiale pour la détermination des droits et obligations de | rechterlijke instantie bij het vaststellen van burgerlijke rechten en |
caractère civil du justiciable. L'article 144 de la Constitution | verplichtingen. Artikel 144 van de Grondwet waarborgt dat de |
garantit que les contestations qui ont pour objet des droits civils | geschillen over burgerlijke rechten bij uitsluiting tot de bevoegdheid |
sont exclusivement du ressort des tribunaux. | van de rechtbanken behoren. |
Ces dispositions n'empêchent pas les autorités, dans le cas présent un | Die bepalingen staan niet eraan in de weg dat de overheid, in dit |
directeur de prison, de prendre une décision relative à un droit | geval een gevangenisdirecteur, een beslissing neemt inzake een |
civil, en l'espèce la responsabilité extracontractuelle pour des | burgerlijk recht, te dezen over de buitencontractuele |
dégradations causées à des biens pénitentiaires, pour autant qu'un | aansprakelijkheid voor schade toegebracht aan gevangenisgoederen, voor |
recours puisse être exercé contre cette décision devant un tribunal du | zover tegen die beslissing beroep kan worden ingesteld bij een |
pouvoir judiciaire. | rechtbank van de rechterlijke macht. |
B.5. La décision du directeur de la prison relative à la | B.5. De beslissing van de gevangenisdirecteur inzake de |
responsabilité extracontractuelle du détenu, prise en vertu de la | buitencontractuele aansprakelijkheid van de gedetineerde, genomen op |
disposition attaquée, peut être contestée devant le juge compétent du | grond van de bestreden bepaling, kan bij de bevoegde rechter van de |
pouvoir judiciaire. Dans ce cas, le détenu agit, il est vrai, en tant | rechterlijke macht worden betwist. De gedetineerde treedt in dat geval |
que demandeur et non en tant que défendeur, comme ce serait le cas si | weliswaar op als eiser en niet als verweerder, zoals dat het geval zou |
les autorités introduisaient une action en responsabilité | zijn wanneer de overheid een vordering inzake buitencontractuele |
extracontractuelle, mais les inconvénients qui, à l'estime du | aansprakelijkheid instelt, maar de inherente nadelen die volgens de |
requérant, sont inhérents à cette situation ne sauraient suffire en | verzoeker daaraan verbonden zijn, kunnen op zichzelf niet volstaan om |
soi pour conclure à une inégalité des parties au procès. Ils ne | tot een ongelijkheid van de procespartijen te doen besluiten. Zij |
compromettent pas les droits de la défense et le droit à un accès égal | brengen de rechten van de verdediging en het recht op gelijke toegang |
à la justice. | tot de rechter niet in het gedrang. |
B.6. Le premier moyen n'est pas fondé. | B.6. Het eerste middel is niet gegrond. |
Quant au second moyen | Ten aanzien van het tweede middel |
B.7. Le moyen dirigé contre l'article 108, § 2, alinéa 1er, de la loi | B.7. Het middel dat tegen artikel 108, § 2, eerste lid, van de |
basiswet is gericht, is afgeleid uit, onder meer, de schending van de | |
de principes est pris, notamment, de la violation des articles 10, 11 | artikelen 10, 11 en 22 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de |
et 22 de la Constitution, combinés avec les articles 3 et 8 de la | artikelen 3 en 8 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. |
Convention européenne des droits de l'homme. Selon le requérant, la | Volgens de verzoeker schendt de bestreden bepaling de voormelde |
disposition attaquée viole les articles précités en ce qu'elle prévoit | artikelen doordat zij bepaalt dat er, in de beoogde gevallen, altijd |
que, dans les cas visés, une fouille au corps doit toujours avoir | een fouillering op het lichaam moet plaatsvinden, ook wanneer de |
lieu, même lorsque la nécessité n'en est pas démontrée. | noodzaak daarvan niet is aangetoond. |
B.8. La disposition attaquée a été justifiée comme suit dans l'exposé | B.8. De bestreden bepaling wordt in de memorie van toelichting als |
des motifs : | volgt verantwoord : |
