Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 36/2013 du 7 mars 2013 Numéro du rôle : 5528 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1022 du Code judiciaire , posée par le Tribunal de première inst(...) La Cour constitutionnelle, composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges L. La(...)"
Extrait de l'arrêt n° 36/2013 du 7 mars 2013 Numéro du rôle : 5528 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1022 du Code judiciaire , posée par le Tribunal de première inst(...) La Cour constitutionnelle, composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges L. La(...) Uittreksel uit arrest nr. 36/2013 van 7 maart 2013 Rolnummer : 5528 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek , gesteld door de Rechtbank van(...) Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, en de rechter(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 36/2013 du 7 mars 2013 Uittreksel uit arrest nr. 36/2013 van 7 maart 2013
Numéro du rôle : 5528 Rolnummer : 5528
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1022 du Code In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1022 van het
judiciaire (avant sa modification par la loi du 21 février 2010), Gerechtelijk Wetboek (vóór de wijziging ervan bij de wet van 21
posée par le Tribunal de première instance d'Arlon. februari 2010), gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Aarlen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, en de
Lavrysen, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. Merckx-Van Goey et P. Nihoul, rechters L. Lavrysen, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. Merckx-Van Goey en
assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président R. P. Nihoul, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder
Henneuse, voorzitterschap van voorzitter R. Henneuse,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 4 décembre 2012 en cause du fonctionnaire délégué de Bij vonnis van 4 december 2012 in zake de gemachtigde ambtenaar van de
la Direction générale opérationnelle de l'aménagement du territoire, « Direction générale opérationnelle de l'aménagement du territoire, du
du logement, du patrimoine et de l'énergie - Direction extérieure du logement, du patrimoine et de l'énergie - Direction extérieure du
Luxembourg » (Operationeel Directoraat-generaal Ruimtelijke Ordening,
Huisvesting, Patrimonium en Energie - Buitendirectie Luxemburg) tegen
Luxembourg, contre M.D. et V. V.L., dont l'expédition est parvenue au M.D. en V. V.L., waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is
greffe de la Cour le 6 décembre 2012, le Tribunal de première instance ingekomen op 6 december 2012, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te
d'Arlon a posé la question préjudicielle suivante : Aarlen de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 1022 du Code judiciaire, avant l'entrée en vigueur de la « Schendt artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek, vóór de
loi du 21 février 2010, viole-t-il les articles 10 et 11 de la inwerkingtreding van de wet van 21 februari 2010, de artikelen 10 en
Constitution en ce qu'une indemnité de procédure peut être mise à 11 van de Grondwet in zoverre een rechtsplegingsvergoeding ten laste
charge du Fonctionnaire délégué lorsqu'il succombe en son action en
réparation intentée devant le tribunal civil sur la base de l'article van de gemachtigde ambtenaar kan worden gelegd wanneer hij in het
157 du Code Wallon de l'Aménagement du Territoire, de l'Urbanisme, du ongelijk wordt gesteld bij zijn op grond van artikel 157 van het
Waalse Wetboek van Ruimtelijke Ordening, Stedenbouw, Patrimonium en
Patrimoine et de l'Energie ? ». Energie voor de burgerlijke rechtbank ingestelde herstelvordering ? ».
Le 19 décembre 2012, en application de l'article 72, alinéa 1er, de la Op 19 december 2012 hebben de rechters-verslaggevers P. Nihoul en T.
Merckx-Van Goey, met toepassing van artikel 72, eerste lid, van de
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, les bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, het Hof
juges-rapporteurs P. Nihoul et T. Merckx-Van Goey ont informé la Cour ervan in kennis gesteld dat zij ertoe zouden kunnen worden gebracht
qu'ils pourraient être amenés à proposer de rendre un arrêt de réponse immédiate. voor te stellen een arrest van onmiddellijk antwoord te wijzen.
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. L'article 1022 du Code judiciaire disposait, avant sa B.1. Artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek, vóór de wijziging
modification par la loi du 21 février 2010 : ervan bij de wet van 21 februari 2010, bepaalde :
« L'indemnité de procédure est une intervention forfaitaire dans les « De rechtsplegingsvergoeding is een forfaitaire tegemoetkoming in de
frais et honoraires d'avocat de la partie ayant obtenu gain de cause. kosten en erelonen van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij.
