← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 14/2013 du 21 février 2013 Numéro du rôle : 5330 En cause :
la question préjudicielle relative à l'article 14ter des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12
janvier 1973, posée par le Conseil d'Etat. La Cour con composée des
présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges A. Alen, J.-P. Snappe, J. Spreutels(...)"
Extrait de l'arrêt n° 14/2013 du 21 février 2013 Numéro du rôle : 5330 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 14ter des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par le Conseil d'Etat. La Cour con composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges A. Alen, J.-P. Snappe, J. Spreutels(...) | Uittreksel uit arrest nr. 14/2013 van 21 februari 2013 Rolnummer : 5330 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 14ter van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, gesteld door de Raad van State. Het Gro samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, en de rechters A. Alen, J.-P. Snappe, J.(...) |
---|---|
COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
Extrait de l'arrêt n° 14/2013 du 21 février 2013 | Uittreksel uit arrest nr. 14/2013 van 21 februari 2013 |
Numéro du rôle : 5330 | Rolnummer : 5330 |
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 14ter des | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 14ter van de |
lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par | wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, gesteld |
le Conseil d'Etat. | door de Raad van State. |
La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges A. | samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, en de |
Alen, J.-P. Snappe, J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey et F. Daoût, | rechters A. Alen, J.-P. Snappe, J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey en F. |
assistée du greffier F. Meersschaut, présidée par le président R. | Daoût, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder |
Henneuse, | voorzitterschap van voorzitter R. Henneuse, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
Par arrêt n° 218.189 du 23 février 2012 en cause de Jean-Philippe | Bij arrest nr. 218.189 van 23 februari 2012 in zake Jean-Philippe |
Tondeur contre la Région wallonne, partie intervenante : la SA « SETI | Tondeur tegen het Waalse Gewest, tussenkomende partij : de nv « SETI |
», dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 6 mars 2012, le Conseil d'Etat a posé la question préjudicielle suivante : « L'article 14ter des lois sur le Conseil d'Etat coordonnées le 12 janvier 1973 viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution dès lors que cette disposition permet au Conseil d'Etat d'indiquer ceux des effets des dispositions réglementaires annulées dans le cadre d'un recours en annulation qui doivent être considérés comme définitifs ou maintenus provisoirement pour le délai qu'il détermine mais sans lui permettre d'indiquer ceux des effets des dispositions d'un acte individuel considérées comme illégales dans le cadre d'un recours en annulation qui doivent être considérés comme définitifs ou maintenus provisoirement pour le délai qu'il détermine dans le cadre de l'examen | », waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 6 maart 2012, heeft de Raad van State de volgende prejudiciële vraag gesteld : « Schendt artikel 14ter van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in zoverre die bepaling de Raad van State de mogelijkheid biedt die gevolgen van de in het kader van een beroep tot nietigverklaring vernietigde reglementaire bepalingen aan te wijzen die als gehandhaafd moeten worden beschouwd of voorlopig gehandhaafd worden voor de termijn die hij vaststelt, zonder hem echter de mogelijkheid te bieden die gevolgen van de bepalingen van een individuele akte die in het kader van een beroep tot nietigverklaring als onwettig zijn beschouwd, aan te wijzen die als gehandhaafd moeten worden beschouwd of voorlopig gehandhaafd worden voor de termijn die hij vaststelt in het kader van de wettigheidstoetsing van een |