« La fouille est un facteur de sécurité important en prison. Dans ce domaine également, la pratique démontre [...] qu'une modification de dispositions de la loi en vigueur est nécessaire. Actuellement, le directeur [ne] peut faire procéder à une fouille à corps que s'il dispose d'indications individuelles que la fouille complète des vêtements ne suffit pas à garantir l'ordre et la sécurité. Le Conseil d'Etat a annulé des sanctions disciplinaires au motif que des fouilles à corps avaient été effectuées sans que la décision d'y procéder ait été précédée d'une information écrite au détenu. [Une] telle exigence mène à l'inefficacité de la fouille à corps et met donc en péril la sécurité. Par ailleurs, il apparaît nécessaire, en vue d'assurer la sécurité, de | « De fouillering is een belangrijke veiligheidsfactor in de gevangenis. Ook in dit domein toont de praktijk aan dat een wijziging van de in werking zijnde wettelijke bepalingen noodzakelijk is. Op de dag van vandaag kan de directeur enkel tot een fouillering op het lichaam overgaan wanneer hij over individuele aanwijzingen beschikt dat het onderzoek aan de kledij niet volstaat om de orde en de veiligheid te handhaven. De Raad van State heeft tuchtsancties vernietigd omdat de fouilleringen op het lichaam werden uitgevoerd zonder dat de beslissing tot de uitvoering ervan voorafgegaan werd door een schriftelijke informatie aan de gedetineerde. Een dergelijke vereiste leidt tot inefficiëntie van de fouilleringen op het lichaam en brengt dus de veiligheid in gevaar. Daarnaast is het met het oog op de handhaving van de veiligheid |
donner au directeur la possibilité d'ordonner des fouilles à corps | noodzakelijk dat aan de directeur de mogelijkheid gegeven wordt om de |
lorsque le détenu a été en contact avec des personnes qui ne peuvent | fouillering op het lichaam te bevelen wanneer de gedetineerde met |
personen die niet met personeelsleden gelijkgesteld kunnen worden in | |
pas être assimilées à du personnel pénitentiaire sans avoir à | contact is geweest, zonder een specifiek en individueel risico voor de |
démontrer un risque spécifique et individuel pour l'ordre et la | orde en veiligheid te moeten aantonen » (Parl. St., Kamer, 2012-2013, |
sécurité » (Doc. parl., Chambre, 2012-2013, DOC 53-2744/001, pp. 4-5). | DOC 53-2744/001, pp. 4-5). |
B.9. La section de législation du Conseil d'Etat a rendu l'avis | B.9. De afdeling wetgeving van de Raad van State heeft over het |
suivant concernant cette disposition en projet : | ontwerp van bepaling als volgt geadviseerd : |
« A la différence de ce que prévoient les règles actuelles, dans les | « Het verschil met de bestaande regeling is bijgevolg dat de |
trois situations précitées, la fouille est donc automatique et ne | fouillering in de drie eerstgenoemde gevallen een automatisme is, en |
nécessite dès lors plus une décision individuelle du directeur de la | derhalve niet meer is gebaseerd op een individuele beslissing van de |
prison, prise sur la base d'indices concrets et personnalisés, mais a lieu sur la base d'une règle d'application générale. On s'écarte ainsi de l'option fondamentale retenue par le législateur lors de l'adoption de la loi de principes de n'autoriser la fouille, en raison de son caractère radical, que dans des cas individuels. Ainsi que l'a jugé le Conseil d'Etat, section du contentieux administratif, le législateur a considéré le déshabillage à nu comme une atteinte grave à la dignité personnelle et c'est la raison pour laquelle il a été soumis à l'autorisation préalable du directeur de la prison. L'exposé des motifs du projet est évasif en ce qui concerne le motif ayant conduit à déroger à cette option; il se limite à faire vaguement référence à la pratique et à l'inefficacité du régime actuel, en mentionnant l'existence de ' nombreux problèmes '. | gevangenisdirecteur, genomen op grond van concrete en geïndividualiseerde indicaties, maar plaatsvindt op grond van een algemeen geldende regel. Aldus wordt afgeweken van de fundamentele optie die de wetgever bij het aannemen van de Basiswet heeft genomen om de fouillering omwille van haar ingrijpende karakter enkel in individuele gevallen toe te laten. Zoals de Raad van State, afdeling Bestuursrechtspraak, heeft geoordeeld, heeft de wetgever de ontkleding tot op het naakte lichaam als een ernstige aantasting van de persoonlijke waardigheid beschouwd en werd ze daarom onderworpen aan de voorafgaande toelating van de gevangenisdirecteur. De memorie van toelichting bij het ontwerp bevat nauwelijks een indicatie omtrent de verantwoording om van deze optie af te wijken; er wordt enkel op vage wijze verwezen naar de praktijk en de inefficiëntie van het bestaande regime, waarbij gewag wordt gemaakt van het bestaan van ' meerdere problemen '. |