Na het advies te hebben ingewonnen van de Orde van Vlaamse Balies en
Après avoir pris l'avis de l'Ordre des barreaux francophones et van de Ordre des barreaux francophones et germanophone, stelt de
Koning, bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad de
germanophone et de l'Orde van Vlaamse Balies, le Roi établit par basis-, minimum- en maximumbedragen vast van de
arrêté délibéré en Conseil des ministres, les montants de base, minima rechtsplegingsvergoeding, onder meer in functie van de aard van de
et maxima de l'indemnité de procédure, en fonction notamment de la zaak en van de belangrijkheid van het geschil.
nature de l'affaire et de l'importance du litige. Op verzoek van een van de partijen, dat in voorkomend geval wordt
A la demande d'une des parties, éventuellement formulée sur gedaan na ondervraging door de rechter, kan deze bij een met
interpellation par le juge, celui-ci peut, par décision spécialement bijzondere redenen omklede beslissing ofwel de vergoeding verminderen,
motivée, soit réduire l'indemnité soit l'augmenter, sans pour autant ofwel die verhogen, zonder de door de Koning bepaalde maximum- en
dépasser les montants maxima et minima prévus par le Roi. Dans son minimumbedragen te overschrijden. Bij zijn beoordeling houdt de
appréciation, le juge tient compte : rechter rekening met :
- de la capacité financière de la partie succombante, pour diminuer le - de financiële draagkracht van de verliezende partij, om het bedrag
montant de l'indemnité; van de vergoeding te verminderen;
- de la complexité de l'affaire; - de complexiteit van de zaak;
- des indemnités contractuelles convenues pour la partie qui obtient - de contractueel bepaalde vergoedingen voor de in het gelijk gestelde
gain de cause; partij;
- du caractère manifestement déraisonnable de la situation. - het kennelijk onredelijk karakter van de situatie.
Si la partie succombante bénéficie de l'aide juridique de deuxième Indien de in het ongelijk gestelde partij van de tweedelijns
ligne, l'indemnité de procédure est fixée au minimum établi par le Roi, sauf en cas de situation manifestement déraisonnable. Le juge motive spécialement sa décision sur ce point. Lorsque plusieurs parties bénéficient de l'indemnité de procédure à charge d'une même partie succombante, son montant est au maximum le double de l'indemnité de procédure maximale à laquelle peut prétendre le bénéficiaire qui est fondé à réclamer l'indemnité la plus élevée. Elle est répartie entre les parties par le juge. Aucune partie ne peut être tenue au paiement d'une indemnité pour l'intervention de l'avocat d'une autre partie au-delà du montant de juridische bijstand geniet, wordt de rechtsplegingsvergoeding vastgelegd op het door de Koning vastgestelde minimum, tenzij in geval van een kennelijk onredelijke situatie. De rechter motiveert in het bijzonder zijn beslissing op dat punt. Wanneer meerdere partijen de rechtsplegingsvergoeding ten laste van dezelfde in het ongelijk gestelde partij genieten, bedraagt het bedrag ervan maximum het dubbel van de maximale rechtsplegingsvergoeding waarop de begunstigde die gerechtigd is om de hoogste vergoeding te eisen aanspraak kan maken. Ze wordt door de rechter tussen de partijen verdeeld. Geen partij kan boven het bedrag van de rechtsplegingsvergoeding worden aangesproken tot betaling van een vergoeding voor de
l'indemnité de procédure ». tussenkomst van de advocaat van een andere partij ».
B.2. Le juge a quo interroge la Cour sur la compatibilité de cette B.2. De verwijzende rechter stelt aan het Hof een vraag over de
disposition avec les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'une bestaanbaarheid van die bepaling met de artikelen 10 en 11 van de
indemnité de procédure peut être mise à charge du fonctionnaire Grondwet in zoverre een rechtsplegingsvergoeding ten laste van de
délégué lorsqu'il succombe en son action en réparation intentée devant gemachtigde ambtenaar kan worden gelegd wanneer hij in het ongelijk
le tribunal civil, sur la base de l'article 157 du Code wallon de wordt gesteld bij zijn op grond van artikel 157 van het Waalse Wetboek
l'Aménagement du Territoire, de l'Urbanisme, du Patrimoine et de van Ruimtelijke Ordening, Stedenbouw, Patrimonium en Energie voor de
l'Energie. burgerlijke rechtbank ingestelde herstelvordering.