de légalité d'un acte individuel ? ». | individuele akte ? ». |
(...) | (...) |
III. En droit | III. In rechte |
(...) | (...) |
B.1. Le Conseil d'Etat demande si l'article 14ter des lois sur le | B.1. De Raad van State vraagt of artikel 14ter van de wetten op de |
Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, est compatible avec | Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, bestaanbaar is met |
les articles 10 et 11 de la Constitution, dès lors qu'il entraîne une différence de traitement entre les personnes qui peuvent être confrontées à l'annulation d'une disposition réglementaire et les personnes qui peuvent être confrontées à l'annulation d'une décision individuelle. En effet, la disposition en cause prévoit que le Conseil d'Etat peut, en cas d'annulation d'une disposition réglementaire, maintenir les effets de la disposition annulée, alors qu'une telle possibilité n'est pas prévue en cas d'annulation d'une décision individuelle. B.2.1. L'article 14ter des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le | de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, nu het een verschil in behandeling teweegbrengt tussen personen die kunnen worden geconfronteerd met de vernietiging van een verordeningsbepaling en personen die kunnen worden geconfronteerd met de vernietiging van een individuele beslissing. De in het geding zijnde bepaling voorziet immers erin dat de Raad van State in geval van vernietiging van een verordeningsbepaling de gevolgen van de vernietigde bepaling kan handhaven, terwijl niet in een dergelijke mogelijkheid is voorzien in geval van vernietiging van een individuele beslissing. B.2.1. Artikel 14ter van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd |
12 janvier 1973, dispose : | op 12 januari 1973, bepaalt : |
« Si la section du contentieux administratif l'estime nécessaire, elle | « Zo de afdeling bestuursrechtspraak dit nodig oordeelt, wijst zij, |
indique, par voie de disposition générale, ceux des effets des | bij wege van algemene beschikking, die gevolgen van de vernietigde |
dispositions d'actes réglementaires annulées qui doivent être | verordeningsbepalingen aan welke als gehandhaafd moeten worden |
considérés comme définitifs ou maintenus provisoirement pour le délai | beschouwd of voorlopig gehandhaafd worden voor de termijn die zij |
qu'elle détermine ». | vaststelt ». |
B.2.2. La disposition en cause a été insérée par l'article 10 de la | B.2.2. De in het geding zijnde bepaling is ingevoegd bij artikel 10 |
loi du 4 août 1996 « modifiant les lois sur le Conseil d'Etat, | van de wet van 4 augustus 1996 « tot wijziging van de wetten op de |
coordonnées le 12 janvier 1973 ». | Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973 ». |
Un amendement tendant à insérer une telle disposition a été justifié | Een amendement dat de invoeging van een dergelijke bepaling beoogde, |
comme suit : | werd als volgt verantwoord : |
« Cette disposition tend à reconnaître au Conseil d'Etat le même | « Deze nieuwe bepaling wil aan de Raad van State dezelfde bevoegdheid |
pouvoir que celui de la Cour d'arbitrage [aujourd'hui la Cour | verlenen als die waarover het Arbitragehof [thans het Grondwettelijk |
constitutionnelle] (article 8, alinéa 2, de la loi spéciale du 6 | Hof] krachtens artikel 8, tweede lid, van de bijzondere wet van 6 |
janvier 1989) et de la Cour européenne de Justice. Elle consiste à | januari 1989, alsook het Europees Hof van Justitie beschikken. Zo kan |
pouvoir limiter éventuellement dans le temps la rétroactivité d'un | de terugwerking van een vernietigingsarrest eventueel in de tijd |
arrêt d'annulation. | worden beperkt. |
Le principe de la rétroactivité peut avoir des effets importants dans | Het beginsel van de terugwerking kan in de praktijk belangrijke |
les faits dans la mesure où il peut mettre à mal des situations | gevolgen tot stand brengen omdat het bestaande rechtstoestanden kan |
juridiques acquises. | aantasten. |
En outre, l'expérience démontre que les juridictions investies d'un | De ervaring wijst bovendien uit dat rechtscolleges die met een |