Reste à savoir si l'article 108, § 2, alinéas 1er à 3, en projet, peut | Vraag is of het ontworpen artikel 108, § 2, eerste tot derde lid, de |
se concilier avec les droits fondamentaux » (ibid., pp. 18-19). | toets aan de grondrechten kan doorstaan » (ibid., pp. 18-19). |
Après avoir examiné la jurisprudence de la Cour européenne des droits | Na een onderzoek van de rechtspraak van het Europees Hof voor de |
de l'homme, en particulier en ce qui concerne l'article 3 de la | Rechten van de Mens, inzonderheid inzake artikel 3 van het Europees |
Convention européenne des droits de l'homme, le Conseil d'Etat a | Verdrag voor de rechten van de mens, besloot de Raad van State : |
conclu : « Dès lors, bien qu'on puisse admettre que le législateur détermine | « Al kan worden aanvaard dat de wetgever op algemene wijze een aantal |
d'une manière générale un certain nombre de situations dans lesquelles | gevallen bepaalt waarin een verhoogd risico voor de veiligheid of de |
on peut considérer qu'il existe un risque accru pour la sécurité ou | orde in de gevangenis geacht kan worden te bestaan en waarin in |
l'ordre dans la prison et dans lesquelles une fouille corporelle peut | beginsel een fouillering op het lichaam kan plaatsvinden, moet |
en principe être effectuée, dans ce contexte, en particulier lorsqu'il | derhalve daarbij wel, zeker wanneer het gaat om vrij ruime |
s'agit de catégories relativement larges, il faut cependant laisser | categorieën, ruimte zijn voor een beoordeling in concreto die ertoe |
une marge d'appréciation concrète permettant de renoncer à la fouille | leidt dat wordt afgezien van de fouillering op het lichaam wanneer er |
corporelle lorsqu'il n'y a manifestement pas de danger pour le | manifest geen gevaar voor de handhaving van de orde of de veiligheid |
maintien de l'ordre ou de la sécurité. Il est ainsi possible d'éviter | bestaat. Aldus kunnen toepassingen worden vermeden die een |
des cas de traitement inhumain ou dégradant au sens de l'article 3 de | onmenselijke of vernederende behandeling in de zin van artikel 3 van |
la C.E.D.H. L'article 108, § 2, alinéa 1er, doit être complété en ce | het EVRM inhouden. Het ontworpen artikel 108, § 2, eerste lid, dient |
sens » (ibid., pp. 20-21). | daartoe te worden aangevuld » (ibid., pp. 20-21). |
B.10. Le législateur n'a pas suivi l'avis du Conseil d'Etat : | B.10. De wetgever heeft het advies van de Raad van State niet gevolgd : |
« Dans une série de situations, la fouille à corps de manière | « In een aantal situaties is een systematische fouillering op het |
systématique est apparue comme nécessaire pour pouvoir assurer la | lichaam noodzakelijk gebleken om de veiligheid van het personeel én |
sécurité des personnels et des détenus. Ainsi, chaque détenu venant de | van de gedetineerden te kunnen waarborgen. Zo dient elke gedetineerde |
l'extérieur doit-il faire l'objet d'une fouille à corps à son retour | komende vanuit de buitenwereld onderworpen te worden aan een |
en prison. Des objets interdits, comme par exemple de la drogue, | fouillering op het lichaam bij het betreden van de gevangenis. |
entrent en effet régulièrement en fraude en prison à la suite d'un | Verboden voorwerpen, zoals bijvoorbeeld drugs, worden immers steeds na |
contact avec l'extérieur. Ces objets sont dissimulés sur le corps et | contacten met de buitenwereld de gevangenis binnengesmokkeld. Deze |
n'apparaissent pas lors du passage au portique ou à l'examen des | voorwerpen worden verborgen op het lichaam en kunnen niet gedetecteerd |
vêtements. La fouille à corps est donc la seule mesure de contrôle qui | worden via het metaalportiek of bij het onderzoek aan de kledij. De |