Dans la décision de renvoi, le juge a quo se réfère à l'arrêt de la In de verwijzingsbeslissing refereert de verwijzende rechter aan het
Cour constitutionnelle n° 43/2012 du 8 mars 2012 par lequel la Cour arrest van het Grondwettelijk Hof nr. 43/2012 van 8 maart 2012, waarin
répond à une question préjudicielle portant sur la même disposition, het Hof antwoordt op een prejudiciële vraag die betrekking heeft op
comparée à la situation qui découle de l'article 162bis du Code dezelfde bepaling, vergeleken met de situatie die voortvloeit uit
d'instruction criminelle. artikel 162bis van het Wetboek van strafvordering.
B.3. L'article 162bis du Code d'instruction criminelle, avant sa B.3. Artikel 162bis van het Wetboek van strafvordering, vóór de
modification par la loi du 21 février 2010, disposait : wijziging ervan bij de wet van 21 februari 2010, bepaalde :
« Tout jugement de condamnation rendu contre le prévenu et les « Ieder veroordelend vonnis, uitgesproken tegen de beklaagde en tegen
personnes civilement responsables de l'infraction les condamnera de personen die voor het misdrijf burgerrechtelijk aansprakelijk zijn,
envers la partie civile à l'indemnité de procédure visée à l'article veroordeelt hen tot het betalen aan de burgerlijke partij van de
1022 du Code judiciaire. rechtsplegingsvergoeding bedoeld in artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek.
La partie civile qui aura lancé une citation directe et qui succombera De burgerlijke partij die rechtstreeks heeft gedagvaard en die in het
ongelijk wordt gesteld, zal veroordeeld worden tot het aan de
sera condamnée envers le prévenu à l'indemnité visée à l'article 1022 beklaagde betalen van de vergoeding bedoeld in artikel 1022 van het
du Code judiciaire. L'indemnité sera liquidée par le jugement ». Gerechtelijk Wetboek. De vergoeding wordt bepaald door het vonnis ».
Il découle de cette disposition qu'aucune indemnité de procédure ne Uit die bepaling vloeit voort dat geen enkele rechtsplegingsvergoeding
peut être exigée de la part de l'Etat belge lorsque le ministère van de Belgische Staat kan worden geëist wanneer het openbaar
ministerie een strafvordering instelt die eindigt met een
public intente une action publique se soldant par un non-lieu ou un buitenvervolgingstelling of een vrijspraak. Uit die bepaling vloeit
acquittement. Il en découle également qu'aucune indemnité de procédure tevens voort dat geen enkele rechtsplegingsvergoeding van het Vlaamse
ne peut être exigée de la part de la Région flamande lorsque, dans le Gewest kan worden geëist wanneer in het kader van de voormelde
cadre de la procédure pénale précitée, une action en réparation a été strafprocedure een herstelvordering werd ingediend door de
intentée par l'inspecteur urbaniste. stedenbouwkundig inspecteur.
B.4. Par son arrêt n° 182/2008 du 18 décembre 2008 concernant les B.4. In zijn arrest nr. 182/2008 van 18 december 2008 met betrekking
recours en annulation de la loi du 21 avril 2007 relative à la tot de beroepen tot vernietiging van de wet van 21 april 2007
répétibilité des honoraires et des frais liés à l'assistance d'un betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden
avocat, la Cour a jugé que les différences fondamentales entre le aan de bijstand van een advocaat heeft het Hof geoordeeld dat de
ministère public et la partie civile peuvent justifier la
non-application, à charge de l'Etat, du système d'indemnisation fundamentele verschillen tussen het openbaar ministerie en de
forfaitaire prévu par la loi du 21 avril 2007. En traitant burgerlijke partij kunnen verantwoorden dat de in de wet van 21 april
2007 bedoelde forfaitaire vergoedingsregeling niet wordt toegepast ten
différemment le ministère public et la partie civile, le législateur laste van de Staat. Door het openbaar ministerie en de burgerlijke
n'a donc pas méconnu le principe d'égalité et de non-discrimination. partij verschillend te behandelen, heeft de wetgever het beginsel van
gelijkheid en niet-discriminatie bijgevolg niet geschonden.