tel pouvoir l'ont utilisé avec modération » (Doc. parl., Sénat, | dergelijke macht zijn bekleed, deze met mate hebben gebruikt » (Parl. |
1995-1996, n° 1-321/2, p. 7). | St., Senaat, 1995-1996, nr. 1-321/2, p. 7). |
Initialement, cette proposition d'amendement ne prévoyait pas de | Oorspronkelijk was in dat amendementsvoorstel niet bepaald dat de |
limiter le maintien des effets à des dispositions annulées à caractère | handhaving van de gevolgen enkel betrekking kon hebben op vernietigde |
réglementaire. Après que le ministre eut déploré, lors des débats au | verordeningsbepalingen. Nadat tijdens de besprekingen in de bevoegde |
sein de la commission compétente, que la proposition « ne [tienne] pas | commissie door de minister was betreurd dat het voorstel « geen |
compte de la distinction entre actes individuels et règlements », | rekening houdt met het onderscheid tussen individuele handelingen en |
l'auteur accepta « de corriger son amendement en insérant, entre les | verordeningen » aanvaardde de indiener het « amendement te verbeteren |
mots ' dispositions ' et ' annulées ', les mots ' d'actes | door de woorden ' de vernietigde bepalingen ' te vervangen door de |
réglementaires ' ». L'amendement fut ensuite adopté à l'unanimité par | woorden ' de vernietigde verordeningsbepalingen ' ». Daarop werd het |
les membres de la commission (Doc. parl., Sénat, 1995-1996, n° | amendement door de commissieleden eenparig aangenomen (Parl. St., |
1-321/6, p. 7). | Senaat, 1995-1996, nr. 1-321/6, p. 7). |
B.2.3. Lors des travaux préparatoires ultérieurs, au sein de la | B.2.3. Tijdens de verdere parlementaire voorbereiding in de Kamer van |
Chambre des représentants, deux propositions de loi tendant également | |
à permettre le maintien des effets par le Conseil d'Etat furent | |
discutées en même temps que le projet de loi modifiant les lois sur le | volksvertegenwoordigers werden, samen met het wetsontwerp tot |
Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973. | wijziging van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 |
januari 1973, twee wetsvoorstellen besproken die er eveneens toe | |
strekten de handhaving van de gevolgen door de Raad van State mogelijk | |
La première ne visait que les « dispositions réglementaires » (Doc. | te maken. Het eerste beoogde enkel de « reglementen » (Parl. St., Kamer, |
parl., Chambre, 1995-1996, n° 281/1, p. 2). La seconde visait le | 1995-1996, nr. 281/1, p. 2). Het tweede beoogde de regeling van de « |
règlement des « effets de l'acte juridique annulé » (Doc. parl., | gevolgen van de nietigverklaarde rechtshandeling » (Parl. St., Kamer, |
Chambre, 1995-1996, n° 341/1, p. 2). | 1995-1996, nr. 341/1, p. 2). |
Dans le rapport de la commission compétente, il a été déclaré en ce | In het verslag van de bevoegde commissie is met betrekking tot die |
qui concerne ces propositions de loi : | wetsvoorstellen gesteld : |
« Le vice-premier ministre et ministre de l'Intérieur fait observer | « In een eerste reactie stelt de vice-eerste minister en minister van |
que l'article 10 du projet de loi, qui a été inséré au Sénat par voie | Binnenlandse Zaken vast dat artikel 10 van het wetsontwerp, in de |
d'amendement, répond dans une large mesure aux préoccupations des | Senaat ingevoegd bij amendement, in ruime mate tegemoet komt aan de |
auteurs des deux propositions de loi. Le texte de cet article ne va cependant pas aussi loin que celui de la proposition de [...], puisque le Conseil d'Etat ne pourra indiquer ceux des effets qui doivent être considérés comme définitifs ou maintenus provisoirement pour le délai qu'il détermine qu'en cas d'annulation de dispositions d'actes réglementaires. Bien que cela puisse être également une bonne solution en cas d'annulation de décisions administratives à caractère individuel, le ministre estime que le problème se pose dans ce cas avec moins d'acuité. S'il est vrai, en effet, que les arrêts d'annulation du Conseil d'Etat rétroagissent également en l'occurrence sur le plan juridique, ce n'est en général pas le cas des effets pour la personne concernée. Que l'on songe, par exemple, à