puisse actuellement répondre à ces problèmes de sécurité. Les détenus qui quittent la prison de manière régulière et qui, en soi, ne paraissent pas présenter de risque pour la sécurité, doivent également être fouillés à corps lors de leur retour à la prison. La pratique démontre en effet qu'ils sont mis sous pression de manière importante par d'autres détenus pour faire entrer frauduleusement des objets interdits. Il en va dès lors également de la sécurité personnelle de ces détenus eux-mêmes d'être fouillés à corps. Pour ces | fouillering op het lichaam is dan de enige controlemaatregel die op dit ogenblik dergelijke veiligheidsproblemen kan oplossen. Ook gedetineerden die de gevangenis regelmatig verlaten en die op zich geen gevaar voor de veiligheid betekenen, dienen systematisch gefouilleerd te worden bij de terugkeer naar de gevangenis. De praktijk leert immers dat zij zwaar onder druk gezet kunnen worden door medegedetineerden om allerhande verboden voorwerpen de gevangenis binnen te smokkelen. Het is dan ook in het belang van de persoonlijke veiligheid van deze gedetineerden zelf dat zij systematisch onderworpen worden aan de fouillering op het lichaam. Om deze reden wordt het advies van de Raad van State op dit punt niet gevolgd » |
motifs, l'avis du Conseil d'Etat ne sera pas suivi » (ibid., pp. 6-7). | (ibid., pp. 6-7). |
Dans la suite des travaux préparatoires, il a en outre été précisé | In het vervolg van de parlementaire voorbereiding werd voorts |
qu'il n'y aura pas de fouille « lorsque le détenu n'a pas eu de | gepreciseerd dat er geen fouillering zal plaatsvinden « wanneer er |
contact avec des personnes extérieures à l'établissement | geen contact is geweest met personen die extern zijn aan de |
penitentiaire inrichtingen. Ter illustratie worden de volgende | |
pénitentiaire. A titre d'illustration, les cas suivants sont cités : | gevallen aangehaald : in het geval van een overbrenging naar een |
en cas de transfèrement vers une autre prison ou de transferts vers le | andere gevangenis, of van en naar de rechtbank en in het geval van de |
tribunal ou en cas de consultation du dossier pénal » (Doc. parl., | raadpleging van het strafdossier » (Parl. St., Kamer, 2012-2013, DOC |
Chambre, 2012-2013, DOC 53-2744/004, p. 23). | 53-2744/004, p. 23). |
B.11. L'article 3 de la Convention européenne des droits de l'homme | B.11. Artikel 3 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens |
dispose : | bepaalt : |
« Nul ne peut être soumis à la torture ni à des peines ou traitements | « Niemand mag worden onderworpen aan folteringen noch aan onmenselijke |
inhumains ou dégradants ». | of vernederende behandelingen of straffen ». |
En ce qui concerne les fouilles corporelles des détenus, la Cour | Wat het onderzoek op het lichaam van gedetineerden betreft, heeft het |
européenne des droits de l'homme a précisé comme suit la portée de la | Europees Hof voor de Rechten van de Mens de draagwijdte van de |
disposition précitée : | voormelde bepaling als volgt gepreciseerd : |
« 116. Or, la Cour a déjà jugé qu'un tel traitement n'est pas en soi | « 116. Het Hof heeft evenwel reeds geoordeeld dat een dergelijke |
illégitime : des fouilles corporelles, même intégrales, peuvent | behandeling op zich niet onwettig is : fouillering op het lichaam, |
parfois se révéler nécessaires pour assurer la sécurité dans une | zelfs integrale fouillering, kan soms noodzakelijk blijken om de |
veiligheid in een gevangenis - met inbegrip van die van de | |
prison - y compris celle du détenu lui-même -, défendre l'ordre ou | gedetineerde zelf - te verzekeren, de orde te handhaven of |
prévenir les infractions pénales (voir, précités, les arrêts | strafrechtelijke inbreuken te voorkomen (zie, voormeld, de arresten |
Valasinas, § 117, Van der Ven, § 60, et Lorsé, § 72). De plus, on ne | Valasinas, § 117, Van der Ven, § 60, en Lorsé, § 72). Bovendien kan |
saurait dire que par principe, une telle fouille implique un degré de | men niet zeggen dat uit principe een dergelijke fouillering een graad |
souffrance ou d'humiliation dépassant l'inévitable (Frérot précité, § 40). | van lijden of vernedering impliceert die verder gaat dan het onvermijdelijke (Frérot voormeld, § 40). |
117. Il n'en reste pas moins que les fouilles corporelles doivent, en | 117. Blijft het feit dat fouillering op het lichaam niet alleen ' |