B.5. Par son arrêt n° 83/2011 du 18 mai 2011, la Cour a répondu, dans B.5. In zijn arrest nr. 83/2011 van 18 mei 2011 heeft het Hof op een
le cadre d'une question préjudicielle, que l'article 1022 du Code prejudiciële vraag geantwoord dat artikel 1022 van het Gerechtelijk
judiciaire, avant l'entrée en vigueur de la loi du 21 février 2010, Wetboek, vóór de inwerkingtreding van de wet van 21 februari 2010, de
violait les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'une artikelen 10 en 11 van de Grondwet schendt in zoverre een
indemnité de procédure pouvait être mise à charge de l'Etat belge rechtsplegingsvergoeding ten laste van de Belgische Staat kan worden
lorsque l'auditorat du travail succombait dans son action intentée sur gelegd wanneer het arbeidsauditoraat in het ongelijk wordt gesteld bij
pied de l'article 138bis, § 2, du Code judiciaire. zijn rechtsvordering ingesteld op grond van artikel 138bis, § 2, van
La Cour a jugé que le principe d'égalité et de non-discrimination het Gerechtelijk Wetboek. Het Hof was van oordeel dat het beginsel van gelijkheid en
exige que ces actions, qui sont intentées par un organe public au nom niet-discriminatie vereist dat die rechtsvorderingen, die in naam van
de l'intérêt général et en toute indépendance, soient traitées de la het algemeen belang en in alle onafhankelijkheid door een publiek
même manière que les actions pénales. orgaan zijn ingesteld, op dezelfde wijze worden behandeld als de
strafvorderingen.
B.6. La loi du 21 février 2010 « modifiant les articles 1022 du Code B.6. Bij de wet van 21 februari 2010 « tot wijziging van de artikelen
judiciaire et 162bis du Code d'instruction criminelle et abrogeant 1022 van het Gerechtelijk Wetboek en 162bis van het Wetboek van
l'article 6 de la loi du 2 août 2002 concernant la lutte contre le strafvordering en tot opheffing van artikel 6 van de wet van 2
retard de paiement dans les transactions commerciales » a inséré dans augustus 2002 betreffende de bestrijding van de betalingsachterstand
bij handelstransacties » werd in artikel 1022 van het Gerechtelijk
l'article 1022 du Code judiciaire un alinéa 8 qui dispose : Wetboek een achtste lid ingevoegd, dat bepaalt :
« Aucune indemnité n'est due à charge de l'Etat : « Geen enkele vergoeding is verschuldigd ten laste van de Staat :
1° lorsque le ministère public intervient par voie d'action dans les 1° wanneer het openbaar ministerie bij wege van rechtsvordering in
procédures civiles conformément à l'article 138bis, § 1er; burgerlijke procedures tussenkomt overeenkomstig artikel 138bis, § 1;
2° lorsque l'auditorat du travail intente une action devant les 2° wanneer het arbeidsauditoraat een rechtsvordering instelt voor de
juridictions du travail conformément à l'article 138bis, § 2 ». arbeidsgerechten overeenkomstig artikel 138bis, § 2 ».
En vertu de l'article 6 de la loi du 21 février 2010, cette nouvelle Krachtens artikel 6 van de wet van 21 februari 2010, zal die nieuwe
disposition entrera en vigueur à une date que le Roi fixera. bepaling in werking treden op een datum die de Koning zal bepalen.
Il ressort des travaux préparatoires de cette loi que le législateur a Uit de parlementaire voorbereiding van die wet blijkt dat de wetgever
voulu corriger une série d'imperfections de la loi du 21 avril 2007 een aantal tekortkomingen van de voormelde wet van 21 april 2007, die
précitée qui sont sources d'injustices (Doc. parl., Chambre, aanleiding geven tot een aantal onbillijke situaties, heeft willen
2009-2010, DOC 52-2313/004, p. 4) et qu'il a voulu tenir compte de rechtzetten (Parl. St., Kamer, 2009-2010, DOC 52-2313/004, p. 4), en
dat hij rekening heeft willen houden met het voormelde arrest nr.
l'arrêt n° 182/2008 précité. Il a notamment prévu deux exonérations 182/2008. Hij heeft onder meer in twee nieuwe vrijstellingen voorzien
nouvelles « afin de permettre au ministère public, qui défend « om het openbaar ministerie, [dat] het algemeen belang verdedigt, toe
te staan zijn rechtsvordering uit te oefenen in volle
l'intérêt général, d'exercer son action en toute indépendance sans onafhankelijkheid, zonder rekening te houden met het financieel risico
tenir compte du risque financier lié au procès » (Doc. parl., Chambre, verbonden aan het proces » (Parl. St., Kamer, 2009-2010, DOC
2009-2010, DOC 52-2313/001, p. 6). 52-2313/001, p. 6).