un receveur communal dont la nomination a été annulée, sans que cette annulation ait une incidence sur les traitements qu'il a perçus par le passé. Le ministre estime qu'il serait dès lors opportun de familiariser d'abord le Conseil d'Etat avec cette nouvelle faculté en cas d'annulation de dispositions réglementaires, et d'étendre éventuellement par la suite, après évaluation, le système à | door de auteurs van beide wetsvoorstellen geuite bekommernissen. De tekst gaat evenwel niet zover als wat [...] is voorgesteld, aangezien de Raad van State enkel met betrekking tot nietigverklaarde verordeningsbepalingen zal kunnen aanwijzen welke gevolgen als gehandhaafd moeten worden beschouwd of voorlopig gehandhaafd voor de termijn die zij vaststelt. Hoewel dit misschien ook een goede oplossing kan zijn wanneer het nietigverklaarde individuele administratieve beslissingen betreft, acht de minister het probleem in dat geval minder acuut. Immers, ook in deze gevallen zijn de gevolgen van een vernietigingsarrest weliswaar juridisch retroactief, doch in de praktijk zijn ze het voor de betrokken persoon vaak niet. Men denke maar aan bijvoorbeeld een gemeenteontvanger, wiens benoeming werd vernietigd, zonder dat zulks invloed heeft op de door hem in het verleden ontvangen wedden. Het lijkt de minister dan ook raadzaam de Raad van State eerst vertrouwd te maken met deze nieuwe mogelijkheid voor vernietigde verordeningsbepalingen, en - na een evaluatie - het systeem in een later stadium eventueel uit te breiden tot vernietigde individuele |
l'annulation de décisions administratives à caractère individuel » | administratieve beslissingen » (Parl. St., Kamer, 1995-1996, nr. |
(Doc. parl., Chambre, 1995-1996, n° 644/4, pp. 3-4). | 644/4, pp. 3-4). |
B.2.4. La Cour limite son examen à l'hypothèse dans laquelle aucun | B.2.4. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot de hypothese waarin geen |
élément du litige ne ressortit au champ d'application du droit de | enkel element van het geschil onder het toepassingsgebied van het |
l'Union européenne. | recht van de Europese Unie valt. |
B.3. La disposition en cause permet au Conseil d'Etat de maintenir les | B.3. De in het geding zijnde bepaling laat het aan de Raad van State |
effets des dispositions réglementaires annulées « si la section du | over de gevolgen van vernietigde reglementaire bepalingen te handhaven |
contentieux administratif l'estime nécessaire ». | « zo de afdeling bestuursrechtspraak dit nodig oordeelt ». |
Il ressort de la jurisprudence que le Conseil d'Etat a, jusqu'à | |
présent, rarement fait usage du pouvoir conféré par la loi du 4 août | Uit de rechtspraak blijkt dat de Raad van State de bij de wet van 4 |
1996 et que la possibilité de maintenir les effets doit être utilisée | augustus 1996 verleende bevoegdheid tot nu toe zelden heeft aangewend |
avec sagesse et circonspection, lorsqu'il est établi que l'annulation | en dat de mogelijkheid tot handhaving van de gevolgen met wijsheid en |
pure et simple de la décision attaquée aurait des conséquences très | omzichtigheid moet worden gehanteerd wanneer vaststaat dat de |
vernietiging zonder meer van het bestreden besluit zeer zware gevolgen | |
graves du point de vue de la sécurité juridique (CE, 21 novembre 2001, | zou hebben op het stuk van de rechtszekerheid (RvSt, 21 november 2001, |
n° 100.963, Etat belge; 30 octobre 2006, n° 164.258, Somja et al.; 8 | nr. 100.963, Belgische Staat; 30 oktober 2006, nr. 164.258, Somja et |
novembre 2006, n° 164.522, Union professionnelle belge des médecins | al.; 8 november 2006, nr. 164.522, Belgische beroepsvereniging der |
spécialistes en médecine nucléaire et al.). | geneesheren specialisten in nucleaire geneeskunde et al.). |
B.4. Par cette jurisprudence, le Conseil d'Etat satisfait à | B.4. De Raad van State komt met die rechtspraak tegemoet aan de |
l'intention du législateur, qui a tenté de trouver un équilibre entre | bedoeling van de wetgever, die heeft getracht een evenwicht te vinden |
le principe de la légalité des actes réglementaires, consacré par | tussen het beginsel van de wettigheid van de reglementaire |