sus d'être ' nécessaire ' pour parvenir à l'un de ces buts poursuivis | noodzakelijk ' moet zijn om een van die nagestreefde doelstellingen te |
(Ramirez Sanchez précité, § 119), être menées selon des ' modalités adéquates ' (voir par exemple, Valasinas, précité). Comme cela est rappelé ci-dessus, pour juger si le seuil de gravité au-delà duquel un mauvais traitement tombe sous le coup de cette disposition a été dépassé, il faut prendre en compte l'ensemble des données de chaque espèce. La Cour a ainsi conclu au dépassement de ce seuil dans le cas de fouilles corporelles intégrales qui s'étaient chacune déroulées selon des modalités normales, au motif qu'une fouille de cette nature avait lieu chaque semaine, de manière systématique, routinière et sans justification précise tenant au comportement du requérant (Van der Ven | bereiken (Ramirez Sanchez, voormeld, § 119), maar ook moeten worden uitgevoerd volgens ' adequate modaliteiten ' (zie bijvoorbeeld, Valasinas, voormeld). Zoals hiervoor in herinnering wordt gebracht dient, teneinde te oordelen of de graad van ernst boven welke een slechte behandeling onder de toepassing van deze bepaling valt, is overschreden, rekening te worden gehouden met alle gegevens van elke zaak. Het Hof heeft aldus geconcludeerd dat die graad wordt overschreden in het geval van integrale fouilleringen op het lichaam die allemaal waren verlopen volgens normale modaliteiten, om reden dat een fouillering van die aard elke week, op systematische wijze, routinegewijs en zonder precieze verantwoording die te maken had met het gedrag van de verzoeker plaatsvond (Van der Ven, voormeld, § § 58 |
précité, §§ 58 et suivants et Lorsé précité, 70) » (CEDH, 15 juin | en volgende, en Lorsé, voormeld, § 70) » (EHRM, 15 juni 2010, |
2010, Ciupercescu c. Roumanie). | Ciupercescu t. Roemenië). |
Dans un arrêt du 12 juin 2007, la même Cour a jugé que l'application | In een arrest van 12 juni 2007 heeft hetzelfde Hof de toepassing van |
d'une loi française présentant des similitudes avec la disposition | een Franse wet die gelijkenissen vertoont met de thans bestreden |
présentement attaquée était contraire, compte tenu des circonstances | bepaling, rekening houdend met de omstandigheden van de zaak, strijdig |
de l'affaire, à l'article 3 de la Convention européenne des droits de | bevonden met artikel 3 van het Europees Verdrag voor de rechten van de |
l'homme (CEDH, 12 juin 2007, Frérot c. France). Dans un arrêt du 31 | mens (EHRM, 12 juni 2007, Frérot t. Frankrijk). In een arrest van 31 |
octobre 2013, l'application in concreto d'une loi similaire, dans le | oktober 2013 werd de toepassing in concreto van een soortgelijke wet, |
cadre du transport d'un détenu vers le tribunal, n'a pas été jugée | bij het vervoer van een gedetineerde naar de rechtbank, niet strijdig |
contraire à cette même disposition conventionnelle (CEDH, 31 octobre | bevonden met dezelfde verdragsbepaling (EHRM, 31 oktober 2013, Jetzen |
2013, Jetzen (n° 2) c. Luxembourg). | (nr. 2) t. Luxemburg). |
B.12. Il résulte de ce qui précède qu'une fouille au corps peut, dans | B.12. Uit hetgeen voorafgaat volgt dat een fouillering op het lichaam |
certaines circonstances, s'avérer nécessaire afin de maintenir l'ordre | in bepaalde omstandigheden noodzakelijk kan zijn teneinde de orde en |
et la sécurité en prison et de prévenir les infractions, à savoir | de veiligheid in de gevangenis te handhaven en het plegen van |
misdrijven te voorkomen, met name wanneer het gedrag van de | |
lorsque le comportement du détenu l'impose (voy. CEDH, 29 mai 2012, | gedetineerde daartoe aanleiding geeft (zie EHRM, 29 mei 2012, Julin t. |