B.7. L'action en réparation qui est en cause dans la présente affaire B.7. De thans in het geding zijnde herstelvordering wordt door de
est intentée par le fonctionnaire délégué dans l'intérêt général, en gemachtigde ambtenaar uitsluitend ingesteld in het algemeen belang,
vue de garantir le bon aménagement du territoire. met het oog op het vrijwaren van de goede ruimtelijke ordening.
Si les membres du ministère public sont des magistrats de l'ordre Weliswaar zijn de leden van het openbaar ministerie magistraten van de
judiciaire, les fonctionnaires délégués sont en revanche des rechterlijke orde, terwijl de gemachtigde ambtenaren ambtenaren zijn
fonctionnaires qui relèvent du pouvoir exécutif. Les travaux die tot de uitvoerende macht behoren. Uit de parlementaire
préparatoires de l'article 151 de la Constitution, qui garantit voorbereiding van artikel 151 van de Grondwet, dat de
l'indépendance du ministère public dans l'exercice des recherches et onafhankelijkheid van het openbaar ministerie in de individuele
poursuites individuelles, indiquent cependant : opsporing en vervolging waarborgt, blijkt evenwel dat :
« [...] le ministère public est indépendant lorsqu'il intente l'action « het openbaar ministerie onafhankelijk is wanneer het de
pénale et, partant, lorsqu'il poursuit des délits, même si le strafvordering instelt en dus bij het vervolgen van misdrijven, weze
ministère public n'exerce en l'occurrence [...] pas une fonction de het dat het openbaar ministerie hier [...] geen rechterlijk ambt
juge mais plutôt une fonction de pouvoir exécutif et qu'il relève uitoefent maar veeleer een ambt van de uitvoerende macht en aldus
ainsi de l'autorité et du contrôle du ministre de la Justice. C'est la onderworpen is aan het gezag en het toezicht van de minister van
raison pour laquelle le paragraphe premier réfère à la possibilité
pour le ministre de la Justice d'ordonner les poursuites pénales Justitie. Vandaar dat paragraaf één verwijst naar de mogelijkheid van
(article 274 Code d'instruction criminelle : le droit d'injonction de minister van Justitie om de strafvervolging te bevelen (artikel 274
positif), ainsi qu'à la compétence du ministre de la Justice d'arrêter en volgende : het positief injunctierecht), evenals naar de
les directives de la politique criminelle, en ce compris en matière de bevoegdheid van de minister van Justitie om de richtlijnen van het
strafrechtelijk beleid, inclusief die van het opsporings- en
politique de recherche et de poursuite » (Doc. Parl., Chambre, vervolgingsbeleid, vast te stellen » (Parl. St., Kamer, 1997-1998, nr.
1997-1998, n° 1675/1, p. 4). Le statut différent des fonctionnaires délégués et des membres du ministère public ne peut dès lors suffire pour justifier la différence de traitement en cause. Tout comme les membres du ministère public, les fonctionnaires délégués doivent pouvoir exercer leur action en toute indépendance, sans tenir compte du risque financier lié au procès. B.8. La question préjudicielle appelle une réponse affirmative. Par ces motifs, la Cour 1675/1, p. 4). Het verschillende statuut van de gemachtigde ambtenaren en van de leden van het openbaar ministerie kan derhalve niet volstaan om het in het geding zijnde verschil in behandeling te verantwoorden. Zoals de leden van het openbaar ministerie dienen de gemachtigde ambtenaren hun vordering in volle onafhankelijkheid te kunnen uitoefenen, zonder rekening te houden met het financieel risico verbonden aan het proces. B.8. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 1022 du Code judiciaire, avant l'entrée en vigueur de la loi Artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek, vóór de inwerkingtreding
du 21 février 2010, viole les articles 10 et 11 de la Constitution en van de wet van 21 februari 2010, schendt de artikelen 10 en 11 van de
ce qu'une indemnité de procédure peut être mise à charge du Grondwet in zoverre een rechtsplegingsvergoeding ten laste van de
fonctionnaire délégué lorsqu'il succombe en son action en réparation gemachtigde ambtenaar kan worden gelegd wanneer hij in het ongelijk
intentée devant le tribunal civil sur la base de l'article 157 du Code wordt gesteld bij zijn op grond van artikel 157 van het Waalse Wetboek
wallon de l'Aménagement du Territoire, de l'Urbanisme, du Patrimoine van Ruimtelijke Ordening, Stedenbouw, Patrimonium en Energie voor de
et de l'Energie. burgerlijke rechtbank ingestelde herstelvordering.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 7 mars 2013. Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 7 maart 2013.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
R. Henneuse R. Henneuse
^