l'article 159 de la Constitution, et le principe de la sécurité | handelingen, verankerd in artikel 159 van de Grondwet, en het beginsel |
juridique. Ainsi que la Cour l'a indiqué dans son arrêt n° 18/2012 du | van de rechtszekerheid. Zoals het Hof heeft aangegeven in zijn arrest |
9 février 2012, le législateur a en effet confié à une juridiction le | nr. 18/2012 van 9 februari 2012, heeft de wetgever immers aan een |
rechtscollege de zorg toevertrouwd om te bepalen of uitzonderlijke | |
soin de déterminer si des motifs exceptionnels justifient le maintien | redenen verantwoorden dat de gevolgen van een onwettige reglementaire |
des effets d'un acte réglementaire illégal. | handeling worden gehandhaafd. |
B.5. Il appartient au législateur d'instaurer, dans le respect des | B.5. Het staat aan de wetgever om, met inachtneming van de artikelen |
articles 10 et 11 de la Constitution, un juste équilibre entre | 10 en 11 van de Grondwet, een billijk evenwicht tot stand te brengen |
l'importance de remédier à chaque situation contraire au droit et le | tussen het belang dat elke situatie die strijdig is met het recht, |
souci de ne plus mettre en péril, après un certain temps, des | wordt verholpen en de bekommernis dat bestaande toestanden en gewekte |
situations existantes et des attentes suscitées. | verwachtingen na verloop van tijd niet meer in het gedrang worden |
B.6. La nécessité d'éviter - dans des cas exceptionnels - que l'effet rétroactif d'une annulation mette à mal des « situations juridiques acquises » (Doc. parl., Sénat, 1995-1996, n° 1-321/2, p. 7) peut, certes, se faire sentir tant à l'égard de décisions individuelles qu'à l'égard de dispositions réglementaires. Néanmoins, en réalisant le juste équilibre mentionné en B.5, le législateur a pu tenir compte du fait que le risque d'effets disproportionnés d'une annulation est supérieur lorsqu'il s'agit d'une disposition réglementaire qui, par définition, a pour destinataires un nombre indéterminé de personnes. B.7. Sans se prononcer sur la constitutionnalité d'une autre option, telle que celle que le législateur a envisagée au cours des travaux préparatoires cités en B.2.3, la Cour constate qu'il n'est pas sans | gebracht. B.6. Weliswaar kan de nood om - in uitzonderlijke gevallen - te voorkomen dat de terugwerkende kracht van een vernietiging « bestaande rechtstoestanden » in het gedrang zou brengen (Parl. St., Senaat, 1995-1996, nr. 1-321/2, p. 7), zich zowel laten gevoelen ten aanzien van individuele beslissingen als ten aanzien van verordeningsbepalingen. Niettemin heeft de wetgever, bij het tot stand brengen van het in B.5 vermelde billijke evenwicht, ermee rekening kunnen houden dat de kans op onevenredige gevolgen van een vernietiging groter is wanneer het een verordeningsbepaling betreft die per definitie een onbepaald aantal personen als rechtsadressaat heeft. B.7. Zonder zich uit te spreken over de grondwettigheid van een andere optie, zoals die welke de wetgever heeft overwogen tijdens de in B.2.3 aangehaalde parlementaire voorbereiding, stelt het Hof vast dat het |
justification raisonnable de limiter aux dispositions réglementaires | niet zonder redelijke verantwoording is de mogelijkheid van een |
la possibilité d'un maintien des effets. | handhaving van de gevolgen te beperken tot verordeningsbepalingen. |
B.8. La question préjudicielle appelle une réponse négative. | B.8. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
L'article 14ter des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 | Artikel 14ter van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 |
janvier 1973, ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution. | januari 1973, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet. |
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het |
la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 21 février 2013. | Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 21 februari 2013. |
Le greffier, | De griffier, |
F. Meersschaut | F. Meersschaut |
Le président, | De voorzitter, |
R. Henneuse | R. Henneuse |