Julin c. Estonie, § 189; 10 octobre 2013, Voloshyn c. Ukraine, § 54). B.13. En prévoyant toutefois une fouille au corps systématique, chaque fois qu'un détenu entre en prison, chaque fois qu'un détenu est placé dans une cellule sécurisée ou enfermé dans une cellule de punition et chaque fois qu'un détenu a reçu de la visite, la disposition attaquée va au-delà de ce qui est strictement nécessaire pour réaliser le but poursuivi. En effet, il ne peut être considéré que chacune de ces situations, dans le chef de chaque détenu, donne lieu à un risque accru pour la sécurité ou l'ordre dans la prison. La condition selon laquelle, lorsque le détenu a reçu de la visite, la | Estland, § 189; 10 oktober 2013, Voloshyn t. Oekraïne, § 54). B.13. Door evenwel in een stelselmatige fouillering op het lichaam te voorzien, telkens als een gedetineerde de gevangenis betreedt, telkens als een gedetineerde in een beveiligde cel wordt geplaatst of in een strafcel wordt opgesloten en telkens als een gedetineerde bezoek heeft ontvangen, gaat de bestreden bepaling verder dan strikt noodzakelijk is om de nagestreefde doelstelling te bereiken. Er kan immers niet worden aangenomen dat elk van die situaties, voor elke gedetineerde, een verhoogd risico voor de veiligheid of de orde in de gevangenis doet ontstaan. Aan die vaststelling wordt geen afbreuk gedaan door de voorwaarde, in de situatie dat de gedetineerde bezoek heeft ontvangen, dat de |
fouille au corps doit avoir lieu « conformément aux directives en | fouillering op het lichaam plaatsvindt « overeenkomstig de in de |
vigueur dans la prison » (article 108, § 2, alinéa 1er, troisième | gevangenis geldende richtlijnen » (artikel 108, § 2, eerste lid, derde |
tiret) n'enlève rien à ce constat. En effet, de telles directives ne | streepje). Dergelijke richtlijnen kunnen immers niet primeren op de |
peuvent pas l'emporter sur le texte clair de la loi, qui prévoit une | duidelijke tekst van de wet, die in een fouillering op het lichaam |
fouille au corps après chaque visite qui n'a pas eu lieu dans un local | voorziet na elk bezoek dat niet heeft plaatsgevonden in een lokaal |
pourvu d'une paroi transparente qui sépare les visiteurs des détenus. | voorzien van een transparante wand die de bezoekers van de gedetineerde scheidt. |
Par conséquent, en prévoyant une fouille au corps systématique sans | De bestreden bepaling doet derhalve, door in een stelselmatige |
justification précise tenant au comportement du détenu, la disposition | fouillering te voorzien, zonder precieze verantwoording die te maken |
attaquée porte une atteinte discriminatoire à l'interdiction de | heeft met het gedrag van de gedetineerde, op discriminerende wijze |
afbreuk aan het verbod om op een vernederende wijze te worden | |
traitement dégradant. Il en va d'autant plus ainsi que l'article 108, | behandeld. Dit is des te meer het geval aangezien artikel 108, § 2, |
§ 2, alinéas 2 et 3, de la loi de principes permet au directeur de la | tweede en derde lid, van de basiswet de directeur van de |
prison de faire procéder à la fouille au corps sur la base d'indices | strafinrichting toelaat over te laten gaan tot fouillering op het |
individualisés que la fouille des vêtements ne suffit pas pour | lichaam op grond van individuele aanwijzingen dat het onderzoek van de |
vérifier si le détenu est en possession de substances ou d'objets | kledij niet volstaat om na te gaan of de gedetineerde in het bezit is |
interdits ou dangereux. | van voorwerpen of substanties die verboden of gevaarlijk kunnen zijn. |
B.14. Le second moyen est fondé. | B.14. Het tweede middel is gegrond. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
- annule l'article 108, § 2, alinéa 1er, de la loi de principes du 12 | - vernietigt artikel 108, § 2, eerste lid, van de basiswet van 12 |
janvier 2005 concernant l'administration pénitentiaire ainsi que le | januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van |
statut juridique des détenus, remplacé par l'article 5 de la loi du 1er | de gedetineerden, zoals vervangen bij artikel 5 van de wet van 1 juli |
juillet 2013; | 2013; |
- rejette le recours pour le surplus. | - verwerpt het beroep voor het overige. |
Ainsi prononcé en langue néerlandaise, en langue française et en | Aldus uitgesproken in het Nederlands, het Frans en het Duits, |
langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 | overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op |
janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 29 janvier 2014. | het Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 29 januari 2014. |
Le greffier, | De griffier, |
P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
Le président, | De voorzitter, |
M. Bossuyt | M. Bossuyt |